Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā

    પદભાજનીયવણ્ણના

    Padabhājanīyavaṇṇanā

    સિક્ખાપદવિભઙ્ગે પન કિઞ્ચાપિ યો પનાતિ અનવસેસપરિયાદાનપદં, તથાપિ ભિક્ખૂતિ ઇમિના પરપદેન સમાનાધિકરણત્તા તદનુરૂપાનેવસ્સ વિભઙ્ગપદાનિ વુત્તાનિ. ભિક્ખુનિબ્બચનપદાનિ તીણિ કિઞ્ચાપિ સભિક્ખુભાવસ્સ, અભિક્ખુભાવસ્સ ચાતિ યસ્સ કસ્સચિ પબ્બજિતસ્સ સાધારણાનિ, તથાપિ ‘‘અસુદ્ધો હોતિ પુગ્ગલો અઞ્ઞતરં પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નો, તઞ્ચે સુદ્ધદિટ્ઠિ સમાનો અનોકાસં કારાપેત્વા ચાવનાધિપ્પાયો વદેતિ, આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસેન દુક્કટસ્સા’’તિ એવમાદિસુત્તં નિબ્બચનત્થયુત્તોવ પુગ્ગલો ‘‘આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસેન દુક્કટસ્સા’’તિ (પારા॰ ૩૮૯) એત્થ વત્થુ, ન ઇતરો ગિહિભૂતોતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. સબ્બસ્સપિ વિનયપિટકસ્સ સાધારણં ભિક્ખુલક્ખણં વત્થુઞ્હિ ભગવા આરભિ. યો પન સુદ્ધો એવ સમાનો કેનચિ કારણેન ગિહિલિઙ્ગે ઠિતો, સો અત્તનો સભિક્ખુભાવત્તા એવ વત્થુ હોતિ, અસુદ્ધોપિ ભિક્ખુલિઙ્ગે ઠિતત્તાતિ અયમત્થો દસ્સિતો હોતિ. અસુદ્ધોપિ ઞાતકેહિ, પચ્ચત્થિકેહિ વા રાજભયાદિકારણેન વા કાસાવેસુ સઉસ્સાહોવ અપનીતકાસાવો વત્થુ એવ પુન કાસાવગ્ગહણેન થેય્યસંવાસકભાવાનુપગમનતો, ભિક્ખુનિબ્બચનત્થે અનિક્ખિત્તધુરત્તાતિ વુત્તં હોતિ. યો પન લિઙ્ગત્થેનકો ભિક્ખુનિબ્બચનત્થં સયઞ્ચ અજ્ઝુપગતો, સંવાસં થેનેન્તો, તઞ્ચે સુદ્ધદિટ્ઠિ સમાનો અનોકાસં કારાપેત્વા ચાવનાધિપ્પાયો વદેતિ, આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસેન દુક્કટસ્સાતિ અયમ્પિ અત્થો દસ્સિતો હોતિ.

    Sikkhāpadavibhaṅge pana kiñcāpi yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ, tathāpi bhikkhūti iminā parapadena samānādhikaraṇattā tadanurūpānevassa vibhaṅgapadāni vuttāni. Bhikkhunibbacanapadāni tīṇi kiñcāpi sabhikkhubhāvassa, abhikkhubhāvassa cāti yassa kassaci pabbajitassa sādhāraṇāni, tathāpi ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā cāvanādhippāyo vadeti, āpatti saṅghādisesena dukkaṭassā’’ti evamādisuttaṃ nibbacanatthayuttova puggalo ‘‘āpatti saṅghādisesena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389) ettha vatthu, na itaro gihibhūtoti dassanatthaṃ vuttaṃ. Sabbassapi vinayapiṭakassa sādhāraṇaṃ bhikkhulakkhaṇaṃ vatthuñhi bhagavā ārabhi. Yo pana suddho eva samāno kenaci kāraṇena gihiliṅge ṭhito, so attano sabhikkhubhāvattā eva vatthu hoti, asuddhopi bhikkhuliṅge ṭhitattāti ayamattho dassito hoti. Asuddhopi ñātakehi, paccatthikehi vā rājabhayādikāraṇena vā kāsāvesu saussāhova apanītakāsāvo vatthu eva puna kāsāvaggahaṇena theyyasaṃvāsakabhāvānupagamanato, bhikkhunibbacanatthe anikkhittadhurattāti vuttaṃ hoti. Yo pana liṅgatthenako bhikkhunibbacanatthaṃ sayañca ajjhupagato, saṃvāsaṃ thenento, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā cāvanādhippāyo vadeti, āpatti saṅghādisesena dukkaṭassāti ayampi attho dassito hoti.

    ‘‘સમઞ્ઞાય ભિક્ખુ પટિઞ્ઞાય ભિક્ખૂ’’તિ વચનદ્વયં યથાવુત્તઞ્ચ અત્થં ઉપબ્રૂહેતિ, અન્તરા ઉપ્પન્નાય નિયતાય મિચ્છાદિટ્ઠિયા ઉપચ્છિન્નકુસલમૂલો કેવલાય સમઞ્ઞાય, પટિઞ્ઞાય ચ ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ વુચ્ચતિ, ન પરમત્થતોતિ ઇમં અતિરેકત્થં દીપેતિ. કિં વુત્તં હોતિ? ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યં એવં મહાસાવજ્જં યથયિદં, ભિક્ખવે, મિચ્છાદિટ્ઠિ. મિચ્છાદિટ્ઠિપરમાનિ, ભિક્ખવે, મહાવજ્જાની’’તિ આહચ્ચભાસિતં સઙ્ગીતિત્તયારુળ્હં સુત્તં, અટ્ઠકથાયમ્પિસ્સ ‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિપરમા એતેસન્તિ મિચ્છાદિટ્ઠિપરમાની’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૩૧૦) વુત્તં. પઞ્ચ આનન્તરિયકમ્માનિ મહાસાવજ્જાનિ, મિચ્છાદિટ્ઠિ પન મહાસાવજ્જતરાતિ અધિપ્પાયોતિ. કસ્મા? તેસઞ્હિ પરિચ્છેદો અત્થિ, સબ્બબલવમ્પિ કપ્પટ્ઠિતિકમેવ હોતિ, નિયતમિચ્છાદિટ્ઠિયા પન પરિચ્છેદો નત્થિ, તાય સમન્નાગતસ્સ ભવતો વુટ્ઠાનં નત્થિ, તસ્મા ‘‘ઇમસ્સ ભિક્ખુકરણા કુસલા ધમ્મા સંવિજ્જન્તી’’તિ વા ‘‘સુદ્ધોવાય’’ન્તિ વા ન સક્કા વત્તું. ‘‘દિટ્ઠિવિપત્તિપચ્ચયા દ્વે આપત્તિયો આપજ્જતી’’તિ વુત્તત્તા ન સક્કા ‘‘અસુદ્ધો’’તિ વા ‘‘અઞ્ઞતરં પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નો’’તિ વા વત્તું. એસ હિ ઉભોપિ પક્ખે ન ભજતિ, તેન વુત્તં ‘‘સમઞ્ઞાય, પટિઞ્ઞાય ચ ભિક્ખુ, ન પરમત્થતો’’તિ.

    ‘‘Samaññāya bhikkhu paṭiññāya bhikkhū’’ti vacanadvayaṃ yathāvuttañca atthaṃ upabrūheti, antarā uppannāya niyatāya micchādiṭṭhiyā upacchinnakusalamūlo kevalāya samaññāya, paṭiññāya ca ‘‘bhikkhū’’ti vuccati, na paramatthatoti imaṃ atirekatthaṃ dīpeti. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, mahāvajjānī’’ti āhaccabhāsitaṃ saṅgītittayāruḷhaṃ suttaṃ, aṭṭhakathāyampissa ‘‘micchādiṭṭhiparamā etesanti micchādiṭṭhiparamānī’’ti (a. ni. 1.310) vuttaṃ. Pañca ānantariyakammāni mahāsāvajjāni, micchādiṭṭhi pana mahāsāvajjatarāti adhippāyoti. Kasmā? Tesañhi paricchedo atthi, sabbabalavampi kappaṭṭhitikameva hoti, niyatamicchādiṭṭhiyā pana paricchedo natthi, tāya samannāgatassa bhavato vuṭṭhānaṃ natthi, tasmā ‘‘imassa bhikkhukaraṇā kusalā dhammā saṃvijjantī’’ti vā ‘‘suddhovāya’’nti vā na sakkā vattuṃ. ‘‘Diṭṭhivipattipaccayā dve āpattiyo āpajjatī’’ti vuttattā na sakkā ‘‘asuddho’’ti vā ‘‘aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno’’ti vā vattuṃ. Esa hi ubhopi pakkhe na bhajati, tena vuttaṃ ‘‘samaññāya, paṭiññāya ca bhikkhu, na paramatthato’’ti.

    કિમત્થં પનેવં મહાસાવજ્જાય નિયતમિચ્છાદિટ્ઠિયા પારાજિકં ભગવા ન પઞ્ઞપેસીતિ? દુબ્બિજાનત્તા. પકતિયાપેસા દિટ્ઠિ નામ ‘‘સમ્મા’’તિ વા ‘‘મિચ્છા’’તિ વા દુવિઞ્ઞેય્યા, પગેવ ‘‘નિયતા’’તિ વા ‘‘અનિયતા’’તિ વાતિ. તત્થ પારાજિકાપત્તિયા પઞ્ઞત્તાય ભિક્ખૂ અઞ્ઞમઞ્ઞં અસમદિટ્ઠિકં પારાજિકં મઞ્ઞમાના ઉપોસથાદીનિ અકત્વા અચિરેનેવ સાસનં વિનાસેય્યું, સયઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવેય્યું સુદ્ધેસુપિ ભિક્ખૂસુ વિપ્પટિપત્તિયા પટિપજ્જનેન. તસ્મા ઉપાયકુસલતાય પારાજિકં અપઞ્ઞાપેત્વા તસ્સ ઉક્ખેપનીયકમ્મં, સમ્માવત્તઞ્ચ પઞ્ઞાપેત્વા તં સઙ્ઘેન અસમ્ભોગં, અસંવાસઞ્ચ અકાસિ. ભગવા હિ તસ્સ ચે એસા દિટ્ઠિ અનિયતા, સમ્માવત્તં પૂરેત્વા ઓસારણં લભિત્વા પકતત્તો ભવેય્ય. નિયતા ચે, અટ્ઠાનમેતં અનવકાસો, યં સો નિયતમિચ્છાદિટ્ઠિકો સમ્માવત્તં પૂરેત્વા ઓસારણં લભિત્વા પકતત્તો ભવેય્ય. કેવલં ‘‘સમઞ્ઞાયભિક્ખુ પટિઞ્ઞાયભિક્ખૂ’’તિ નામમત્તધારકો હુત્વા પરં મરણા અરિટ્ઠો વિય સંસારખાણુકોવ ભવિસ્સતીતિ ઇમં નયં અદ્દસ.

    Kimatthaṃ panevaṃ mahāsāvajjāya niyatamicchādiṭṭhiyā pārājikaṃ bhagavā na paññapesīti? Dubbijānattā. Pakatiyāpesā diṭṭhi nāma ‘‘sammā’’ti vā ‘‘micchā’’ti vā duviññeyyā, pageva ‘‘niyatā’’ti vā ‘‘aniyatā’’ti vāti. Tattha pārājikāpattiyā paññattāya bhikkhū aññamaññaṃ asamadiṭṭhikaṃ pārājikaṃ maññamānā uposathādīni akatvā acireneva sāsanaṃ vināseyyuṃ, sayañca apuññaṃ pasaveyyuṃ suddhesupi bhikkhūsu vippaṭipattiyā paṭipajjanena. Tasmā upāyakusalatāya pārājikaṃ apaññāpetvā tassa ukkhepanīyakammaṃ, sammāvattañca paññāpetvā taṃ saṅghena asambhogaṃ, asaṃvāsañca akāsi. Bhagavā hi tassa ce esā diṭṭhi aniyatā, sammāvattaṃ pūretvā osāraṇaṃ labhitvā pakatatto bhaveyya. Niyatā ce, aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ so niyatamicchādiṭṭhiko sammāvattaṃ pūretvā osāraṇaṃ labhitvā pakatatto bhaveyya. Kevalaṃ ‘‘samaññāyabhikkhu paṭiññāyabhikkhū’’ti nāmamattadhārako hutvā paraṃ maraṇā ariṭṭho viya saṃsārakhāṇukova bhavissatīti imaṃ nayaṃ addasa.

    અટ્ઠસુ ઉપસમ્પદાસુ તિસ્સોવેત્થ વુત્તા, ન ઇતરા પાટિપુગ્ગલત્તા, ભિક્ખૂનં અસન્તકત્તા ચ. તત્થ હિ ઓવાદપટિગ્ગહણપઞ્હબ્યાકરણૂપસમ્પદા દ્વિન્નં થેરાનં એવ, સેસા તિસ્સો ભિક્ખુનીનં સન્તકાતિ ઇધ નાધિપ્પેતા, તિસ્સન્નમ્પિ ઉપસમ્પદાનં મજ્ઝે ‘‘ભદ્રો ભિક્ખૂ’’તિઆદીનિ ચત્તારિ પદાનિ વુત્તાનિ તિસ્સન્નં સાધારણત્તા. એહિભિક્ખુભાવેન વા સરણગમનઞત્તિચતુત્થેન વા ઉપસમ્પન્નો હિ ભદ્રો ચ સારો ચ સેક્ખો ચ અસેક્ખો ચ હોતિ, ઉપસમ્પદવચનં પન નેસં સાવકભાવદીપનત્થં. ઇમે એવ હિ આપત્તિં આપજ્જન્તિ, ન સમ્માસમ્બુદ્ધા, પચ્ચેકબુદ્ધા ચ.

    Aṭṭhasu upasampadāsu tissovettha vuttā, na itarā pāṭipuggalattā, bhikkhūnaṃ asantakattā ca. Tattha hi ovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇūpasampadā dvinnaṃ therānaṃ eva, sesā tisso bhikkhunīnaṃ santakāti idha nādhippetā, tissannampi upasampadānaṃ majjhe ‘‘bhadro bhikkhū’’tiādīni cattāri padāni vuttāni tissannaṃ sādhāraṇattā. Ehibhikkhubhāvena vā saraṇagamanañatticatutthena vā upasampanno hi bhadro ca sāro ca sekkho ca asekkho ca hoti, upasampadavacanaṃ pana nesaṃ sāvakabhāvadīpanatthaṃ. Ime eva hi āpattiṃ āpajjanti, na sammāsambuddhā, paccekabuddhā ca.

    અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતોતિ એત્થ ચ આપત્તિં આપજ્જિતું ભબ્બા ઞત્તિચતુત્થેનેવ કમ્મેન ઉપસમ્પન્ના. ન હિ અઞ્ઞે એહિભિક્ખુસરણગમનઓવાદપટિગ્ગહણપઞ્હબ્યાકરણાહિ ઉપસમ્પન્ના આપત્તિં આપજ્જિતું ભબ્બા, તેનેતે પટિક્ખિપિત્વા ‘‘અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતો ભિક્ખૂ’’તિ અન્તિમોવ વુત્તોતિ કિર ધમ્મસિરિત્થેરો, તં અયુત્તં. ‘‘દ્વે પુગ્ગલા અભબ્બા આપત્તિં આપજ્જિતું બુદ્ધા ચ પચ્ચેકબુદ્ધા ચા’’તિ (પરિ॰ ૩૨૨) એત્તકમેવ વુત્તન્તિ. અઞ્ઞથા એહિભિક્ખુઆદયોપિ વત્તબ્બા સિયું. કિઞ્ચ ભિય્યો ‘‘દ્વે પુગ્ગલા ભબ્બા આપત્તિં આપજ્જિતું ભિક્ખૂ ચ ભિક્ખુનિયો ચા’’તિ સામઞ્ઞેન વુત્તત્તા ચ, અપિચ આપત્તિભયટ્ઠાનદસ્સનતો ચ. કથં? આયસ્મા સારિપુત્તો આવસથપિણ્ડં કુક્કુચ્ચાયન્તો ન પટિગ્ગહેસિ, ચીવરવિપ્પવાસભયા ચ સબ્બં તિચીવરં ગહેત્વા નદિં તરન્તો મનં વુળ્હો અહોસિ મહાકસ્સપો. કિઞ્ચ સરણગમનૂપસમ્પદાય ઉપસમ્પન્ને આરબ્ભ સદ્ધિવિહારિકવત્તાદીનિ અસમ્માવત્તન્તાનં નેસં દુક્કટાનિ ચ પઞ્ઞત્તાનિ દિસ્સન્તિ, તસ્મા દુબ્બિચારિતમેતં. અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતો ભિક્ખૂતિ પટિક્ખિત્તાય સરણગમનૂપસમ્પદાય અનુઞ્ઞાતપ્પસઙ્ગભયાતિ ઉપતિસ્સત્થેરો, આપત્તિયા ભબ્બતં સન્ધાય તસ્મિમ્પિ વુત્તે પુબ્બે પટિક્ખિત્તાપિ સા પુન એવં વદન્તેન અનુઞ્ઞાતાતિ ભિક્ખૂનં મિચ્છાગાહો વા વિમતિ વા ઉપ્પજ્જતિ , તસ્મા ન વુત્તાતિ વુત્તં હોતિ, તં ‘‘ભિક્ખુની નામ ઉભતોસઙ્ઘે ઉપસમ્પન્ના’’તિ (પાચિ॰ ૧૬૧) ઇમિના સમેતિ. ઇદઞ્હિ સાકિયાદીનં અનુઞ્ઞાતઉપસમ્પદાય અનુપ્પબન્ધભયા વુત્તં.

    Ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetoti ettha ca āpattiṃ āpajjituṃ bhabbā ñatticatuttheneva kammena upasampannā. Na hi aññe ehibhikkhusaraṇagamanaovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇāhi upasampannā āpattiṃ āpajjituṃ bhabbā, tenete paṭikkhipitvā ‘‘ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti antimova vuttoti kira dhammasiritthero, taṃ ayuttaṃ. ‘‘Dve puggalā abhabbā āpattiṃ āpajjituṃ buddhā ca paccekabuddhā cā’’ti (pari. 322) ettakameva vuttanti. Aññathā ehibhikkhuādayopi vattabbā siyuṃ. Kiñca bhiyyo ‘‘dve puggalā bhabbā āpattiṃ āpajjituṃ bhikkhū ca bhikkhuniyo cā’’ti sāmaññena vuttattā ca, apica āpattibhayaṭṭhānadassanato ca. Kathaṃ? Āyasmā sāriputto āvasathapiṇḍaṃ kukkuccāyanto na paṭiggahesi, cīvaravippavāsabhayā ca sabbaṃ ticīvaraṃ gahetvā nadiṃ taranto manaṃ vuḷho ahosi mahākassapo. Kiñca saraṇagamanūpasampadāya upasampanne ārabbha saddhivihārikavattādīni asammāvattantānaṃ nesaṃ dukkaṭāni ca paññattāni dissanti, tasmā dubbicāritametaṃ. Ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti paṭikkhittāya saraṇagamanūpasampadāya anuññātappasaṅgabhayāti upatissatthero, āpattiyā bhabbataṃ sandhāya tasmimpi vutte pubbe paṭikkhittāpi sā puna evaṃ vadantena anuññātāti bhikkhūnaṃ micchāgāho vā vimati vā uppajjati , tasmā na vuttāti vuttaṃ hoti, taṃ ‘‘bhikkhunī nāma ubhatosaṅghe upasampannā’’ti (pāci. 161) iminā sameti. Idañhi sākiyādīnaṃ anuññātaupasampadāya anuppabandhabhayā vuttaṃ.

    અયં પનેત્થ અમ્હાકં ખન્તિ – ભિક્ખુ-પદનિદ્દેસત્તા યત્તકાનિ તેન પદેન સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ, યે ચ વિનયપિટકે તત્થ તત્થ સન્દિસ્સન્તિ સયં આપત્તાપજ્જનટ્ઠેન વા દુટ્ઠુલ્લારોચનપટિચ્છાદનાદીસુ પરેસં આપત્તિકરણટ્ઠેન વા, તે સબ્બેપિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ યદિદં તસ્સ ભિક્ખુ-પદસ્સ વિસેસનત્થં વુત્તં પરપદં ‘‘સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો’’તિ, તસ્સ વસેન ઇદં વુત્તં ‘‘અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતો ભિક્ખૂ’’તિ. સો એવ હિ કમ્મવાચાનન્તરમેવ સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો હોતિ તતો પટ્ઠાય સઉદ્દેસસિક્ખાપદાનં ઉપ્પત્તિદસ્સનતો, તસ્સેવ ચ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં દિસ્સતિ, નેતરસ્સ. તસ્સેવ ચ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં સમ્ભવતિ ‘‘ઉલ્લુમ્પતુ મં, ભન્તે, સઙ્ઘો અનુકમ્પં ઉપાદાયા’’તિ (મહાવ॰ ૭૧, ૧૨૬) વત્વા સમાદિન્નત્તા, તસ્સેવ ચ ઉપસમ્પન્નસમનન્તરમેવ અકરણીયનિસ્સયાચિક્ખનદસ્સનતો, વિનયં પાતિમોક્ખં ઉદ્દેસં પચ્ચક્ખામીતિઆદિસિક્ખાપચ્ચક્ખાનલક્ખણપારિપૂરિતો ચાતિ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં ઉપાદાય સો એવ ઇધાધિપ્પેતોતિ વુત્તં હોતિ.

    Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – bhikkhu-padaniddesattā yattakāni tena padena saṅgahaṃ gacchanti, ye ca vinayapiṭake tattha tattha sandissanti sayaṃ āpattāpajjanaṭṭhena vā duṭṭhullārocanapaṭicchādanādīsu paresaṃ āpattikaraṇaṭṭhena vā, te sabbepi dassetvā idāni yadidaṃ tassa bhikkhu-padassa visesanatthaṃ vuttaṃ parapadaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti, tassa vasena idaṃ vuttaṃ ‘‘ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti. So eva hi kammavācānantarameva sikkhāsājīvasamāpanno hoti tato paṭṭhāya sauddesasikkhāpadānaṃ uppattidassanato, tasseva ca sikkhāpaccakkhānaṃ dissati, netarassa. Tasseva ca sikkhāpaccakkhānaṃ sambhavati ‘‘ullumpatu maṃ, bhante, saṅgho anukampaṃ upādāyā’’ti (mahāva. 71, 126) vatvā samādinnattā, tasseva ca upasampannasamanantarameva akaraṇīyanissayācikkhanadassanato, vinayaṃ pātimokkhaṃ uddesaṃ paccakkhāmītiādisikkhāpaccakkhānalakkhaṇapāripūrito cāti sikkhāpaccakkhānaṃ upādāya so eva idhādhippetoti vuttaṃ hoti.

    યસ્મા પનસ્સ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં સબ્બથા યુજ્જતિ, તસ્મા ‘‘સિક્ખં પચ્ચક્ખાય તં તં વત્થું વીતિક્કમન્તસ્સ તતો તતો આપત્તિતો અનાપત્તિ, ઇતરસ્સ આપત્તી’’તિ વત્તું યુજ્જતિ, તસ્મા ‘‘યત્થ યત્થ સાવજ્જપઞ્ઞત્તિ, અનવજ્જપઞ્ઞત્તિ વા, અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતો ભિક્ખૂતિ વુચ્ચતિ, તત્થ તત્થ તદજ્ઝાચારત્થેનાયમેવ ઞત્તિચતુત્થેન ઉપસમ્પન્નો અધિપ્પેતો નામા’’તિ વત્તું યુજ્જતીતિ વેદિતબ્બં. એવં સન્તે યં વુત્તં ‘‘યાય કાયચિ ઉપસમ્પદાય અયં ઇમસ્મિં ‘મેથુનં ધમ્મં પટિસેવિત્વા પારાજિકો હોતી’તિ અત્થે ભિક્ખૂતિ અધિપ્પેતો’’તિ, તમ્પિ ન વત્તબ્બમેવ. કથં હોતિ? વિરોધદોસોપિ પરિહતો હોતિ. કથં? સચે ઞત્તિચતુત્થેન ઉપસમ્પન્નો એવ ઇધાધિપ્પેતો ‘‘ભિક્ખૂ’’તિ ચ ‘‘ઉપસમ્પન્નો’’તિ ચ, તેન ન ઉપસમ્પન્નો અનુપસમ્પન્નો નામાતિ કત્વા ઞત્તિચતુત્થકમ્મતો અઞ્ઞથા ઉપસમ્પન્ના નામ મહાકસ્સપત્થેરાદયો ઇતરેસં અનુપસમ્પન્નટ્ઠાને ઠત્વા સહસેય્યપદસોધમ્માપત્તિં જનેય્યું, ઓમસનાદિકાલે ચ દુક્કટમેવ જનેય્યુન્તિ એવમાદિકો વિરોધદોસો પરિહતો હોતીતિ સબ્બં આચરિયો વદતિ. મઙ્ગુરચ્છવિ નામ સામો.

    Yasmā panassa sikkhāpaccakkhānaṃ sabbathā yujjati, tasmā ‘‘sikkhaṃ paccakkhāya taṃ taṃ vatthuṃ vītikkamantassa tato tato āpattito anāpatti, itarassa āpattī’’ti vattuṃ yujjati, tasmā ‘‘yattha yattha sāvajjapaññatti, anavajjapaññatti vā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhūti vuccati, tattha tattha tadajjhācāratthenāyameva ñatticatutthena upasampanno adhippeto nāmā’’ti vattuṃ yujjatīti veditabbaṃ. Evaṃ sante yaṃ vuttaṃ ‘‘yāya kāyaci upasampadāya ayaṃ imasmiṃ ‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā pārājiko hotī’ti atthe bhikkhūti adhippeto’’ti, tampi na vattabbameva. Kathaṃ hoti? Virodhadosopi parihato hoti. Kathaṃ? Sace ñatticatutthena upasampanno eva idhādhippeto ‘‘bhikkhū’’ti ca ‘‘upasampanno’’ti ca, tena na upasampanno anupasampanno nāmāti katvā ñatticatutthakammato aññathā upasampannā nāma mahākassapattherādayo itaresaṃ anupasampannaṭṭhāne ṭhatvā sahaseyyapadasodhammāpattiṃ janeyyuṃ, omasanādikāle ca dukkaṭameva janeyyunti evamādiko virodhadoso parihato hotīti sabbaṃ ācariyo vadati. Maṅguracchavi nāma sāmo.

    યસ્મા તે અતિમહન્તો જાતિમદો ચિત્તં પરિયુટ્ઠાતિ, તસ્મા તુમ્હેહિ મમ સાસને એવં સિક્ખિતબ્બં . ‘‘સાતસહગતા પઠમજ્ઝાનસુખસહગતા અસુભે ચ આનાપાને ચા’’તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં. ઉદ્ધુમાતકસઞ્ઞાતિ ઉદ્ધુમાતકનિમિત્તે પટિલદ્ધપઠમજ્ઝાનસઞ્ઞા. રૂપસઞ્ઞાતિ પથવીકસિણાદિરૂપાવચરજ્ઝાનસઞ્ઞા. સો તં બ્યાકાસિ ‘‘અવિભૂતા, ભન્તે, ઉદ્ધુમાતકસઞ્ઞા અવડ્ઢિતબ્બત્તા અસુભાનં, વિભૂતા, ભન્તે, રૂપસઞ્ઞા વડ્ઢિતબ્બત્તા કસિણાન’’ન્તિ. પઞ્ચઉપસમ્પદક્કમો મહાવગ્ગા ગહિતો. ઞત્તિચતુત્થેનાતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ઞત્તિ સબ્બપઠમં વુચ્ચતિ, તિસ્સન્નં પન અનુસ્સાવનાનં અત્થબ્યઞ્જનભેદાભાવતો અત્થબ્યઞ્જનભિન્ના ઞત્તિતાસં ચતુત્થાતિ કત્વા ‘‘ઞત્તિચતુત્થ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. બ્યઞ્જનાનુરૂપમેવ અટ્ઠકથાય ‘‘તીહિ અનુસ્સાવનાહિ એકાય ચ ઞત્તિયા’’તિ વુત્તં, અત્થપવત્તિક્કમેન પદેન પન ‘‘એકાય ઞત્તિયા તીહિ અનુસ્સાવનાહી’’તિ વત્તબ્બં. યસ્મા પનેત્થ ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, કમ્માનિ (મહાવ॰ ૩૮૪), છ ઇમાનિ, ભિક્ખવે, કમ્માનિ અધમ્મકમ્મં વગ્ગકમ્મ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૩૮૭) વચનતો કુપ્પકમ્મમ્પિ કત્થચિ ‘‘કમ્મ’’ન્તિ વુચ્ચતિ તસ્મા ‘‘અકુપ્પેના’’તિ વુત્તં.

    Yasmā te atimahanto jātimado cittaṃ pariyuṭṭhāti, tasmā tumhehi mama sāsane evaṃ sikkhitabbaṃ . ‘‘Sātasahagatā paṭhamajjhānasukhasahagatā asubhe ca ānāpāne cā’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. Uddhumātakasaññāti uddhumātakanimitte paṭiladdhapaṭhamajjhānasaññā. Rūpasaññāti pathavīkasiṇādirūpāvacarajjhānasaññā. So taṃ byākāsi ‘‘avibhūtā, bhante, uddhumātakasaññā avaḍḍhitabbattā asubhānaṃ, vibhūtā, bhante, rūpasaññā vaḍḍhitabbattā kasiṇāna’’nti. Pañcaupasampadakkamo mahāvaggā gahito. Ñatticatutthenāti ettha kiñcāpi ñatti sabbapaṭhamaṃ vuccati, tissannaṃ pana anussāvanānaṃ atthabyañjanabhedābhāvato atthabyañjanabhinnā ñattitāsaṃ catutthāti katvā ‘‘ñatticatuttha’’nti vuccati. Byañjanānurūpameva aṭṭhakathāya ‘‘tīhi anussāvanāhi ekāya ca ñattiyā’’ti vuttaṃ, atthapavattikkamena padena pana ‘‘ekāya ñattiyā tīhi anussāvanāhī’’ti vattabbaṃ. Yasmā panettha ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kammāni (mahāva. 384), cha imāni, bhikkhave, kammāni adhammakammaṃ vaggakamma’’nti (mahāva. 387) vacanato kuppakammampi katthaci ‘‘kamma’’nti vuccati tasmā ‘‘akuppenā’’ti vuttaṃ.

    યસ્મા અકુપ્પમ્પિ એકચ્ચં ન ઠાનારહં, યેન અપ્પત્તો ઓસારણં ‘‘સોસારિતો’’તિ ચમ્પેય્યક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૩૯૫ આદયો) વુચ્ચતિ, તસ્મા ‘‘ઠાનારહેના’’તિ વુત્તં. યદિ એવં ‘‘ઠાનારહેના’’તિ ઇદમેવ પદં વત્તબ્બં, ન પુબ્બપદં ઇમિના અકુપ્પસિદ્ધિતોતિ ચે? તં ન, અટ્ઠાનારહેન અકુપ્પેન ઉપસમ્પન્નો ઇમસ્મિં અત્થે અનધિપ્પેતોતિ અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો. દ્વીહિ પનેતેહિ એકતો વુત્તેહિ અયમત્થો પઞ્ઞાયતિ ‘‘કેવલં તેન અકુપ્પેન ઉપસમ્પન્નો અયમ્પિ ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતો ‘ભિક્ખૂ’તિ, ઠાનારહેન ચ ઉપસમ્પન્નો અયમ્પિ ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતો ‘ભિક્ખૂ’તિ, કુપ્પેન ઉપસમ્પન્નો નાધિપ્પેતો’’તિ. તેનાયમ્પિ અત્થો સાધિતો હોતિ ‘‘યો પન, ભિક્ખુ, જાનં ઊનવીસતિવસ્સં પુગ્ગલં ઉપસમ્પાદેય્ય, સો ચ પુગ્ગલો અનુપસમ્પન્નો’’તિ (પાચિ॰ ૪૦૩) વચનતો યાવ ન ઞાયતિ, તાવ સમઞ્ઞાયભિક્ખુપટિઞ્ઞાયભિક્ખુભાવં ઉપગતોપિ ન પુબ્બે દસ્સિતસમઞ્ઞાયભિક્ખુપટિઞ્ઞાયભિક્ખુ વિય અઞ્ઞેસં ભિક્ખૂનં ઉપસમ્પન્નટ્ઠાને ઠત્વા ઓમસનપાચિત્તિયાદિવત્થુ હોતિ, કેવલં અનુપસમ્પન્નટ્ઠાને ઠત્વા ‘‘અનુપસમ્પન્ને ઉપસમ્પન્નસઞ્ઞી પદસો ધમ્મં વાચેતિ, આપત્તિ પાચિત્તિયસ્સા’’તિઆદિ (પાચિ॰ ૪૭) આપત્તિવત્થુમેવ હુત્વા તિટ્ઠતિ. અકુપ્પેન ઉપસમ્પન્નો પન પચ્છા પારાજિકોપિ જાતિતો ઉપસમ્પન્નટ્ઠાને તિટ્ઠતીતિ ‘‘પણ્ડકો, ભિક્ખવે, અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૧૦૯) નયેન વુત્તેસુ પન વજ્જનીયપુગ્ગલેસુ કોચિ પુગ્ગલો ‘‘ઉપસમ્પન્નો’’તિ વુચ્ચતિ, નોપિ ઉપસમ્પન્નટ્ઠાને તિટ્ઠતિ, કોચિ તિટ્ઠતીતિ વેદિતબ્બં.

    Yasmā akuppampi ekaccaṃ na ṭhānārahaṃ, yena appatto osāraṇaṃ ‘‘sosārito’’ti campeyyakkhandhake (mahāva. 395 ādayo) vuccati, tasmā ‘‘ṭhānārahenā’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘ṭhānārahenā’’ti idameva padaṃ vattabbaṃ, na pubbapadaṃ iminā akuppasiddhitoti ce? Taṃ na, aṭṭhānārahena akuppena upasampanno imasmiṃ atthe anadhippetoti aniṭṭhappasaṅgato. Dvīhi panetehi ekato vuttehi ayamattho paññāyati ‘‘kevalaṃ tena akuppena upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto ‘bhikkhū’ti, ṭhānārahena ca upasampanno ayampi imasmiṃ atthe adhippeto ‘bhikkhū’ti, kuppena upasampanno nādhippeto’’ti. Tenāyampi attho sādhito hoti ‘‘yo pana, bhikkhu, jānaṃ ūnavīsativassaṃ puggalaṃ upasampādeyya, so ca puggalo anupasampanno’’ti (pāci. 403) vacanato yāva na ñāyati, tāva samaññāyabhikkhupaṭiññāyabhikkhubhāvaṃ upagatopi na pubbe dassitasamaññāyabhikkhupaṭiññāyabhikkhu viya aññesaṃ bhikkhūnaṃ upasampannaṭṭhāne ṭhatvā omasanapācittiyādivatthu hoti, kevalaṃ anupasampannaṭṭhāne ṭhatvā ‘‘anupasampanne upasampannasaññī padaso dhammaṃ vāceti, āpatti pācittiyassā’’tiādi (pāci. 47) āpattivatthumeva hutvā tiṭṭhati. Akuppena upasampanno pana pacchā pārājikopi jātito upasampannaṭṭhāne tiṭṭhatīti ‘‘paṇḍako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’tiādinā (mahāva. 109) nayena vuttesu pana vajjanīyapuggalesu koci puggalo ‘‘upasampanno’’ti vuccati, nopi upasampannaṭṭhāne tiṭṭhati, koci tiṭṭhatīti veditabbaṃ.

    એત્થ પન અત્થિ કમ્મં અકુપ્પં ઠાનારહં, અત્થિ ઠાનારહં નાકુપ્પં, અત્થિ અકુપ્પઞ્ચેવ ન ઠાનારહઞ્ચ, અત્થિ નાકુપ્પં ન ચ ઠાનારહન્તિ ઇદં ચતુક્કં વેદિતબ્બં. તત્થ પઠમં તાવ વુત્તં, તતિયચતુત્થાનિ પાકટાનિ. દુતિયં પરિયાયેન ભિક્ખુનિસઙ્ઘતો એકતોઉપસમ્પન્નાય લિઙ્ગપરિવત્તે સતિ લબ્ભતિ. તસ્સ હિ પુગ્ગલસ્સ પુબ્બે સિક્ખમાનકાલે લદ્ધં ઞત્તિચતુત્થઉપસમ્પદાકમ્મં કિઞ્ચાપિ અકુપ્પઞ્ચેવ ઠાનારહઞ્ચ, પુરિસલિઙ્ગે પન પાતુભૂતે ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તંયેવ ઉપજ્ઝં તમેવ ઉપસમ્પદ’’ન્તિ (પારા॰ ૬૯) એત્થ અપરિયાપન્નત્તા તસ્સ પુગ્ગલસ્સ કેવલં સામણેરભાવાપત્તિતો કમ્મં દાનિ કુપ્પં જાતન્તિ વુચ્ચતિ. લિઙ્ગપરિવત્તેન ચીવરસ્સ અધિટ્ઠાનવિજહનં વિય તસ્સ પુગ્ગલસ્સ ભિક્ખુનિસઙ્ઘેન કતાય ઉપસમ્પદાય વિજહનં હોતીતિ વેદિતબ્બં, અઞ્ઞથા સો પુગ્ગલો ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખૂતિ આપજ્જતિ. અથ વા લિઙ્ગપરિવત્તે અસતિપિતં એકતોઉપસમ્પદાકમ્મં કુપ્પતિ, યથાઠાને ન તિટ્ઠતિ. તસ્મા ન તાવ સા ‘‘ભિક્ખુની’’તિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. યસ્મા અઞ્ઞતરં પારાજિકં ધમ્મં આપજ્જિત્વાપિ અનાપજ્જિત્વાપિ ઉપ્પબ્બજિતુકામતાય ગિહિલિઙ્ગં સાદિયન્તિયા પુનપિ ઉપસમ્પદા ઉભતોસઙ્ઘે લબ્ભતિ, તસ્મા તેન પરિયાયેન ‘‘કુપ્પતીતિ કુપ્પ’’ન્તિ વુચ્ચતિ, યથાવુત્તકમ્મદોસાભાવતો પન ‘‘ઠાનારહ’’ન્તિ. ભિક્ખુની પન ગિહિલિઙ્ગં સાદિયન્તિકાલે ન પુરિસલિઙ્ગપાતુભાવે સતિ ભિક્ખૂસુ ઉપસમ્પદં લબ્ભતીતિ સાધકં કારણં ન દિસ્સતિ, સિક્ખં પચ્ચક્ખાય ઉપ્પબ્બજિતા ચે, લભતીતિ એકે, તં પનાયુત્તં ભિક્ખુનિયા સિક્ખાપચ્ચક્ખનાભાવતોતિ અમ્હાકં ખન્તીતિ આચરિયો. ‘‘યથા ‘કત્તબ્બ’ન્તિ વુત્તં, તથા અકતે કુપ્પતીતિ કત્વા કરણં સત્થુસાસન’’ન્તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં. યત્થ યત્થ ‘‘ગણ્ઠિપદે’’તિ વુચ્ચતિ, તત્થ તત્થ ‘‘ધમ્મસિરિત્થેરસ્સ ગણ્ઠિપદે’’તિ ગહેતબ્બં.

    Ettha pana atthi kammaṃ akuppaṃ ṭhānārahaṃ, atthi ṭhānārahaṃ nākuppaṃ, atthi akuppañceva na ṭhānārahañca, atthi nākuppaṃ na ca ṭhānārahanti idaṃ catukkaṃ veditabbaṃ. Tattha paṭhamaṃ tāva vuttaṃ, tatiyacatutthāni pākaṭāni. Dutiyaṃ pariyāyena bhikkhunisaṅghato ekatoupasampannāya liṅgaparivatte sati labbhati. Tassa hi puggalassa pubbe sikkhamānakāle laddhaṃ ñatticatutthaupasampadākammaṃ kiñcāpi akuppañceva ṭhānārahañca, purisaliṅge pana pātubhūte ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampada’’nti (pārā. 69) ettha apariyāpannattā tassa puggalassa kevalaṃ sāmaṇerabhāvāpattito kammaṃ dāni kuppaṃ jātanti vuccati. Liṅgaparivattena cīvarassa adhiṭṭhānavijahanaṃ viya tassa puggalassa bhikkhunisaṅghena katāya upasampadāya vijahanaṃ hotīti veditabbaṃ, aññathā so puggalo upasampanno bhikkhūti āpajjati. Atha vā liṅgaparivatte asatipitaṃ ekatoupasampadākammaṃ kuppati, yathāṭhāne na tiṭṭhati. Tasmā na tāva sā ‘‘bhikkhunī’’ti saṅkhyaṃ gacchati. Yasmā aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ āpajjitvāpi anāpajjitvāpi uppabbajitukāmatāya gihiliṅgaṃ sādiyantiyā punapi upasampadā ubhatosaṅghe labbhati, tasmā tena pariyāyena ‘‘kuppatīti kuppa’’nti vuccati, yathāvuttakammadosābhāvato pana ‘‘ṭhānāraha’’nti. Bhikkhunī pana gihiliṅgaṃ sādiyantikāle na purisaliṅgapātubhāve sati bhikkhūsu upasampadaṃ labbhatīti sādhakaṃ kāraṇaṃ na dissati, sikkhaṃ paccakkhāya uppabbajitā ce, labhatīti eke, taṃ panāyuttaṃ bhikkhuniyā sikkhāpaccakkhanābhāvatoti amhākaṃ khantīti ācariyo. ‘‘Yathā ‘kattabba’nti vuttaṃ, tathā akate kuppatīti katvā karaṇaṃ satthusāsana’’nti gaṇṭhipade vuttaṃ. Yattha yattha ‘‘gaṇṭhipade’’ti vuccati, tattha tattha ‘‘dhammasirittherassa gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact