Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā

    પકિણ્ણકકથાવણ્ણના

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā

    પકિણ્ણકન્તિ વોમિસ્સકનયં. સમુટ્ઠાનન્તિ ઉપ્પત્તિકારણં. કિરિયાતિઆદિ નિદસ્સનમત્તં અકિરિયાદીનમ્પિ સઙ્ગહતો. વેદનાય સહ કુસલઞ્ચ વેદિતબ્બન્તિ યોજેતબ્બં. સબ્બસઙ્ગાહકવસેનાતિ સબ્બેસં સિક્ખાપદાનં સઙ્ગાહકવસેન ‘‘કાયો વાચા કાયવાચા કાયચિત્તં વાચાચિત્તં કાયવાચાચિત્ત’’ન્તિ એવં વુત્તાનિ છ આપત્તિસમુટ્ઠાનાનિ. સમુટ્ઠાનાદયો હિ આપત્તિયા એવ હોન્તિ, ન સિક્ખાપદસ્સ. તંતંસિક્ખાપદસ્સ નિયતઆપત્તિયા એવ ગહણત્થં પન સિક્ખાપદસીસેન સમુટ્ઠાનાદીનં કથનં. એવઞ્હિ આપત્તિવિસેસો પઞ્ઞાયતિ આપત્તિ-સદ્દસ્સ સબ્બાપત્તિસાધારણત્તા, ઇમેસુ પન છસુ સમુટ્ઠાનેસુ પુરિમાનિ તીણિ અચિત્તકાનિ, પચ્છિમાનિ સચિત્તકાનિ. સમાસતો તં ઇમં પકિણ્ણકં વિદિત્વા વેદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. છ સમુટ્ઠાનાનિ એતસ્સાતિ છસમુટ્ઠાનં. એવં સેસેસુપિ.

    Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ akiriyādīnampi saṅgahato. Vedanāya saha kusalañca veditabbanti yojetabbaṃ. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena ‘‘kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācitta’’nti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā eva honti, na sikkhāpadassa. Taṃtaṃsikkhāpadassa niyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ pana sikkhāpadasīsena samuṭṭhānādīnaṃ kathanaṃ. Evañhi āpattiviseso paññāyati āpatti-saddassa sabbāpattisādhāraṇattā, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Samāsato taṃ imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā veditabbanti sambandho. Cha samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Evaṃ sesesupi.

    અત્થિ કથિનસમુટ્ઠાનન્તિઆદિ સમુટ્ઠાનસીસવસેન દ્વિસમુટ્ઠાનએકસમુટ્ઠાનાનં દસ્સનં. તેરસ હિ સમુટ્ઠાનસીસાનિ પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનં અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં સઞ્ચરિત્તસમુટ્ઠાનં સમનુભાસનસમુટ્ઠાનં કથિનસમુટ્ઠાનં એળકલોમસમુટ્ઠાનં પદસોધમ્મસમુટ્ઠાનં અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં ધમ્મદેસનાસમુટ્ઠાનં ભૂતારોચનસમુટ્ઠાનં ચોરીવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનં અનનુઞ્ઞાતસમઉટ્ઠાનન્તિ. તત્થ અત્થિ છસમુટ્ઠાનન્તિ ઇમિના સઞ્ચરિત્તસમુટ્ઠાનં વુત્તં, પઞ્ચસમુટ્ઠાનસ્સ અભાવતો ‘‘અત્થિ પઞ્ચસમુટ્ઠાન’’ન્તિ અવત્વા ‘‘અત્થિ ચતુસમુટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં, ઇમિના ચ અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં અનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનઞ્ચ સઙ્ગહિતં. યઞ્હિ પઠમતતિયચતુત્થછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાનેહિ સમુટ્ઠાતિ , ઇદં અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં. યં પન દુતિયતતિયપઞ્ચમછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં અનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનં. અત્થિ તિસમુટ્ઠાનન્તિ ઇમિના અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં ભૂતારોચનસમુટ્ઠાનઞ્ચ સઙ્ગહિતં. યઞ્હિ સચિત્તકેહિ તીહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં. યં પન અચિત્તકેહિ તીહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ભૂતારોચનસમુટ્ઠાનં. અત્થિ કથિનસમુટ્ઠાનન્તિઆદિના પન અવસેસસમઉટ્ઠાનસીસવસેન દ્વિસમુટ્ઠાનં એકસમુટ્ઠાનઞ્ચ સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ હિ યં તતિયછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં કથિનસમુટ્ઠાનં નામ. યં પન પઠમચતુત્થેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં એળકલોમસમુટ્ઠાનં. યં છટ્ઠેનેવ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાનં, ‘‘સમનુભાસનસમઉટ્ઠાન’’ન્તિપિ તસ્સેવ નામં. ઇતિ સરૂપેન અટ્ઠ આપત્તિસીસાનિ દસ્સિતાનિ. આદિસદ્દેન પનેત્થ અવસેસાનિ પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનપદસોધમ્મથેય્યસત્થધમ્મદેસનાચોરીવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનાનિ પઞ્ચપિ સમુટ્ઠાનસીસાનિ સઙ્ગહિતાનિ. તત્થ યં કાયચિત્તતો સમુટ્ઠાતિ, ઇદં પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનં. યં દુતિયપઞ્ચમેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં પદસોધમ્મસમુટ્ઠાનં. યં ચતુત્થછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં. યં પઞ્ચમેનેવ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ધમ્મદેસનાસમઉટ્ઠાનં. યં પઞ્ચમછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ચોરીવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનં. એત્થ ચ પચ્છિમેસુ તીસુ સચિત્તકસમુટ્ઠાનેસુ એકેકસમુટ્ઠાનવસેન એકસમુટ્ઠાનાનિ તિવિધાનિ. દ્વિસમુટ્ઠાનાનિ પન પઠમચતુત્થેહિ વા દુતિયપઞ્ચમેહિ વા તતિયછટ્ઠેહિ વા ચતુત્થછટ્ઠેહિ વા પઞ્ચમછટ્ઠેહિ વા સમુટ્ઠાનવસેન પઞ્ચવિધાનીતિ વેદિતબ્બાનિ.

    Atthi kathinasamuṭṭhānantiādi samuṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaekasamuṭṭhānānaṃ dassanaṃ. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamauṭṭhānanti. Tattha atthi chasamuṭṭhānanti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ, pañcasamuṭṭhānassa abhāvato ‘‘atthi pañcasamuṭṭhāna’’nti avatvā ‘‘atthi catusamuṭṭhāna’’nti vuttaṃ, iminā ca addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti , idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. Atthi kathinasamuṭṭhānantiādinā pana avasesasamauṭṭhānasīsavasena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tattha hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ nāma. Yaṃ pana paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, ‘‘samanubhāsanasamauṭṭhāna’’ntipi tasseva nāmaṃ. Iti sarūpena aṭṭha āpattisīsāni dassitāni. Ādisaddena panettha avasesāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānāni pañcapi samuṭṭhānasīsāni saṅgahitāni. Tattha yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamauṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corīvuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ. Ettha ca pacchimesu tīsu sacittakasamuṭṭhānesu ekekasamuṭṭhānavasena ekasamuṭṭhānāni tividhāni. Dvisamuṭṭhānāni pana paṭhamacatutthehi vā dutiyapañcamehi vā tatiyachaṭṭhehi vā catutthachaṭṭhehi vā pañcamachaṭṭhehi vā samuṭṭhānavasena pañcavidhānīti veditabbāni.

    એવં સમુટ્ઠાનવસેન સબ્બસિક્ખાપદાનિ તેરસધા દસ્સેત્વા ઇદાનિ કિરિયાવસેન પઞ્ચધા દસ્સેતું તત્રાપીતિઆદિ વુત્તં. કિઞ્ચીતિ સિક્ખાપદં. કિરિયતોતિ પથવીખણનાદિ (પાચિ॰ ૮૪-૮૫) વિય કાયવચીવિઞ્ઞત્તિજનિતકમ્મતો. અકિરિયતોતિ પઠમકથિનાદિ (પારા॰ ૪૫૯ આદયો) વિય કત્તબ્બસ્સ અકરણેનેવ. કિરિયાકિરિયતોતિ અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા હત્થતો ચીવરપટિગ્ગહણાદિ (પારા॰ ૫૦૮ આદયો) વિય. સિયા કિરિયતો, સિયા અકિરિયતો રૂપિયપટિગ્ગહણાદિ (પારા॰ ૫૮૨ આદયો) વિય, સિયા કિરિયતો, સિયા કિરિયાકિરિયતો કુટિકારાદિ (પારા॰ ૩૪૨) વિય. વીતિક્કમસઞ્ઞાય અભાવેન વિમોક્ખો અસ્સાતિ સઞ્ઞાવિમોક્ખન્તિ મજ્ઝેપદલોપીસમાસો દટ્ઠબ્બો. ચિત્તઙ્ગં લભતિ સચિત્તકસમુટ્ઠાનેહેવ સમુટ્ઠહનતો. ઇતરન્તિ યસ્સ ચિત્તઙ્ગનિયમો નત્થિ, તં, અનાપત્તિમુખેન ચેતં સઞ્ઞાદુકં વુત્તં, આપત્તિમુખેન સચિત્તકદુકન્તિ એત્તકમેવ વિસેસો, અત્થતો સમાનાવ.

    Evaṃ samuṭṭhānavasena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassetuṃ tatrāpītiādi vuttaṃ. Kiñcīti sikkhāpadaṃ. Kiriyatoti pathavīkhaṇanādi (pāci. 84-85) viya kāyavacīviññattijanitakammato. Akiriyatoti paṭhamakathinādi (pārā. 459 ādayo) viya kattabbassa akaraṇeneva. Kiriyākiriyatoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇādi (pārā. 508 ādayo) viya. Siyā kiriyato, siyā akiriyato rūpiyapaṭiggahaṇādi (pārā. 582 ādayo) viya, siyā kiriyato, siyā kiriyākiriyato kuṭikārādi (pārā. 342) viya. Vītikkamasaññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopīsamāso daṭṭhabbo. Cittaṅgaṃ labhati sacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato. Itaranti yassa cittaṅganiyamo natthi, taṃ, anāpattimukhena cetaṃ saññādukaṃ vuttaṃ, āpattimukhena sacittakadukanti ettakameva viseso, atthato samānāva.

    કાયવચીદ્વારેહિ આપજ્જિતબ્બમ્પિ કાયકમ્મે વા વચીકમ્મે વા સઙ્ગય્હતિ. તત્થ બાહુલ્લવુત્તિતો અદિન્નાદાનમુસાવાદાદયો વિયાતિ અત્થિ સિક્ખાપદં કાયકમ્મન્તિઆદિના કાયકમ્મં વચીકમ્મઞ્ચાતિ દુકમેવ વુત્તં, વિભાગતો પન કાયવચીકમ્મેન સદ્ધિં તિકમેવ હોતિ. તેનેવ માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ પઠમપારાજિકવણ્ણના) વુત્તં ‘‘સબ્બા ચ કાયકમ્મવચીકમ્મતદુભયવસેન તિવિધા હોન્તી’’તિ. તતોયેવ ઇધાપિ અદિન્નાદાનાદીસુ (પારા॰ ૮૯) કાયકમ્મવચીકમ્મન્તિ તદુભયવસેન દસ્સિતં. અત્થિ પન સિક્ખાપદં કુસલન્તિઆદિ આપત્તિસમુટ્ઠાપકચિત્તવસેન કારિયે કારણોપચારેન વુત્તં, ન પન આપત્તિયા કુસલાદિપરમત્થધમ્મતાવસેન આપત્તિયા સમ્મુતિસભાવત્તા. કુસલાકુસલાદિપરમત્થધમ્મે ઉપાદાય હિ ભગવતા આપત્તિસમ્મુતિ પઞ્ઞત્તા. વક્ખતિ હિ ‘‘યં કુસલચિત્તેન આપજ્જતિ, તં કુસલ’’ન્તિઆદિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૬૬ પકણ્ણકકથા). ન હિ ભગવતો આણાયત્તા આપત્તિ કુસલાદિપરમત્થસભાવા હોતિ અનુપસમ્પન્નાનં આદિકમ્મિકાનઞ્ચ આપત્તિપ્પસઙ્ગતો, તસ્સા દેસનાદીહિ વિસુદ્ધિઅભાવપ્પસઙ્ગતો ચ. ન હિ કારણબલેન ઉપ્પજ્જમાના કુસલાદિસભાવા આપત્તિ અનુપસમ્પન્નાદીસુ નિવત્તતિ, ઉપ્પન્નાય ચ તસ્સા કેનચિ વિનાસો ન સમ્ભવતિ. સરસવિનાસતો દેસનાદિના ચ આપત્તિ વિગચ્છતીતિ વચનમત્થિ, ન પન તેન અકુસલાદિ વિગચ્છતિ. પિતુઘાતાદિકમ્મેન હિ પારાજિકં આપન્નસ્સ ભિક્ખુનો ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા ભિક્ખુભાવપરિચ્ચાગેન પારાજિકાપત્તિ વિગચ્છતિ, ન પાણાતિપાતાદિઅકુસલં આનન્તરિયાદિભાવતો. તસ્મા દુમ્મઙ્કૂનં નિગ્ગહાદિદસઅત્થવસે (પારા॰ ૩૯; પરિ॰ ૨) પટિચ્ચ ભગવતા યથાપચ્ચયં સમુપ્પજ્જમાને કુસલાકુસલાદિનામરૂપધમ્મે ઉપાદાય પઞ્ઞત્તા સમ્મુતિયેવ આપત્તિ, સા ચ યથાવિધિપટિકમ્મકરણેન વિગતા નામ હોતીતિ વેદિતબ્બં, તેનાહ દ્વત્તિંસેવ હિ આપત્તિસમુટ્ઠાપકચિત્તાનીતિઆદિ. આપત્તિસમુટ્ઠાપકત્તેનેવ હેત્થ કુસલાદીનં આપત્તિતો ભેદો સિદ્ધો. ન હિ તંસમુટ્ઠિતસ્સ તતો અભેદો યુત્તો સમુટ્ઠાનસમુટ્ઠિતભેદબ્યવહારુપચ્છેદપ્પસઙ્ગતો. સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પારાજિકકણ્ડ ૨.૬૬ પકિણ્ણકકથાવણ્ણના) પન આપત્તિયા પરમત્થતો કુસલત્તમેવ ન સમ્ભવતિ ‘‘આપત્તાધિકરણં સિયા અકુસલં, સિયા અબ્યાકતં, નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ વચનતો, ‘‘અકુસલત્તં પન અબ્યાકતત્તઞ્ચ આપત્તિયા સમ્ભવતી’’તિ સઞ્ઞાય કુસલચિત્તસમુટ્ઠાનક્ખણેપિ રૂપાબ્યાકતત્તં આપત્તિયા સમત્થેતું યં કુસલચિત્તેન આપજ્જતિ, તં કુસલં, ઇતરેહિ ઇતરન્તિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૬૬ પકિણ્ણકકથા) ઇમં અટ્ઠકથાવચનં નિસ્સાય વુત્તં ‘‘યં કુસલચિત્તેન આપજ્જતીતિ યં સિક્ખાપદસીસે ગહિતં આપત્તિં કુસલચિત્તસમઙ્ગી આપજ્જતિ, ઇમિના પન વચનેન તં કુસલન્તિ આપત્તિયા વુચ્ચમાનો કુસલભાવો પરિયાયતો, ન પરમત્થતોતિ દસ્સેતિ. કુસલચિત્તેન હિ આપત્તિં આપજ્જન્તો સવિઞ્ઞત્તિકં અવિઞ્ઞત્તિકં વા સિક્ખાપદવીતિક્કમાકારપ્પવત્તં રૂપક્ખન્ધસઙ્ખાતં અબ્યાકતાપત્તિં આપજ્જતી’’તિ. તત્થ યં કુસલચિત્તેન આપજ્જતીતિ ઇમં વચનં ઉદ્દિસ્સ ‘‘ઇમિના પન વચનેન તં કુસલન્તિ આપત્તિયા વુચ્ચમાનો કુસલભાવો પરિયાયતો, ન પરમત્થતોતિ દસ્સેતી’’તિ વુત્તં, એવં ઇતરેહિ ઇતરન્તિ વચનેન ‘‘યં અકુસલચિત્તેન આપજ્જહિ, તં અકુસલં, યં અબ્યાકતચિત્તેન આપજ્જતિ, તં અબ્યાકત’’ન્તિ ઇમસ્સ અત્થસ્સ વુત્તત્તા ઇતરેહીતિ વચનં ઉદ્દિસ્સ ‘‘ઇમિનાપિ વચનેન ઇતરન્તિ આપત્તિયા વુચ્ચમાનો અકુસલભાવો અબ્યાકતભાવો ચ પરિયાયતો દસ્સેતી’’તિ વત્તબ્બં. એવં અવત્વા કુસલપક્ખે એવ કથનસ્સ કારણં ન પસ્સામ. યં પન આપત્તાધિકરણં સિયા અકુસલન્તિઆદિવચનં કારણત્તેન વુત્તં, તમ્પિ અકારણં યં અકુસલચિત્તેન આપજ્જતિ, તં અકુસલન્તિઆદિના હેટ્ઠા વુત્તનયેન અકુસલાદિભાવસ્સ પરિયાયદેસિતત્તા, આપત્તિયા કુસલવોહારસ્સ અયુત્તતાય નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલન્તિ વુત્તત્તા ચ. આપત્તિયા હિ કુસલચિત્તસમુટ્ઠિતત્તેપિ ભગવતા પટિક્ખિત્તભાવેન સાવજ્જધમ્મત્તા કારણૂપચારેનાપિ અનવજ્જકુસલવોહારો ન યુત્તો સાવજ્જાનવજ્જાનં અઞ્ઞમઞ્ઞવિરુદ્ધત્તા. યથા આકાસાદિસમ્મુતિસચ્ચાનં ઉપ્પન્નતાદિવોહારો વિય જાતિજરાભઙ્ગાનં ઉપ્પન્નતાદિવોહારો અનવટ્ઠાનાદિદેસતો અયુત્તો, એવમિધાપિ કુસલવોહારો અયુત્તો વિરુદ્ધત્તા. અકુસલાદિવોહારો પન યુત્તો , કારણૂપચારેન પન અકુસલાદિસભાવતા યથાવુત્તદોસાનતિવત્તનતો. સુત્તસ્સાપિ હિ યથા સુત્તસુત્તાનુલોમાદીહિ વિરોધો ન હોતિ, તથેવ અત્થો ગહેતબ્બો.

    Kāyavacīdvārehi āpajjitabbampi kāyakamme vā vacīkamme vā saṅgayhati. Tattha bāhullavuttito adinnādānamusāvādādayo viyāti atthi sikkhāpadaṃ kāyakammantiādinā kāyakammaṃ vacīkammañcāti dukameva vuttaṃ, vibhāgato pana kāyavacīkammena saddhiṃ tikameva hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbā ca kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā hontī’’ti. Tatoyeva idhāpi adinnādānādīsu (pārā. 89) kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ. Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādi āpattisamuṭṭhāpakacittavasena kāriye kāraṇopacārena vuttaṃ, na pana āpattiyā kusalādiparamatthadhammatāvasena āpattiyā sammutisabhāvattā. Kusalākusalādiparamatthadhamme upādāya hi bhagavatā āpattisammuti paññattā. Vakkhati hi ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusala’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.66 pakaṇṇakakathā). Na hi bhagavato āṇāyattā āpatti kusalādiparamatthasabhāvā hoti anupasampannānaṃ ādikammikānañca āpattippasaṅgato, tassā desanādīhi visuddhiabhāvappasaṅgato ca. Na hi kāraṇabalena uppajjamānā kusalādisabhāvā āpatti anupasampannādīsu nivattati, uppannāya ca tassā kenaci vināso na sambhavati. Sarasavināsato desanādinā ca āpatti vigacchatīti vacanamatthi, na pana tena akusalādi vigacchati. Pitughātādikammena hi pārājikaṃ āpannassa bhikkhuno gihiliṅgaṃ gahetvā bhikkhubhāvapariccāgena pārājikāpatti vigacchati, na pāṇātipātādiakusalaṃ ānantariyādibhāvato. Tasmā dummaṅkūnaṃ niggahādidasaatthavase (pārā. 39; pari. 2) paṭicca bhagavatā yathāpaccayaṃ samuppajjamāne kusalākusalādināmarūpadhamme upādāya paññattā sammutiyeva āpatti, sā ca yathāvidhipaṭikammakaraṇena vigatā nāma hotīti veditabbaṃ, tenāha dvattiṃseva hi āpattisamuṭṭhāpakacittānītiādi. Āpattisamuṭṭhāpakatteneva hettha kusalādīnaṃ āpattito bhedo siddho. Na hi taṃsamuṭṭhitassa tato abhedo yutto samuṭṭhānasamuṭṭhitabhedabyavahārupacchedappasaṅgato. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) pana āpattiyā paramatthato kusalattameva na sambhavati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato, ‘‘akusalattaṃ pana abyākatattañca āpattiyā sambhavatī’’ti saññāya kusalacittasamuṭṭhānakkhaṇepi rūpābyākatattaṃ āpattiyā samatthetuṃ yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusalaṃ, itarehi itaranti (pārā. aṭṭha. 1.66 pakiṇṇakakathā) imaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ nissāya vuttaṃ ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīse gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati, iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti. Tattha yaṃ kusalacittena āpajjatīti imaṃ vacanaṃ uddissa ‘‘iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyato, na paramatthatoti dassetī’’ti vuttaṃ, evaṃ itarehi itaranti vacanena ‘‘yaṃ akusalacittena āpajjahi, taṃ akusalaṃ, yaṃ abyākatacittena āpajjati, taṃ abyākata’’nti imassa atthassa vuttattā itarehīti vacanaṃ uddissa ‘‘imināpi vacanena itaranti āpattiyā vuccamāno akusalabhāvo abyākatabhāvo ca pariyāyato dassetī’’ti vattabbaṃ. Evaṃ avatvā kusalapakkhe eva kathanassa kāraṇaṃ na passāma. Yaṃ pana āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalantiādivacanaṃ kāraṇattena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ yaṃ akusalacittena āpajjati, taṃ akusalantiādinā heṭṭhā vuttanayena akusalādibhāvassa pariyāyadesitattā, āpattiyā kusalavohārassa ayuttatāya natthi āpattādhikaraṇaṃ kusalanti vuttattā ca. Āpattiyā hi kusalacittasamuṭṭhitattepi bhagavatā paṭikkhittabhāvena sāvajjadhammattā kāraṇūpacārenāpi anavajjakusalavohāro na yutto sāvajjānavajjānaṃ aññamaññaviruddhattā. Yathā ākāsādisammutisaccānaṃ uppannatādivohāro viya jātijarābhaṅgānaṃ uppannatādivohāro anavaṭṭhānādidesato ayutto, evamidhāpi kusalavohāro ayutto viruddhattā. Akusalādivohāro pana yutto , kāraṇūpacārena pana akusalādisabhāvatā yathāvuttadosānativattanato. Suttassāpi hi yathā suttasuttānulomādīhi virodho na hoti, tatheva attho gahetabbo.

    યં પન વુત્તં ‘‘કુસલચિત્તેન હિ આપત્તિં આપજ્જન્તો…પે॰… રૂપક્ખન્ધસઙ્ખાતં અબ્યાકતાપત્તિં આપજ્જતી’’તિ, તં અયુત્તમેવ રૂપક્ખન્ધસ્સ ખણિકતાય આપત્તિયાપિ દેસનાદિપટિકમ્મં વિનાવ પટિપસ્સદ્ધિપ્પસઙ્ગતો. રૂપપરમ્પરા આપત્તીતિ ચે? તન્ન, પટિકમ્મેનાપિ અવિગમપ્પસઙ્ગતો. ન હિ રૂપસન્તતિદેસનાદીહિ વિગચ્છતિ સકારણાયત્તત્તા, ઇતિ સબ્બથા આપત્તિયા પરમત્થતા અયુત્તા, એતેનેવ યં વુત્તં ‘‘નિપજ્જિત્વા નિરોધસમાપન્નસ્સ સહસેય્યવસેન તથાકારપ્પવત્તરૂપધમ્મસ્સેવ આપત્તિભાવતો’’તિઆદિ, તમ્પિ પટિસિદ્ધન્તિ વેદિતબ્બં. ઇધ પન નિરોધસમાપન્નાનં રૂપધમ્મમેવ પટિચ્ચ ઉપ્પન્નત્તા આપત્તિ અચિત્તા અવેદના, અઞ્ઞત્થ પન સચિત્તા સવેદનાવ, સબ્બત્થાપિ પઞ્ઞત્તિસભાવાતિ વેદિતબ્બા. તેનેવ દુટ્ઠદોસસિક્ખાપદટ્ઠકથાયં આપત્તિયા અકુસલાદિસભાવં પરપરિકપ્પિતં નિસેધેતું ‘‘આદિકમ્મિકસ્સ અનાપત્તિવચનતો…પે॰… પણ્ણત્તિમત્તમેવ આપત્તાધિકરણન્તિ વેદિતબ્બ’’ન્તિ સયમેવ વક્ખતિ, તસ્મા ‘‘તંતંકુસલાદિધમ્મસમુપ્પત્તિયા ભગવતા પઞ્ઞત્તા આપત્તિસમ્મુતિ સમુટ્ઠિતા’’તિ ચ, ‘‘યાવ પટિપ્પસ્સદ્ધિકારણા તિટ્ઠતી’’તિ ચ, ‘‘પટિપ્પસ્સદ્ધિકારણેહિ વિનસ્સતી’’તિ ચ વોહરીયતિ. આપત્તિયા ચ સમ્મુતિસભાવત્તેપિ હિ સઞ્ચિચ્ચ તં આપજ્જન્તસ્સ, પટિકિરિયં અકરોન્તસ્સ ચ અનાદરે અકુસલરાસિ ચેવ સગ્ગમગ્ગન્તરાયો ચ હોતીતિ લજ્જિનો યથાવિધિં નાતિક્કમન્તિ, અનતિક્કમનપ્પચ્ચયા ચ તેસં અનન્તપ્પભેદા સીલાદયો ધમ્મા પરિવડ્ઢન્તીતિ ગહેતબ્બં. દ્વત્તિંસેવાતિ નિયમો આપત્તિનિમિત્તાનં કાયવચીવિઞ્ઞત્તીનં એતેહેવ સમુપ્પજ્જનતો કતો, ન પન સબ્બાપત્તીનમ્પિ એતેહેવ સમુપ્પજ્જનતો. નિપજ્જિત્વા નિદ્દાયન્તાનઞ્હિ ઝાનનિરોધસમાપન્નાનઞ્ચ અવિઞ્ઞત્તિજનકેહિ વિપાકઅપ્પનાચિત્તેહિ ચેવ રૂપધમ્મેહિ ચ સહસેય્યાદિઆપત્તિ સમ્ભવતિ.

    Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto…pe… rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjatī’’ti, taṃ ayuttameva rūpakkhandhassa khaṇikatāya āpattiyāpi desanādipaṭikammaṃ vināva paṭipassaddhippasaṅgato. Rūpaparamparā āpattīti ce? Tanna, paṭikammenāpi avigamappasaṅgato. Na hi rūpasantatidesanādīhi vigacchati sakāraṇāyattattā, iti sabbathā āpattiyā paramatthatā ayuttā, eteneva yaṃ vuttaṃ ‘‘nipajjitvā nirodhasamāpannassa sahaseyyavasena tathākārappavattarūpadhammasseva āpattibhāvato’’tiādi, tampi paṭisiddhanti veditabbaṃ. Idha pana nirodhasamāpannānaṃ rūpadhammameva paṭicca uppannattā āpatti acittā avedanā, aññattha pana sacittā savedanāva, sabbatthāpi paññattisabhāvāti veditabbā. Teneva duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathāyaṃ āpattiyā akusalādisabhāvaṃ paraparikappitaṃ nisedhetuṃ ‘‘ādikammikassa anāpattivacanato…pe… paṇṇattimattameva āpattādhikaraṇanti veditabba’’nti sayameva vakkhati, tasmā ‘‘taṃtaṃkusalādidhammasamuppattiyā bhagavatā paññattā āpattisammuti samuṭṭhitā’’ti ca, ‘‘yāva paṭippassaddhikāraṇā tiṭṭhatī’’ti ca, ‘‘paṭippassaddhikāraṇehi vinassatī’’ti ca voharīyati. Āpattiyā ca sammutisabhāvattepi hi sañcicca taṃ āpajjantassa, paṭikiriyaṃ akarontassa ca anādare akusalarāsi ceva saggamaggantarāyo ca hotīti lajjino yathāvidhiṃ nātikkamanti, anatikkamanappaccayā ca tesaṃ anantappabhedā sīlādayo dhammā parivaḍḍhantīti gahetabbaṃ. Dvattiṃsevāti niyamo āpattinimittānaṃ kāyavacīviññattīnaṃ eteheva samuppajjanato kato, na pana sabbāpattīnampi eteheva samuppajjanato. Nipajjitvā niddāyantānañhi jhānanirodhasamāpannānañca aviññattijanakehi vipākaappanācittehi ceva rūpadhammehi ca sahaseyyādiāpatti sambhavati.

    દસાતિ કિરિયાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુદ્વયેન સહ અટ્ઠ મહાકિરિયચિત્તાનિ. પઞ્ઞત્તિં અજાનિત્વા ઇદ્ધિવિકુબ્બનાદીસુ અભિઞ્ઞાનં આપત્તિસમુટ્ઠાપકત્તં વેદિતબ્બં. એત્થ ચ કિઞ્ચિ સિક્ખાપદં અકુસલચિત્તમેવ, કિઞ્ચિ કુસલાબ્યાકતવસેન દ્વિચિત્તં, કિઞ્ચિ તિચિત્તન્તિ અયમેવ ભેદો લબ્ભતિ, નાઞ્ઞોતિ વેદિતબ્બં. કિરિયાસમુટ્ઠાનન્તિ પરૂપક્કમેન જાયમાનં અઙ્ગજાતાદિચલનં સાદિયનચિત્તસઙ્ખાતે સેવનચિત્તે ઉપ્પન્ને તેન ચિત્તેન સમુપ્પાદિતમેવ હોતીતિ વુત્તં ઇતરથા ‘‘સિયા કિરિયસમુટ્ઠાનં, સિયા અકિરિયસમુટ્ઠાન’’ન્તિ વત્તબ્બતો.

    Dasāti kiriyāhetukamanoviññāṇadhātudvayena saha aṭṭha mahākiriyacittāni. Paññattiṃ ajānitvā iddhivikubbanādīsu abhiññānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ veditabbaṃ. Ettha ca kiñci sikkhāpadaṃ akusalacittameva, kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci ticittanti ayameva bhedo labbhati, nāññoti veditabbaṃ. Kiriyāsamuṭṭhānanti parūpakkamena jāyamānaṃ aṅgajātādicalanaṃ sādiyanacittasaṅkhāte sevanacitte uppanne tena cittena samuppāditameva hotīti vuttaṃ itarathā ‘‘siyā kiriyasamuṭṭhānaṃ, siyā akiriyasamuṭṭhāna’’nti vattabbato.

    યં પન સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ પારાજિકકણ્ડ ૨.૬૬ પકિણ્ણકકથાવણ્ણના) વુત્તં ‘‘કિરિયસમુટ્ઠાનન્તિ ઇદં યેભુય્યવસેન વુત્તં પરૂપક્કમે સતિ સાદિયન્તસ્સ અકિરિયસમુટ્ઠાનભાવતો’’તિઆદિ, તં ન ગહેતબ્બં પઠમપારાજિકસ્સ અકિરિયસમુટ્ઠાનતાય પાળિઅટ્ઠકથાસુ અવુત્તત્તા. ‘‘મનોદ્વારે આપત્તિ નામ નત્થી’’તિ (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ પઠમપારાજિકવણ્ણના; પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૮૩-૪) હિ વુત્તં. કથઞ્હિ નામ પરૂપક્કમેન મેથુનં સાદિયન્તો અત્તનો અઙ્ગજાતાદિકાયચલનં ન સાદિયેય્ય, સાદિયનચિત્તાનુગુણમેવ પન સકલસરીરે ચિત્તજરૂપસમુપ્પત્તિયા વિઞ્ઞત્તિપિ સુખુમા સમુપ્પન્ના એવ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં, તેનાહ કાયદ્વારેનેવ સમુટ્ઠાનતો કાયકમ્મન્તિઆદિ. ચિત્તં પનેત્થ અઙ્ગમત્તં હોતીતિ કાયવિઞ્ઞત્તિ એવ કાયકમ્મભાવે કારણં, ન ચિત્તં. તં પનેત્થ કાયસઙ્ખાતાય વિઞ્ઞત્તિયાયેવ અઙ્ગમત્તં, ન કાયકમ્મભાવસ્સ, ઇતરથા મેથુનસ્સ ‘‘મનોકમ્મ’’ન્તિ વત્તબ્બતો, તેનાહ ‘‘ન તસ્સ વસેન કમ્મભાવો લબ્ભતી’’તિ. કમ્મભાવોતિ કાયકમ્મભાવો. સબ્બઞ્ચેતન્તિ એતં સમુટ્ઠાનાદિકં. સિક્ખાપદસીસેનાતિ તંતંસિક્ખાપદનિયતઆપત્તિયા એવ ગહણત્થં સિક્ખાપદમુખેન.

    Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. pārājikakaṇḍa 2.66 pakiṇṇakakathāvaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato’’tiādi, taṃ na gahetabbaṃ paṭhamapārājikassa akiriyasamuṭṭhānatāya pāḷiaṭṭhakathāsu avuttattā. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā; pārā. aṭṭha. 2.583-4) hi vuttaṃ. Kathañhi nāma parūpakkamena methunaṃ sādiyanto attano aṅgajātādikāyacalanaṃ na sādiyeyya, sādiyanacittānuguṇameva pana sakalasarīre cittajarūpasamuppattiyā viññattipi sukhumā samuppannā eva hotīti daṭṭhabbaṃ, tenāha kāyadvāreneva samuṭṭhānato kāyakammantiādi. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti kāyaviññatti eva kāyakammabhāve kāraṇaṃ, na cittaṃ. Taṃ panettha kāyasaṅkhātāya viññattiyāyeva aṅgamattaṃ, na kāyakammabhāvassa, itarathā methunassa ‘‘manokamma’’nti vattabbato, tenāha ‘‘na tassa vasena kammabhāvo labbhatī’’ti. Kammabhāvoti kāyakammabhāvo. Sabbañcetanti etaṃ samuṭṭhānādikaṃ. Sikkhāpadasīsenāti taṃtaṃsikkhāpadaniyataāpattiyā eva gahaṇatthaṃ sikkhāpadamukhena.

    પકિણ્ણકકથાવણ્ણનાનયો નિટ્ઠિતો.

    Pakiṇṇakakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact