Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
૨. પઞ્ચરાજસુત્તવણ્ણના
2. Pañcarājasuttavaṇṇanā
૧૨૩. રૂપાતિ રૂપસઙ્ખાતા કામગુણા. તે પન નીલાદિવસેન અનેકભેદભિન્નાપિ રૂપાયતનત્તા ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યતં નાતિવત્તન્તીતિ આહ ‘‘નીલપીતાદિભેદં રૂપારમ્મણ’’ન્તિ. તો-સદ્દોપિ દા-સદ્દો વિય કાલત્થો હોતીતિ આહ ‘‘યતોતિ યદા’’તિ. મનં આપયતિ વડ્ઢેતીતિ મનાપં, મનોરમં. મનાપનિપ્ફત્તિતન્તિ તસ્સ પુગ્ગલસ્સ મનસા પિયાયિતં, તસ્સ અગ્ગભાવેન પરિયન્તં પરમં કોટિં કત્વા પવત્તિતન્તિ અત્થો. પુગ્ગલમનાપન્તિ આરમ્મણસભાવં અચિન્તેત્વા પુગ્ગલસ્સ વસેન મનાપભાવેનેવ ઇટ્ઠતાય ઇટ્ઠન્તિ. સમ્મુતીતિ સમઞ્ઞા. પુગ્ગલમનાપં નામ સઞ્ઞાવિપલ્લાસવસેન વિપરીતમ્પિ ગણ્હાતિ ઇતરસભાવતોતિ આહ ‘‘યં એકસ્સ…પે॰… ઇટ્ઠં કન્ત’’ન્તિ. ઇદાનિ તં જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યવસેન યોજેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘પચ્ચન્તવાસીન’’ન્તિઆદિમાહ. ઇદં પુગ્ગલમનાપન્તિ ઇદં યથાવુત્તં જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યં વિય અઞ્ઞમ્પિ એવંજાતિકં તેન તેન પુગ્ગલેન મનાપન્તિ ગહેતબ્બારમ્મણં પુગ્ગલમનાપં નામ.
123.Rūpāti rūpasaṅkhātā kāmaguṇā. Te pana nīlādivasena anekabhedabhinnāpi rūpāyatanattā cakkhuviññeyyataṃ nātivattantīti āha ‘‘nīlapītādibhedaṃ rūpārammaṇa’’nti. To-saddopi dā-saddo viya kālattho hotīti āha ‘‘yatoti yadā’’ti. Manaṃ āpayati vaḍḍhetīti manāpaṃ, manoramaṃ. Manāpanipphattitanti tassa puggalassa manasā piyāyitaṃ, tassa aggabhāvena pariyantaṃ paramaṃ koṭiṃ katvā pavattitanti attho. Puggalamanāpanti ārammaṇasabhāvaṃ acintetvā puggalassa vasena manāpabhāveneva iṭṭhatāya iṭṭhanti. Sammutīti samaññā. Puggalamanāpaṃ nāma saññāvipallāsavasena viparītampi gaṇhāti itarasabhāvatoti āha ‘‘yaṃ ekassa…pe… iṭṭhaṃ kanta’’nti. Idāni taṃ jivhāviññeyyavasena yojetvā dassento ‘‘paccantavāsīna’’ntiādimāha. Idaṃ puggalamanāpanti idaṃ yathāvuttaṃ jivhāviññeyyaṃ viya aññampi evaṃjātikaṃ tena tena puggalena manāpanti gahetabbārammaṇaṃ puggalamanāpaṃ nāma.
લોકે પટિવિભત્તં નત્થિ, વિભજિત્વા દસ્સનેન લોકેન મધુરજાતેનપિ પટિવિભત્તં કત્વા ગહેતું ન સક્કુણેય્યાતિ અધિપ્પાયો. તેનાહ ‘‘વિભજિત્વા પન દસ્સેતબ્બ’’ન્તિ. દિબ્બકપ્પમ્પીતિ દેવલોકપરિયાપન્નસદિસમ્પિ અમનાપં ઉપટ્ઠાતિ ઉળારપણીતારમ્મણપરિચયતો. મજ્ઝિમાનં પન…પે॰… વિભજિતબ્બં તેસં મનાપસ્સ મનાપતો, અમનાપસ્સ અમનાપતો ઉપટ્ઠાનતો. તત્થપિ ઇટ્ઠાનિટ્ઠપરિચ્છેદો નિપ્પરિયાયતો એવં વેદિતબ્બોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તઞ્ચ પનેત’’ન્તિઆદિ. તઞ્ચ પનેતં ઇટ્ઠાનિટ્ઠભૂતં આરમ્મણં કામાવચરજવનેસુ અકુસલસ્સ વસેન યેભુય્યેન પવત્તતીતિ કત્વા તત્થ ‘‘રજ્જતિ દુસ્સતી’’તિ અકુસલસ્સેવ પવત્તિ દસ્સિતા. સેસકામાવચરસ્સપિ વસેન પવત્તિ લબ્ભતેવ. તથા હિ તં અપ્પટિકૂલેપિ પટિકૂલાકારતો, પટિકૂલેપિ અપ્પટિકૂલાકારતો પવત્તતીતિ. વિપાકચિત્તં ઇટ્ઠાનિટ્ઠં પરિચ્છિન્દતિ, ન સક્કા વિપાકં વઞ્ચેતુન્તિ. કુસલકમ્મં હિ એકન્તતો ઇટ્ઠમેવ, અકુસલકમ્મઞ્ચ અનિટ્ઠમેવ, તસ્મા તત્થ ઉપ્પજ્જમાનં વિપાકચિત્તં યથાસભાવતો પવત્તતીતિ.
Loke paṭivibhattaṃ natthi, vibhajitvā dassanena lokena madhurajātenapi paṭivibhattaṃ katvā gahetuṃ na sakkuṇeyyāti adhippāyo. Tenāha ‘‘vibhajitvā pana dassetabba’’nti. Dibbakappampīti devalokapariyāpannasadisampi amanāpaṃ upaṭṭhāti uḷārapaṇītārammaṇaparicayato. Majjhimānaṃ pana…pe… vibhajitabbaṃ tesaṃ manāpassa manāpato, amanāpassa amanāpato upaṭṭhānato. Tatthapi iṭṭhāniṭṭhaparicchedo nippariyāyato evaṃ veditabboti dassento āha ‘‘tañca paneta’’ntiādi. Tañca panetaṃ iṭṭhāniṭṭhabhūtaṃ ārammaṇaṃ kāmāvacarajavanesu akusalassa vasena yebhuyyena pavattatīti katvā tattha ‘‘rajjati dussatī’’ti akusalasseva pavatti dassitā. Sesakāmāvacarassapi vasena pavatti labbhateva. Tathā hi taṃ appaṭikūlepi paṭikūlākārato, paṭikūlepi appaṭikūlākārato pavattatīti. Vipākacittaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ paricchindati, na sakkā vipākaṃ vañcetunti. Kusalakammaṃ hi ekantato iṭṭhameva, akusalakammañca aniṭṭhameva, tasmā tattha uppajjamānaṃ vipākacittaṃ yathāsabhāvato pavattatīti.
યં પન સમ્મોહવિનોદનિયં ‘‘કુસલકમ્મજં અનિટ્ઠં નામ નત્થી’’તિ એત્તકમેવ વુત્તં, તં પન નિદસ્સનમત્તં દટ્ઠબ્બં. તેન સોભનં અકુસલકમ્મજમ્પિ એકચ્ચાનં સત્તાનં ઇટ્ઠન્તિ અનુઞ્ઞાતં સિયા. કુસલકમ્મજં પન સબ્બેસં ઇટ્ઠમેવાતિ વદન્તિ. તિરચ્છાનગતાનં કેસઞ્ચિ મનુસ્સરૂપં અમનાપં, યતો તે દિસ્વાવ પલાયન્તિ. મનુસ્સા ચ દેવતાનં રૂપં દિસ્વા ભાયન્તિ, તેસમ્પિ વિપાકવિઞ્ઞાણં તં રૂપં આરબ્ભ કુસલવિપાકમેવ ઉપ્પજ્જતિ, તાદિસસ્સ પન પુઞ્ઞસ્સ અભાવા ન તેસં તત્થ અભિરતિ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. કુસલકમ્મજસ્સ પન અનિટ્ઠસ્સ અભાવો વિય અકુસલકમ્મજસ્સ સોભનસ્સ ઇટ્ઠસ્સ અભાવો વત્તબ્બો. હત્થિઆદીનમ્પિ હિ અકુસલકમ્મજં મનુસ્સાનં અકુસલવિપાકસ્સેવ આરમ્મણં, કુસલકમ્મજં પન પવત્તે સમુટ્ઠિતં કુસલવિપાકસ્સ, ઇટ્ઠારમ્મણેન વોમિસ્સકત્તા અપ્પકં અકુસલકમ્મજં બહુલં અકુસલવિપાકુપ્પત્તિયા કારણં ન ભવિસ્સતીતિ સક્કા વત્તું. ઇદાનિ તમેવ વિપાકવસેન ઇટ્ઠાનિટ્ઠારમ્મણવવત્થાનં વિભાવેતું ‘‘કિઞ્ચાપિ હી’’તિઆદિ વુત્તં. તયિદં સમ્મુતિમનાપસંવિભાગત્થં વુત્તં, ઇધ પન ન તથા વિભત્તન્તિ આહ ‘‘ભગવા પના’’તિઆદિ.
Yaṃ pana sammohavinodaniyaṃ ‘‘kusalakammajaṃ aniṭṭhaṃ nāma natthī’’ti ettakameva vuttaṃ, taṃ pana nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Tena sobhanaṃ akusalakammajampi ekaccānaṃ sattānaṃ iṭṭhanti anuññātaṃ siyā. Kusalakammajaṃ pana sabbesaṃ iṭṭhamevāti vadanti. Tiracchānagatānaṃ kesañci manussarūpaṃ amanāpaṃ, yato te disvāva palāyanti. Manussā ca devatānaṃ rūpaṃ disvā bhāyanti, tesampi vipākaviññāṇaṃ taṃ rūpaṃ ārabbha kusalavipākameva uppajjati, tādisassa pana puññassa abhāvā na tesaṃ tattha abhirati hotīti daṭṭhabbaṃ. Kusalakammajassa pana aniṭṭhassa abhāvo viya akusalakammajassa sobhanassa iṭṭhassa abhāvo vattabbo. Hatthiādīnampi hi akusalakammajaṃ manussānaṃ akusalavipākasseva ārammaṇaṃ, kusalakammajaṃ pana pavatte samuṭṭhitaṃ kusalavipākassa, iṭṭhārammaṇena vomissakattā appakaṃ akusalakammajaṃ bahulaṃ akusalavipākuppattiyā kāraṇaṃ na bhavissatīti sakkā vattuṃ. Idāni tameva vipākavasena iṭṭhāniṭṭhārammaṇavavatthānaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kiñcāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Tayidaṃ sammutimanāpasaṃvibhāgatthaṃ vuttaṃ, idha pana na tathā vibhattanti āha ‘‘bhagavā panā’’tiādi.
સો ઉપાસકો ચન્દનઙ્ગલગામે જાતત્તા ‘‘ચન્દનઙ્ગલિકો’’તિ પઞ્ઞાયતિ, ‘‘ચન્દનવિલાસો’’તિ કેચિ. તસ્સ ઉપાસકસ્સ પટિભાનં ઉદપાદીતિ યોજના. તે રાજાનો હતપ્પભે હતસોભે દિસ્વાતિ સમ્બન્ધો. ઉદકાભિસિત્તેતિ ઉદકેન અભિસિઞ્ચિતે. અઙ્ગારે વિયાતિ અઙ્ગારક્ખણે વિય.
So upāsako candanaṅgalagāme jātattā ‘‘candanaṅgaliko’’ti paññāyati, ‘‘candanavilāso’’ti keci. Tassa upāsakassa paṭibhānaṃ udapādīti yojanā. Te rājāno hatappabhe hatasobhe disvāti sambandho. Udakābhisitteti udakena abhisiñcite. Aṅgāre viyāti aṅgārakkhaṇe viya.
કાલસ્સેવાતિ પગેવ. અવિગતગન્ધં તઙ્ખણવિકસિતતાય. ઈદિસં વચનન્તિ ‘‘અચ્છાદેસી’’તિ એવરૂપં વચનન્તિ.
Kālassevāti pageva. Avigatagandhaṃ taṅkhaṇavikasitatāya. Īdisaṃ vacananti ‘‘acchādesī’’ti evarūpaṃ vacananti.
પઞ્ચરાજસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pañcarājasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૨. પઞ્ચરાજસુત્તં • 2. Pañcarājasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૨. પઞ્ચરાજસુત્તવણ્ણના • 2. Pañcarājasuttavaṇṇanā