| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૩. પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ મગ્ગકથાવણ્ણના
3. Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathāvaṇṇanā
૫૭૬. ઇદાનિ પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ મગ્ગકથા નામ હોતિ. તત્થ યેસં ‘‘ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતી’’તિ સુત્તં નિસ્સાય ‘‘પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ અત્થિ મગ્ગભાવના’’તિ લદ્ધિ, સેય્યથાપિ મહાસંઘિકાનં, તે સન્ધાય પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. અથ નં ‘‘સચે તસ્સ મગ્ગભાવના અત્થિ, પઞ્ચવિઞ્ઞાણગતિકેન વા મગ્ગેન, મગ્ગગતિકેહિ વા પઞ્ચવિઞ્ઞાણેહિ ભવિતબ્બં, ન ચ તાનિ મગ્ગગતિકાનિ અનિબ્બાનારમ્મણત્તા અલોકુત્તરત્તા ચ, ન મગ્ગો પઞ્ચવિઞ્ઞાણગતિકો તેસં લક્ખણેન અસઙ્ગહિતત્તા’’તિ ચોદેતું નનુ પઞ્ચવિઞ્ઞાણા ઉપ્પન્નવત્થુકાતિઆદિમાહ. તત્રાયં અધિપ્પાયો – યદિ પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ મગ્ગભાવના સિયા, યેન મનોવિઞ્ઞાણેન મગ્ગો સમ્પયુત્તો, તમ્પિ પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ સિયા. એવં સન્તે યદિદં ‘‘પઞ્ચવિઞ્ઞાણા ઉપ્પન્નવત્થુકા’’તિઆદિ લક્ખણં વુત્તં, તં એવં અવત્વા ‘‘છ વિઞ્ઞાણા’’તિ વત્તબ્બં સિયા. તથા પન અવત્વા ‘‘પઞ્ચવિઞ્ઞાણા’’ત્વેવ વુત્તં, તસ્મા ન વતબ્બં ‘‘પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ અત્થિ મગ્ગભાવના’’તિ. યસ્મા ચેત્થ અયમેવ અધિપ્પાયો, તસ્મા સકવાદી તં લક્ખણં પરવાદિં સમ્પટિચ્છાપેત્વા નો ચ વત રે વત્તબ્બે પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ અત્થિ મગ્ગભાવનાતિ આહ.
576. Idāni pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hotī’’ti suttaṃ nissāya ‘‘pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā’’ti laddhi, seyyathāpi mahāsaṃghikānaṃ, te sandhāya pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Atha naṃ ‘‘sace tassa maggabhāvanā atthi, pañcaviññāṇagatikena vā maggena, maggagatikehi vā pañcaviññāṇehi bhavitabbaṃ, na ca tāni maggagatikāni anibbānārammaṇattā alokuttarattā ca, na maggo pañcaviññāṇagatiko tesaṃ lakkhaṇena asaṅgahitattā’’ti codetuṃ nanu pañcaviññāṇā uppannavatthukātiādimāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – yadi pañcaviññāṇasamaṅgissa maggabhāvanā siyā, yena manoviññāṇena maggo sampayutto, tampi pañcaviññāṇasamaṅgissa siyā. Evaṃ sante yadidaṃ ‘‘pañcaviññāṇā uppannavatthukā’’tiādi lakkhaṇaṃ vuttaṃ, taṃ evaṃ avatvā ‘‘cha viññāṇā’’ti vattabbaṃ siyā. Tathā pana avatvā ‘‘pañcaviññāṇā’’tveva vuttaṃ, tasmā na vatabbaṃ ‘‘pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā’’ti. Yasmā cettha ayameva adhippāyo, tasmā sakavādī taṃ lakkhaṇaṃ paravādiṃ sampaṭicchāpetvā no ca vata re vattabbe pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanāti āha.
અપરો નયો – પઞ્ચવિઞ્ઞાણા ઉપ્પન્નવત્થુકા, મગ્ગો અવત્થુકોપિ હોતિ. તે ચ ઉપ્પન્નારમ્મણા, મગ્ગો નવત્તબ્બારમ્મણો. તે પુરેજાતવત્થુકાવ મગ્ગો અવત્થુકોપિ. તે પુરેજાતારમ્મણા, મગ્ગો અપુરેજાતારમ્મણો. તે અજ્ઝત્તિકવત્થુકાવ મગ્ગો અવત્થુકોપિ હોતિ. તે ચ રૂપાદિવસેન બાહિરારમ્મણા, મગ્ગો નિબ્બાનારમ્મણો. તે અનિરુદ્ધં વત્થું નિસ્સયં કત્વા પવત્તનતો અસમ્ભિન્નવત્થુકા, મગ્ગો અવત્થુકોપિ. તે અનિરુદ્ધાનેવ રૂપાદીનિ આરબ્ભ પવત્તનતો અસમ્ભિન્નારમ્મણા, મગ્ગો નિબ્બાનારમ્મણો. તે નાનાવત્થુકા, મગ્ગો અવત્થુકો વા એકવત્થુકો વા. તે નાનારમ્મણા મગ્ગો એકારમ્મણો. તે અત્તનો અત્તનોવ રૂપાદિગોચરે પવત્તનતો ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તિ, મગ્ગો રૂપાદીસુ એકમ્પિ ગોચરં ન કરોતિ. તે કિરિયમનોધાતું પુરેચારિકં કત્વા ઉપ્પજ્જનતો ન અસમન્નાહારા ન અમનસિકારા ઉપ્પજ્જન્તિ, મગ્ગો નિરાવજ્જનોવ. તે સમ્પટિચ્છનાદીહિ વોકિણ્ણા ઉપ્પજ્જન્તિ, મગ્ગસ્સ વોકારોયેવ નત્થિ. તે અઞ્ઞમઞ્ઞં પુબ્બચરિમભાવેન ઉપ્પજ્જન્તિ, મગ્ગસ્સ તેહિ સદ્ધિં પુરિમપચ્છિમતાવ નત્થિ, તેસં અનુપ્પત્તિકાલે તિક્ખવિપસ્સનાસમયે, તેસં અનુપ્પત્તિદેસે આરુપ્પેપિ ચ ઉપ્પજ્જનતો. તે સમ્પટિચ્છનાદીહિ અન્તરિતત્તા ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સમનન્તરા ઉપ્પજ્જન્તિ, મગ્ગસ્સ સમ્પટિચ્છનાદીહિ અન્તરિતભાવોવ નત્થિ. તેસં અઞ્ઞત્ર અભિનિપાતા આભોગમત્તમ્પિ કિચ્ચં નત્થિ, મગ્ગસ્સ કિલેસસમુગ્ઘાતનં કિચ્ચન્તિ. યસ્મા ચેત્થ અયમ્પિ અધિપ્પાયો, તસ્મા સકવાદી ઇમેહાકારેહિ પરવાદિં મગ્ગસ્સ અપઞ્ચવિઞ્ઞાણગતિકભાવં સમ્પટિચ્છાપેત્વા નો ચ વત રે વત્તબ્બે પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ અત્થિ મગ્ગભાવનાતિ આહ.
Aparo nayo – pañcaviññāṇā uppannavatthukā, maggo avatthukopi hoti. Te ca uppannārammaṇā, maggo navattabbārammaṇo. Te purejātavatthukāva maggo avatthukopi. Te purejātārammaṇā, maggo apurejātārammaṇo. Te ajjhattikavatthukāva maggo avatthukopi hoti. Te ca rūpādivasena bāhirārammaṇā, maggo nibbānārammaṇo. Te aniruddhaṃ vatthuṃ nissayaṃ katvā pavattanato asambhinnavatthukā, maggo avatthukopi. Te aniruddhāneva rūpādīni ārabbha pavattanato asambhinnārammaṇā, maggo nibbānārammaṇo. Te nānāvatthukā, maggo avatthuko vā ekavatthuko vā. Te nānārammaṇā maggo ekārammaṇo. Te attano attanova rūpādigocare pavattanato na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhonti, maggo rūpādīsu ekampi gocaraṃ na karoti. Te kiriyamanodhātuṃ purecārikaṃ katvā uppajjanato na asamannāhārā na amanasikārā uppajjanti, maggo nirāvajjanova. Te sampaṭicchanādīhi vokiṇṇā uppajjanti, maggassa vokāroyeva natthi. Te aññamaññaṃ pubbacarimabhāvena uppajjanti, maggassa tehi saddhiṃ purimapacchimatāva natthi, tesaṃ anuppattikāle tikkhavipassanāsamaye, tesaṃ anuppattidese āruppepi ca uppajjanato. Te sampaṭicchanādīhi antaritattā na aññamaññassa samanantarā uppajjanti, maggassa sampaṭicchanādīhi antaritabhāvova natthi. Tesaṃ aññatra abhinipātā ābhogamattampi kiccaṃ natthi, maggassa kilesasamugghātanaṃ kiccanti. Yasmā cettha ayampi adhippāyo, tasmā sakavādī imehākārehi paravādiṃ maggassa apañcaviññāṇagatikabhāvaṃ sampaṭicchāpetvā no ca vata re vattabbe pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanāti āha.
૫૭૭. સુઞ્ઞતં આરબ્ભાતિ ‘‘યથા લોકુત્તરમગ્ગો સુઞ્ઞતં નિબ્બાનં આરબ્ભ, લોકિયો સુદ્ધસઙ્ખારપુઞ્જં આરબ્ભ ઉપ્પજ્જતિ, કિં તે એવં ચક્ખુવિઞ્ઞાણ’’ન્તિ પુચ્છતિ. ઇતરો ‘‘ચક્ખુઞ્ચ પટિચ્ચ રૂપે ચા’’તિ વચનતો પટિક્ખિપતિ. દુતિયં પુટ્ઠો ‘‘ન નિમિત્તગ્ગાહી’’તિ વચનતો યં તત્થ અનિમિત્તં, તદેવ સુઞ્ઞતન્તિ સન્ધાય પટિજાનાતિ. ચક્ખુઞ્ચ પટિચ્ચાતિ પઞ્હદ્વયેપિ એસેવ નયો.
577. Suññataṃ ārabbhāti ‘‘yathā lokuttaramaggo suññataṃ nibbānaṃ ārabbha, lokiyo suddhasaṅkhārapuñjaṃ ārabbha uppajjati, kiṃ te evaṃ cakkhuviññāṇa’’nti pucchati. Itaro ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe cā’’ti vacanato paṭikkhipati. Dutiyaṃ puṭṭho ‘‘na nimittaggāhī’’ti vacanato yaṃ tattha animittaṃ, tadeva suññatanti sandhāya paṭijānāti. Cakkhuñca paṭiccāti pañhadvayepi eseva nayo.
૫૭૮-૫૭૯. ચક્ખુવિઞ્ઞાણં અતીતાનાગતં આરબ્ભાતિ એત્થ અયમધિપ્પાયો – મનોવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ અત્થિ મગ્ગભાવના, મનોવિઞ્ઞાણઞ્ચ અતીતાનાગતમ્પિ આરબ્ભ ઉપ્પજ્જતિ, કિં તે એવં ચક્ખુવિઞ્ઞાણમ્પીતિ. ફસ્સં આરબ્ભાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહીતિ એત્થ જવનક્ખણે ન નિમિત્તગ્ગાહિતા વુત્તા, ન ચક્ખુવિઞ્ઞાણક્ખણે. તસ્મા લોકિયમગ્ગમ્પિ સન્ધાયેતં અસાધકન્તિ.
578-579. Cakkhuviññāṇaṃ atītānāgataṃ ārabbhāti ettha ayamadhippāyo – manoviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā, manoviññāṇañca atītānāgatampi ārabbha uppajjati, kiṃ te evaṃ cakkhuviññāṇampīti. Phassaṃ ārabbhātiādīsupi eseva nayo. Cakkhunārūpaṃ disvā na nimittaggāhīti ettha javanakkhaṇe na nimittaggāhitā vuttā, na cakkhuviññāṇakkhaṇe. Tasmā lokiyamaggampi sandhāyetaṃ asādhakanti.
પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ મગ્ગકથાવણ્ણના.
Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathāvaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / કથાવત્થુપાળિ • Kathāvatthupāḷi / (૯૭) ૩. પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સ મગ્ગકથા • (97) 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૩. પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સમગ્ગકથાવણ્ણના • 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissamaggakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૩. પઞ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિસ્સમગ્ગકથાવણ્ણના • 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissamaggakathāvaṇṇanā
