Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā

    પદભાજનીયવણ્ણના

    Padabhājanīyavaṇṇanā

    ૨૭૧. ‘‘રત્તં ચિત્તં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતં વિપરિણત’’ન્તિ કિઞ્ચાપિ સામઞ્ઞેન વુત્તં, વિનીતવત્થૂસુ ‘‘માતુયા માતુપેમેન આમસતિ…પે॰… આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા કાયસંસગ્ગરાગેનેવ રત્તન્તિ વેદિતબ્બં. તથા ‘‘માતુગામો નામ મનુસ્સિત્થી’’તિ કિઞ્ચાપિ અવિસેસેન વુત્તં, અથ ખો અવિનટ્ઠિન્દ્રિયાવ મનુસ્સિત્થી ઇધાધિપ્પેતા ‘‘મતિત્થિયા કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જિ…પે॰… આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ વુત્તત્તા. ‘‘મનુસ્સિત્થી’’તિ એત્તાવતા સિદ્ધે ‘‘ન યક્ખી ન પેતી ન તિરચ્છાનગતા’’તિ વચનં અવિનટ્ઠિન્દ્રિયાપિ ન સબ્બા મનુસ્સવિગ્ગહા ઇત્થી ઇધ મનુસ્સિત્થી નામ. યક્ખિઆદયો હિ અત્તનો જાતિસિદ્ધેન ઇદ્ધિવિસેસેન ઇજ્ઝન્તિયો મનુસ્સવિગ્ગહાપિ હોન્તીતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. તાસુ યક્ખી થુલ્લચ્ચયવત્થુ હોતિ વિનીતવત્થૂસુ યક્ખિયા કાયસંસગ્ગેન થુલ્લચ્ચયસ્સ વુત્તત્તા. તદનુલોમત્તા પેતિત્થી, દેવિત્થી ચ થુલ્લચ્ચયવત્થુ. તિરચ્છાનગતિત્થી દુક્કટવત્થુ. તિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહિત્થી ચ થુલ્લચ્ચયવત્થુમેવાતિ એકે. વિભઙ્ગે પન ‘‘મનુસ્સિત્થી ચ હોતિ મનુસ્સિત્થિસઞ્ઞી’’તિ પાળિયા અભાવેન ‘‘ઇત્થી ચ હોતિ યક્ખિસઞ્ઞી’’તિઆદિવચને સતિ યક્ખિઆદીનં અનિત્થિતાપસઙ્ગતો, ‘‘ઇત્થી ચ હોતિ ઇત્થિસઞ્ઞી’’તિઆદિમ્હિ યક્ખિઆદીનં અન્તોકરણે સતિ તાસં સઙ્ઘાદિસેસવત્થુભાવપ્પસઙ્ગતો ચ યક્ખિઆદયો ન વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. એકે પન ‘‘વિનીતવત્થુમ્હિ ‘અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ તિરચ્છાનગતિત્થિયા કાય…પે॰… દુક્કટસ્સા’તિ એત્થ અમનુસ્સવિગ્ગહા પાકતિકતિરચ્છાનગતિત્થી અધિપ્પેતા, તસ્મા દુક્કટં વુત્તં. ‘ઇત્થી ચ હોતિ તિરચ્છાનગતસઞ્ઞીતિ તિરચ્છાનગતા ચ હોતિ ઇત્થિસઞ્ઞી’તિઆદિવારેસુપિ પાકતિકતિરચ્છાનગતોવ અધિપ્પેતો, સો ચ તિરચ્છાનગતપુરિસોવ. તેનેવ દુટ્ઠુલ્લવાચાઅત્તકઆમપારિચરિયસિક્ખાપદેસુ મનુસ્સપુરિસપટિસંયુત્તવારા વિય તિરચ્છાનપટિસંયુત્તવારાપિ નાગતા’’તિ વદન્તિ. તથા પણ્ડકોતિ ઇધ મનુસ્સપણ્ડકોવ, પુરિસોતિ ચ ઇધ મનુસ્સપુરિસોવ આગતો, તસ્મા અમનુસ્સિત્થી અમનુસ્સપણ્ડકો અમનુસ્સપુરિસો તિરચ્છાનગતિત્થી તિરચ્છાનગતપણ્ડકો મનુસ્સામનુસ્સતિરચ્છાનગતઉભતોબ્યઞ્જનકા ચાતિ અટ્ઠ જના ઇધ નાગતા, તેસં વસેન વત્થુસઞ્ઞાવિમતિભેદવસેન આપત્તિભેદાભેદવિનિચ્છયો, અનાગતવારગણના ચ અસમ્મુય્હન્તેન વેદિતબ્બા, તથા તેસં દુકમિસ્સકાદિવારા, આપત્તિઅનાપત્તિભેદવિનિચ્છયો ચ. ‘‘તત્થ અમનુસ્સપણ્ડકઅમનુસ્સપુરિસતિરચ્છાનગતિત્થિતિરચ્છાનગતપણ્ડકાતિ ચત્તારો દુક્કટવત્થુકા, અમનુસ્સિત્થિમનુસ્સઉભતોબ્યઞ્જનકા થુલ્લચ્ચયવત્થુકા, અમનુસ્સઉભતોબ્યઞ્જનકા તિરચ્છાનગતઉભતોબ્યઞ્જનકા દુક્કટવત્થુકા, પાળિયં પન અમનુસ્સિત્થિયા અનાગતત્તા અમનુસ્સપણ્ડકા, ઉભતોબ્યઞ્જનકા પુરિસા ચ નાગતા. તિરચ્છાનગતિત્થિપણ્ડકઉભતોબ્યઞ્જનકા તિરચ્છાનગતપુરિસેન સમાનગતિકત્તા નાગતા, મનુસ્સઉભતોબ્યઞ્જનકો મનુસ્સપણ્ડકેન સમાનગતિકત્તા અનાગતો’’તિ વદન્તિ. અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨૮૧) પન ‘‘નાગમાણવિકાયપિ સુપણ્ણમાણવિકાયપિ કિન્નરિયાપિ ગાવિયાપિ દુક્કટમેવા’’તિ વુત્તત્તા તદેવ પમાણતો ગહેતબ્બં.

    271.‘‘Rattaṃ cittaṃ imasmiṃ atthe adhippetaṃ vipariṇata’’nti kiñcāpi sāmaññena vuttaṃ, vinītavatthūsu ‘‘mātuyā mātupemena āmasati…pe… āpatti dukkaṭassā’’ti vuttattā kāyasaṃsaggarāgeneva rattanti veditabbaṃ. Tathā ‘‘mātugāmo nāma manussitthī’’ti kiñcāpi avisesena vuttaṃ, atha kho avinaṭṭhindriyāva manussitthī idhādhippetā ‘‘matitthiyā kāyasaṃsaggaṃ samāpajji…pe… āpatti thullaccayassā’’ti vuttattā. ‘‘Manussitthī’’ti ettāvatā siddhe ‘‘na yakkhī na petī na tiracchānagatā’’ti vacanaṃ avinaṭṭhindriyāpi na sabbā manussaviggahā itthī idha manussitthī nāma. Yakkhiādayo hi attano jātisiddhena iddhivisesena ijjhantiyo manussaviggahāpi hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Tāsu yakkhī thullaccayavatthu hoti vinītavatthūsu yakkhiyā kāyasaṃsaggena thullaccayassa vuttattā. Tadanulomattā petitthī, devitthī ca thullaccayavatthu. Tiracchānagatitthī dukkaṭavatthu. Tiracchānagatamanussaviggahitthī ca thullaccayavatthumevāti eke. Vibhaṅge pana ‘‘manussitthī ca hoti manussitthisaññī’’ti pāḷiyā abhāvena ‘‘itthī ca hoti yakkhisaññī’’tiādivacane sati yakkhiādīnaṃ anitthitāpasaṅgato, ‘‘itthī ca hoti itthisaññī’’tiādimhi yakkhiādīnaṃ antokaraṇe sati tāsaṃ saṅghādisesavatthubhāvappasaṅgato ca yakkhiādayo na vuttāti veditabbā. Eke pana ‘‘vinītavatthumhi ‘aññataro bhikkhu tiracchānagatitthiyā kāya…pe… dukkaṭassā’ti ettha amanussaviggahā pākatikatiracchānagatitthī adhippetā, tasmā dukkaṭaṃ vuttaṃ. ‘Itthī ca hoti tiracchānagatasaññīti tiracchānagatā ca hoti itthisaññī’tiādivāresupi pākatikatiracchānagatova adhippeto, so ca tiracchānagatapurisova. Teneva duṭṭhullavācāattakaāmapāricariyasikkhāpadesu manussapurisapaṭisaṃyuttavārā viya tiracchānapaṭisaṃyuttavārāpi nāgatā’’ti vadanti. Tathā paṇḍakoti idha manussapaṇḍakova, purisoti ca idha manussapurisova āgato, tasmā amanussitthī amanussapaṇḍako amanussapuriso tiracchānagatitthī tiracchānagatapaṇḍako manussāmanussatiracchānagataubhatobyañjanakā cāti aṭṭha janā idha nāgatā, tesaṃ vasena vatthusaññāvimatibhedavasena āpattibhedābhedavinicchayo, anāgatavāragaṇanā ca asammuyhantena veditabbā, tathā tesaṃ dukamissakādivārā, āpattianāpattibhedavinicchayo ca. ‘‘Tattha amanussapaṇḍakaamanussapurisatiracchānagatitthitiracchānagatapaṇḍakāti cattāro dukkaṭavatthukā, amanussitthimanussaubhatobyañjanakā thullaccayavatthukā, amanussaubhatobyañjanakā tiracchānagataubhatobyañjanakā dukkaṭavatthukā, pāḷiyaṃ pana amanussitthiyā anāgatattā amanussapaṇḍakā, ubhatobyañjanakā purisā ca nāgatā. Tiracchānagatitthipaṇḍakaubhatobyañjanakā tiracchānagatapurisena samānagatikattā nāgatā, manussaubhatobyañjanako manussapaṇḍakena samānagatikattā anāgato’’ti vadanti. Aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.281) pana ‘‘nāgamāṇavikāyapi supaṇṇamāṇavikāyapi kinnariyāpi gāviyāpi dukkaṭamevā’’ti vuttattā tadeva pamāṇato gahetabbaṃ.

    તત્રાયં વિચારણા – ‘‘ન, ભિક્ખવે, તિરચ્છાનગતસ્સ નિસિન્નપરિસાય પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૮૩) એત્થ ‘‘તિરચ્છાનગતોતિ યસ્સ ઉપસમ્પદા પટિક્ખિત્તા’’તિ (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ નિદાનવણ્ણના) અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તા તિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહો પાકતિકતિરચ્છાનગતતો વિસિટ્ઠો, તથા યક્ખપેતતિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહાનં ‘‘તિરચ્છાનગતસ્સ ચ દુક્ખુપ્પત્તિયં અપિચ દુક્કટમેવા’’તિ એત્થ વિસેસેત્વા વુત્તત્તા ચ ‘‘પતનરૂપં પમાણં, ન મરણરૂપ’’ન્તિ એત્થ આપત્તિવિસેસવચનતો ચ ‘‘ઉભતો અવસ્સુતે યક્ખસ્સ વા પેતસ્સ વા પણ્ડકસ્સ વા તિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહસ્સ વા અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલં કાયેન કાયં આમસતિ, આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સા’’તિ (પાચિ॰ ૬૬૧) સામઞ્ઞેન વચનતો ચ સો વિસિટ્ઠોતિ સિદ્ધં. વિસિટ્ઠત્તા ચ તિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહિત્થિયા કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જન્તસ્સાતિ વિસેસો હોતિ, તસ્મા તત્થ આપત્તિવિસેસેન ભવિતબ્બં. યદિ કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદે તિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહિત્થીપિ અધિપ્પેતા, રૂપસામઞ્ઞેન સઞ્ઞાવિરાગત્તાસમ્ભવતો દુટ્ઠુલ્લવાચાઅત્તકામપારિચરિયસિક્ખાપદેસુપિ સા વત્તબ્બા ભવેય્ય, સા ચાનાગતા. સરૂપેન સંખિત્તવારત્તા નાગતાતિ ચે? ઇત્થી ચ હોતિ તિરચ્છાનગતો ચ ઉભિન્નં ઇત્થિસઞ્ઞીતિ ઇધ આગતત્તા પુરિસલિઙ્ગનિદ્દેસો ન યુજ્જતિ, તસ્મા તિરચ્છાનગતપુરિસો ચ ઇધ આગતો, તિરચ્છાનગતમનુસ્સવિગ્ગહિત્થિયા પાળિયં અનાગતાયપિ દુક્કટમેવ અટ્ઠકથાયં વુત્તત્તાતિ ઇમસ્સ વચનસ્સ કારણચ્છાયા પરિયેસિતબ્બાતિ અધિપ્પાયો. ઇદં ન યુજ્જતિ. કસ્મા? ઇત્થીનં, પુરિસાનઞ્ચ એકતો વચને પુરિસલિઙ્ગસબ્ભાવતો. ઇધ તિરચ્છાનગતપુરિસપણ્ડકિત્થિયો તિસ્સોપિ એકતો સમ્પિણ્ડેત્વા ‘‘તિરચ્છાનગતો’’તિ વુત્તં.

    Tatrāyaṃ vicāraṇā – ‘‘na, bhikkhave, tiracchānagatassa nisinnaparisāya pātimokkhaṃ uddisitabba’’nti (mahāva. 183) ettha ‘‘tiracchānagatoti yassa upasampadā paṭikkhittā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) aṭṭhakathāyaṃ vuttattā tiracchānagatamanussaviggaho pākatikatiracchānagatato visiṭṭho, tathā yakkhapetatiracchānagatamanussaviggahānaṃ ‘‘tiracchānagatassa ca dukkhuppattiyaṃ apica dukkaṭamevā’’ti ettha visesetvā vuttattā ca ‘‘patanarūpaṃ pamāṇaṃ, na maraṇarūpa’’nti ettha āpattivisesavacanato ca ‘‘ubhato avassute yakkhassa vā petassa vā paṇḍakassa vā tiracchānagatamanussaviggahassa vā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ kāyena kāyaṃ āmasati, āpatti thullaccayassā’’ti (pāci. 661) sāmaññena vacanato ca so visiṭṭhoti siddhaṃ. Visiṭṭhattā ca tiracchānagatamanussaviggahitthiyā kāyasaṃsaggaṃ samāpajjantassāti viseso hoti, tasmā tattha āpattivisesena bhavitabbaṃ. Yadi kāyasaṃsaggasikkhāpade tiracchānagatamanussaviggahitthīpi adhippetā, rūpasāmaññena saññāvirāgattāsambhavato duṭṭhullavācāattakāmapāricariyasikkhāpadesupi sā vattabbā bhaveyya, sā cānāgatā. Sarūpena saṃkhittavārattā nāgatāti ce? Itthī ca hoti tiracchānagato ca ubhinnaṃ itthisaññīti idha āgatattā purisaliṅganiddeso na yujjati, tasmā tiracchānagatapuriso ca idha āgato, tiracchānagatamanussaviggahitthiyā pāḷiyaṃ anāgatāyapi dukkaṭameva aṭṭhakathāyaṃ vuttattāti imassa vacanassa kāraṇacchāyā pariyesitabbāti adhippāyo. Idaṃ na yujjati. Kasmā? Itthīnaṃ, purisānañca ekato vacane purisaliṅgasabbhāvato. Idha tiracchānagatapurisapaṇḍakitthiyo tissopi ekato sampiṇḍetvā ‘‘tiracchānagato’’ti vuttaṃ.

    તત્થ ચ મનુસ્સવિગ્ગહામનુસ્સવિગ્ગહેસુ ઇત્થિપણ્ડકપુરિસસઞ્ઞિતા યથાસમ્ભવં વેદિતબ્બા. દુટ્ઠુલ્લવાચાદિસિક્ખાપદદ્વયે વારાનં સંખિત્તત્તા પુરિસતિરચ્છાનગતાદયો નાગતા. યથાવુત્તેસુ આપત્તિ, તથા તત્થાપિ. અઞ્ઞથા પુરિસં ઓભાસન્તસ્સ ચ અનાપત્તીતિ પણ્ડકં ઓભાસન્તસ્સ ચ થુલ્લચ્ચયન્તિ માતિકાટ્ઠકથાયં વુત્તં. તસ્મા તે વારા સંખિત્તાતિ પઞ્ઞાયન્તીતિ. વિસેસો ચ પણ્ડકે, પુરિસે, તિરચ્છાનગતે ચ ઇત્થિસઞ્ઞિસ્સ અત્થિ, તથાપિ તત્થ દુક્કટં વુત્તં, તસ્મા અટ્ઠકથાયં વુત્તમેવ પમાણન્તિ દ્વિન્નમેતેસં વાદાનં યત્થ યુત્તિ વા કારણં વા અતિરેકં દિસ્સતિ, તં વિચારેત્વા ગહેતબ્બન્તિ આરિચયો. એવરૂપેસુ ઠાનેસુ સુટ્ઠુ વિચારેત્વા કથેતબ્બં.

    Tattha ca manussaviggahāmanussaviggahesu itthipaṇḍakapurisasaññitā yathāsambhavaṃ veditabbā. Duṭṭhullavācādisikkhāpadadvaye vārānaṃ saṃkhittattā purisatiracchānagatādayo nāgatā. Yathāvuttesu āpatti, tathā tatthāpi. Aññathā purisaṃ obhāsantassa ca anāpattīti paṇḍakaṃ obhāsantassa ca thullaccayanti mātikāṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tasmā te vārā saṃkhittāti paññāyantīti. Viseso ca paṇḍake, purise, tiracchānagate ca itthisaññissa atthi, tathāpi tattha dukkaṭaṃ vuttaṃ, tasmā aṭṭhakathāyaṃ vuttameva pamāṇanti dvinnametesaṃ vādānaṃ yattha yutti vā kāraṇaṃ vā atirekaṃ dissati, taṃ vicāretvā gahetabbanti āricayo. Evarūpesu ṭhānesu suṭṭhu vicāretvā kathetabbaṃ.

    તત્થ પાળિયં આગતવારગણના તાવ એવં સઙ્ખેપતો વેદિતબ્બા – ઇત્થિમૂલકા પઞ્ચ વારા પણ્ડકપુરિસતિરચ્છાનગતમૂલકા ચ પઞ્ચ પઞ્ચાતિ વીસતિ વારા એકમૂલકા, તથા દુમૂલકા વીસતિ, મિસ્સકમૂલકા વીસતીતિ સટ્ઠિ વારા, તાનિ તીણિ વીસતિકાનિ હોન્તિ. એકેકસ્મિં વીસતિકે એકેકમૂલવારં ગહેત્વા કાયેન કાયપટિબદ્ધવારા તયો વુત્તા. સેસા સત્તપઞ્ઞાસ વારા સંખિત્તા, તથા કાયપટિબદ્ધેન કાયવારા તયો વુત્તા, સેસા સંખિત્તા, એવં કાયપટિબદ્ધેન કાયપટિબદ્ધવારેપિ નિસ્સગ્ગિયેન કાયવારેપિ નિસ્સગ્ગિયેન કાયપટિબદ્ધવારેપિ નિસ્સગ્ગિયેન નિસ્સગ્ગિયવારેપિ તયો તયો વારા વુત્તા, સેસા સંખિત્તા. એવં છન્નં તિકાનં વસેન અટ્ઠારસ વારા આગતાતિ સરૂપતો વુત્તા, સેસા દ્વેચત્તાલીસાધિકાનિ તીણિ વારસતાનિ સંખિત્તાનિ. તતો પરં માતુગામસ્સ સારત્તપક્ખે કાયેન કાયન્તિ એકમેકં વડ્ઢેત્વા પુબ્બે વુત્તા અટ્ઠારસ વારા આગતાતિ એકવીસતિ વારા સરૂપેન આગતા, નવનવુતાધિકાનિ તીણિ વારસતાનિ સંખિત્તાનિ. તતો પરં આપત્તાનાપત્તિદીપકા ચત્તારો સેવનાધિપ્પાયમૂલકા ચત્તારો મોક્ખાધિપ્પાયમૂલકાતિ દ્વે ચતુક્કા આગતા.

    Tattha pāḷiyaṃ āgatavāragaṇanā tāva evaṃ saṅkhepato veditabbā – itthimūlakā pañca vārā paṇḍakapurisatiracchānagatamūlakā ca pañca pañcāti vīsati vārā ekamūlakā, tathā dumūlakā vīsati, missakamūlakā vīsatīti saṭṭhi vārā, tāni tīṇi vīsatikāni honti. Ekekasmiṃ vīsatike ekekamūlavāraṃ gahetvā kāyena kāyapaṭibaddhavārā tayo vuttā. Sesā sattapaññāsa vārā saṃkhittā, tathā kāyapaṭibaddhena kāyavārā tayo vuttā, sesā saṃkhittā, evaṃ kāyapaṭibaddhena kāyapaṭibaddhavārepi nissaggiyena kāyavārepi nissaggiyena kāyapaṭibaddhavārepi nissaggiyena nissaggiyavārepi tayo tayo vārā vuttā, sesā saṃkhittā. Evaṃ channaṃ tikānaṃ vasena aṭṭhārasa vārā āgatāti sarūpato vuttā, sesā dvecattālīsādhikāni tīṇi vārasatāni saṃkhittāni. Tato paraṃ mātugāmassa sārattapakkhe kāyena kāyanti ekamekaṃ vaḍḍhetvā pubbe vuttā aṭṭhārasa vārā āgatāti ekavīsati vārā sarūpena āgatā, navanavutādhikāni tīṇi vārasatāni saṃkhittāni. Tato paraṃ āpattānāpattidīpakā cattāro sevanādhippāyamūlakā cattāro mokkhādhippāyamūlakāti dve catukkā āgatā.

    તત્થાયં વિસેસો – યદિદં માતિકાય પરામસનપદં, તેન યસ્મા આમસનાદીનિ છુપનપરિયોસાનાનિ દ્વાદસપિ પદાનિ ગહિતાનિ, તસ્મા પદુદ્ધારં અકત્વા ‘‘આમસના પરામસનં છુપન’’ન્તિ આહ. પરામસનં નામ આમસના. ‘‘છુપન’’ન્તિ હિ વુત્તે પરામસનમ્પિ વિસું એકત્તં ભવેય્યાતિ વેદિતબ્બં. ઇત્થી ચ હોતિ ઇત્થિસઞ્ઞી ચાતિ ઇમસ્મિં પઠમવારે એવ દ્વાદસપિ આમસનાદીનિ યોજેત્વા દસ્સિતાનિ. તતો પરં આદિમ્હિ દ્વે પદાનીતિ ચત્તારિ પદાનિ આગતાનિ, ઇતરાનિ સંખિત્તાનીતિ વેદિતબ્બાનિ. નિસ્સગ્ગિયેન કાયવારાદીસુ પન સબ્બાકારેન અલાભતો આમસનમેવેકં આગતં, નેતરાનિ. ‘‘સઞ્ચોપેતિ હરતી’’તિ પાઠો, સઞ્ચોપેતિ ચ. ગણ્ઠિપદેસુ પન ‘‘પુરિમનયેનેવાતિ રજ્જુવત્થાદીહિ પરિક્ખિપને’’તિ ચ પચ્છા ‘‘પુરિમનયેનેવાતિ સમ્મસના હોતી’’તિ ચ ‘‘વેણિગ્ગાહે આપત્તિયા પઞ્ઞત્તત્તા લોમફુસનેપિ સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ ચ ‘‘તં પકાસેતું ઉપાદિન્નકેન હીતિઆદિ વુત્ત’’ન્તિ ચ લિખિતં.

    Tatthāyaṃ viseso – yadidaṃ mātikāya parāmasanapadaṃ, tena yasmā āmasanādīni chupanapariyosānāni dvādasapi padāni gahitāni, tasmā paduddhāraṃ akatvā ‘‘āmasanā parāmasanaṃ chupana’’nti āha. Parāmasanaṃ nāma āmasanā. ‘‘Chupana’’nti hi vutte parāmasanampi visuṃ ekattaṃ bhaveyyāti veditabbaṃ. Itthī ca hoti itthisaññī cāti imasmiṃ paṭhamavāre eva dvādasapi āmasanādīni yojetvā dassitāni. Tato paraṃ ādimhi dve padānīti cattāri padāni āgatāni, itarāni saṃkhittānīti veditabbāni. Nissaggiyena kāyavārādīsu pana sabbākārena alābhato āmasanamevekaṃ āgataṃ, netarāni. ‘‘Sañcopeti haratī’’ti pāṭho, sañcopeti ca. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘purimanayenevāti rajjuvatthādīhi parikkhipane’’ti ca pacchā ‘‘purimanayenevāti sammasanā hotī’’ti ca ‘‘veṇiggāhe āpattiyā paññattattā lomaphusanepi saṅghādiseso’’ti ca ‘‘taṃ pakāsetuṃ upādinnakena hītiādi vutta’’nti ca likhitaṃ.

    યથાનિદ્દિટ્ઠનિદ્દેસેતિ ઇમસ્મિંયેવ યથાનિદ્દિટ્ઠે નિદ્દેસે. ‘‘સદિસં અગ્ગહેસી’’તિ વુત્તે તાદિસં અગ્ગહેસીતિ ગરુકં તત્થ કારયેતિ અત્થો, કાયસંસગ્ગવિભઙ્ગે વાતિ અત્થો. ઇતરોપિ કાયપટિબદ્ધછુપનકો. ગહણે ચાતિ ગહણં વા. વિરાગિતેતિ વિરદ્ધે. સારત્તન્તિ કાયસંસગ્ગરાગેન રત્તં, અત્તના અધિપ્પેતન્તિ અત્થો. ‘‘માતુભગિનિઆદિવિરત્તં ગણ્હિસ્સામી’’તિ વિરત્તં ઞાતિપેમવસેન ગણ્હિ, એત્થ દુક્કટં યુત્તં. ‘‘કાયસંસગ્ગરાગં વા સારત્તં ગણ્હિસ્સામી’’તિ વિરત્તં માતરં ગણ્હિ, અનધિપ્પેતં ગણ્હિ. એત્થ મહાસુમત્થેરવાદેન થુલ્લચ્ચયં ‘‘કાયં ગણ્હિસ્સામી’’તિ કાયપ્પટિબદ્ધં ગણ્હાતિ, થુલ્લચ્ચયન્તિ લદ્ધિકત્તા. ‘‘ઇત્થી ચ હોતિ ઇત્થિસઞ્ઞી સારત્તો ચ, ભિક્ખુ ચ નં ઇત્થિયા કાયેન કાયં આમસતિ, આપત્તિ સઙ્ઘાદિસેસસ્સા’’તિ (પારા॰ ૨૭૩) વચનતો સઙ્ઘાદિસેસોપિ ખાયતિ. ‘‘વિરત્તં ગણ્હિસ્સામી’’તિ સારત્તં ગણ્હાતિ, એત્થપિ સઙ્ઘાદિસેસોવ ખાયતિ ‘‘નીલં ઘટ્ટેસ્સામી’તિ કાયં ઘટ્ટેતિ, સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ વચનતો. એત્થ પન ‘‘ન પુબ્બભાગે કાયસંસગ્ગરાગત્તા’’તિ અનુગણ્ઠિપદે કારણં વુત્તં. કેચિ પન ‘‘ગરુકાપત્તિભયેન ‘નીલમેવ ઘટ્ટેસ્સામી’તિ વાયામન્તો કાયં ઘટ્ટેતિ, પુબ્બભાગે તસ્સ ‘કાયપટિબદ્ધં ઘટ્ટેસ્સામી’તિ પવત્તત્તા દુક્કટેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ વદન્તિ. ધમ્મસિરિત્થેરો ‘‘એવરૂપે સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ વદતિ કિર. ‘‘ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકઇત્થિયા પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકપુરિસે વુત્તનયેન આપત્તિભેદો, ઇત્થિલિઙ્ગસ્સ પટિચ્છન્નકાલેપિ ઇત્થિવસેનેવ આપત્તી’’તિ વદન્તિ.

    Yathāniddiṭṭhaniddeseti imasmiṃyeva yathāniddiṭṭhe niddese. ‘‘Sadisaṃ aggahesī’’ti vutte tādisaṃ aggahesīti garukaṃ tattha kārayeti attho, kāyasaṃsaggavibhaṅge vāti attho. Itaropi kāyapaṭibaddhachupanako. Gahaṇe cāti gahaṇaṃ vā. Virāgiteti viraddhe. Sārattanti kāyasaṃsaggarāgena rattaṃ, attanā adhippetanti attho. ‘‘Mātubhaginiādivirattaṃ gaṇhissāmī’’ti virattaṃ ñātipemavasena gaṇhi, ettha dukkaṭaṃ yuttaṃ. ‘‘Kāyasaṃsaggarāgaṃ vā sārattaṃ gaṇhissāmī’’ti virattaṃ mātaraṃ gaṇhi, anadhippetaṃ gaṇhi. Ettha mahāsumattheravādena thullaccayaṃ ‘‘kāyaṃ gaṇhissāmī’’ti kāyappaṭibaddhaṃ gaṇhāti, thullaccayanti laddhikattā. ‘‘Itthī ca hoti itthisaññī sāratto ca, bhikkhu ca naṃ itthiyā kāyena kāyaṃ āmasati, āpatti saṅghādisesassā’’ti (pārā. 273) vacanato saṅghādisesopi khāyati. ‘‘Virattaṃ gaṇhissāmī’’ti sārattaṃ gaṇhāti, etthapi saṅghādisesova khāyati ‘‘nīlaṃ ghaṭṭessāmī’ti kāyaṃ ghaṭṭeti, saṅghādiseso’’ti vacanato. Ettha pana ‘‘na pubbabhāge kāyasaṃsaggarāgattā’’ti anugaṇṭhipade kāraṇaṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘garukāpattibhayena ‘nīlameva ghaṭṭessāmī’ti vāyāmanto kāyaṃ ghaṭṭeti, pubbabhāge tassa ‘kāyapaṭibaddhaṃ ghaṭṭessāmī’ti pavattattā dukkaṭena bhavitabba’’nti vadanti. Dhammasiritthero ‘‘evarūpe saṅghādiseso’’ti vadati kira. ‘‘Itthiubhatobyañjanakaitthiyā purisaubhatobyañjanakapurise vuttanayena āpattibhedo, itthiliṅgassa paṭicchannakālepi itthivaseneva āpattī’’ti vadanti.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદં • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના • 2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact