Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    (૫.) પઞ્ચકનિદ્દેસવણ્ણના

    (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā

    ૯૪૦. પઞ્ચકનિદ્દેસે યસ્મા યેસં સક્કાયદિટ્ઠિઆદીનિ અપ્પહીનાનિ, તે ભવગ્ગેપિ નિબ્બત્તે એતાનિ આકડ્ઢિત્વા કામભવેયેવ પાતેન્તિ, તસ્મા ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનીતિ વુત્તાનિ. ઇતિ એતાનિ પઞ્ચ ગચ્છન્તં ન વારેન્તિ, ગતં પન આનેન્તિ. રૂપરાગાદીનિપિ પઞ્ચ ગચ્છન્તં ન વારેન્તિ, આગન્તું પન ન દેન્તિ. રાગાદયો પઞ્ચ લગ્ગનટ્ઠેન સઙ્ગા, અનુપવિટ્ઠટ્ઠેન પન સલ્લાતિ વુત્તા.

    940. Pañcakaniddese yasmā yesaṃ sakkāyadiṭṭhiādīni appahīnāni, te bhavaggepi nibbatte etāni ākaḍḍhitvā kāmabhaveyeva pātenti, tasmā orambhāgiyāni saṃyojanānīti vuttāni. Iti etāni pañca gacchantaṃ na vārenti, gataṃ pana ānenti. Rūparāgādīnipi pañca gacchantaṃ na vārenti, āgantuṃ pana na denti. Rāgādayo pañca lagganaṭṭhena saṅgā, anupaviṭṭhaṭṭhena pana sallāti vuttā.

    ૯૪૧. ચેતોખિલાતિ ચિત્તસ્સ થદ્ધભાવા કચવરભાવા ખાણુકભાવા. સત્થરિ કઙ્ખતીતિ સત્થુ સરીરે વા ગુણે વા કઙ્ખતિ. સરીરે કઙ્ખમાનો ‘દ્વત્તિંસવરલક્ખણપટિમણ્ડિતં નામ સરીરં અત્થિ નુ ખો નત્થી’તિ કઙ્ખતિ. ગુણે કઙ્ખમાનો ‘અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નજાનનસમત્થં સબ્બઞ્ઞુતઞાણં અત્થિ નુ ખો નત્થી’તિ કઙ્ખતિ. વિચિકિચ્છતીતિ વિચિનન્તો કિચ્છતિ, દુક્ખં આપજ્જતિ, વિનિચ્છેતું ન સક્કોતિ. નાધિમુચ્ચતીતિ ‘એવમેત’ન્તિ અધિમોક્ખં ન પટિલભતિ . ન સમ્પસીદતીતિ ગુણેસુ ઓતરિત્વા નિબ્બિચિકિચ્છભાવેન પસીદિતું અનાવિલો ભવિતું ન સક્કોતિ.

    941. Cetokhilāti cittassa thaddhabhāvā kacavarabhāvā khāṇukabhāvā. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘dvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Vicikicchatīti vicinanto kicchati, dukkhaṃ āpajjati, vinicchetuṃ na sakkoti. Nādhimuccatīti ‘evameta’nti adhimokkhaṃ na paṭilabhati . Na sampasīdatīti guṇesu otaritvā nibbicikicchabhāvena pasīdituṃ anāvilo bhavituṃ na sakkoti.

    ધમ્મેતિ પરિયત્તિધમ્મે ચ પટિવેધધમ્મે ચ. પરિયત્તિધમ્મે કઙ્ખમાનો ‘તેપિટકં બુદ્ધવચનં ચતુરાસીતિધમ્મક્ખન્ધસહસ્સાનીતિ વદન્તિ, અત્થિ નુ ખો એતં નત્થી’તિ કઙ્ખતિ. પટિવેધધમ્મે કઙ્ખમાનો ‘વિપસ્સનાનિસ્સન્દો મગ્ગો નામ , મગ્ગનિસ્સન્દો ફલં નામ, સબ્બસઙ્ખારપટિનિસ્સગ્ગો નિબ્બાનં નામાતિ વદન્તિ, તં અત્થિ નુ ખો નત્થીતિ કઙ્ખતિ’.

    Dhammeti pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme ca. Pariyattidhamme kaṅkhamāno ‘tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassānīti vadanti, atthi nu kho etaṃ natthī’ti kaṅkhati. Paṭivedhadhamme kaṅkhamāno ‘vipassanānissando maggo nāma , magganissando phalaṃ nāma, sabbasaṅkhārapaṭinissaggo nibbānaṃ nāmāti vadanti, taṃ atthi nu kho natthīti kaṅkhati’.

    સઙ્ઘે કઙ્ખતીતિ ‘ઉજુપ્પટિપન્નોતિઆદીનં પદાનં વસેન એવરૂપં પટિપદં પટિપન્ના ચત્તારો મગ્ગટ્ઠા ચત્તારો ફલટ્ઠાતિ અટ્ઠન્નં પુગ્ગલાનં સમૂહભૂતો સઙ્ઘો નામ અત્થિ નુ ખો નત્થી’તિ કઙ્ખતિ. સિક્ખાય કઙ્ખમાનો ‘અધિસીલસિક્ખા નામ અધિચિત્તસિક્ખા નામ અધિપઞ્ઞા સિક્ખા નામાતિ વદન્તિ, સા અત્થિ નુ ખો નત્થી’તિ કઙ્ખતિ.

    Saṅghe kaṅkhatīti ‘ujuppaṭipannotiādīnaṃ padānaṃ vasena evarūpaṃ paṭipadaṃ paṭipannā cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭhannaṃ puggalānaṃ samūhabhūto saṅgho nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Sikkhāya kaṅkhamāno ‘adhisīlasikkhā nāma adhicittasikkhā nāma adhipaññā sikkhā nāmāti vadanti, sā atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati.

    ચેતસોવિનિબન્ધાતિ ચિત્તં બન્ધિત્વા મુટ્ઠિયં કત્વા વિય ગણ્હન્તીતિ ચેતસોવિનિબન્ધા. કામેતિ વત્થુકામેપિ કિલેસકામેપિ. કાયેતિ અત્તનો કાયે. રૂપેતિ બહિદ્ધા રૂપે. યાવદત્થન્તિ યત્તકં ઇચ્છતિ તત્તકં. ઉદરાવદેહકન્તિ ઉદરપૂરં. તઞ્હિ ઉદરં અવદેહનતો ઉદરાવદેહકન્તિ વુચ્ચતિ. સેય્યસુખન્તિ મઞ્ચપીઠસુખં ઉતુસુખં વા. પસ્સસુખન્તિ યથા સમ્પરિવત્તકં સયન્તસ્સ દક્ખિણપસ્સવામપસ્સાનં સુખં હોતિ, એવં ઉપ્પન્નસુખં. મિદ્ધસુખન્તિ નિદ્દાસુખં. અનુયુત્તોતિ યુત્તપયુત્તો વિહરતિ. પણિધાયાતિ પત્થયિત્વા. સીલેનાતિઆદીસુ સીલન્તિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલં. વતન્તિ વતસમાદાનં. તપોતિ તપચરણં. બ્રહ્મચરિયન્તિ મેથુનવિરતિ. દેવો વા ભવિસ્સામીતિ મહેસક્ખદેવો વા ભવિસ્સામિ. દેવઞ્ઞતરો વાતિ અપ્પેસક્ખદેવેસુ વા અઞ્ઞતરો. કુસલધમ્મે આવરન્તિ નિવારેન્તીતિ નીવરણાનિ.

    Cetasovinibandhāti cittaṃ bandhitvā muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantīti cetasovinibandhā. Kāmeti vatthukāmepi kilesakāmepi. Kāyeti attano kāye. Rūpeti bahiddhā rūpe. Yāvadatthanti yattakaṃ icchati tattakaṃ. Udarāvadehakanti udarapūraṃ. Tañhi udaraṃ avadehanato udarāvadehakanti vuccati. Seyyasukhanti mañcapīṭhasukhaṃ utusukhaṃ vā. Passasukhanti yathā samparivattakaṃ sayantassa dakkhiṇapassavāmapassānaṃ sukhaṃ hoti, evaṃ uppannasukhaṃ. Middhasukhanti niddāsukhaṃ. Anuyuttoti yuttapayutto viharati. Paṇidhāyāti patthayitvā. Sīlenātiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Vatanti vatasamādānaṃ. Tapoti tapacaraṇaṃ. Brahmacariyanti methunavirati. Devo vā bhavissāmīti mahesakkhadevo vā bhavissāmi. Devaññataro vāti appesakkhadevesu vā aññataro. Kusaladhamme āvaranti nivārentīti nīvaraṇāni.

    માતા જીવિતા વોરોપિતા હોતીતિ મનુસ્સેનેવ સકજનિકા મનુસ્સમાતા જીવિતા વોરોપિતા હોતિ. પિતાપિ મનુસ્સપિતાવ. અરહાપિ મનુસ્સઅરહાવ. દુટ્ઠેન ચિત્તેનાતિ વધકચિત્તેન.

    Mātā jīvitā voropitā hotīti manusseneva sakajanikā manussamātā jīvitā voropitā hoti. Pitāpi manussapitāva. Arahāpi manussaarahāva. Duṭṭhena cittenāti vadhakacittena.

    સઞ્ઞીતિ સઞ્ઞાસમઙ્ગી. અરોગોતિ નિચ્ચો. ઇત્થેકે અભિવદન્તીતિ ઇત્થં એકે અભિવદન્તિ, એવમેકે અભિવદન્તીતિ અત્થો. એત્તાવતા સોળસ સઞ્ઞીવાદા કથિતા. અસઞ્ઞીતિ સઞ્ઞાવિરહિતો. ઇમિના પદેન અટ્ઠ અસઞ્ઞીવાદા કથિતા. તતિયપદેન અટ્ઠ નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞીવાદા કથિતા. સતો વા પન સત્તસ્સાતિ અથવા પન વિજ્જમાનસ્સેવ સત્તસ્સ. ઉચ્છેદન્તિ ઉપચ્છેદં. વિનાસન્તિ અદસ્સનં. વિભવન્તિ ભાવવિગમં. સબ્બાનેતાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનાનેવ. તત્થ દ્વે જના ઉચ્છેદદિટ્ઠિં ગણ્હન્તિ – લાભી ચ અલાભી ચ. તત્થ લાભી અરહતો દિબ્બેન ચક્ખુના ચુતિં દિસ્વા ઉપપત્તિં અપસ્સન્તો, યો વા ચુતિમત્તમેવ દટ્ઠું સક્કોતિ ન ઉપપાતં, સો ઉચ્છેદદિટ્ઠિં ગણ્હાતિ. અલાભી ‘કો પરલોકં જાનાતી’તિ કામસુખગિદ્ધતાય વા ‘યથા રુક્ખતો પણ્ણાનિ પતિતાનિ ન પુન વિરુહન્તિ, એવં સત્તા’તિઆદિના વિતક્કેન વા ઉચ્છેદં ગણ્હાતિ. ઇધ પન તણ્હાદિટ્ઠીનં વસેન તથા ચ અઞ્ઞથા ચ વિકપ્પેત્વાવ ઉપ્પન્ના સત્ત ઉચ્છેદવાદા કથિતા. તેસઞ્હિ ઇદં સઙ્ગહવચનં. દિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનં વા પનેકેતિ એત્થ દિટ્ઠધમ્મોતિ પચ્ચક્ખધમ્મો વુચ્ચતિ. તત્થ તત્થ પટિલદ્ધત્તભાવસ્સેતં અધિવચનં. દિટ્ઠધમ્મે નિબ્બાનં દિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનં; ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે દુક્ખા વૂપસમ્મન્તિ અત્થો. ઇદં પઞ્ચન્નં દિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનવાદાનં સઙ્ગહવચનં.

    Saññīti saññāsamaṅgī. Arogoti nicco. Ittheke abhivadantīti itthaṃ eke abhivadanti, evameke abhivadantīti attho. Ettāvatā soḷasa saññīvādā kathitā. Asaññīti saññāvirahito. Iminā padena aṭṭha asaññīvādā kathitā. Tatiyapadena aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā kathitā. Sato vā pana sattassāti athavā pana vijjamānasseva sattassa. Ucchedanti upacchedaṃ. Vināsanti adassanaṃ. Vibhavanti bhāvavigamaṃ. Sabbānetāni aññamaññavevacanāneva. Tattha dve janā ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhanti – lābhī ca alābhī ca. Tattha lābhī arahato dibbena cakkhunā cutiṃ disvā upapattiṃ apassanto, yo vā cutimattameva daṭṭhuṃ sakkoti na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Alābhī ‘ko paralokaṃ jānātī’ti kāmasukhagiddhatāya vā ‘yathā rukkhato paṇṇāni patitāni na puna viruhanti, evaṃ sattā’tiādinā vitakkena vā ucchedaṃ gaṇhāti. Idha pana taṇhādiṭṭhīnaṃ vasena tathā ca aññathā ca vikappetvāva uppannā satta ucchedavādā kathitā. Tesañhi idaṃ saṅgahavacanaṃ. Diṭṭhadhammanibbānaṃ vā paneketi ettha diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccati. Tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ; imasmiṃyeva attabhāve dukkhā vūpasammanti attho. Idaṃ pañcannaṃ diṭṭhadhammanibbānavādānaṃ saṅgahavacanaṃ.

    ૯૪૨. વેરાતિ વેરચેતના. બ્યસનાતિ વિનાસા. અક્ખન્તિયાતિ અનધિવાસનાય. અપ્પિયોતિ દસ્સનસવનપટિકૂલતાય ન પિયાયિતબ્બો. ચિન્તેતુમ્પિ પટિકૂલત્તા મનો એતસ્મિં ન અપ્પેતીતિ અમનાપો. વેરબહુલોતિ બહુવેરો. વજ્જબહુલોતિ બહુદોસો.

    942. Verāti veracetanā. Byasanāti vināsā. Akkhantiyāti anadhivāsanāya. Appiyoti dassanasavanapaṭikūlatāya na piyāyitabbo. Cintetumpi paṭikūlattā mano etasmiṃ na appetīti amanāpo. Verabahuloti bahuvero. Vajjabahuloti bahudoso.

    આજીવકભયન્તિ આજીવં જીવિતવુત્તિં પટિચ્ચ ઉપ્પન્નં ભયં . તં અગારિકસ્સપિ હોતિ અનગારિકસ્સપિ. તત્થ અગારિકેન તાવ આજીવહેતુ બહું અકુસલં કતં હોતિ. અથસ્સ મરણસમયે નિરયે ઉપટ્ઠહન્તે ભયં ઉપ્પજ્જતિ. અનગારિકેનાપિ બહુ અનેસના કતા હોતિ. અથસ્સ મરણકાલે નિરયે ઉપટ્ઠહન્તે ભયં ઉપ્પજ્જતિ. ઇદં આજીવકભયં નામ. અસિલોકભયન્તિ ગરહભયં પરિસસારજ્જભયન્તિ કતપાપસ્સ પુગ્ગલસ્સ સન્નિપતિતં પરિસં ઉપસઙ્કમન્તસ્સ સારજ્જસઙ્ખાતં ભયં ઉપ્પજ્જતિ. ઇદં પરિસસારજ્જભયં નામ. ઇતરદ્વયં પાકટમેવ.

    Ājīvakabhayanti ājīvaṃ jīvitavuttiṃ paṭicca uppannaṃ bhayaṃ . Taṃ agārikassapi hoti anagārikassapi. Tattha agārikena tāva ājīvahetu bahuṃ akusalaṃ kataṃ hoti. Athassa maraṇasamaye niraye upaṭṭhahante bhayaṃ uppajjati. Anagārikenāpi bahu anesanā katā hoti. Athassa maraṇakāle niraye upaṭṭhahante bhayaṃ uppajjati. Idaṃ ājīvakabhayaṃ nāma. Asilokabhayanti garahabhayaṃ parisasārajjabhayanti katapāpassa puggalassa sannipatitaṃ parisaṃ upasaṅkamantassa sārajjasaṅkhātaṃ bhayaṃ uppajjati. Idaṃ parisasārajjabhayaṃ nāma. Itaradvayaṃ pākaṭameva.

    ૯૪૩. દિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનવારેસુ પઞ્ચહિ કામગુણેહીતિ મનાપિયરૂપાદીહિ પઞ્ચહિ કામકોટ્ઠાસેહિ બન્ધનેહિ વા. સમપ્પિતોતિ સુટ્ઠુ અપ્પિતો અલ્લીનો હુત્વા. સમઙ્ગીભૂતોતિ સમન્નાગતો. પરિચારેતીતિ તેસુ કામગુણેસુ યથાસુખં ઇન્દ્રિયાનિ ચારેતિ સઞ્ચારેતિ ઇતો ચિતો ચ ઉપનેતિ; અથ વા પન લળતિ રમતિ કીળતીતિ. એત્થ ચ દુવિધા કામગુણા – માનુસ્સકા ચેવ દિબ્બા ચ. માનુસ્સકા મન્ધાતુકામગુણસદિસા દટ્ઠબ્બા; દિબ્બા પરનિમ્મિતવસવત્તિદેવરાજસ્સ કામગુણસદિસાતિ. એવરૂપે કામે ઉપગતઞ્હિ તે પરમદિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનપ્પત્તો હોતીતિ વદન્તિ. તત્થ પરમદિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનન્તિ પરમં દિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનં, ઉત્તમન્તિ અત્થો.

    943. Diṭṭhadhammanibbānavāresu pañcahi kāmaguṇehīti manāpiyarūpādīhi pañcahi kāmakoṭṭhāsehi bandhanehi vā. Samappitoti suṭṭhu appito allīno hutvā. Samaṅgībhūtoti samannāgato. Paricāretīti tesu kāmaguṇesu yathāsukhaṃ indriyāni cāreti sañcāreti ito cito ca upaneti; atha vā pana laḷati ramati kīḷatīti. Ettha ca duvidhā kāmaguṇā – mānussakā ceva dibbā ca. Mānussakā mandhātukāmaguṇasadisā daṭṭhabbā; dibbā paranimmitavasavattidevarājassa kāmaguṇasadisāti. Evarūpe kāme upagatañhi te paramadiṭṭhadhammanibbānappatto hotīti vadanti. Tattha paramadiṭṭhadhammanibbānanti paramaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, uttamanti attho.

    દુતિયવારે હુત્વા અભાવટ્ઠેન અનિચ્ચા; પટિપીળનટ્ઠેન દુક્ખા; પકતિજહનટ્ઠેન વિપરિણામધમ્માતિ વેદિતબ્બા. તેસં વિપરિણામઞ્ઞથાભાવાતિ તેસં કામાનં વિપરિણામસઙ્ખાતા અઞ્ઞથાભાવા. ‘યમ્પિ મે અહોસિ તમ્પિ મે નત્થી’તિ વુત્તનયેન ઉપ્પજ્જન્તિ સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા. તત્થ અન્તોનિજ્ઝાયનલક્ખણો સોકો; તન્નિસ્સિતલાલપ્પલક્ખણો પરિદેવો; કાયપટિપીળનલક્ખણં દુક્ખં; મનોવિઘાતલક્ખણં દોમનસ્સં; વિઘાતલક્ખણો ઉપાયાસો.

    Dutiyavāre hutvā abhāvaṭṭhena aniccā; paṭipīḷanaṭṭhena dukkhā; pakatijahanaṭṭhena vipariṇāmadhammāti veditabbā. Tesaṃ vipariṇāmaññathābhāvāti tesaṃ kāmānaṃ vipariṇāmasaṅkhātā aññathābhāvā. ‘Yampi me ahosi tampi me natthī’ti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā. Tattha antonijjhāyanalakkhaṇo soko; tannissitalālappalakkhaṇo paridevo; kāyapaṭipīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ; manovighātalakkhaṇaṃ domanassaṃ; vighātalakkhaṇo upāyāso.

    વિતક્કિતન્તિ અભિનિરોપનવસેન પવત્તો વિતક્કો. વિચારિતન્તિ અનુમજ્જનવસેન પવત્તો વિચારો. એતેન એતન્તિ એતેન વિતક્કેન ચ વિચારેન ચ એતં પઠમજ્ઝાનં ઓળારિકં સકણ્ટકં વિય ખાયતિ.

    Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicāritanti anumajjanavasena pavatto vicāro. Etena etanti etena vitakkena ca vicārena ca etaṃ paṭhamajjhānaṃ oḷārikaṃ sakaṇṭakaṃ viya khāyati.

    પીતિગતન્તિ પીતિમેવ. ચેતસો ઉપ્પિલાવિતન્તિ ચિત્તસ્સ ઉપ્પિલભાવકરણં. ચેતસો આભોગોતિ ઝાના વુટ્ઠાય તસ્મિં સુખે પુનપ્પુનં ચિત્તસ્સ આભોગો મનસિકારોતિ. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.

    Pītigatanti pītimeva. Cetaso uppilāvitanti cittassa uppilabhāvakaraṇaṃ. Cetaso ābhogoti jhānā vuṭṭhāya tasmiṃ sukhe punappunaṃ cittassa ābhogo manasikāroti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    પઞ્ચકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૧૭. ખુદ્દકવત્થુવિભઙ્ગો • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૧૭. ખુદ્દકવત્થુવિભઙ્ગો • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā / ૧૭. ખુદ્દકવત્થુવિભઙ્ગો • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact