| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૭. પઞ્હાવારવિભઙ્ગવણ્ણના
7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
૪૦૧-૪૦૩. પઞ્હાવારે ‘‘સિયા કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિઆદિના કુસલત્તિકે ઉદ્ધરિતબ્બપુચ્છાનં લબ્ભમાનવસેન વિસ્સજ્જનં દસ્સેતું કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયોતિઆદિ વુત્તં. કુસલો ચ નામેસ સયં ઉપ્પજ્જન્તો ઠપેત્વા પચ્છાજાતઞ્ચ વિપાકઞ્ચ સેસેહિ દ્વાવીસતિયા પચ્ચયેહિ ઉપ્પજ્જતિ. કુસલસ્સ પચ્ચયો હોન્તો ઠપેત્વા પુરેજાતપચ્છાજાતવિપાકવિપ્પયુત્તે સેસેહિ વીસતિયા પચ્ચયેહિ પચ્ચયો હોતિ. તસ્મા યેહિ પચ્ચયેહિ કુસલો કુસલસ્સ પચ્ચયો હોતિ, તે પચ્ચયે પટિપાટિયા દસ્સેતું હેતુપચ્ચયેનાતિઆદિ આરદ્ધં.
401-403. Pañhāvāre ‘‘siyā kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā kusalattike uddharitabbapucchānaṃ labbhamānavasena vissajjanaṃ dassetuṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayotiādi vuttaṃ. Kusalo ca nāmesa sayaṃ uppajjanto ṭhapetvā pacchājātañca vipākañca sesehi dvāvīsatiyā paccayehi uppajjati. Kusalassa paccayo honto ṭhapetvā purejātapacchājātavipākavippayutte sesehi vīsatiyā paccayehi paccayo hoti. Tasmā yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetuṃ hetupaccayenātiādi āraddhaṃ.
તત્થ યા એસા પચ્ચયવિભઙ્ગવારે વિય ‘‘હેતુસમ્પયુત્તકાનં ધમ્માન’’ન્તિ અકત્વા ‘‘હેતૂ સમ્પયુત્તકાનં ખન્ધાન’’ન્તિ દેસના કતા, તસ્સા એવ કરણે ઇદં પયોજનં – તત્થ હિ સુઞ્ઞટ્ઠં દીપેતું ધમ્માનન્તિ વુત્તં. ઇધ પચ્ચયતો ઉપ્પજ્જમાના ધમ્મા રાસિતો ઉપ્પજ્જન્તિ, ન એકેકતોતિ રાસટ્ઠં દીપેતું ખન્ધાનન્તિ વુત્તં. પટિચ્ચવારાદીસુ વા ખન્ધવસેન પચ્ચયુપ્પન્નદેસના આરુળ્હાતિ તેનેવાનુક્કમેન ઇધાપિ આરુળ્હાતિ. કસ્મા પનેતેસુ એવં આરુળ્હાતિ? અસઙ્કરતો વિભાગદસ્સનત્થં. ‘‘એકં ધમ્મં પટિચ્ચ સેસા ધમ્મા’’તિ હિ આદિના નયેન વુચ્ચમાને અસુકધમ્મં નામ નિસ્સાય અસુકધમ્માતિ ન સક્કા અસઙ્કરતો પચ્ચયે પચ્ચયુપ્પન્ને ચ જાનિતું, એવં સન્તે ઉદ્દેસનિદ્દેસા નિબ્બિસેસા સિયું. તસ્મા અસઙ્કરતો વિભાગદસ્સનત્થં એવં આરુળ્હાતિ વેદિતબ્બા. ચિત્તસમુટ્ઠાનાનન્તિ ઇદં યસ્સ અબ્યાકતસ્સ કુસલો હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ, તમેવ દસ્સેતું વુત્તં. પચ્ચયવિભઙ્ગે પન કુસલાદિવસેન વિભાગં અકત્વા સામઞ્ઞતો સબ્બેસં હેતૂનં વસેન ઉપ્પન્નરૂપદસ્સનત્થં ચિત્તસમુટ્ઠાનાનન્તિ અવત્વા તંસમુટ્ઠાનાનન્તિ વુત્તં. તસ્મા તત્થ અબ્યાકતહેતુસમુટ્ઠાનરૂપં, ઓક્કન્તિક્ખણે કટત્તારૂપમ્પિ સઙ્ગહં ગતં. ઇમિના ઉપાયેન સેસેસુપિ એવરૂપેસુ વિસ્સજ્જનેસુ અત્થો વેદિતબ્બો.
Tattha yā esā paccayavibhaṅgavāre viya ‘‘hetusampayuttakānaṃ dhammāna’’nti akatvā ‘‘hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’nti desanā katā, tassā eva karaṇe idaṃ payojanaṃ – tattha hi suññaṭṭhaṃ dīpetuṃ dhammānanti vuttaṃ. Idha paccayato uppajjamānā dhammā rāsito uppajjanti, na ekekatoti rāsaṭṭhaṃ dīpetuṃ khandhānanti vuttaṃ. Paṭiccavārādīsu vā khandhavasena paccayuppannadesanā āruḷhāti tenevānukkamena idhāpi āruḷhāti. Kasmā panetesu evaṃ āruḷhāti? Asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ. ‘‘Ekaṃ dhammaṃ paṭicca sesā dhammā’’ti hi ādinā nayena vuccamāne asukadhammaṃ nāma nissāya asukadhammāti na sakkā asaṅkarato paccaye paccayuppanne ca jānituṃ, evaṃ sante uddesaniddesā nibbisesā siyuṃ. Tasmā asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ evaṃ āruḷhāti veditabbā. Cittasamuṭṭhānānanti idaṃ yassa abyākatassa kusalo hetupaccayena paccayo hoti, tameva dassetuṃ vuttaṃ. Paccayavibhaṅge pana kusalādivasena vibhāgaṃ akatvā sāmaññato sabbesaṃ hetūnaṃ vasena uppannarūpadassanatthaṃ cittasamuṭṭhānānanti avatvā taṃsamuṭṭhānānanti vuttaṃ. Tasmā tattha abyākatahetusamuṭṭhānarūpaṃ, okkantikkhaṇe kaṭattārūpampi saṅgahaṃ gataṃ. Iminā upāyena sesesupi evarūpesu vissajjanesu attho veditabbo.
૪૦૪. દાનં દત્વાતિ દેય્યધમ્મં ચજિત્વા. યાય વા ચેતનાય સો દિય્યતિ, સા ચેતના દાનં. દત્વાતિ તં ચેતનં પરિયોદાપેત્વા વિસુદ્ધં કત્વા. સીલં સમાદિયિત્વાતિ પઞ્ચઙ્ગાદિવસેન નિચ્ચસીલં ગણ્હિત્વા. ઇમિના સમાદાનવિરતિયેવ દસ્સિતા. સમ્પત્તવિરતિસમુચ્છેદવિરતિયો પન લોકે સીલન્તિ અપાકટત્તા ન વુત્તા. કિઞ્ચાપિ ન વુત્તા, આરમ્મણપચ્ચયા પન હોન્તિયેવ. તત્થ સમુચ્છેદવિરતિ સેક્ખાનંયેવ કુસલસ્સ આરમ્મણં હોતિ, ન ઇતરેસં. ઉપોસથકમ્મં કત્વાતિ ‘‘પાણં ન હને, ન ચાદિન્નમાદિયે’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૭૧) એવં વુત્તં ઉપોસથદિવસેસુ અટ્ઠઙ્ગઉપોસથકિરિયં કત્વા. તં પચ્ચવેક્ખતીતિ તં કુસલં સેક્ખોપિ પુથુજ્જનોપિ પચ્ચવેક્ખતિ, અરહાપિ પચ્ચવેક્ખતેવ. અરહતોપિ હિ પુબ્બે કતં કુસલં કુસલમેવ, યેન પન ચિત્તેન પચ્ચવેક્ખતિ, તં કિરિયચિત્તં નામ હોતિ. તસ્મા ‘‘એતં કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સા’’તિ ઇમસ્મિં અધિકારે ન લબ્ભતિ. પુબ્બે સુચિણ્ણાનીતિ ‘‘દત્વા સમાદિયિત્વા કત્વા’’તિ હિ આસન્ને કતાનિ વુત્તાનિ, ઇમાનિ ન આસન્ને કતાનીતિ વેદિતબ્બાનિ. દાનાદીહિ વા સેસાનિ કામાવચરકુસલાનિ દસ્સેતું ઇદં વુત્તં. ઝાના વુટ્ઠહિત્વાતિ ઝાના વુટ્ઠહિત્વા. અયમેવ વા પાળિ. સેક્ખા ગોત્રભુન્તિ સોતાપન્નં સન્ધાય વુત્તં. સો હિ ગોત્રભું પચ્ચવેક્ખતિ. વોદાનન્તિ ઇદં પન સકદાગામિઅનાગામિનો સન્ધાય વુત્તં. તેસઞ્હિ તં ચિત્તં વોદાનં નામ હોતિ. સેક્ખાતિ સોતાપન્નસકદાગામિઅનાગામિનો. મગ્ગા વુટ્ઠહિત્વાતિ મગ્ગફલભવઙ્ગાતિક્કમવસેન અત્તના પટિલદ્ધા મગ્ગા વુટ્ઠહિત્વા, સુદ્ધમગ્ગતોયેવ પન વુટ્ઠાય પચ્ચવેક્ખણં નામ નત્થિ.
404. Dānaṃdatvāti deyyadhammaṃ cajitvā. Yāya vā cetanāya so diyyati, sā cetanā dānaṃ. Datvāti taṃ cetanaṃ pariyodāpetvā visuddhaṃ katvā. Sīlaṃ samādiyitvāti pañcaṅgādivasena niccasīlaṃ gaṇhitvā. Iminā samādānaviratiyeva dassitā. Sampattaviratisamucchedaviratiyo pana loke sīlanti apākaṭattā na vuttā. Kiñcāpi na vuttā, ārammaṇapaccayā pana hontiyeva. Tattha samucchedavirati sekkhānaṃyeva kusalassa ārammaṇaṃ hoti, na itaresaṃ. Uposathakammaṃ katvāti ‘‘pāṇaṃ na hane, na cādinnamādiye’’ti (a. ni. 3.71) evaṃ vuttaṃ uposathadivasesu aṭṭhaṅgauposathakiriyaṃ katvā. Taṃ paccavekkhatīti taṃ kusalaṃ sekkhopi puthujjanopi paccavekkhati, arahāpi paccavekkhateva. Arahatopi hi pubbe kataṃ kusalaṃ kusalameva, yena pana cittena paccavekkhati, taṃ kiriyacittaṃ nāma hoti. Tasmā ‘‘etaṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti imasmiṃ adhikāre na labbhati. Pubbe suciṇṇānīti ‘‘datvā samādiyitvā katvā’’ti hi āsanne katāni vuttāni, imāni na āsanne katānīti veditabbāni. Dānādīhi vā sesāni kāmāvacarakusalāni dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Jhānā vuṭṭhahitvāti jhānā vuṭṭhahitvā. Ayameva vā pāḷi. Sekkhā gotrabhunti sotāpannaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi gotrabhuṃ paccavekkhati. Vodānanti idaṃ pana sakadāgāmianāgāmino sandhāya vuttaṃ. Tesañhi taṃ cittaṃ vodānaṃ nāma hoti. Sekkhāti sotāpannasakadāgāmianāgāmino. Maggā vuṭṭhahitvāti maggaphalabhavaṅgātikkamavasena attanā paṭiladdhā maggā vuṭṭhahitvā, suddhamaggatoyeva pana vuṭṭhāya paccavekkhaṇaṃ nāma natthi.
કુસલં અનિચ્ચતોતિ એત્થ વિપસ્સનૂપગં તેભૂમકકુસલમેવ વેદિતબ્બં, વિપસ્સનાકુસલં પન કામાવચરમેવ. ચેતોપરિયઞાણેનાતિ રૂપાવચરકુસલં દસ્સેતિ. આકાસાનઞ્ચાયતનન્તિઆદીહિ અરૂપાવચરકુસલારમ્મણવસેન ઉપ્પજ્જમાનં અરૂપાવચરકુસલમેવ. કુસલા ખન્ધા ઇદ્ધિવિધઞાણસ્સાતિઆદીહિ પુગ્ગલં અનામસિત્વા ધમ્મવસેન દસ્સેતિ. તેનેવેત્થ હેટ્ઠા ગહિતમ્પિ ચેતોપરિયઞાણં પુન વુત્તં.
Kusalaṃ aniccatoti ettha vipassanūpagaṃ tebhūmakakusalameva veditabbaṃ, vipassanākusalaṃ pana kāmāvacarameva. Cetopariyañāṇenāti rūpāvacarakusalaṃ dasseti. Ākāsānañcāyatanantiādīhi arūpāvacarakusalārammaṇavasena uppajjamānaṃ arūpāvacarakusalameva. Kusalā khandhā iddhividhañāṇassātiādīhi puggalaṃ anāmasitvā dhammavasena dasseti. Tenevettha heṭṭhā gahitampi cetopariyañāṇaṃ puna vuttaṃ.
૪૦૫. અસ્સાદેતીતિ સોમનસ્સસહગતલોભસમ્પયુત્તચિત્તેહિ અનુભવતિ ચેવ રજ્જતિ ચ . અભિનન્દતીતિ સપ્પીતિકતણ્હાવસેન નન્દતિ હટ્ઠપહટ્ઠો હોતિ, દિટ્ઠાભિનન્દનાય વા અભિનન્દતિ. રાગો ઉપ્પજ્જતીતિ અસ્સાદેન્તસ્સ રાગો ઉપ્પજ્જતિ નામ. ઇદં અટ્ઠપિ લોભસહગતાનિ ગહેત્વા વુત્તં. દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતીતિ અભિનન્દન્તસ્સ અત્તા અત્તનિયન્તિઆદિવસેન ચતૂહિપિ ચિત્તેહિ સમ્પયુત્તા દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ. અસન્નિટ્ઠાનગતસ્સ પનેત્થ વિચિકિચ્છા ઉપ્પજ્જતિ. વિક્ખેપગતસ્સ ઉદ્ધચ્ચં, અકતં વત મે કલ્યાણન્તિ વિપ્પટિસારિનો દોમનસ્સં. તં આરબ્ભાતિ તાનિ સુચિણ્ણાનિ આરમ્મણં કત્વાતિ અત્થો. બહુવચનસ્સ હેસ એકવચનાદેસો, જાતિવસેન વા એકવચનમેવેતં.
405. Assādetīti somanassasahagatalobhasampayuttacittehi anubhavati ceva rajjati ca . Abhinandatīti sappītikataṇhāvasena nandati haṭṭhapahaṭṭho hoti, diṭṭhābhinandanāya vā abhinandati. Rāgo uppajjatīti assādentassa rāgo uppajjati nāma. Idaṃ aṭṭhapi lobhasahagatāni gahetvā vuttaṃ. Diṭṭhi uppajjatīti abhinandantassa attā attaniyantiādivasena catūhipi cittehi sampayuttā diṭṭhi uppajjati. Asanniṭṭhānagatassa panettha vicikicchā uppajjati. Vikkhepagatassa uddhaccaṃ, akataṃ vata me kalyāṇanti vippaṭisārino domanassaṃ. Taṃ ārabbhāti tāni suciṇṇāni ārammaṇaṃ katvāti attho. Bahuvacanassa hesa ekavacanādeso, jātivasena vā ekavacanamevetaṃ.
૪૦૬. અરહા મગ્ગા વુટ્ઠહિત્વાતિ મગ્ગવીથિયં ફલાનન્તરસ્સ ભવઙ્ગસ્સ અતિક્કમવસેન વુટ્ઠહિત્વા. પચ્ચવેક્ખણચિત્તાનિ પનસ્સ કિરિયાબ્યાકતાનિ. એવં કિરિયાબ્યાકતસ્સ આરમ્મણપચ્ચયં દસ્સેત્વા પુન વિપાકાબ્યાકતસ્સ દસ્સેતું સેક્ખા વાતિઆદિમાહ. કુસલે નિરુદ્ધેતિ વિપસ્સનાજવનવીથિયા પચ્છિન્નાય. વિપાકોતિ કામાવચરવિપાકો. તદારમ્મણતાતિ તદારમ્મણતાય, તં કુસલસ્સ જવનસ્સ આરમ્મણભૂતં વિપસ્સિતકુસલં આરમ્મણં કત્વા ઉપ્પજ્જતીતિ અત્થો. ન કેવલઞ્ચ તદારમ્મણવસેનેવ, પટિસન્ધિભવઙ્ગચુતિવસેનાપિ. વિપાકો હિ કમ્મં આરમ્મણં કત્વા ગહિતપટિસન્ધિકસ્સ કુસલારમ્મણો હોતિયેવ, સો પન દુબ્બિઞ્ઞેય્યત્તા ઇધ ન દસ્સિતો.
406. Arahā maggā vuṭṭhahitvāti maggavīthiyaṃ phalānantarassa bhavaṅgassa atikkamavasena vuṭṭhahitvā. Paccavekkhaṇacittāni panassa kiriyābyākatāni. Evaṃ kiriyābyākatassa ārammaṇapaccayaṃ dassetvā puna vipākābyākatassa dassetuṃ sekkhā vātiādimāha. Kusale niruddheti vipassanājavanavīthiyā pacchinnāya. Vipākoti kāmāvacaravipāko. Tadārammaṇatāti tadārammaṇatāya, taṃ kusalassa javanassa ārammaṇabhūtaṃ vipassitakusalaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjatīti attho. Na kevalañca tadārammaṇavaseneva, paṭisandhibhavaṅgacutivasenāpi. Vipāko hi kammaṃ ārammaṇaṃ katvā gahitapaṭisandhikassa kusalārammaṇo hotiyeva, so pana dubbiññeyyattā idha na dassito.
કુસલં અસ્સાદેતીતિઆદિ અકુસલજવનાવસાને કુસલારમ્મણવિપાકં દસ્સેતું વુત્તં. વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનવિપાકસ્સાતિ ઇદં દુબ્બિઞ્ઞેય્યમ્પિ સમાનં મહગ્ગતવિપાકસ્સ તદારમ્મણભાવેન અનુપ્પત્તિતો લબ્ભમાનકવસેન વુત્તં. કિરિયસ્સાતિ અરહત્તં પત્વા અસમાપન્નપુબ્બે આકાસાનઞ્ચાયતને પટિલોમતો વા એકન્તરિકવસેન વા સમાપન્નકિરિયાય. ચેતોપરિયઞાણસ્સાતિઆદીનિ પરતો આવજ્જનાય યોજેતબ્બાનિ. યા એતેસં આવજ્જના, તસ્સા કુસલા ખન્ધા આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ અયઞ્હેત્થ અત્થો.
Kusalaṃ assādetītiādi akusalajavanāvasāne kusalārammaṇavipākaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Viññāṇañcāyatanavipākassāti idaṃ dubbiññeyyampi samānaṃ mahaggatavipākassa tadārammaṇabhāvena anuppattito labbhamānakavasena vuttaṃ. Kiriyassāti arahattaṃ patvā asamāpannapubbe ākāsānañcāyatane paṭilomato vā ekantarikavasena vā samāpannakiriyāya. Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbāni. Yā etesaṃ āvajjanā, tassā kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti ayañhettha attho.
૪૦૭-૪૦૯. રાગન્તિ અત્તનો વા પરસ્સ વા રાગં. અત્તનો રાગવસેન પનેત્થ વણ્ણના પાકટા હોતિ. અસ્સાદેતીતિઆદીનિ વુત્તત્થાનેવ. વિચિકિચ્છાદીસુ પન તીસુ અસ્સાદેતબ્બતાય અભાવેન ‘‘અસ્સાદેતી’’તિ ન વુત્તં. દિટ્ઠિ પનેત્થ ઉપ્પજ્જતિ, સા અસ્સાદેતીતિ પદસ્સ પરિહીનત્તા આગતપટિપાટિયા પઠમં ન વુત્તા. વિચિકિચ્છાદીસુયેવ તં તં સભાગં પઠમં વત્વા તસ્સ તસ્સ અનન્તરા વુત્તા. ઇમેસુ ચ પન રાગાદીસુ ‘‘કિં મે પાપધમ્મા ઉપ્પજ્જન્તી’’તિ અક્ખન્તિવસેન વા, ‘‘કતં પાપં કતં લુદ્ધ’’ન્તિ વિપ્પટિસારાદિવસેન વા દોમનસ્સુપ્પત્તિ વેદિતબ્બા.
407-409. Rāganti attano vā parassa vā rāgaṃ. Attano rāgavasena panettha vaṇṇanā pākaṭā hoti. Assādetītiādīni vuttatthāneva. Vicikicchādīsu pana tīsu assādetabbatāya abhāvena ‘‘assādetī’’ti na vuttaṃ. Diṭṭhi panettha uppajjati, sā assādetīti padassa parihīnattā āgatapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ na vuttā. Vicikicchādīsuyeva taṃ taṃ sabhāgaṃ paṭhamaṃ vatvā tassa tassa anantarā vuttā. Imesu ca pana rāgādīsu ‘‘kiṃ me pāpadhammā uppajjantī’’ti akkhantivasena vā, ‘‘kataṃ pāpaṃ kataṃ luddha’’nti vippaṭisārādivasena vā domanassuppatti veditabbā.
૪૧૦. ચક્ખું અનિચ્ચતોતિ વિપસ્સનાનુક્કમેન ઓળારિકાયતનાનિ વત્થુરૂપઞ્ચાતિ એકાદસ રૂપાનિ પાકટત્તા ગહિતાનિ. પુન રૂપાયતનાદીનિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં આરમ્મણત્તા ગહિતાનિ. યસ્મા પનેસા વિઞ્ઞાણકાયવસેન દેસના, ન ધાતુવસેન, તસ્મા મનોધાતુ ન ગહિતા. એવં સબ્બત્થ ગહિતાગહિતં વેદિતબ્બં.
410. Cakkhuṃ aniccatoti vipassanānukkamena oḷārikāyatanāni vatthurūpañcāti ekādasa rūpāni pākaṭattā gahitāni. Puna rūpāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇattā gahitāni. Yasmā panesā viññāṇakāyavasena desanā, na dhātuvasena, tasmā manodhātu na gahitā. Evaṃ sabbattha gahitāgahitaṃ veditabbaṃ.
૪૧૧. ફલં પચ્ચવેક્ખન્તિ નિબ્બાનં પચ્ચવેક્ખન્તીતિ પચ્ચવેક્ખણકુસલસ્સ આરમ્મણદસ્સનત્થં વુત્તં.
411. Phalaṃ paccavekkhanti nibbānaṃ paccavekkhantīti paccavekkhaṇakusalassa ārammaṇadassanatthaṃ vuttaṃ.
૪૧૩-૪૧૬. આરમ્મણાધિપતિનિદ્દેસે સેક્ખપુથુજ્જનાનં વસેન ચતુભૂમકકુસલં દસ્સિતં, તથા સહજાતાધિપતિનિદ્દેસે. અરહતો ઉત્તમધમ્મં અધિગતત્તા લોકિયકુસલેસુ ગરુકારો નત્થીતિ અગ્ગમગ્ગોવ દસ્સિતો.
413-416. Ārammaṇādhipatiniddese sekkhaputhujjanānaṃ vasena catubhūmakakusalaṃ dassitaṃ, tathā sahajātādhipatiniddese. Arahato uttamadhammaṃ adhigatattā lokiyakusalesu garukāro natthīti aggamaggova dassito.
૪૧૭. અનન્તરપચ્ચયે પુરિમા પુરિમાતિ એકભૂમકાપિ નાનાભૂમકાપિ કુસલા એકતો કત્વા વુત્તા. અનુલોમં ગોત્રભુસ્સ, અનુલોમં વોદાનસ્સાતિ નાનારમ્મણવસેન. ગોત્રભુ મગ્ગસ્સ, વોદાનં મગ્ગસ્સાતિ નાનાભૂમિવસેન. કુસલં વુટ્ઠાનસ્સાતિ એત્થ પન કુસલન્તિ તેભૂમકકુસલં. વુટ્ઠાનન્તિ તેભૂમકવિપાકં. તેહિ કુસલજવનવીથિતો વુટ્ઠહન્તિ, તસ્મા વુટ્ઠાનન્તિ વુચ્ચતિ. તં દુવિધં હોતિ – તદારમ્મણં ભવઙ્ગઞ્ચ. તત્થ કામાવચરકુસલસ્સ ઉભયમ્પિ વુટ્ઠાનં હોતિ, મહગ્ગતસ્સ ભવઙ્ગમેવ. મગ્ગો ફલસ્સાતિ ઇદં યસ્મા લોકુત્તરવિપાકં જવનવીથિપરિયાપન્નત્તા વુટ્ઠાનં નામ ન હોતિ, તસ્મા વિસું વુત્તં. અનુલોમં સેક્ખાયાતિ અસેક્ખાય કુસલં અનન્તરં ન હોતિ, તસ્મા વિભાગં કરોતિ. ફલસમાપત્તિયાતિ સોતાપત્તિફલસકદાગામિફલઅનાગામિફલસમાપત્તિયાપિ. ફલસમાપત્તિયાતિ અનાગામિફલસમાપત્તિયા. અકુસલે દુવિધમ્પિ વુટ્ઠાનં લબ્ભતિ. વિપાકાબ્યાકતા કિરિયાબ્યાકતાતિ એત્થ વિપાકાબ્યાકતા વિપાકાબ્યાકતાનંયેવ, કિરિયાબ્યાકતા કિરિયાબ્યાકતાનંયેવ વેદિતબ્બા. ભવઙ્ગં આવજ્જનાયાતિઆદિ વોમિસ્સકવસેન વુત્તં. તત્થ કિરિયાતિ કામાવચરકિરિયા. સા દુવિધસ્સાપિ વુટ્ઠાનસ્સ અનન્તરપચ્ચયો હોતિ, મહગ્ગતા ભવઙ્ગસ્સેવ. ઇતિ યે હેટ્ઠા પચ્ચયવિભઙ્ગનિદ્દેસે ‘‘પુરિમા પુરિમા કુસલા ધમ્મા પચ્છિમાનં પચ્છિમાનં કુસલાનં ધમ્માનં અનન્તરપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ આરભિત્વા કુસલં કુસલસ્સ, કુસલં અબ્યાકતસ્સ, અકુસલં અકુસલસ્સ, અકુસલં અબ્યાકતસ્સ, અબ્યાકતં અબ્યાકતસ્સ, અબ્યાકતં કુસલસ્સ, અબ્યાકતં અકુસલસ્સાતિ સત્ત વારા દસ્સિતા; તેસં વસેન ઇધ સઙ્ખેપતો અનન્તરપચ્ચયો વિભત્તો.
417. Anantarapaccaye purimā purimāti ekabhūmakāpi nānābhūmakāpi kusalā ekato katvā vuttā. Anulomaṃ gotrabhussa, anulomaṃ vodānassāti nānārammaṇavasena. Gotrabhu maggassa, vodānaṃ maggassāti nānābhūmivasena. Kusalaṃ vuṭṭhānassāti ettha pana kusalanti tebhūmakakusalaṃ. Vuṭṭhānanti tebhūmakavipākaṃ. Tehi kusalajavanavīthito vuṭṭhahanti, tasmā vuṭṭhānanti vuccati. Taṃ duvidhaṃ hoti – tadārammaṇaṃ bhavaṅgañca. Tattha kāmāvacarakusalassa ubhayampi vuṭṭhānaṃ hoti, mahaggatassa bhavaṅgameva. Maggo phalassāti idaṃ yasmā lokuttaravipākaṃ javanavīthipariyāpannattā vuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā visuṃ vuttaṃ. Anulomaṃ sekkhāyāti asekkhāya kusalaṃ anantaraṃ na hoti, tasmā vibhāgaṃ karoti. Phalasamāpattiyāti sotāpattiphalasakadāgāmiphalaanāgāmiphalasamāpattiyāpi. Phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā. Akusale duvidhampi vuṭṭhānaṃ labbhati. Vipākābyākatā kiriyābyākatāti ettha vipākābyākatā vipākābyākatānaṃyeva, kiriyābyākatā kiriyābyākatānaṃyeva veditabbā. Bhavaṅgaṃ āvajjanāyātiādi vomissakavasena vuttaṃ. Tattha kiriyāti kāmāvacarakiriyā. Sā duvidhassāpi vuṭṭhānassa anantarapaccayo hoti, mahaggatā bhavaṅgasseva. Iti ye heṭṭhā paccayavibhaṅganiddese ‘‘purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti ārabhitvā kusalaṃ kusalassa, kusalaṃ abyākatassa, akusalaṃ akusalassa, akusalaṃ abyākatassa, abyākataṃ abyākatassa, abyākataṃ kusalassa, abyākataṃ akusalassāti satta vārā dassitā; tesaṃ vasena idha saṅkhepato anantarapaccayo vibhatto.
વિત્થારતો પનેત્થ –
Vitthārato panettha –
દસધા સત્તરસધા, સમસટ્ઠિવિધેન ચ;
Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;
બહુધાપિ ચ નિદ્દેસં, સાધુકં ઉપલક્ખયે.
Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye.
અયઞ્હિ અનન્તરપચ્ચયો ન કેવલં સત્તધાવ નિદ્દેસં લભતિ, કુસલં પન કુસલસ્સ વિપાકસ્સ; અકુસલં અકુસલસ્સ વિપાકસ્સ; વિપાકં વિપાકસ્સ કિરિયસ્સ; કિરિયં કુસલસ્સ અકુસલસ્સ વિપાકસ્સ કિરિયસ્સાતિ એવં દસધાપિ નિદ્દેસં લભતિ. ન કેવલં દસધાયેવ, કુસલં પન કુસલસ્સ કુસલવિપાકસ્સ અકુસલવિપાકસ્સ; અકુસલં અકુસલસ્સ અકુસલવિપાકસ્સ કુસલવિપાકસ્સ; કુસલવિપાકં કુસલવિપાકસ્સ અકુસલવિપાકસ્સ કિરિયસ્સ; અકુસલવિપાકં અકુસલવિપાકસ્સ કુસલવિપાકસ્સ કિરિયસ્સ; કિરિયં કિરિયસ્સ કુસલસ્સ અકુસલસ્સ કુસલવિપાકસ્સ અકુસલવિપાકસ્સાતિ એવં સત્તરસધા નિદ્દેસં લભતિ.
Ayañhi anantarapaccayo na kevalaṃ sattadhāva niddesaṃ labhati, kusalaṃ pana kusalassa vipākassa; akusalaṃ akusalassa vipākassa; vipākaṃ vipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kusalassa akusalassa vipākassa kiriyassāti evaṃ dasadhāpi niddesaṃ labhati. Na kevalaṃ dasadhāyeva, kusalaṃ pana kusalassa kusalavipākassa akusalavipākassa; akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa kusalavipākassa; kusalavipākaṃ kusalavipākassa akusalavipākassa kiriyassa; akusalavipākaṃ akusalavipākassa kusalavipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kiriyassa kusalassa akusalassa kusalavipākassa akusalavipākassāti evaṃ sattarasadhā niddesaṃ labhati.
ન કેવલઞ્ચ સત્તરસધાવ સમસટ્ઠિવિધેનાપિ નિદ્દેસં લભતેવ. કથં? કામાવચરકુસલઞ્હિ ભૂમિભેદેન ચતુબ્બિધસ્સ કુસલસ્સ અનન્તરપચ્ચયો હોતિ, રૂપાવચરારૂપાવચરં સકસકભૂમિકસ્સેવાતિ કુસલં કુસલસ્સ છબ્બિધેન અનન્તરપચ્ચયો. કામાવચરકુસલં પન કામાવચરકુસલવિપાકસ્સ અકુસલવિપાકસ્સ રૂપાવચરવિપાકસ્સ અરૂપાવચરવિપાકસ્સ લોકુત્તરવિપાકસ્સ; રૂપાવચરકુસલં રૂપાવચરવિપાકસ્સ કામાવચરકુસલવિપાકસ્સ; અરૂપાવચરકુસલં કામાવચરકુસલવિપાકસ્સ રૂપાવચરઅરૂપાવચરલોકુત્તરવિપાકસ્સ; લોકુત્તરકુસલં લોકુત્તરવિપાકસ્સાતિ કુસલં વિપાકસ્સ દ્વાદસવિધેન અનન્તરપચ્ચયો . અકુસલં અકુસલસ્સ અકુસલવિપાકસ્સ તેભૂમકકુસલવિપાકસ્સાતિ પઞ્ચવિધેન અનન્તરપચ્ચયો.
Na kevalañca sattarasadhāva samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarakusalañhi bhūmibhedena catubbidhassa kusalassa anantarapaccayo hoti, rūpāvacarārūpāvacaraṃ sakasakabhūmikassevāti kusalaṃ kusalassa chabbidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalaṃ pana kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassa lokuttaravipākassa; rūpāvacarakusalaṃ rūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassa; arūpāvacarakusalaṃ kāmāvacarakusalavipākassa rūpāvacaraarūpāvacaralokuttaravipākassa; lokuttarakusalaṃ lokuttaravipākassāti kusalaṃ vipākassa dvādasavidhena anantarapaccayo . Akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa tebhūmakakusalavipākassāti pañcavidhena anantarapaccayo.
કામાવચરકુસલવિપાકં કામાવચરકુસલવિપાકસ્સ અકુસલવિપાકસ્સ રૂપાવચરવિપાકસ્સ અરૂપાવચરવિપાકસ્સાતિ કામાવચરકુસલવિપાકં વિપાકસ્સ ચતુબ્બિધેન અનન્તરપચ્ચયો. રૂપાવચરવિપાકં તેભૂમકકુસલવિપાકસ્સાતિ તિવિધેન અનન્તરપચ્ચયો. અરૂપાવચરવિપાકં અરૂપાવચરવિપાકસ્સ કામાવચરકુસલવિપાકસ્સાતિ દુવિધેન અનન્તરપચ્ચયો. લોકુત્તરવિપાકં ચતુભૂમકકુસલવિપાકસ્સાતિ ચતુબ્બિધેન અનન્તરપચ્ચયો. એવં કુસલવિપાકં વિપાકસ્સ તેરસધાપિ અનન્તરપચ્ચયો. અકુસલવિપાકં અકુસલવિપાકસ્સ કામાવચરકુસલવિપાકસ્સાતિ દુવિધેન અનન્તરપચ્ચયો. એવં સબ્બથાપિ વિપાકં વિપાકસ્સ પઞ્ચદસવિધેન અનન્તરપચ્ચયો. કામાવચરકુસલવિપાકં પન કામાવચરકિરિયસ્સ, તથા અકુસલવિપાકં, તથા રૂપાવચરવિપાકં, તથા અરૂપાવચરવિપાકઞ્ચાતિ વિપાકં કિરિયસ્સ ચ ચતુબ્બિધેન અનન્તરપચ્ચયો.
Kāmāvacarakusalavipākaṃ kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassāti kāmāvacarakusalavipākaṃ vipākassa catubbidhena anantarapaccayo. Rūpāvacaravipākaṃ tebhūmakakusalavipākassāti tividhena anantarapaccayo. Arūpāvacaravipākaṃ arūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Lokuttaravipākaṃ catubhūmakakusalavipākassāti catubbidhena anantarapaccayo. Evaṃ kusalavipākaṃ vipākassa terasadhāpi anantarapaccayo. Akusalavipākaṃ akusalavipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Evaṃ sabbathāpi vipākaṃ vipākassa pañcadasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalavipākaṃ pana kāmāvacarakiriyassa, tathā akusalavipākaṃ, tathā rūpāvacaravipākaṃ, tathā arūpāvacaravipākañcāti vipākaṃ kiriyassa ca catubbidhena anantarapaccayo.
કામાવચરકિરિયં તેભૂમકકિરિયસ્સ, રૂપાવચરારૂપાવચરકિરિયં રૂપાવચરારૂપાવચરાનઞ્ઞેવાતિ કિરિયં કિરિયસ્સ પઞ્ચવિધેન અનન્તરપચ્ચયો. કામાવચરકિરિયં અકુસલવિપાકસ્સ ચેવ ચતુભૂમકકુસલવિપાકસ્સ ચ, રૂપાવચરકિરિયં કામાવચરકુસલવિપાકરૂપાવચરવિપાકાનં અરૂપાવચરકિરિયં ચતુભૂમકકુસલવિપાકસ્સાપીતિ કિરિયં વિપાકસ્સ એકાદસવિધેન અનન્તરપચ્ચયો. કામાવચરકિરિયં પન કામાવચરકુસલસ્સ અકુસલસ્સાતિ કુસલાકુસલાનં દુવિધેન અનન્તરપચ્ચયો હોતિ. એવં સમસટ્ઠિવિધેનાપિ નિદ્દેસં લભતિ.
Kāmāvacarakiriyaṃ tebhūmakakiriyassa, rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ rūpāvacarārūpāvacarānaññevāti kiriyaṃ kiriyassa pañcavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ akusalavipākassa ceva catubhūmakakusalavipākassa ca, rūpāvacarakiriyaṃ kāmāvacarakusalavipākarūpāvacaravipākānaṃ arūpāvacarakiriyaṃ catubhūmakakusalavipākassāpīti kiriyaṃ vipākassa ekādasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ pana kāmāvacarakusalassa akusalassāti kusalākusalānaṃ duvidhena anantarapaccayo hoti. Evaṃ samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhati.
ન કેવલઞ્ચ સમસટ્ઠિવિધેનેવ, બહુવિધેનાપિ લભતેવ. કથં? કામાવચરપઠમમહાકુસલચિત્તં તાવ અત્તનો, ચતુન્નઞ્ચ રૂપાવચરકુસલાનં પાદકયોગેન સોળસન્નં સોમનસ્સલોકુત્તરાનન્તિ એકવીસતિયા ચ કુસલાનં, જવનપરિયોસાને તદારમ્મણભવઙ્ગવસેન ઉપ્પજ્જમાનાનં એકાદસન્નં કામાવચરવિપાકાનં, ભવઙ્ગવસેનેવ પવત્તાનં રૂપાવચરારૂપાવચરવિપાકાનં, ફલસમાપત્તિવસેન પવત્તાનં દ્વાદસન્નં લોકુત્તરવિપાકાનન્તિ એવં એકવીસતિયા કુસલાનં; દ્વત્તિંસાય વિપાકાનન્તિ તેપઞ્ઞાસાય ચિત્તાનં અનન્તરપચ્ચયો હોતિ . તથા દુતિયકુસલચિત્તં. તતિયચતુત્થાનિ પન ઠપેત્વા ઉપરિભૂમકકુસલાનિ ચ લોકુત્તરવિપાકાનિ ચ સેસએકવીસતિચિત્તાનં. પઞ્ચમછટ્ઠાનિ અત્તનો ચ, નવન્નઞ્ચ ઉપરિભૂમકઉપેક્ખાકુસલાનં, તેવીસતિયા ચ વિપાકાનન્તિ તેત્તિંસાય. સત્તમઅટ્ઠમાનિ એકવીસતિયાવ.
Na kevalañca samasaṭṭhividheneva, bahuvidhenāpi labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarapaṭhamamahākusalacittaṃ tāva attano, catunnañca rūpāvacarakusalānaṃ pādakayogena soḷasannaṃ somanassalokuttarānanti ekavīsatiyā ca kusalānaṃ, javanapariyosāne tadārammaṇabhavaṅgavasena uppajjamānānaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ, bhavaṅgavaseneva pavattānaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ, phalasamāpattivasena pavattānaṃ dvādasannaṃ lokuttaravipākānanti evaṃ ekavīsatiyā kusalānaṃ; dvattiṃsāya vipākānanti tepaññāsāya cittānaṃ anantarapaccayo hoti . Tathā dutiyakusalacittaṃ. Tatiyacatutthāni pana ṭhapetvā uparibhūmakakusalāni ca lokuttaravipākāni ca sesaekavīsaticittānaṃ. Pañcamachaṭṭhāni attano ca, navannañca uparibhūmakaupekkhākusalānaṃ, tevīsatiyā ca vipākānanti tettiṃsāya. Sattamaaṭṭhamāni ekavīsatiyāva.
પઞ્ચ રૂપાવચરકુસલાનિ અત્તનો અત્તનો પચ્છિમાનં રૂપાવચરકુસલાનં, ચતુન્નમ્પિ ઞાણસમ્પયુત્તમહાવિપાકાનં, પઞ્ચન્નં રૂપાવચરવિપાકાનઞ્ચાતિ દસન્નં. એતેનેવ ચ નયેન અરૂપાવચરકુસલેસુ પઠમં અત્તનો વિપાકેન સદ્ધિં એકાદસન્નં, દુતિયં દ્વાદસન્નં, તતિયં તેરસન્નં, ચતુત્થં ચુદ્દસન્નં ફલસમાપત્તિયા ચાતિ પન્નરસન્નં લોકુત્તરકુસલં અત્તનો અત્તનો વિપાકસ્સેવ. અટ્ઠસુ લોભસહગતેસુ એકેકં અકુસલં એકાદસન્નં કામાવચરવિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનં નવન્નં, મહગ્ગતવિપાકાનં અત્તનો અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ એકવીસતિયા. દ્વે દોમનસ્સસહગતાનિ ઉપેક્ખાસહગતાનં છન્નં કામાવચરવિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનં અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ સત્તન્નં. વિચિકિચ્છુદ્ધચ્ચસહગતદ્વયં સોમનસ્સસહગતાહેતુકવિપાકેન સદ્ધિં એકાદસન્નં કામાવચરવિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનં નવન્નં રૂપાવચરારૂપાવચરવિપાકાનં અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ એકવીસતિયા.
Pañca rūpāvacarakusalāni attano attano pacchimānaṃ rūpāvacarakusalānaṃ, catunnampi ñāṇasampayuttamahāvipākānaṃ, pañcannaṃ rūpāvacaravipākānañcāti dasannaṃ. Eteneva ca nayena arūpāvacarakusalesu paṭhamaṃ attano vipākena saddhiṃ ekādasannaṃ, dutiyaṃ dvādasannaṃ, tatiyaṃ terasannaṃ, catutthaṃ cuddasannaṃ phalasamāpattiyā cāti pannarasannaṃ lokuttarakusalaṃ attano attano vipākasseva. Aṭṭhasu lobhasahagatesu ekekaṃ akusalaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ, mahaggatavipākānaṃ attano attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā. Dve domanassasahagatāni upekkhāsahagatānaṃ channaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ attano pacchimassa cāti sattannaṃ. Vicikicchuddhaccasahagatadvayaṃ somanassasahagatāhetukavipākena saddhiṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā.
કુસલવિપાકપઞ્ચવિઞ્ઞાણા કુસલવિપાકમનોધાતુયા, મનોધાતુ દ્વિન્નં વિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનં. તાસુ દ્વીસુ સોમનસ્સસહગતા દસન્નં વિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનં ભવઙ્ગભૂતાનં તદારમ્મણકાલે અત્તનો પચ્છિમસ્સ વોટ્ઠબ્બનકિરિયસ્સ ચાતિ દ્વાદસન્નં. ઉપેક્ખાસહગતાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુ પન આવજ્જનમનોધાતુયા દ્વિટ્ઠાનિકાય આવજ્જનમનોવિઞ્ઞાણધાતુયા દસન્નઞ્ચ વિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનન્તિ દ્વાદસન્નમેવ. તિહેતુકમહાવિપાકા સોમનસ્સસહગતાહેતુકવજ્જાનં દસન્નમ્પિ કામાવચરવિપાકમનોવિઞ્ઞાણધાતૂનં રૂપાવચરારૂપાવચરવિપાકાનં આવજ્જનદ્વયસ્સ ચાતિ એકવીસતિયા, દુહેતુકવિપાકા ઠપેત્વા મહગ્ગતવિપાકે સેસાનં દ્વાદસન્નં. પઞ્ચ રૂપાવચરવિપાકા તેભૂમકકુસલવિપાકસહેતુકપટિસન્ધિચિત્તાનં સત્તરસન્નં આવજ્જનદ્વયસ્સ ચાતિ એકૂનવીસતિયા. અરૂપાવચરવિપાકેસુ પઠમં કામાવચરકુસલવિપાકતિહેતુકપટિસન્ધિચિત્તાનં, ચતુન્નં અરૂપાવચરવિપાકચિત્તાનં ચતુન્નં મનોદ્વારાવજ્જનસ્સ ચાતિ નવન્નં. દુતિયં હેટ્ઠિમવિપાકં વજ્જેત્વા અટ્ઠન્નં, તતિયં દ્વે હેટ્ઠિમાનિ વજ્જેત્વા સત્તન્નં, ચતુત્થં તીણિ હેટ્ઠિમાનિ વજ્જેત્વા છન્નં ચત્તારિ લોકુત્તરવિપાકાનિ તિહેતુકવિપાકાનં તેરસન્નં અત્તનો અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ ચુદ્દસન્નં.
Kusalavipākapañcaviññāṇā kusalavipākamanodhātuyā, manodhātu dvinnaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ. Tāsu dvīsu somanassasahagatā dasannaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ bhavaṅgabhūtānaṃ tadārammaṇakāle attano pacchimassa voṭṭhabbanakiriyassa cāti dvādasannaṃ. Upekkhāsahagatāhetukamanoviññāṇadhātu pana āvajjanamanodhātuyā dviṭṭhānikāya āvajjanamanoviññāṇadhātuyā dasannañca vipākamanoviññāṇadhātūnanti dvādasannameva. Tihetukamahāvipākā somanassasahagatāhetukavajjānaṃ dasannampi kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ āvajjanadvayassa cāti ekavīsatiyā, duhetukavipākā ṭhapetvā mahaggatavipāke sesānaṃ dvādasannaṃ. Pañca rūpāvacaravipākā tebhūmakakusalavipākasahetukapaṭisandhicittānaṃ sattarasannaṃ āvajjanadvayassa cāti ekūnavīsatiyā. Arūpāvacaravipākesu paṭhamaṃ kāmāvacarakusalavipākatihetukapaṭisandhicittānaṃ, catunnaṃ arūpāvacaravipākacittānaṃ catunnaṃ manodvārāvajjanassa cāti navannaṃ. Dutiyaṃ heṭṭhimavipākaṃ vajjetvā aṭṭhannaṃ, tatiyaṃ dve heṭṭhimāni vajjetvā sattannaṃ, catutthaṃ tīṇi heṭṭhimāni vajjetvā channaṃ cattāri lokuttaravipākāni tihetukavipākānaṃ terasannaṃ attano attano pacchimassa cāti cuddasannaṃ.
અકુસલવિપાકપઞ્ચવિઞ્ઞાણા અકુસલવિપાકમનોધાતુયા, મનોધાતુ અકુસલવિપાકાહેતુકમનોવિઞ્ઞાણધાતુયા. સા તદારમ્મણકાલે અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચુતિકાલે પટિસન્ધિવસેન ભવઙ્ગવસેન ચ પવત્તાનં ઇતરેસમ્પિ નવન્નં કામાવચરવિપાકાનં ઉપેક્ખાસહગતાનં દ્વિન્નં પરિત્તકિરિયાનઞ્ચાતિ દ્વાદસન્નં. કિરિયમનોધાતુ દસન્નં વિઞ્ઞાણાનં હસિતુપ્પાદકિરિયા પઞ્ચવોકારે ભવઙ્ગવસેન પવત્તાનં નવન્નં તિહેતુકવિપાકાનં, તદારમ્મણવસેન પવત્તાનં પઞ્ચન્નં સોમનસ્સસહગતવિપાકાનં અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન તેરસન્નં. વોટ્ઠબ્બનકિરિયા ઠપેત્વા કિરિયમનોધાતું દસન્નં કામાવચરકિરિયાનં, કામાવચરકુસલાકુસલાનં પઞ્ચવોકારે ભવઙ્ગવસેન પવત્તાનં પન્નરસન્નં વિપાકચિત્તાનઞ્ચાતિ પઞ્ચચત્તાલીસાય.
Akusalavipākapañcaviññāṇā akusalavipākamanodhātuyā, manodhātu akusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātuyā. Sā tadārammaṇakāle attano pacchimassa cutikāle paṭisandhivasena bhavaṅgavasena ca pavattānaṃ itaresampi navannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ upekkhāsahagatānaṃ dvinnaṃ parittakiriyānañcāti dvādasannaṃ. Kiriyamanodhātu dasannaṃ viññāṇānaṃ hasituppādakiriyā pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ navannaṃ tihetukavipākānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena terasannaṃ. Voṭṭhabbanakiriyā ṭhapetvā kiriyamanodhātuṃ dasannaṃ kāmāvacarakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalākusalānaṃ pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ pannarasannaṃ vipākacittānañcāti pañcacattālīsāya.
કામાવચરતિહેતુકસોમનસ્સસહગતકિરિયદ્વયં ભવઙ્ગવસેન પવત્તાનં તેરસન્નં તિહેતુકવિપાકાનં તદારમ્મણવસેન પઞ્ચન્નં સોમનસ્સસહગતવિપાકાનં પરિકમ્મવસેન પવત્તમાનાનં ચતુન્નં રૂપાવચરકિરિયાનં અરહત્તફલસમાપત્તિયા અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન દ્વાવીસતિયા દુહેતુકસોમનસ્સસહગતકિરિયદ્વયં યથાવુત્તાનં તેરસન્નં ભવઙ્ગચિત્તાનં પઞ્ચન્નં તદારમ્મણાનં અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન સત્તરસન્નં. કામાવચરતિહેતુકઉપેક્ખાસહગતકિરિયદ્વયં તેસંયેવ તેરસન્નં ભવઙ્ગાનં, તદારમ્મણવસેન પવત્તાનં છન્નં ઉપેક્ખાસહગતવિપાકાનં, પરિકમ્મવસેન પવત્તાનં એકિસ્સા રૂપાવચરકિરિયાય ચતુન્નં અરૂપાવચરકિરિયાનં અરહત્તફલસમાપત્તિયા અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન ચતુવીસતિયા. દુહેતુકઉપેક્ખાસહગતકિરિયદ્વયં તેસંયેવ તેરસન્નં ભવઙ્ગાનં છન્નં તદારમ્મણાનં અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન અટ્ઠારસન્નં. રૂપાવચરકિરિયેસુ એકેકં નવન્નં પઞ્ચવોકારે તિહેતુકભવઙ્ગાનં અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ દસન્નં. અરૂપાવચરકિરિયેસુ પઠમં પઞ્ચવોકારે નવન્નં ભવઙ્ગાનં, ચતુવોકારે એકસ્સ અત્તનો પચ્છિમસ્સ ચાતિ એકાદસન્નં. દુતિયં ચતુવોકારે દ્વે ભવઙ્ગાનિ લભતિ. તતિયં તીણિ, ચતુત્થં ચત્તારિ ફલસમાપત્તિઞ્ચાતિ તેસુ એકેકં યથાપટિપાટિયા એકાદસન્નં દ્વાદસન્નં તેરસન્નં પઞ્ચદસન્નઞ્ચ અનન્તરપચ્ચયો હોતિ. એવં બહુવિધેનાપિ નિદ્દેસં લભતિ. તેન વુત્તં –
Kāmāvacaratihetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ bhavaṅgavasena pavattānaṃ terasannaṃ tihetukavipākānaṃ tadārammaṇavasena pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ parikammavasena pavattamānānaṃ catunnaṃ rūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena dvāvīsatiyā duhetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ yathāvuttānaṃ terasannaṃ bhavaṅgacittānaṃ pañcannaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena sattarasannaṃ. Kāmāvacaratihetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ channaṃ upekkhāsahagatavipākānaṃ, parikammavasena pavattānaṃ ekissā rūpāvacarakiriyāya catunnaṃ arūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena catuvīsatiyā. Duhetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ channaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena aṭṭhārasannaṃ. Rūpāvacarakiriyesu ekekaṃ navannaṃ pañcavokāre tihetukabhavaṅgānaṃ attano pacchimassa cāti dasannaṃ. Arūpāvacarakiriyesu paṭhamaṃ pañcavokāre navannaṃ bhavaṅgānaṃ, catuvokāre ekassa attano pacchimassa cāti ekādasannaṃ. Dutiyaṃ catuvokāre dve bhavaṅgāni labhati. Tatiyaṃ tīṇi, catutthaṃ cattāri phalasamāpattiñcāti tesu ekekaṃ yathāpaṭipāṭiyā ekādasannaṃ dvādasannaṃ terasannaṃ pañcadasannañca anantarapaccayo hoti. Evaṃ bahuvidhenāpi niddesaṃ labhati. Tena vuttaṃ –
‘‘દસધા સત્તરસધા, સમસટ્ઠિવિધેન ચ;
‘‘Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;
બહુધાપિ ચ નિદ્દેસં, સાધુકં ઉપલક્ખયે’’તિ.
Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye’’ti.
સમનન્તરપચ્ચયાદયો ઉત્તાનત્થાયેવ.
Samanantarapaccayādayo uttānatthāyeva.
૪૨૩. ઉપનિસ્સયે સદ્ધં ઉપનિસ્સાયાતિ કમ્મકમ્મફલઇધલોકપરલોકાદીસુ સદ્ધં ઉપનિસ્સયં કત્વા. યથા હિ પુરિસો હેટ્ઠાપથવિયં ઉદકં અત્થીતિ સદ્દહિત્વા પથવિં ખનતિ, એવં સદ્ધો કુલપુત્તો દાનાદીનં ફલઞ્ચ આનિસંસઞ્ચ સદ્દહિત્વા દાનાદીનિ પવત્તેતિ. તસ્મા ‘‘સદ્ધં ઉપનિસ્સાયા’’તિ વુત્તં.
423. Upanissaye saddhaṃ upanissāyāti kammakammaphalaidhalokaparalokādīsu saddhaṃ upanissayaṃ katvā. Yathā hi puriso heṭṭhāpathaviyaṃ udakaṃ atthīti saddahitvā pathaviṃ khanati, evaṃ saddho kulaputto dānādīnaṃ phalañca ānisaṃsañca saddahitvā dānādīni pavatteti. Tasmā ‘‘saddhaṃ upanissāyā’’ti vuttaṃ.
સીલં ઉપનિસ્સાયાતિઆદીસુપિ ઇમે સીલાદયો ધમ્મે ઉપનિસ્સયં કત્વાતિ અત્થો. સીલવા હિ સીલાનુભાવેસુ સીલાનિસંસેસુ ચ કુસલો સીલં ઉપનિસ્સાય સીલવન્તાનં દાનં દેતિ, ઉપરૂપરિ સીલં સમાદિયતિ સુપરિસુદ્ધં અખણ્ડં, ચાતુદ્દસીઆદીસુ પક્ખદિવસેસુ ઉપોસથકમ્મં કરોતિ, સીલસમ્પદં નિસ્સાય ઝાનાદીનિ ઉપ્પાદેતિ. બહુસ્સુતોપિ દાનાદિપુઞ્ઞકિરિયાયત્તા સબ્બસમ્પત્તિયો દાનાદીનઞ્ચ સઙ્કિલેસવોદાનાદિભેદં સુતમયાય પઞ્ઞાય પટિવિજ્ઝિત્વા ઠિતો સુતં ઉપનિસ્સાય દાનાદીનિ પવત્તેતિ. ચાગવાપિ ચાગાધિમુત્તો અત્તનો ચાગસમ્પદં ઉપનિસ્સાય દાનં દેતિ, સીલવન્તો હુત્વા દિન્નં મહપ્ફલન્તિ સીલં સમાદિયતિ, ઉપોસથકમ્મં કરોતિ, તાય પટિપત્તિયા પરિસુદ્ધચિત્તો ઝાનાદીનિ ઉપ્પાદેતિ. પઞ્ઞવાપિ ઇધલોકપરલોકહિતઞ્ચેવ લોકસમતિક્કમનુપાયઞ્ચ ઉપપરિક્ખન્તો ‘‘સક્કા ઇમાય પટિપત્તિયા ઇધલોકહિતમ્પિ પરલોકહિતમ્પિ લોકસમતિક્કમનૂપાયઞ્ચ સમ્પાદેતુ’’ન્તિ પઞ્ઞં ઉપનિસ્સાય દાનાદીનિ પવત્તેતિ. યસ્મા પન ન કેવલં સદ્ધાદયો દાનાદીનંયેવ ઉપનિસ્સયા, અત્તનો અપરભાગે ઉપ્પજ્જમાનાનં સદ્ધાદીનમ્પિ ઉપનિસ્સયા એવ, તસ્મા સદ્ધા સીલં સુતં ચાગો પઞ્ઞા સદ્ધાય સીલસ્સ સુતસ્સ ચાગસ્સ પઞ્ઞાયાતિ વુત્તં.
Sīlaṃ upanissāyātiādīsupi ime sīlādayo dhamme upanissayaṃ katvāti attho. Sīlavā hi sīlānubhāvesu sīlānisaṃsesu ca kusalo sīlaṃ upanissāya sīlavantānaṃ dānaṃ deti, uparūpari sīlaṃ samādiyati suparisuddhaṃ akhaṇḍaṃ, cātuddasīādīsu pakkhadivasesu uposathakammaṃ karoti, sīlasampadaṃ nissāya jhānādīni uppādeti. Bahussutopi dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo dānādīnañca saṅkilesavodānādibhedaṃ sutamayāya paññāya paṭivijjhitvā ṭhito sutaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Cāgavāpi cāgādhimutto attano cāgasampadaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlavanto hutvā dinnaṃ mahapphalanti sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, tāya paṭipattiyā parisuddhacitto jhānādīni uppādeti. Paññavāpi idhalokaparalokahitañceva lokasamatikkamanupāyañca upaparikkhanto ‘‘sakkā imāya paṭipattiyā idhalokahitampi paralokahitampi lokasamatikkamanūpāyañca sampādetu’’nti paññaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Yasmā pana na kevalaṃ saddhādayo dānādīnaṃyeva upanissayā, attano aparabhāge uppajjamānānaṃ saddhādīnampi upanissayā eva, tasmā saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyāti vuttaṃ.
પરિકમ્મન્તિ અનન્તરં અગ્ગહેત્વા પુબ્બભાગે પરિકમ્મં ગહેતબ્બં. યથાકમ્મૂપગઞાણસ્સ અનાગતંસઞાણસ્સાતિ ઇમેસં દ્વિન્નં દિબ્બચક્ખુપરિકમ્મમેવ, પરિકમ્મં વિસું નત્થિ. દિબ્બચક્ખુસ્સેવ પરિભણ્ડઞાણાનિ એતાનિ, તસ્મિં ઇજ્ઝમાને ઇજ્ઝન્તિ એવં સન્તેપિ તદધિમુત્તતાય સહિતં દિબ્બચક્ખુપરિકમ્મં તેસં પરિકમ્મન્તિ વેદિતબ્બં. ન હિ એતાનિ સબ્બેસં દિબ્બચક્ખુકાનં સમગતિકાનિ હોન્તિ. તસ્મા ભવિતબ્બમેત્થ પરિકમ્મવિસેસેનાતિ. દિબ્બચક્ખુ દિબ્બાય સોતધાતુયાતિ દૂરે રૂપાનિ દિસ્વા તેસં સદ્દં સોતુકામસ્સ દિબ્બચક્ખુ સોતધાતુવિસુદ્ધિયા ઉપનિસ્સયો હોતિ. તેસં પન સદ્દં સુત્વા તત્થ ગન્તુકામતાદિવસેન દિબ્બસોતધાતુ ઇદ્ધિવિધઞાણસ્સ ઉપનિસ્સયો હોતિ. એવં સબ્બત્થ તસ્સ તસ્સ ઉપકારકભાવવસેન ઉપનિસ્સયપચ્ચયતા વેદિતબ્બા.
Parikammanti anantaraṃ aggahetvā pubbabhāge parikammaṃ gahetabbaṃ. Yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassāti imesaṃ dvinnaṃ dibbacakkhuparikammameva, parikammaṃ visuṃ natthi. Dibbacakkhusseva paribhaṇḍañāṇāni etāni, tasmiṃ ijjhamāne ijjhanti evaṃ santepi tadadhimuttatāya sahitaṃ dibbacakkhuparikammaṃ tesaṃ parikammanti veditabbaṃ. Na hi etāni sabbesaṃ dibbacakkhukānaṃ samagatikāni honti. Tasmā bhavitabbamettha parikammavisesenāti. Dibbacakkhu dibbāya sotadhātuyāti dūre rūpāni disvā tesaṃ saddaṃ sotukāmassa dibbacakkhu sotadhātuvisuddhiyā upanissayo hoti. Tesaṃ pana saddaṃ sutvā tattha gantukāmatādivasena dibbasotadhātu iddhividhañāṇassa upanissayo hoti. Evaṃ sabbattha tassa tassa upakārakabhāvavasena upanissayapaccayatā veditabbā.
મગ્ગં ઉપનિસ્સાય અનુપ્પન્નં સમાપત્તિન્તિ તેન તેન મગ્ગેન સિથિલીકતપારિપન્થકત્તા પહીનપારિપન્થકત્તા ચ તં તં સમાપત્તિં ઉપ્પાદેન્તીતિ તેસં મગ્ગો સમાપત્તિયા ઉપનિસ્સયો હોતિ. વિપસ્સન્તીતિ ઉપરૂપરિમગ્ગત્થાય વિપસ્સન્તિ. અત્થપટિસમ્ભિદાયાતિઆદિ પટિસમ્ભિદાનં મગ્ગપટિલાભેનેવ ઇજ્ઝનતો વુત્તં. એવંઇદ્ધાનઞ્ચ પનેતાસં પચ્છા તેસુ તેસુ આરમ્મણેસુ પવત્તિયા મગ્ગોવ ઉપનિસ્સયો નામ હોતિ.
Maggaṃ upanissāya anuppannaṃ samāpattinti tena tena maggena sithilīkatapāripanthakattā pahīnapāripanthakattā ca taṃ taṃ samāpattiṃ uppādentīti tesaṃ maggo samāpattiyā upanissayo hoti. Vipassantīti uparūparimaggatthāya vipassanti. Atthapaṭisambhidāyātiādi paṭisambhidānaṃ maggapaṭilābheneva ijjhanato vuttaṃ. Evaṃiddhānañca panetāsaṃ pacchā tesu tesu ārammaṇesu pavattiyā maggova upanissayo nāma hoti.
સદ્ધં ઉપનિસ્સાય માનં જપ્પેતીતિ અહમસ્મિ સદ્ધો પસન્નોતિ માનં પવત્તેતિ. દિટ્ઠિં ગણ્હાતીતિ તસ્મિં તસ્મિં વચને સદ્ધાવસેનેવ ગન્ત્વા પઞ્ઞાય અત્થં અનુપપરિક્ખન્તો ‘‘અત્થિ પુગ્ગલો’’તિઆદિવસેન દિટ્ઠિં ગણ્હાતિ. સીલં સુતં ચાગં પઞ્ઞન્તિ અહમસ્મિ સીલવા સુતવા ચાગી પઞ્ઞાસમ્પન્નોતિ માનં જપ્પેતિ. સીલસુતચાગપઞ્ઞાસુ પન માનમઞ્ઞનં વિય દિટ્ઠિમઞ્ઞનં ઉપ્પાદેન્તો દિટ્ઠિં ગણ્હાતિ. રાગસ્સાતિઆદીસુ સદ્ધાદિસમ્પદં ઉપનિસ્સાય અત્તુક્કંસનકાલે તેસુ એકેકો ધમ્મો રાગસ્સ, પરવમ્ભનકાલે દોસસ્સ, ઉભયેન સમ્પયુત્તસ્સ મોહસ્સ, વુત્તપ્પકારાનં માનદિટ્ઠીનં, સદ્ધાદિસમ્પદં ઉપનિસ્સાય ભવભોગસમ્પત્તિપત્થનાય ઉપનિસ્સયો હોતિ. એવમેત્થ લોકિયકુસલઞ્ઞેવ દસ્સિતં. લોકુત્તરં પન સન્તં પણીતં ઉત્તમં અકુસલવિદ્ધંસનં. તસ્મા ચન્દો વિય અન્ધકારતમાનં ન અકુસલસ્સ ઉપનિસ્સયો હોતીતિ ન ગહિતં.
Saddhaṃ upanissāya mānaṃ jappetīti ahamasmi saddho pasannoti mānaṃ pavatteti. Diṭṭhiṃ gaṇhātīti tasmiṃ tasmiṃ vacane saddhāvaseneva gantvā paññāya atthaṃ anupaparikkhanto ‘‘atthi puggalo’’tiādivasena diṭṭhiṃ gaṇhāti. Sīlaṃ sutaṃ cāgaṃ paññanti ahamasmi sīlavā sutavā cāgī paññāsampannoti mānaṃ jappeti. Sīlasutacāgapaññāsu pana mānamaññanaṃ viya diṭṭhimaññanaṃ uppādento diṭṭhiṃ gaṇhāti. Rāgassātiādīsu saddhādisampadaṃ upanissāya attukkaṃsanakāle tesu ekeko dhammo rāgassa, paravambhanakāle dosassa, ubhayena sampayuttassa mohassa, vuttappakārānaṃ mānadiṭṭhīnaṃ, saddhādisampadaṃ upanissāya bhavabhogasampattipatthanāya upanissayo hoti. Evamettha lokiyakusalaññeva dassitaṃ. Lokuttaraṃ pana santaṃ paṇītaṃ uttamaṃ akusalaviddhaṃsanaṃ. Tasmā cando viya andhakāratamānaṃ na akusalassa upanissayo hotīti na gahitaṃ.
આતાપેતીતિઆદિ કાયિકદુક્ખવસેન અબ્યાકતધમ્મદસ્સનત્થં વુત્તં. સદ્ધો હિ સદ્ધં નિસ્સાય અતિસીતં અતિઉણ્હન્તિ અનોસક્કિત્વા નાનપ્પકારાનિ નવકમ્મવેય્યાવચ્ચાદીનિ કરોન્તો અત્તાનં આતાપેતિ પરિતાપેતિ, ભોગં ઉપ્પાદેત્વા પુઞ્ઞાનિ કરિસ્સામીતિ પરિયેટ્ઠિમૂલકં દુક્ખં પચ્ચનુભોતિ. સીલવાપિ સીલાનુરક્ખણત્થં અબ્ભોકાસિકત્તાદિવસેન અત્તાનં આતાપેતિ પરિતાપેતિ, પિણ્ડચારિકત્તાદિવસેન પરિયેટ્ઠિમૂલકં દુક્ખં પચ્ચનુભોતિ. સુતવાપિ બાહુસ્સચ્ચાનુરૂપં પટિપત્તિં પટિપજ્જિસ્સામીતિ વુત્તનયેનેવ પટિપજ્જન્તો અત્તાનં આતાપેતિ પરિતાપેતિ, પરિયેટ્ઠિમૂલકં દુક્ખં પચ્ચનુભોતિ. ચાગવાપિ ચાગાધિમુત્તતાય અત્તનો યાપનમત્તેપિ પચ્ચયે અનવસેસેત્વા પરિચ્ચજન્તો, અઙ્ગાદિપરિચ્ચાગં વા પન કરોન્તો અત્તાનં આતાપેતિ પરિતાપેતિ, પરિચ્ચજિતબ્બસ્સ વત્થુનો ઉપ્પાદનત્થં પરિયેટ્ઠિમૂલકં દુક્ખં પચ્ચનુભોતિ. પઞ્ઞવાપિ ઉપરૂપરિ પઞ્ઞં વડ્ઢેસ્સામીતિ સપ્પઞ્ઞતં નિસ્સાય સીતુણ્હાદીનિ અગણેત્વા સજ્ઝાયમનસિકારેસુ યોગં કરોન્તો અત્તાનં આતાપેતિ પરિતાપેતિ, મિચ્છાજીવે આદીનવં સમ્માજીવે ચ આનિસંસં દિસ્વા મિચ્છાજીવં પહાય પરિસુદ્ધેન આજીવેન જીવિતવુત્તિં પરિયેસન્તો પરિયેટ્ઠિમૂલકં દુક્ખં પચ્ચનુભોતિ.
Ātāpetītiādi kāyikadukkhavasena abyākatadhammadassanatthaṃ vuttaṃ. Saddho hi saddhaṃ nissāya atisītaṃ atiuṇhanti anosakkitvā nānappakārāni navakammaveyyāvaccādīni karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, bhogaṃ uppādetvā puññāni karissāmīti pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sīlavāpi sīlānurakkhaṇatthaṃ abbhokāsikattādivasena attānaṃ ātāpeti paritāpeti, piṇḍacārikattādivasena pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sutavāpi bāhussaccānurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjissāmīti vuttanayeneva paṭipajjanto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Cāgavāpi cāgādhimuttatāya attano yāpanamattepi paccaye anavasesetvā pariccajanto, aṅgādipariccāgaṃ vā pana karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariccajitabbassa vatthuno uppādanatthaṃ pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Paññavāpi uparūpari paññaṃ vaḍḍhessāmīti sappaññataṃ nissāya sītuṇhādīni agaṇetvā sajjhāyamanasikāresu yogaṃ karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, micchājīve ādīnavaṃ sammājīve ca ānisaṃsaṃ disvā micchājīvaṃ pahāya parisuddhena ājīvena jīvitavuttiṃ pariyesanto pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti.
કાયિકસ્સ સુખસ્સાતિ સદ્ધાદિસમ્પત્તિં ઉપનિસ્સાય ઉપ્પન્નાનિ સુખોપકરણાનિ પરિભુઞ્જનકાલે સદ્ધાદિસમુટ્ઠાનપણીતરૂપફુટકાયસ્સ ચ તેસં વસેન અવિપ્પટિસારમૂલકપામોજ્જપીતિસમુટ્ઠાનરૂપફુટકાયસ્સ ચ સુખુપ્પત્તિકાલે તેસં કટત્તા ઉપ્પન્નવિપાકસુખકાલે ચ કાયિકસ્સ સુખસ્સ, વુત્તનયેનેવ દુક્ખુપ્પત્તિકાલે સદ્ધાદિગુણસમ્પત્તિં અસહમાનેહિ પયુત્તવધબન્ધનાદિકાલે ચ કાયિકસ્સ દુક્ખસ્સ, સદ્ધાદયો ઉપનિસ્સાય પવત્તિતફલસમાપત્તિકાલે પન ફલસમાપત્તિયા એતેસુ એકેકો ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતીતિ વેદિતબ્બો. કુસલં કમ્મન્તિ કુસલચેતના અત્તનો વિપાકસ્સ ઉપનિસ્સયપચ્ચયો, સા પન બલવચેતનાવ લબ્ભતિ, ન દુબ્બલા. તત્રિદં વત્થુ – એકા કિર ઇત્થી ઉબ્બન્ધિતુકામા રુક્ખે રજ્જું લગ્ગેત્વા સંવિધાતબ્બં સંવિદહતિ. અથેકો ચોરો રત્તિભાગે તં ગેહં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘ઇમાય રજ્જુયા કિઞ્ચિદેવ બન્ધિત્વા હરિસ્સામી’’તિ સત્થેન છિન્દિતું ઉપગતો. અથ સા રજ્જુ આસીવિસો હુત્વા સુસૂતિ અકાસિ. ચોરો ભીતો અપસક્કિ. ઇત્થી અત્તનો નિવેસના નિક્ખમિત્વા રજ્જુપાસે ગીવં પટિમુઞ્ચિત્વા ઉબ્બન્ધા કાલમકાસિ. એવં બલવચેતના અન્તરાયે નિવારેત્વા અત્તનો વિપાકસ્સ ઉપનિસ્સયો હોતિ. ન પનેતં એકન્તતો ગહેતબ્બં. કતોકાસઞ્હિ કમ્મં એવ વિપાકસ્સ અન્તરાયં પટિબાહિત્વા વિપચ્ચતિ, વિપાકજનકં પન કમ્મં વિપાકસ્સ ઉપનિસ્સયપચ્ચયો ન હોતીતિ ન વત્તબ્બં. કમ્મન્તિ એત્થ ચતુભૂમકમ્પિ વેદિતબ્બં. યં પન પરતો ‘‘મગ્ગો ફલસમાપત્તિયા’’તિ વુત્તં, તં અચેતનાવસેન. તેનેતં દીપેતિ – યો કોચિ વિપાકજનકો ધમ્મો, સો અત્તનો વિપાકસ્સ ઉપનિસ્સયપચ્ચયો હોતીતિ.
Kāyikassa sukhassāti saddhādisampattiṃ upanissāya uppannāni sukhopakaraṇāni paribhuñjanakāle saddhādisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa ca tesaṃ vasena avippaṭisāramūlakapāmojjapītisamuṭṭhānarūpaphuṭakāyassa ca sukhuppattikāle tesaṃ kaṭattā uppannavipākasukhakāle ca kāyikassa sukhassa, vuttanayeneva dukkhuppattikāle saddhādiguṇasampattiṃ asahamānehi payuttavadhabandhanādikāle ca kāyikassa dukkhassa, saddhādayo upanissāya pavattitaphalasamāpattikāle pana phalasamāpattiyā etesu ekeko upanissayapaccayena paccayo hotīti veditabbo. Kusalaṃ kammanti kusalacetanā attano vipākassa upanissayapaccayo, sā pana balavacetanāva labbhati, na dubbalā. Tatridaṃ vatthu – ekā kira itthī ubbandhitukāmā rukkhe rajjuṃ laggetvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahati. Atheko coro rattibhāge taṃ gehaṃ upasaṅkamitvā ‘‘imāya rajjuyā kiñcideva bandhitvā harissāmī’’ti satthena chindituṃ upagato. Atha sā rajju āsīviso hutvā susūti akāsi. Coro bhīto apasakki. Itthī attano nivesanā nikkhamitvā rajjupāse gīvaṃ paṭimuñcitvā ubbandhā kālamakāsi. Evaṃ balavacetanā antarāye nivāretvā attano vipākassa upanissayo hoti. Na panetaṃ ekantato gahetabbaṃ. Katokāsañhi kammaṃ eva vipākassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccati, vipākajanakaṃ pana kammaṃ vipākassa upanissayapaccayo na hotīti na vattabbaṃ. Kammanti ettha catubhūmakampi veditabbaṃ. Yaṃ pana parato ‘‘maggo phalasamāpattiyā’’ti vuttaṃ, taṃ acetanāvasena. Tenetaṃ dīpeti – yo koci vipākajanako dhammo, so attano vipākassa upanissayapaccayo hotīti.
રાગં ઉપનિસ્સાય પાણં હનતીતિ યસ્મિં વત્થુસ્મિં સારત્તો હોતિ, તસ્મિં વા વિરુદ્ધં, તસ્સ વા અત્થાય પાણં હનતિ. અદિન્નાદાનાદીસુપિ એતેનેવુપાયેન અત્થો વેદિતબ્બો. સન્ધિં છિન્દતીતિ અદિન્નાદાનવસેન વુત્તં. તત્થ સન્ધિન્તિ ગેહસન્ધિં. નિલ્લોપં હરતીતિ નિલીયિત્વા હરતિ. એકાગારિકં કરોતીતિ બહૂહિ સદ્ધિં એકમેવ ગેહં પરિવારેત્વા વિલુમ્પતિ. પરિપન્થે તિટ્ઠતીતિ પન્થદૂહનકમ્મં કરોતિ. દોસં ઉપનિસ્સાયાતિઆદીસુ ‘‘અનત્થં મે અચરી’’તિઆદિવસેન ઉપ્પન્નં દોસં ઉપનિસ્સયં કત્વા. મોહં ઉપનિસ્સાયાતિ પાણાતિપાતાદીસુ આદીનવપટિચ્છાદકં મોહં ઉપનિસ્સયં કત્વા. માનં ઉપનિસ્સાયાતિ અહં કિં હનિતું ન સક્કોમિ, આદાતું ન સક્કોમીતિ માનં ઉપનિસ્સયં કત્વા. કેનચિ વા પન અવઞ્ઞાતો હોતિ પરિભૂતો હીળિતો, તં ઓમાનં ઉપનિસ્સયં કત્વાતિપિ અત્થો. દિટ્ઠિં ઉપનિસ્સાયાતિ યઞ્ઞાદીસુ બ્રાહ્મણાદયો વિય પાદસિકમિલક્ખુઆદયો વિય ચ દિટ્ઠિં ઉપનિસ્સયં કત્વા. પત્થનં ઉપનિસ્સાયાતિ ‘‘સચે મે ઇદં નામ ઇજ્ઝિસ્સતિ, એવરૂપં તે બલિકમ્મં કરિસ્સામીતિ એવં દેવતાયાચનસઙ્ખતં વા, અસુકં નામ મે ઘાતેત્વા દેહિ, અસુકસ્સ સન્તકં આહર, એહિ વા મે એતાનિ કમ્માનિ કરોન્તસ્સ સહાયો હોહી’’તિ એવમાદિં વા પત્થનં ઉપનિસ્સયં કત્વા. રાગો દોસો મોહો માનો દિટ્ઠિ પત્થના રાગસ્સાતિ. એત્થ રાગો રાગસ્સાપિ ઉપનિસ્સયો હોતિ દોસાદીનમ્પિ. દોસાદીસુપિ એસેવ નયો.
Rāgaṃupanissāya pāṇaṃ hanatīti yasmiṃ vatthusmiṃ sāratto hoti, tasmiṃ vā viruddhaṃ, tassa vā atthāya pāṇaṃ hanati. Adinnādānādīsupi etenevupāyena attho veditabbo. Sandhiṃ chindatīti adinnādānavasena vuttaṃ. Tattha sandhinti gehasandhiṃ. Nillopaṃ haratīti nilīyitvā harati. Ekāgārikaṃ karotīti bahūhi saddhiṃ ekameva gehaṃ parivāretvā vilumpati. Paripanthe tiṭṭhatīti panthadūhanakammaṃ karoti. Dosaṃ upanissāyātiādīsu ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādivasena uppannaṃ dosaṃ upanissayaṃ katvā. Mohaṃ upanissāyāti pāṇātipātādīsu ādīnavapaṭicchādakaṃ mohaṃ upanissayaṃ katvā. Mānaṃ upanissāyāti ahaṃ kiṃ hanituṃ na sakkomi, ādātuṃ na sakkomīti mānaṃ upanissayaṃ katvā. Kenaci vā pana avaññāto hoti paribhūto hīḷito, taṃ omānaṃ upanissayaṃ katvātipi attho. Diṭṭhiṃ upanissāyāti yaññādīsu brāhmaṇādayo viya pādasikamilakkhuādayo viya ca diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā. Patthanaṃ upanissāyāti ‘‘sace me idaṃ nāma ijjhissati, evarūpaṃ te balikammaṃ karissāmīti evaṃ devatāyācanasaṅkhataṃ vā, asukaṃ nāma me ghātetvā dehi, asukassa santakaṃ āhara, ehi vā me etāni kammāni karontassa sahāyo hohī’’ti evamādiṃ vā patthanaṃ upanissayaṃ katvā. Rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassāti. Ettha rāgo rāgassāpi upanissayo hoti dosādīnampi. Dosādīsupi eseva nayo.
પાણાતિપાતો પાણાતિપાતસ્સાતિ પાણાતિપાતી અસંવરે ઠિતત્તા અઞ્ઞમ્પિ પાણં હનતિ. યો વા એતેન હતો, તસ્સ ઞાતિમિત્તેહિ ઉપદ્દુતો તેસુ અઞ્ઞમ્પિ હનતિ. એવં પાણાતિપાતો પાણાતિપાતસ્સ ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયો. ભણ્ડસામિકં પન ગોપકં વા ઘાતેત્વા પરભણ્ડહરણે, સામિકં ઘાતેત્વા તસ્સ દારાતિક્કમે, નાહં હનામીતિ મુસાભણને, કતસ્સ પટિચ્છાદનત્થાય અકતસ્સ વા કરણત્થાય પેસુઞ્ઞં ઉપસંહારે, તેનેવ નયેન ફરુસવાચાનિચ્છારણે, સમ્ફપ્પલાપભણને, પરં હનિત્વા અભિજ્ઝાયિતબ્બપરવિત્તૂપકરણાભિજ્ઝાયને, યો તેન ઘાતિતો હોતિ; તસ્સ મિત્તામચ્ચા ઉચ્છિજ્જન્તૂતિઆદિચિન્તને ‘‘એવં મે પાણાતિપાતો નિજ્જિણ્ણો ભવિસ્સતી’’તિ દુક્કરકારિકાદિવસેન દિટ્ઠિગ્ગહણકાલે પાણાતિપાતો અદિન્નાદાનાદીનમ્પિ ઉપનિસ્સયો હોતિ. ઇમિના ઉપાયેન અદિન્નાદાનાદિમૂલકેસુપિ ચક્કેસુ અત્થો વેદિતબ્બો.
Pāṇātipāto pāṇātipātassāti pāṇātipātī asaṃvare ṭhitattā aññampi pāṇaṃ hanati. Yo vā etena hato, tassa ñātimittehi upadduto tesu aññampi hanati. Evaṃ pāṇātipāto pāṇātipātassa upanissayapaccayena paccayo. Bhaṇḍasāmikaṃ pana gopakaṃ vā ghātetvā parabhaṇḍaharaṇe, sāmikaṃ ghātetvā tassa dārātikkame, nāhaṃ hanāmīti musābhaṇane, katassa paṭicchādanatthāya akatassa vā karaṇatthāya pesuññaṃ upasaṃhāre, teneva nayena pharusavācānicchāraṇe, samphappalāpabhaṇane, paraṃ hanitvā abhijjhāyitabbaparavittūpakaraṇābhijjhāyane, yo tena ghātito hoti; tassa mittāmaccā ucchijjantūtiādicintane ‘‘evaṃ me pāṇātipāto nijjiṇṇo bhavissatī’’ti dukkarakārikādivasena diṭṭhiggahaṇakāle pāṇātipāto adinnādānādīnampi upanissayo hoti. Iminā upāyena adinnādānādimūlakesupi cakkesu attho veditabbo.
માતુઘાતિકમ્મં માતુઘાતિકમ્મસ્સાતિ અઞ્ઞં માતરં હનન્તં દિસ્વા ‘‘વટ્ટતિ એવં કાતુ’’ન્તિ અત્તનો માતરં હનન્તસ્સ વા, એકસ્મિં ભવે હન્ત્વા અપરસ્મિમ્પિ હનનવસેન વા, એકસ્મિંયેવ ભવે ‘‘ગચ્છ, મે માતરં હનાહી’’તિ પુનપ્પુનં આણાપનવસેન વા, દ્વીહિ પહારેહિ નિયતમરણાય દુતિયપહારદાનવસેન વા માતુઘાતિકમ્મં માતુઘાતિકમ્મસ્સ ઉપનિસ્સયો હોતિ. સેસાનિપિ યથાયોગં ઇમિનાવ નયેન વેદિતબ્બાનિ. યસ્મા પન બલવાકુસલં દુબ્બલાકુસલસ્સ ઉપનિસ્સયો ન હોતિ, તસ્મા કમ્મપથાનન્તરિયકમ્મવસેનેવ દેસના કતાતિ વદન્તિ. તં ન એકન્તતો ગહેતબ્બં. પાણાતિપાતાદીનિ હિ કત્વા ‘‘કસ્મા એવમકાસી’’તિ ચોદિયમાનો કોપમત્તકમ્પિ કરોતિ. વિપ્પટિસારીપિ હોતિ. અપ્પમત્તકેપિ ચ કિલેસે ઉપ્પન્ને તં વડ્ઢેત્વા વીતિક્કમં કરોતિ. તસ્મા બલવં દુબ્બલસ્સ દુબ્બલઞ્ચ બલવસ્સાપિ ઉપનિસ્સયો હોતિયેવ. યં પન પચ્ચયવિભઙ્ગસ્સ ઉદ્દેસવણ્ણનાયં વુત્તં ‘‘બલવકારણટ્ઠેન ઉપનિસ્સયો હોતી’’તિ, તં કારણભાવસ્સેવ બલવતાય વુત્તં, ન ઉપનિસ્સયપચ્ચયધમ્માનં. કમ્મકિલેસા હિ બલવન્તોપિ દુબ્બલાપિ બલવકારણં હોન્તિયેવ.
Mātughātikammaṃ mātughātikammassāti aññaṃ mātaraṃ hanantaṃ disvā ‘‘vaṭṭati evaṃ kātu’’nti attano mātaraṃ hanantassa vā, ekasmiṃ bhave hantvā aparasmimpi hananavasena vā, ekasmiṃyeva bhave ‘‘gaccha, me mātaraṃ hanāhī’’ti punappunaṃ āṇāpanavasena vā, dvīhi pahārehi niyatamaraṇāya dutiyapahāradānavasena vā mātughātikammaṃ mātughātikammassa upanissayo hoti. Sesānipi yathāyogaṃ imināva nayena veditabbāni. Yasmā pana balavākusalaṃ dubbalākusalassa upanissayo na hoti, tasmā kammapathānantariyakammavaseneva desanā katāti vadanti. Taṃ na ekantato gahetabbaṃ. Pāṇātipātādīni hi katvā ‘‘kasmā evamakāsī’’ti codiyamāno kopamattakampi karoti. Vippaṭisārīpi hoti. Appamattakepi ca kilese uppanne taṃ vaḍḍhetvā vītikkamaṃ karoti. Tasmā balavaṃ dubbalassa dubbalañca balavassāpi upanissayo hotiyeva. Yaṃ pana paccayavibhaṅgassa uddesavaṇṇanāyaṃ vuttaṃ ‘‘balavakāraṇaṭṭhena upanissayo hotī’’ti, taṃ kāraṇabhāvasseva balavatāya vuttaṃ, na upanissayapaccayadhammānaṃ. Kammakilesā hi balavantopi dubbalāpi balavakāraṇaṃ hontiyeva.
રાગં ઉપનિસ્સાય દાનં દેતીતિઆદીસુ અહો વતાહં ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્યન્તિ ઉપપત્તિભવે વા ભોગેસુ વા રાગં ઉપનિસ્સાય દાનં દેતિ. સીલસમાદાનઉપોસથકમ્મેસુપિ એસેવ નયો. ઝાનં પન રાગવિક્ખમ્ભનત્થાય, વિપસ્સનં રાગસ્સ પહાનત્થાય, મગ્ગં સમુચ્છેદનત્થાય ઉપ્પાદેન્તો રાગં ઉપનિસ્સાય ઉપ્પાદેતિ નામ. વીતરાગભાવત્થાય પન અભિઞ્ઞં સમાપત્તિઞ્ચ ઉપ્પાદેન્તો રાગં ઉપનિસ્સાય ઉપ્પાદેતિ નામ. એત્તાવતા હિ વીતરાગો નામ હોતિ.
Rāgaṃupanissāya dānaṃ detītiādīsu aho vatāhaṃ cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyanti upapattibhave vā bhogesu vā rāgaṃ upanissāya dānaṃ deti. Sīlasamādānauposathakammesupi eseva nayo. Jhānaṃ pana rāgavikkhambhanatthāya, vipassanaṃ rāgassa pahānatthāya, maggaṃ samucchedanatthāya uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Vītarāgabhāvatthāya pana abhiññaṃ samāpattiñca uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Ettāvatā hi vītarāgo nāma hoti.
સદ્ધાયાતિ દાનાદિવસેન પવત્તસદ્ધાય સીલાદીસુપિ એસેવ નયો. યથેવ હિ દાનાદિવસેન સદ્ધાદયો ઉપ્પાદેન્તો રાગં ઉપનિસ્સાય ઉપ્પાદેતિ નામ, એવં રાગાદયોપિ સદ્ધાદીનં ઉપનિસ્સયપચ્ચયા નામ હોન્તીતિ વેદિતબ્બા. તસ્સ પટિઘાતત્થાયાતિ તસ્સ પટિબાહનત્થાય, વિપાકોકાસસ્સ અનુપ્પદાનત્થાયાતિ અત્થો. સપ્પટિઘાતેસુ તાવ એવં હોતુ, યાનિ પન અપ્પટિઘાતાનિ આનન્તરિયકમ્માનિ, તેસુ ‘‘તસ્સ પટિઘાતત્થાયા’’તિ કસ્મા વુત્તન્તિ? તસ્સ અજ્ઝાસયવસેન. તપ્પટિઘાતત્થાય પવત્તેમીતિ હિસ્સ અજ્ઝાસયો, તં ગહેત્વા એવં વુત્તં.
Saddhāyāti dānādivasena pavattasaddhāya sīlādīsupi eseva nayo. Yatheva hi dānādivasena saddhādayo uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma, evaṃ rāgādayopi saddhādīnaṃ upanissayapaccayā nāma hontīti veditabbā. Tassa paṭighātatthāyāti tassa paṭibāhanatthāya, vipākokāsassa anuppadānatthāyāti attho. Sappaṭighātesu tāva evaṃ hotu, yāni pana appaṭighātāni ānantariyakammāni, tesu ‘‘tassa paṭighātatthāyā’’ti kasmā vuttanti? Tassa ajjhāsayavasena. Tappaṭighātatthāya pavattemīti hissa ajjhāsayo, taṃ gahetvā evaṃ vuttaṃ.
રાગં ઉપનિસ્સાય અત્તાનં આતાપેતીતિ યત્થ રત્તો, તસ્સ દુક્કરેન પત્તિં સમ્પસ્સન્તો એવં કરોતીતિ સબ્બં પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બં. કાયિકસ્સ સુખસ્સાતિ રાગાદિસમતિક્કમવસેન કુસલં કત્વા પટિલદ્ધસુખસ્સ વા રાગાદિવસેન અનાદીનવદસ્સાવિનો કામે પરિભુઞ્જનવસેન ઉપ્પન્નસુખસ્સ વા. દુક્ખસ્સાતિ આતાપનાદિવસેન ઉપ્પન્નસુખસ્સ વા રાગાદિહેતુ પવત્તવધબન્ધનાદિવસેન ઉપ્પન્નદુક્ખસ્સ વા. ફલસમાપત્તિયાતિ રાગાદયો સમુચ્છિન્દિત્વા વા ઉપ્પાદિતાય તેહિ વા અટ્ટીયમાનેન સમાપન્નાય.
Rāgaṃ upanissāya attānaṃ ātāpetīti yattha ratto, tassa dukkarena pattiṃ sampassanto evaṃ karotīti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Kāyikassa sukhassāti rāgādisamatikkamavasena kusalaṃ katvā paṭiladdhasukhassa vā rāgādivasena anādīnavadassāvino kāme paribhuñjanavasena uppannasukhassa vā. Dukkhassāti ātāpanādivasena uppannasukhassa vā rāgādihetu pavattavadhabandhanādivasena uppannadukkhassa vā. Phalasamāpattiyāti rāgādayo samucchinditvā vā uppāditāya tehi vā aṭṭīyamānena samāpannāya.
કાયિકં સુખન્તિઆદીસુ સુખે ઉપ્પન્ને તં અસ્સાદેત્વા પુનપ્પુનં તથારૂપેહેવ પચ્ચયેહિ તં ઉપ્પાદેન્તસ્સ પુરિમં પચ્છિમસ્સ ઉપનિસ્સયો હોતિ. સીતાદીસુ પન અગ્ગિસન્તાપનાદીનિ અતિસેવન્તસ્સ પુબ્બભાગે સુખં અપરભાગે દુક્ખસ્સ, ‘‘સુખો વતિ મિસ્સા પરિબ્બાજિકાય તરુણાય લોમસાય બાહાય સમ્ફસ્સો’’તિ કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જન્તસ્સ ઇધ કાયિકં સુખં નેરયિકસ્સ કાયિકદુક્ખસ્સ, અરોગભાવેન પન સુખિનો ફલસમાપત્તિં સમાપજ્જન્તસ્સ કાયિકં સુખં ફલસમાપત્તિયા ઉપનિસ્સયપચ્ચયો હોતિ. દુક્ખપટિઘાતાય પન સુખં સેવન્તસ્સ દુક્ખપટિઘાતાય ચ ભગવતો વિય આબાધં વિક્ખમ્ભેત્વા ફલસમાપત્તિં સમાપજ્જન્તસ્સ કાયિકદુક્ખં કાયિકસુખસ્સ ચેવ ફલસમાપત્તિયા ચ, ઉપનિસ્સયપચ્ચયો હોતિ. ઉતુસપ્પાયો સુખસ્સ ચેવ ફલસમાપત્તિયા ચ, અસપ્પાયો દુક્ખસ્સ. ઉતુઅસપ્પાયં વા અભિભવિત્વા સમાપત્તિસમુટ્ઠિતરૂપવસેન ઉપ્પન્નં સુખં અનુભવિતુકામસ્સ અસપ્પાયોપિ ઉતુ ફલસમાપત્તિયા પચ્ચયોવ. ભોજનસેનાસનેસુપિ એસેવ નયો. પુન કાયિકં સુખન્તિઆદીનિ કેવલં એકતો દસ્સિતાનિ. હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ પનેસં પચ્ચયભાવો વેદિતબ્બો. ફલસમાપત્તિ કાયિકસ્સ સુખસ્સાતિ સમાપત્તિસમુટ્ઠાનરૂપવસેન ઉપ્પન્નસ્સ સુખસ્સ. તં હેસ સમાપત્તિતો વુટ્ઠાય અનુભવતિ.
Kāyikaṃ sukhantiādīsu sukhe uppanne taṃ assādetvā punappunaṃ tathārūpeheva paccayehi taṃ uppādentassa purimaṃ pacchimassa upanissayo hoti. Sītādīsu pana aggisantāpanādīni atisevantassa pubbabhāge sukhaṃ aparabhāge dukkhassa, ‘‘sukho vati missā paribbājikāya taruṇāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti kāmesu pātabyataṃ āpajjantassa idha kāyikaṃ sukhaṃ nerayikassa kāyikadukkhassa, arogabhāvena pana sukhino phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikaṃ sukhaṃ phalasamāpattiyā upanissayapaccayo hoti. Dukkhapaṭighātāya pana sukhaṃ sevantassa dukkhapaṭighātāya ca bhagavato viya ābādhaṃ vikkhambhetvā phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikadukkhaṃ kāyikasukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, upanissayapaccayo hoti. Utusappāyo sukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, asappāyo dukkhassa. Utuasappāyaṃ vā abhibhavitvā samāpattisamuṭṭhitarūpavasena uppannaṃ sukhaṃ anubhavitukāmassa asappāyopi utu phalasamāpattiyā paccayova. Bhojanasenāsanesupi eseva nayo. Puna kāyikaṃ sukhantiādīni kevalaṃ ekato dassitāni. Heṭṭhā vuttanayeneva panesaṃ paccayabhāvo veditabbo. Phalasamāpatti kāyikassa sukhassāti samāpattisamuṭṭhānarūpavasena uppannassa sukhassa. Taṃ hesa samāpattito vuṭṭhāya anubhavati.
કાયિકં સુખં ઉપનિસ્સાય દાનન્તિઆદીસુ ‘‘અહો વત મે ઇદં સુખં ન પરિહાયેય્યા’’તિ પત્તસ્સ વા અપરિહાયનવસેન; ‘‘અહો વતાહં આયતિં એવરૂપં સુખં પાપુણેય્ય’’ન્તિ અપ્પત્તસ્સ વા પત્તિવસેન; દુક્ખેપિ ‘‘અહો વત મે દુક્ખં પરિહાયેય્યા’’તિ પત્તસ્સ પરિહાયનવસેન વા; ‘‘આયતિં એવરૂપં નુપ્પજ્જેય્યા’’તિ અનુપ્પાદપત્થનાવસેન વા સુખદુક્ખાનં ઉપનિસ્સયતા વેદિતબ્બા. ઉતુભોજનસેનાસનાનિ વુત્તનયાનેવ. પુન કાયિકં સુખન્તિઆદીસુ યસ્મા ‘‘સાધુ ખો, મારિસ, મોગ્ગલ્લાન, બુદ્ધસરણગમનં હોતી’’તિ સુખપ્પત્તાનમ્પિ, ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો વત, સો ભગવા, યો એવરૂપસ્સ દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞાય ધમ્મં દેસેતી’’તિ (ઉદા॰ ૧૮) દુક્ખપ્પત્તાનમ્પિ સદ્ધા ઉપ્પજ્જતિ. સુખદુક્ખેહિ ચ સંયોગવિયોગત્થાય સીલાદિપરિપૂરણં કરેય્ય, તસ્મા સુખદુક્ખાનિ સદ્ધાદીનં ઉપનિસ્સયભાવેન દસ્સિતાનિ. ઉતુઆદીનિપિ યથાયોગં યોજેતબ્બાનિ. કાયિકં સુખં ઉપનિસ્સાય પાણં હનતીતિઆદીસુપિ વુત્તનયાનુસારેનેવ સુખાદીનં ઉપનિસ્સયતા વેદિતબ્બા.
Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya dānantiādīsu ‘‘aho vata me idaṃ sukhaṃ na parihāyeyyā’’ti pattassa vā aparihāyanavasena; ‘‘aho vatāhaṃ āyatiṃ evarūpaṃ sukhaṃ pāpuṇeyya’’nti appattassa vā pattivasena; dukkhepi ‘‘aho vata me dukkhaṃ parihāyeyyā’’ti pattassa parihāyanavasena vā; ‘‘āyatiṃ evarūpaṃ nuppajjeyyā’’ti anuppādapatthanāvasena vā sukhadukkhānaṃ upanissayatā veditabbā. Utubhojanasenāsanāni vuttanayāneva. Puna kāyikaṃ sukhantiādīsu yasmā ‘‘sādhu kho, mārisa, moggallāna, buddhasaraṇagamanaṃ hotī’’ti sukhappattānampi, ‘‘sammāsambuddho vata, so bhagavā, yo evarūpassa dukkhassa pariññāya dhammaṃ desetī’’ti (udā. 18) dukkhappattānampi saddhā uppajjati. Sukhadukkhehi ca saṃyogaviyogatthāya sīlādiparipūraṇaṃ kareyya, tasmā sukhadukkhāni saddhādīnaṃ upanissayabhāvena dassitāni. Utuādīnipi yathāyogaṃ yojetabbāni. Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya pāṇaṃ hanatītiādīsupi vuttanayānusāreneva sukhādīnaṃ upanissayatā veditabbā.
ઇમસ્મિં પન ઉપનિસ્સયભાજનીયે કુસલો કુસલસ્સ તિવિધેનાપિ ઉપનિસ્સયો, અકુસલસ્સ દુવિધેન, અબ્યાકતસ્સ તિવિધેન. અકુસલો અકુસલસ્સ તિવિધેન, કુસલસ્સ એકવિધેન, અબ્યાકતસ્સ દુવિધેન. અબ્યાકતોપિ અબ્યાકતસ્સ તિવિધેન, તથા કુસલસ્સ, તથા અકુસલસ્સાતિ. એવં કુસલો અટ્ઠવિધેન, અકુસલો છબ્બિધેન, અબ્યાકતો નવવિધેનાતિ તેવીસતિવિધેન ઉપનિસ્સયો ભાજિતોતિ વેદિતબ્બો.
Imasmiṃ pana upanissayabhājanīye kusalo kusalassa tividhenāpi upanissayo, akusalassa duvidhena, abyākatassa tividhena. Akusalo akusalassa tividhena, kusalassa ekavidhena, abyākatassa duvidhena. Abyākatopi abyākatassa tividhena, tathā kusalassa, tathā akusalassāti. Evaṃ kusalo aṭṭhavidhena, akusalo chabbidhena, abyākato navavidhenāti tevīsatividhena upanissayo bhājitoti veditabbo.
૪૨૪. પુરેજાતે ચક્ખાદીનિ ઓળારિકવસેન વુત્તાનિ. આપોધાતુઆદીનિપિ પન પુરેજાતારમ્મણાનિ હોન્તિયેવ. વત્થુ પુરેજાતં ચક્ખાયતનન્તિઆદિ યં વત્થુ હુત્વા પુરેજાતં હોતિ, તં દસ્સેતું વુત્તં. વત્થુ વિપાકાબ્યાકતાનન્તિ પવત્તિયં પુરેજાતપચ્ચયં સન્ધાય વુત્તં.
424. Purejāte cakkhādīni oḷārikavasena vuttāni. Āpodhātuādīnipi pana purejātārammaṇāni hontiyeva. Vatthu purejātaṃ cakkhāyatanantiādi yaṃ vatthu hutvā purejātaṃ hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Vatthu vipākābyākatānanti pavattiyaṃ purejātapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ.
૪૨૫. પચ્છાજાતે ઇમસ્સ કાયસ્સાતિ ચાતુમહાભૂતિકકાયસ્સ. પચ્છાજાતપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ ઉપત્થમ્ભનવસેન પચ્છાજાતો હુત્વા પચ્ચયો. ઉપત્થમ્ભકટ્ઠેન પચ્ચયત્તાયેવ હેસ પચ્છાજાતપચ્ચયોતિ ઇમસ્મિં પઞ્હાવારે અનુલોમતો આગતો.
425. Pacchājāte imassa kāyassāti cātumahābhūtikakāyassa. Pacchājātapaccayena paccayoti upatthambhanavasena pacchājāto hutvā paccayo. Upatthambhakaṭṭhena paccayattāyeva hesa pacchājātapaccayoti imasmiṃ pañhāvāre anulomato āgato.
૪૨૬. આસેવનપચ્ચયે અનુલોમં ગોત્રભુસ્સાતિઆદીનં વિસું ગહણે હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ કારણં વેદિતબ્બં.
426. Āsevanapaccaye anulomaṃ gotrabhussātiādīnaṃ visuṃ gahaṇe heṭṭhā vuttanayeneva kāraṇaṃ veditabbaṃ.
૪૨૭. કમ્મપચ્ચયે કુસલા ચેતના સમ્પયુત્તકાનન્તિ એત્થ સહજાતનાનાક્ખણિકવિભાગસ્સ અભાવતો સહજાતાતિ ન વુત્તા. અબ્યાકતવિસ્સજ્જને પન સો વિભાગો અત્થિ, તસ્મા તત્થ વુત્તા. પટિસન્ધિગ્ગહણં કટત્તારૂપાનં વસેન કતં. ચેતના વત્થુસ્સાતિ કિઞ્ચાપિ પટિસન્ધિક્ખણે વત્થુપતિટ્ઠિતા અરૂપધમ્મા વત્થુપચ્ચયા વત્તન્તિ, ચેતના પન વત્થુસ્સાપિ પચ્ચયોતિ દસ્સેતું વુત્તં.
427. Kammapaccaye kusalā cetanā sampayuttakānanti ettha sahajātanānākkhaṇikavibhāgassa abhāvato sahajātāti na vuttā. Abyākatavissajjane pana so vibhāgo atthi, tasmā tattha vuttā. Paṭisandhiggahaṇaṃ kaṭattārūpānaṃ vasena kataṃ. Cetanā vatthussāti kiñcāpi paṭisandhikkhaṇe vatthupatiṭṭhitā arūpadhammā vatthupaccayā vattanti, cetanā pana vatthussāpi paccayoti dassetuṃ vuttaṃ.
૪૨૮. વિપાકપચ્ચયે પટિસન્ધિવારે ઇમિનાવ નયેન અત્થો વેદિતબ્બો.
428. Vipākapaccaye paṭisandhivāre imināva nayena attho veditabbo.
૪૨૯-૪૩૮. આહારપચ્ચયે ઇમસ્સ કાયસ્સાતિ ઇમસ્મિં ચતુસન્તતિવસેન પવત્તે ચાતુમહાભૂતિકકાયે આહારસમુટ્ઠાનસ્સ જનકવસેન, સેસસ્સ ઉપત્થમ્ભકવસેન આહારપચ્ચયેન પચ્ચયો. ઇન્દ્રિયપચ્ચયાદીસુપિ પટિસન્ધિવારો વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.
429-438. Āhārapaccaye imassa kāyassāti imasmiṃ catusantativasena pavatte cātumahābhūtikakāye āhārasamuṭṭhānassa janakavasena, sesassa upatthambhakavasena āhārapaccayena paccayo. Indriyapaccayādīsupi paṭisandhivāro vuttanayeneva veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
પઞ્હાવારવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
પઞ્હાવારસ્સ ઘટને અનુલોમગણના
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā
૪૩૯. ઇદાનેત્થ યથાલદ્ધાનિ વિસ્સજ્જનાનિ ગણનાવસેન દસ્સેતું હેતુયા સત્તાતિઆદિ વુત્તં. તત્થ સત્તાતિ કુસલેન કુસલં, અબ્યાકતં, કુસલાબ્યાકતન્તિ તીણિ. તથા અકુસલેન; અબ્યાકતેન અબ્યાકતમેવાતિ એવં સત્ત. આરમ્મણે નવાતિ એકમૂલકએકાવસાનાનિ નવ. અધિપતિયા દસાતિ કુસલં કુસલસ્સ સહજાતતો ચેવ આરમ્મણતો ચ; અકુસલસ્સ આરમ્મણતોવ અબ્યાકતસ્સ સહજાતતો ચેવ આરમ્મણતો ચ; કુસલાબ્યાકતસ્સ સહજાતતોવાતિ કુસલમૂલકાનિ ચત્તારિ. અકુસલં અકુસલસ્સ સહજાતતો ચેવ આરમ્મણતો ચ; અબ્યાકતસ્સ સહજાતતોવ તથા અકુસલાબ્યાકતસ્સાતિ અકુસલમૂલકાનિ તીણિ. અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સ સહજાતતો ચેવ આરમ્મણતો ચ; કુસલસ્સ આરમ્મણતોવ તથા અકુસલસ્સાતિ અબ્યાકતમૂલકાનિ તીણીતિ એવં દસ. એત્થ પન આરમ્મણાધિપતિપિ સત્તધા, સહજાતાધિપતિપિ સત્તધાવ લબ્ભતિ.
439. Idānettha yathāladdhāni vissajjanāni gaṇanāvasena dassetuṃ hetuyā sattātiādi vuttaṃ. Tattha sattāti kusalena kusalaṃ, abyākataṃ, kusalābyākatanti tīṇi. Tathā akusalena; abyākatena abyākatamevāti evaṃ satta. Ārammaṇe navāti ekamūlakaekāvasānāni nava. Adhipatiyā dasāti kusalaṃ kusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; akusalassa ārammaṇatova abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalābyākatassa sahajātatovāti kusalamūlakāni cattāri. Akusalaṃ akusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; abyākatassa sahajātatova tathā akusalābyākatassāti akusalamūlakāni tīṇi. Abyākato abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalassa ārammaṇatova tathā akusalassāti abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ dasa. Ettha pana ārammaṇādhipatipi sattadhā, sahajātādhipatipi sattadhāva labbhati.
અનન્તરે સત્તાતિ કુસલમૂલકાનિ દ્વે, તથા અકુસલમૂલકાનિ, અબ્યાકતમૂલકાનિ તીણીતિ એવં સત્ત. સમનન્તરેપિ એતાનેવ. સહજાતે નવાતિ કુસલમૂલકાનિ તીણિ, અકુસલમૂલકાનિ તીણિ, અબ્યાકતમૂલકં એકં, તથા કુસલાબ્યાકતમૂલકં, અકુસલાબ્યાકતમૂલકઞ્ચાતિ એવં નવ. અઞ્ઞમઞ્ઞે તીણીતિ કુસલેન કુસલં, અકુસલેન અકુસલં , અબ્યાકતેન અબ્યાકતન્તિ એવં તીણિ. નિસ્સયે તેરસાતિ સહજાતતોવ કુસલમૂલકાનિ તીણિ, તથા અકુસલમૂલકાનિ, તથા અબ્યાકતમૂલકાનિ. એત્થ પન પુરેજાતમ્પિ લબ્ભતિ. અબ્યાકતઞ્હિ અબ્યાકતસ્સ સહજાતમ્પિ હોતિ પુરેજાતમ્પિ; કુસલસ્સ પુરેજાતમેવ તથા અકુસલસ્સ. પુન કુસલાબ્યાકતો સહજાતપુરેજાતતો કુસલસ્સ, સહજાતતોવ અબ્યાકતસ્સ, તથા અકુસલાબ્યાકતોતિ એવં તેરસ. ઉપનિસ્સયે નવાતિ એકમૂલકેકાવસાના નવ. તેસં વિભઙ્ગે તેવીસતિ ભેદા દસ્સિતા. તેસુ આરમ્મણૂપનિસ્સયે સત્ત, અનન્તરૂપનિસ્સયે સત્ત, પકતૂપનિસ્સયે નવ હોન્તિ. પુરેજાતે તીણીતિ અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સ, કુસલસ્સ, અકુસલસ્સાતિ એવં તીણિ.
Anantare sattāti kusalamūlakāni dve, tathā akusalamūlakāni, abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ satta. Samanantarepi etāneva. Sahajāte navāti kusalamūlakāni tīṇi, akusalamūlakāni tīṇi, abyākatamūlakaṃ ekaṃ, tathā kusalābyākatamūlakaṃ, akusalābyākatamūlakañcāti evaṃ nava. Aññamaññe tīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ , abyākatena abyākatanti evaṃ tīṇi. Nissaye terasāti sahajātatova kusalamūlakāni tīṇi, tathā akusalamūlakāni, tathā abyākatamūlakāni. Ettha pana purejātampi labbhati. Abyākatañhi abyākatassa sahajātampi hoti purejātampi; kusalassa purejātameva tathā akusalassa. Puna kusalābyākato sahajātapurejātato kusalassa, sahajātatova abyākatassa, tathā akusalābyākatoti evaṃ terasa. Upanissaye navāti ekamūlakekāvasānā nava. Tesaṃ vibhaṅge tevīsati bhedā dassitā. Tesu ārammaṇūpanissaye satta, anantarūpanissaye satta, pakatūpanissaye nava honti. Purejāte tīṇīti abyākato abyākatassa, kusalassa, akusalassāti evaṃ tīṇi.
પચ્છાજાતે તીણીતિ કુસલો અબ્યાકતસ્સ, અકુસલો અબ્યાકતસ્સ, અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સાતિ એવં તીણિ. આસેવને તીણિ અઞ્ઞમઞ્ઞસદિસાનિ. કમ્મે સત્ત હેતુસદિસાનિ. તત્થ દ્વીસુ વિસ્સજ્જનેસુ નાનાક્ખણિકકમ્મમ્પિ આગતં, પઞ્ચસુ સહજાતમેવ. વિપાકે એકં અબ્યાકતેન અબ્યાકતં. આહારઇન્દ્રિયઝાનમગ્ગેસુ સત્ત હેતુસદિસાનેવ. ઇન્દ્રિયં પનેત્થ સહજાતપુરેજાતવસેન આગતં. સમ્પયુત્તે તીણિ અઞ્ઞમઞ્ઞસદિસાનિ. વિપ્પયુત્તે પઞ્ચાતિ સહજાતપચ્છાજાતતો કુસલેન અબ્યાકતં, અકુસલેન અબ્યાકતં, સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતતો અબ્યાકતેન અબ્યાકતં, વત્થુપુરેજાતતો અબ્યાકતેન કુસલં, તથા અકુસલન્તિ એકં કુસલમૂલં, એકં અકુસલમૂલં, તીણિ અબ્યાકતમૂલાનીતિ એવં પઞ્ચ.
Pacchājātetīṇīti kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti evaṃ tīṇi. Āsevane tīṇi aññamaññasadisāni. Kamme satta hetusadisāni. Tattha dvīsu vissajjanesu nānākkhaṇikakammampi āgataṃ, pañcasu sahajātameva. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Āhāraindriyajhānamaggesu satta hetusadisāneva. Indriyaṃ panettha sahajātapurejātavasena āgataṃ. Sampayutte tīṇi aññamaññasadisāni. Vippayutte pañcāti sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, akusalena abyākataṃ, sahajātapurejātapacchājātato abyākatena abyākataṃ, vatthupurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalanti ekaṃ kusalamūlaṃ, ekaṃ akusalamūlaṃ, tīṇi abyākatamūlānīti evaṃ pañca.
અત્થિયા તેરસાતિ સહજાતતો કુસલેન કુસલં, સહજાતપચ્છાજાતતો કુસલેન અબ્યાકતં, સહજાતતોવ કુસલેન કુસલાબ્યાકતન્તિ કુસલમૂલાનિ તીણિ, તથા અકુસલમૂલાનિ, સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતાહારિન્દ્રિયતો પન અબ્યાકતેન અબ્યાકતં, વત્થારમ્મણપુરેજાતતો અબ્યાકતેન કુસલં, તથા અકુસલં, સહજાતપુરેજાતતો કુસલો ચ અબ્યાકતો ચ અકુસલસ્સ; સ્વેવ અબ્યાકતસ્સ સહજાતપચ્છાજાતઆહારિન્દ્રિયતો સહજાતપુરેજાતતો ચ કુસલો ચ અબ્યાકતો ચ કુસલસ્સ; સ્વેવ અબ્યાકતસ્સ સહજાતપચ્છાજાતઆહારિન્દ્રિયતોતિ એવં તેરસ. નત્થિવિગતેસુ સત્ત અનન્તરસદિસાનિ. અવિગતે તેરસ અત્થિસદિસાનીતિ. એવમેત્થ સત્ત ગણનપરિચ્છેદા એકં તીણિ પઞ્ચ સત્ત નવ દસ તેરસાતિ. તેસુ વિપાકવસેન એકમેવ એકકં, અઞ્ઞમઞ્ઞપુરેજાતપચ્છાજાતાસેવનસમ્પયુત્તવસેન પઞ્ચ તિકા, વિપ્પયુત્તવસેન એકમેવ પઞ્ચકં, હેતુઅનન્તરસમનન્તરકમ્મઆહારિન્દ્રિયઝાનમગ્ગનત્થિવિગતવસેન દસ સત્તકા, આરમ્મણસહજાતઉપનિસ્સયવસેન તયો નવકા, અધિપતિવસેન એકં દસકં, નિસ્સયઅત્થિઅવિગતવસેન તયો તેરસકાતિ એવં તસ્મિં તસ્મિં પચ્ચયે નિદ્દિટ્ઠવારે ગણનવસેન સાધુકં સલ્લક્ખેત્વા તેસં વસેન દુકતિકાદીસુ પચ્ચયસંસન્દને ગણના વેદિતબ્બા.
Atthiyā terasāti sahajātato kusalena kusalaṃ, sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, sahajātatova kusalena kusalābyākatanti kusalamūlāni tīṇi, tathā akusalamūlāni, sahajātapurejātapacchājātāhārindriyato pana abyākatena abyākataṃ, vatthārammaṇapurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalaṃ, sahajātapurejātato kusalo ca abyākato ca akusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyato sahajātapurejātato ca kusalo ca abyākato ca kusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyatoti evaṃ terasa. Natthivigatesu satta anantarasadisāni. Avigate terasa atthisadisānīti. Evamettha satta gaṇanaparicchedā ekaṃ tīṇi pañca satta nava dasa terasāti. Tesu vipākavasena ekameva ekakaṃ, aññamaññapurejātapacchājātāsevanasampayuttavasena pañca tikā, vippayuttavasena ekameva pañcakaṃ, hetuanantarasamanantarakammaāhārindriyajhānamagganatthivigatavasena dasa sattakā, ārammaṇasahajātaupanissayavasena tayo navakā, adhipativasena ekaṃ dasakaṃ, nissayaatthiavigatavasena tayo terasakāti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye niddiṭṭhavāre gaṇanavasena sādhukaṃ sallakkhetvā tesaṃ vasena dukatikādīsu paccayasaṃsandane gaṇanā veditabbā.
૪૪૦. યે પન પચ્ચયા યેસં પચ્ચયાનં વિસભાગા વા વિરુદ્ધા વા હોન્તિ, તે તેહિ સદ્ધિં ન યોજેતબ્બા. સેય્યથિદં – હેતુપચ્ચયસ્સ તાવ આરમ્મણાનન્તરસમનન્તરૂપનિસ્સયપુરેજાતપચ્છાજાતકમ્માસેવનાહારઝાનનત્થિવિગતા અધિપતિપચ્ચયે ચ ઠપેત્વા વીમંસં સેસાધિપતિનો વિસભાગા, સહજાતાદયો સભાગા. કસ્મા? તથા ભાવાભાવતો. હેતુપચ્ચયો હિ યેસં હેતુપચ્ચયો હોતિ, તેસં સહજાતાદિપચ્ચયોપિ હોતિ, આરમ્મણાદિપચ્ચયો પન ન હોતીતિ આરમ્મણાદયો તસ્સ વિસભાગા નામ. તસ્મા સો તેહિ, તે વા તેન સદ્ધિં, ન યોજેતબ્બા. પુરેજાતપચ્છાજાતસમ્પયુત્તવિપ્પયુત્તઅત્થિનત્થિવિગતાવિગતા ચ અઞ્ઞમઞ્ઞવિરુદ્ધા, તેપિ અઞ્ઞમઞ્ઞં ન યોજેતબ્બા. તત્થ અયોજનીયે વજ્જેત્વા યોજનીયેહિ યોગે યે વારા લબ્ભન્તિ, તે સઙ્ખેપતો દસ્સેતું હેતુપચ્ચયા અધિપતિયા ચત્તારીતિઆદિ વુત્તં.
440. Ye pana paccayā yesaṃ paccayānaṃ visabhāgā vā viruddhā vā honti, te tehi saddhiṃ na yojetabbā. Seyyathidaṃ – hetupaccayassa tāva ārammaṇānantarasamanantarūpanissayapurejātapacchājātakammāsevanāhārajhānanatthivigatā adhipatipaccaye ca ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā, sahajātādayo sabhāgā. Kasmā? Tathā bhāvābhāvato. Hetupaccayo hi yesaṃ hetupaccayo hoti, tesaṃ sahajātādipaccayopi hoti, ārammaṇādipaccayo pana na hotīti ārammaṇādayo tassa visabhāgā nāma. Tasmā so tehi, te vā tena saddhiṃ, na yojetabbā. Purejātapacchājātasampayuttavippayuttaatthinatthivigatāvigatā ca aññamaññaviruddhā, tepi aññamaññaṃ na yojetabbā. Tattha ayojanīye vajjetvā yojanīyehi yoge ye vārā labbhanti, te saṅkhepato dassetuṃ hetupaccayā adhipatiyā cattārītiādi vuttaṃ.
તત્થ કિઞ્ચાપિ હેતુપચ્ચયસ્સ અધિપતિના સંસન્દને ઊનતરગણનવસેન સત્તહિ વારેહિ ભવિતબ્બં, યસ્મા પન અધિપતીસુ વીમંસાવ હેતુપચ્ચયો, ન ઇતરે, તસ્મા વિસભાગે વજ્જેત્વા સભાગવસેન ‘‘ચત્તારી’’તિ વુત્તં. તાનિ એવં વેદિતબ્બાનિ – કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો અધિપતિપચ્ચયેન પચ્ચયો; કુસલા વીમંસા સમ્પયુત્તકાનં ખન્ધાનં, કુસલો ધમ્મો અબ્યાકતસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો અધિપતિપચ્ચયેન પચ્ચયો; કુસલા વીમંસા ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં રૂપાનં, કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ચ અબ્યાકતસ્સ ચ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો અધિપતિપચ્ચયેન પચ્ચયો; કુસલા વીમંસા સમ્પયુત્તકાનં ખન્ધાનં ચિત્તસમુટ્ઠાનાનઞ્ચ રૂપાનં, અબ્યાકતો ધમ્મો અબ્યાકતસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો અધિપતિપચ્ચયેન પચ્ચયો; વિપાકાબ્યાકતા કિરિયાબ્યાકતા વીમંસા સમ્પયુત્તકાનં ખન્ધાનં ચિત્તસમુટ્ઠાનાનઞ્ચ રૂપાનન્તિ. એત્થ ચ વિપાકાબ્યાકતા લોકુત્તરતોવ ગહેતબ્બા. આરમ્મણપચ્ચયઅનન્તરપચ્ચયાદયો પન વિસભાગત્તા ન યોજિતા. ઇમિના ઉપાયેન સબ્બત્થ લબ્ભમાનઞ્ચ અલબ્ભમાનઞ્ચ ઞત્વા લબ્ભમાનવસેન વારા ઉદ્ધરિતબ્બા.
Tattha kiñcāpi hetupaccayassa adhipatinā saṃsandane ūnataragaṇanavasena sattahi vārehi bhavitabbaṃ, yasmā pana adhipatīsu vīmaṃsāva hetupaccayo, na itare, tasmā visabhāge vajjetvā sabhāgavasena ‘‘cattārī’’ti vuttaṃ. Tāni evaṃ veditabbāni – kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ, kusalo dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ, abyākato dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; vipākābyākatā kiriyābyākatā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānanti. Ettha ca vipākābyākatā lokuttaratova gahetabbā. Ārammaṇapaccayaanantarapaccayādayo pana visabhāgattā na yojitā. Iminā upāyena sabbattha labbhamānañca alabbhamānañca ñatvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.
સહજાતે સત્તાતિ હેતુયા લદ્ધાનેવ. અઞ્ઞમઞ્ઞે તીણીતિ સુદ્ધિકઅઞ્ઞમઞ્ઞે લદ્ધાનેવ. નિસ્સયે સત્તાતિ હેતુયા લદ્ધાનેવ. વિપાકે એકન્તિ સુદ્ધિકવિપાકે લદ્ધમેવ. ઇન્દ્રિયમગ્ગેસુ ચત્તારીતિ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ . સમ્પયુત્તે તીણીતિ સુદ્ધિકસમ્પયુત્તે લદ્ધાનેવ. વિપ્પયુત્તે તીણીતિ કુસલાદિચિત્તસમુટ્ઠાનં રૂપં પચ્ચયુપ્પન્નં કત્વા વેદિતબ્બાનિ. અત્થિઅવિગતેસુ સત્તાતિ હેતુયા લદ્ધાનેવ.
Sahajātesattāti hetuyā laddhāneva. Aññamaññe tīṇīti suddhikaaññamaññe laddhāneva. Nissaye sattāti hetuyā laddhāneva. Vipāke ekanti suddhikavipāke laddhameva. Indriyamaggesu cattārīti heṭṭhā vuttanayāneva . Sampayutte tīṇīti suddhikasampayutte laddhāneva. Vippayutte tīṇīti kusalādicittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ paccayuppannaṃ katvā veditabbāni. Atthiavigatesu sattāti hetuyā laddhāneva.
૪૪૧-૪૪૩. એવં યેહિ અધિપતિપચ્ચયાદીહિ એકાદસહિ પચ્ચયેહિ સદ્ધિં હેતુપચ્ચયો યોજનં લભતિ, તેસં વસેન દુમૂલકનયે ગણનં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તિમૂલકાદીસુ તસ્સ દસ્સનત્થં લક્ખણં ઠપેન્તો હેતુસહજાતનિસ્સયઅત્થિઅવિગતન્તિ સત્તાતિઆદિમાહ. પોત્થકેસુ પન નિસ્સઉપનિસ્સઅધિપાતિ એવં પરિહીનક્ખરાનિ પચ્ચયનામાનિ લિખન્તિ, તં સઞ્ઞાકરણમત્તવસેન લિખિતં. તસ્મા તાદિસેસુ ઠાનેસુ પરિપુણ્ણા પાળિ કાતબ્બા. યં પનિદં લક્ખણં ઠપિતં, તેન ઇદં દીપેતિ – અયં હેતુપચ્ચયો સહજાતાદીહિ ચતૂહિ સદ્ધિં સંસન્દને અત્તનો વિભઙ્ગે લદ્ધાનિ સત્તેવ વિસ્સજ્જનાનિ લભતિ. સચે પનેત્થ અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયો પવિસતિ, અઞ્ઞમઞ્ઞે લદ્ધાનિ તીણિ લભતિ. સચે સમ્પયુત્તપચ્ચયો પવિસતિ, તાનેવ તીણિ લભતિ. સચે વિપ્પયુત્તપચ્ચયો પવિસતિ, હેતુવિપ્પયુત્તદુકે લદ્ધાનિ તીણિ લભતિ. સચે વિપાકપચ્ચયો પવિસતિ, સબ્બેહિ વિપાકસભાગેહિ સદ્ધિં સંસન્દને એવમેવ વિસ્સજ્જનં લભતિ. સચે પનેત્થ ઇન્દ્રિયમગ્ગપચ્ચયા પવિસન્તિ, તેહિ સદ્ધિં દુમૂલકે લદ્ધાનિ ચત્તારિયેવ લભતિ. સચે તેહિ સદ્ધિં અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયો પવિસતિ, હેતાધિપતિદુકે દસ્સિતેસુ ચતૂસુ વિસ્સજ્જનેસુ ‘‘કુસલો ધમ્મો અબ્યાકતસ્સ, કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ચ અબ્યાકતસ્સ ચા’’તિ દ્વે અપનેત્વા સેસાનિ દ્વે લભતિ. સચેપિ તત્થ સમ્પયુત્તપચ્ચયો પવિસતિ, તાનેવ દ્વે લભતિ. સચે પન વિપ્પયુત્તપચ્ચયો પવિસતિ, ઇતરાનિ દ્વે લભતિ. સચે પન તેસુ વિપાકપચ્ચયો પવિસતિ, સબ્બત્થ એકમેવ લભતિ. અધિપતિના પન સદ્ધિં હેતાધિપતિદુકતો ઊનતરગણનેસુ અપ્પવિસન્તેસુ ચત્તારિયેવ લભતિ. ઊનતરગણનેસુ પવિસન્તેસુ તેસં વસેન દ્વે એકન્તિ લભતિ. એવં તેસં તેસં પચ્ચયાનં સમાયોગે લબ્ભમાનં ગણનં વિદિત્વા તિમૂલકાદીસુ ગણના ઉદ્ધરિતબ્બાતિ.
441-443. Evaṃ yehi adhipatipaccayādīhi ekādasahi paccayehi saddhiṃ hetupaccayo yojanaṃ labhati, tesaṃ vasena dumūlakanaye gaṇanaṃ dassetvā idāni timūlakādīsu tassa dassanatthaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapento hetusahajātanissayaatthiavigatanti sattātiādimāha. Potthakesu pana nissaupanissaadhipāti evaṃ parihīnakkharāni paccayanāmāni likhanti, taṃ saññākaraṇamattavasena likhitaṃ. Tasmā tādisesu ṭhānesu paripuṇṇā pāḷi kātabbā. Yaṃ panidaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapitaṃ, tena idaṃ dīpeti – ayaṃ hetupaccayo sahajātādīhi catūhi saddhiṃ saṃsandane attano vibhaṅge laddhāni satteva vissajjanāni labhati. Sace panettha aññamaññapaccayo pavisati, aññamaññe laddhāni tīṇi labhati. Sace sampayuttapaccayo pavisati, tāneva tīṇi labhati. Sace vippayuttapaccayo pavisati, hetuvippayuttaduke laddhāni tīṇi labhati. Sace vipākapaccayo pavisati, sabbehi vipākasabhāgehi saddhiṃ saṃsandane evameva vissajjanaṃ labhati. Sace panettha indriyamaggapaccayā pavisanti, tehi saddhiṃ dumūlake laddhāni cattāriyeva labhati. Sace tehi saddhiṃ aññamaññapaccayo pavisati, hetādhipatiduke dassitesu catūsu vissajjanesu ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti dve apanetvā sesāni dve labhati. Sacepi tattha sampayuttapaccayo pavisati, tāneva dve labhati. Sace pana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhati. Sace pana tesu vipākapaccayo pavisati, sabbattha ekameva labhati. Adhipatinā pana saddhiṃ hetādhipatidukato ūnataragaṇanesu appavisantesu cattāriyeva labhati. Ūnataragaṇanesu pavisantesu tesaṃ vasena dve ekanti labhati. Evaṃ tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.
એતેસુ પન ઘટનેસુ સબ્બપઠમાનિ ચત્તારિ ઘટનાનિ સામઞ્ઞતો નવન્નમ્પિ હેતૂનં વસેન વુત્તાનિ અવિપાકાનિ. અબ્યાકતેન અબ્યાકતવિસ્સજ્જને પનેત્થ વિપાકહેતુપિ લબ્ભતિ.
Etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamāni cattāri ghaṭanāni sāmaññato navannampi hetūnaṃ vasena vuttāni avipākāni. Abyākatena abyākatavissajjane panettha vipākahetupi labbhati.
તતો પરાનિ પઞ્ચ ઘટનાનિ વિપાકહેતુવસેન વુત્તાનિ. તત્થ સબ્બેપિ સહજાતવિપાકા ચેવ વિપાકસહજાતરૂપા ચ. તેસુ પઠમે ઘટને વિપાકા ચેવ તંસમુટ્ઠાનરૂપા ચ લબ્ભન્તિ, દુતિયે વિપાકા ચેવ પટિસન્ધિયઞ્ચ વત્થુરૂપં. તતિયે અરૂપધમ્માવ. ચતુત્થે વિપાકચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપમેવ લબ્ભતિ. પઞ્ચમે વત્થુરૂપમેવ.
Tato parāni pañca ghaṭanāni vipākahetuvasena vuttāni. Tattha sabbepi sahajātavipākā ceva vipākasahajātarūpā ca. Tesu paṭhame ghaṭane vipākā ceva taṃsamuṭṭhānarūpā ca labbhanti, dutiye vipākā ceva paṭisandhiyañca vatthurūpaṃ. Tatiye arūpadhammāva. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpameva labbhati. Pañcame vatthurūpameva.
તતો પરાનિ પઞ્ચદસ ઘટનાનિ ઇન્દ્રિયમગ્ગયુત્તાનિ અમોહહેતુવસેન વુત્તાનિ. તત્થ પઠમાનિ નવ નિરાધિપતીનિ, પચ્છિમાનિ છ સાધિપતીનિ. નિરાધિપતિકેસુપિ પઠમાનિ ચત્તારિ સામઞ્ઞતો સબ્બત્થ અમોહવસેન વુત્તાનિ, પચ્છિમાનિ પઞ્ચ વિપાકામોહવસેન. તત્થ નિરાધિપતિકેસુ પઠમે ચત્તારીતિ હેટ્ઠા હેતાધિપતિદુકે દસ્સિતાનેવ. દુતિયે ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપં પરિહાયતિ. તતિયે વત્થુરૂપં પરિહાયતિ. ચતુત્થે કુસલો ધમ્મો ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં, અબ્યાકતો તંસમુટ્ઠાનાનન્તિ રૂપમેવ લબ્ભતિ. તતો પરાનિ વિપાકયુત્તાનિ પઞ્ચ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ. સાધિપતિકેસુ પઠમાનિ તીણિ ઘટનાનિ સામઞ્ઞતો વિપાકાવિપાકહેતુવસેન વુત્તાનિ. તેસુ પઠમે ચત્તારિ વુત્તનયાનેવ. દુતિયે રૂપં પરિહાયતિ, તતિયે અરૂપં પરિહાયતિ. તતો પરાનિ તીણિ વિપાકહેતુવસેન વુત્તાનિ. તેસુ પઠમે રૂપારૂપં લબ્ભતિ, દુતિયે અરૂપમેવ, તતિયે રૂપમેવ. એવમ્પિ તેસં તેસં પચ્ચયાનં સમાયોગે લબ્ભમાનં ગણનં વિદિત્વા તિમૂલકાદીસુ ગણના ઉદ્ધરિતબ્બાતિ.
Tato parāni pañcadasa ghaṭanāni indriyamaggayuttāni amohahetuvasena vuttāni. Tattha paṭhamāni nava nirādhipatīni, pacchimāni cha sādhipatīni. Nirādhipatikesupi paṭhamāni cattāri sāmaññato sabbattha amohavasena vuttāni, pacchimāni pañca vipākāmohavasena. Tattha nirādhipatikesu paṭhame cattārīti heṭṭhā hetādhipatiduke dassitāneva. Dutiye cittasamuṭṭhānarūpaṃ parihāyati. Tatiye vatthurūpaṃ parihāyati. Catutthe kusalo dhammo cittasamuṭṭhānānaṃ, abyākato taṃsamuṭṭhānānanti rūpameva labbhati. Tato parāni vipākayuttāni pañca heṭṭhā vuttanayāneva. Sādhipatikesu paṭhamāni tīṇi ghaṭanāni sāmaññato vipākāvipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame cattāri vuttanayāneva. Dutiye rūpaṃ parihāyati, tatiye arūpaṃ parihāyati. Tato parāni tīṇi vipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Evampi tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.
હેતુમૂલકં નિટ્ઠિતં.
Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.
૪૪૪. આરમ્મણમૂલકેપિ અધિપતિપચ્ચયાદયો સત્ત આરમ્મણેન સભાગા, સેસા સોળસ વિસભાગાતિ તે અયોજેત્વા સત્તેવ યોજિતા. તેસુ અધિપતિયા સત્તાતિ કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ, અકુસલસ્સ ધમ્મસ્સ, અબ્યાકતસ્સાતિ એવં કુસલમૂલાનિ તીણિ, અકુસલમૂલં એકં, અબ્યાકતમૂલાનિ તીણીતિ સત્ત. નિસ્સયે તીણીતિ વત્થુવસેન અબ્યાકતમૂલાનેવ. ઉપનિસ્સયે સત્ત હેટ્ઠિમાનિ એવ. પુરેજાતે તીણીતિ વત્થારમ્મણવસેન અબ્યાકતમૂલાનિ. વિપ્પયુત્તે તીણીતિ વત્થુવસેનેવ. અત્થિઅવિગતેસુ તીણીતિ વત્થારમ્મણવસેન. યથા પન હેતુમૂલકે લક્ખણદસ્સનત્થં ઘટનાનિ ઠપિતાનિ, તથા આરમ્મણમૂલકાદીસુપિ.
444. Ārammaṇamūlakepi adhipatipaccayādayo satta ārammaṇena sabhāgā, sesā soḷasa visabhāgāti te ayojetvā satteva yojitā. Tesu adhipatiyā sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa, akusalassa dhammassa, abyākatassāti evaṃ kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlaṃ ekaṃ, abyākatamūlāni tīṇīti satta. Nissaye tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāneva. Upanissaye satta heṭṭhimāni eva. Purejāte tīṇīti vatthārammaṇavasena abyākatamūlāni. Vippayutte tīṇīti vatthuvaseneva. Atthiavigatesu tīṇīti vatthārammaṇavasena. Yathā pana hetumūlake lakkhaṇadassanatthaṃ ghaṭanāni ṭhapitāni, tathā ārammaṇamūlakādīsupi.
૪૪૫. તત્થ યાનિ તાવ ઇમસ્મિં આરમ્મણમૂલકે પઞ્ચ ઘટનાનિ ઠપિતાનિ. તત્થ પઠમં આરમ્મણાધિપતિવસેન સાધિપતિકં. તત્થ સત્તાતિ આરમ્મણાધિપતિદુકે લદ્ધવિસ્સજ્જનાનેવ. દુતિયં નિરાધિપતિકં. તત્થ તીણીતિ વત્થારમ્મણવસેન આરમ્મણવસેનેવ વા અબ્યાકતમૂલાનિ. તતિયં નિસ્સયેન વુત્તં. તત્થ તીણીતિ વત્થુવસેન અબ્યાકતમૂલાનિ. ચતુત્થપઞ્ચમાનિ સાધિપતિકાનિ. તેસુ ચતુત્થે એકન્તિ વત્થારમ્મણવસેન આરમ્મણવસેનેવ વા અબ્યાકતમૂલં અકુસલં. પઞ્ચમે એકન્તિ નિસ્સયતો અબ્યાકતમૂલકં અકુસલં. એવમિધાપિ લબ્ભમાનવસેન તિકાદીસુ ગણના વેદિતબ્બા. તથા અધિપતિમૂલકાદીસુ. આરમ્મણઇન્દ્રિયવિપાકવસેન વિત્થારયોજનં પન અવત્વા તત્થ તત્થ વત્તબ્બયુત્તકમેવ વદામાતિ.
445. Tattha yāni tāva imasmiṃ ārammaṇamūlake pañca ghaṭanāni ṭhapitāni. Tattha paṭhamaṃ ārammaṇādhipativasena sādhipatikaṃ. Tattha sattāti ārammaṇādhipatiduke laddhavissajjanāneva. Dutiyaṃ nirādhipatikaṃ. Tattha tīṇīti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlāni. Tatiyaṃ nissayena vuttaṃ. Tattha tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāni. Catutthapañcamāni sādhipatikāni. Tesu catutthe ekanti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlaṃ akusalaṃ. Pañcame ekanti nissayato abyākatamūlakaṃ akusalaṃ. Evamidhāpi labbhamānavasena tikādīsu gaṇanā veditabbā. Tathā adhipatimūlakādīsu. Ārammaṇaindriyavipākavasena vitthārayojanaṃ pana avatvā tattha tattha vattabbayuttakameva vadāmāti.
૪૪૬. અધિપતિમૂલકે સહજાતે સત્તાતિ સહજાતાધિપતિવસેન કુસલમૂલાનિ તીણિ, અકુસલમૂલાનિ તીણિ, અબ્યાકતમૂલં એકં. સહજાતેન પન સદ્ધિં આરમ્મણાધિપતિ, આરમ્મણાધિપતિના ચ સદ્ધિં સહજાતં ન લબ્ભતિ. અઞ્ઞમઞ્ઞે તીણીતિ સહજાતાધિપતિવસેનેવ. નિસ્સયે અટ્ઠાતિ કુસલમૂલાનિ તીણિ, અકુસલમૂલાનિ તીણિ, અબ્યાકતમૂલાનિ દ્વે. અબ્યાકતો હિ અધિપતિ અબ્યાકતસ્સ સહજાતતો ચેવ આરમ્મણતો ચ નિસ્સયો હોતિ, અકુસલસ્સ આરમ્મણતોવ. કુસલસ્સ પન ઉભયથાપિ ન હોતીતિ અબ્યાકતમૂલાનિ દ્વેયેવાતિ એવં અટ્ઠ. ઉપનિસ્સયે સત્ત આરમ્મણસદિસાનેવ. પુરેજાતે એકન્તિ અબ્યાકતાધિપતિ આરમ્મણવસેન અકુસલસ્સ. વિપાકે એકં અબ્યાકતેન અબ્યાકતં લોકુત્તરં. આહારાદીસુ સત્ત હેટ્ઠા એકમૂલકે લદ્ધાનેવ. વિપ્પયુત્તે ચત્તારીતિ કુસલેન અબ્યાકતં, તથા અકુસલેન, અબ્યાકતેન અબ્યાકતઞ્ચ કુસલઞ્ચ. અત્થિઅવિગતેસુ અટ્ઠ નિસ્સયસદિસાનેવ.
446. Adhipatimūlake sahajāte sattāti sahajātādhipativasena kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlaṃ ekaṃ. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhati. Aññamaññe tīṇīti sahajātādhipativaseneva. Nissaye aṭṭhāti kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlāni dve. Abyākato hi adhipati abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca nissayo hoti, akusalassa ārammaṇatova. Kusalassa pana ubhayathāpi na hotīti abyākatamūlāni dveyevāti evaṃ aṭṭha. Upanissaye satta ārammaṇasadisāneva. Purejāte ekanti abyākatādhipati ārammaṇavasena akusalassa. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ lokuttaraṃ. Āhārādīsu satta heṭṭhā ekamūlake laddhāneva. Vippayutte cattārīti kusalena abyākataṃ, tathā akusalena, abyākatena abyākatañca kusalañca. Atthiavigatesu aṭṭha nissayasadisāneva.
૪૪૭-૪૫૨. ઘટનાનિ પનેત્થ પટિપાટિયા આરમ્મણાદીહિ અયોજેત્વા પઠમં અત્થિઅવિગતેહિ યોજિતાનિ. કિં કારણાતિ? ઉભયાધિપતિમિસ્સકત્તા. તત્થ પઠમે ઘટને આરમ્મણાધિપતિવસેન વત્થારમ્મણં લબ્ભતિ , દુતિયે નિસ્સયવસેન ગરું કત્વા અસ્સાદેન્તસ્સ વત્થુમેવ, તતિયે સહજાતાધિપતિવસેન કુસલાદયો રૂપાનં, આરમ્મણાધિપતિવસેન વત્થુ અકુસલસ્સ. તતો પરાનિ તીણિ ઘટનાનિ આરમ્મણાધિપતિવસેન વુત્તાનિ. તત્થ પઠમે સત્તાતિ હેટ્ઠા વુત્તાનેવ. દુતિયે એકન્તિ પુરેજાતાનિ વત્થારમ્મણાનિ અકુસલસ્સ. તતિયે વત્થુમેવ અકુસલસ્સ. તતો પરાનિ તીણિ ઘટનાનિ વિપાકાવિપાકસાધારણાનિ સહજાતાધિપતિવસેન વુત્તાનિ. તત્થ પઠમે રૂપારૂપં લબ્ભતિ, દુતિયે અરૂપમેવ, તતિયે રૂપમેવ. તતો પરાનિ તીણિ વિપાકાધિપતિવસેન વુત્તાનિ. તેસુપિ પઠમે રૂપારૂપં લબ્ભતિ, દુતિયે અરૂપં, તતિયે રૂપમેવ. તતો પરાનિ છ ઘટનાનિ આહારિન્દ્રિયયુત્તાનિ ચિત્તાધિપતિવસેન વુત્તાનિ. તત્થ તીણિ અવિપાકાનિ, તીણિ સવિપાકાનિ. તેસુ ગણના પાકટાયેવ. તતો પરાનિ છ ઘટનાનિ તથેવ વિરિયાધિપતિવસેન વુત્તાનિ. નનુ ચ અધિપતિપટિપાટિયા પઠમં વિરિયાધિપતિવસેન વત્તબ્બાનિ સિયું, કસ્મા તથા ન વુત્તાનીતિ? પરતો હેતુવસેન વુત્તઘટનેહિ સદિસત્તા. પરતો હિ હેતુવસેન ઘટનાનિ અમોહસ્સ વીમંસાધિપતિત્તા વીમંસાય ચ સમ્માદિટ્ઠિભાવતો મગ્ગસમ્પયુત્તાનિ. વિરિયમ્પિ ચ સમ્માવાયામમિચ્છાવાયામભાવેન મગ્ગોતિ તેન સદ્ધિં ઘટનાનિ પરતો હેતુવસેન વુત્તઘટનેહિ સદિસાનીતિ પરિવત્તેત્વા વુત્તાનિ. તેસુપિ ગણના પાકટાયેવ.
447-452. Ghaṭanāni panettha paṭipāṭiyā ārammaṇādīhi ayojetvā paṭhamaṃ atthiavigatehi yojitāni. Kiṃ kāraṇāti? Ubhayādhipatimissakattā. Tattha paṭhame ghaṭane ārammaṇādhipativasena vatthārammaṇaṃ labbhati , dutiye nissayavasena garuṃ katvā assādentassa vatthumeva, tatiye sahajātādhipativasena kusalādayo rūpānaṃ, ārammaṇādhipativasena vatthu akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni ārammaṇādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti heṭṭhā vuttāneva. Dutiye ekanti purejātāni vatthārammaṇāni akusalassa. Tatiye vatthumeva akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni vipākāvipākasādhāraṇāni sahajātādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Tato parāni tīṇi vipākādhipativasena vuttāni. Tesupi paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpaṃ, tatiye rūpameva. Tato parāni cha ghaṭanāni āhārindriyayuttāni cittādhipativasena vuttāni. Tattha tīṇi avipākāni, tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato parāni cha ghaṭanāni tatheva viriyādhipativasena vuttāni. Nanu ca adhipatipaṭipāṭiyā paṭhamaṃ viriyādhipativasena vattabbāni siyuṃ, kasmā tathā na vuttānīti? Parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisattā. Parato hi hetuvasena ghaṭanāni amohassa vīmaṃsādhipatittā vīmaṃsāya ca sammādiṭṭhibhāvato maggasampayuttāni. Viriyampi ca sammāvāyāmamicchāvāyāmabhāvena maggoti tena saddhiṃ ghaṭanāni parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisānīti parivattetvā vuttāni. Tesupi gaṇanā pākaṭāyeva.
૪૫૩-૪૫૬. અનન્તરસમનન્તરમૂલકેસુ સત્તાતિ કુસલો કુસલસ્સ અબ્યાકતસ્સ ચ, તથા અકુસલો, અબ્યાકતો તિણ્ણન્નમ્પીતિ એવં સત્ત. કમ્મે એકન્તિ કુસલા મગ્ગચેતના અત્તનો વિપાકાબ્યાકતસ્સ. ઘટનાનિ પનેતેસુ તીણિ તીણિયેવ. તાનિ બહુતરપટિપાટિયા વુત્તાનિ.
453-456. Anantarasamanantaramūlakesu sattāti kusalo kusalassa abyākatassa ca, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampīti evaṃ satta. Kamme ekanti kusalā maggacetanā attano vipākābyākatassa. Ghaṭanāni panetesu tīṇi tīṇiyeva. Tāni bahutarapaṭipāṭiyā vuttāni.
૪૫૭-૪૬૦. સહજાતઅઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયમૂલકેસુ યે યે દુકમૂલકે પચ્ચયા વુત્તા તે તેયેવ આદિતો ઠિતેન સભાગા. તસ્મા દુકમૂલકે ગણનં ઞત્વા યે ઉપરિ પચ્ચયા ઘટિતા, તેસુ ઊનતરગણનસ્સ વસેન સબ્બઘટનેસુ ગણના વેદિતબ્બા. તત્થ સહજાતમૂલકે દસ ઘટનાનિ. તેસુ પઞ્ચ અવિપાકાનિ, પઞ્ચ સવિપાકાનિ. તત્થ અવિપાકેસુ તાવ પઠમે કુસલો કુસલસ્સ અબ્યાકતસ્સ , કુસલાબ્યાકતસ્સ, કુસલાબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સાતિ ચત્તારિ, તથા અકુસલો, અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સેવાતિ એવં નવ. તત્થ કુસલાકુસલાદિકેસુ અટ્ઠસુ વિસ્સજ્જનેસુ અરૂપઞ્ચેવ ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપઞ્ચ લબ્ભતિ. અબ્યાકતે વત્થુરૂપમ્પિ. દુતિયે ઘટને અબ્યાકતવિસ્સજ્જને રૂપેસુ વત્થુમેવ લબ્ભતિ, તતિયે તીસુપિ અરૂપમેવ, ચતુત્થે ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપમેવ, પઞ્ચમે પટિસન્ધિયં વત્થુના સદ્ધિં અરૂપધમ્મા. સવિપાકેસુ પઠમે વિપાકા ચેવ વિપાકચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપઞ્ચ, દુતિયે વિપાકા ચેવ વત્થુરૂપઞ્ચ, તતિયે વિપાકમેવ, ચતુત્થે વિપાકચિત્તસમુટ્ઠાનમેવ, પઞ્ચમે વત્થુરૂપમેવ લબ્ભતિ.
457-460. Sahajātaaññamaññanissayamūlakesu ye ye dukamūlake paccayā vuttā te teyeva ādito ṭhitena sabhāgā. Tasmā dukamūlake gaṇanaṃ ñatvā ye upari paccayā ghaṭitā, tesu ūnataragaṇanassa vasena sabbaghaṭanesu gaṇanā veditabbā. Tattha sahajātamūlake dasa ghaṭanāni. Tesu pañca avipākāni, pañca savipākāni. Tattha avipākesu tāva paṭhame kusalo kusalassa abyākatassa , kusalābyākatassa, kusalābyākato abyākatassāti cattāri, tathā akusalo, abyākato abyākatassevāti evaṃ nava. Tattha kusalākusalādikesu aṭṭhasu vissajjanesu arūpañceva cittasamuṭṭhānarūpañca labbhati. Abyākate vatthurūpampi. Dutiye ghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhati, tatiye tīsupi arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva, pañcame paṭisandhiyaṃ vatthunā saddhiṃ arūpadhammā. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañca, dutiye vipākā ceva vatthurūpañca, tatiye vipākameva, catutthe vipākacittasamuṭṭhānameva, pañcame vatthurūpameva labbhati.
અઞ્ઞમઞ્ઞમૂલકે છ ઘટનાનિ. તેસુ પઠમાનિ તીણિ અવિપાકાનિ, પચ્છિમાનિ તીણિ સવિપાકાનિ. તેસુ ગણના પાકટાયેવ.
Aññamaññamūlake cha ghaṭanāni. Tesu paṭhamāni tīṇi avipākāni, pacchimāni tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva.
૪૬૧. નિસ્સયમૂલકે નિસ્સયપચ્ચયા આરમ્મણે તીણીતિ વત્થું આરમ્મણં કત્વા પવત્તકુસલાદિવસેન વેદિતબ્બાનિ. ઉપનિસ્સયે એકન્તિ વત્થું આરમ્મણૂપનિસ્સયં કત્વા ઉપ્પન્નાકુસલં. સેસં દુમૂલકે હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.
461. Nissayamūlake nissayapaccayā ārammaṇe tīṇīti vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā pavattakusalādivasena veditabbāni. Upanissaye ekanti vatthuṃ ārammaṇūpanissayaṃ katvā uppannākusalaṃ. Sesaṃ dumūlake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
૪૬૨-૪૬૪. ઇમસ્મિં પન નિસ્સયપચ્ચયે વીસતિ ઘટનાનિ. તેસુ પુરિમાનિ છ ઘટનાનિ પુરેજાતસહજાતવસેન વુત્તાનિ, તતો ચત્તારિ પુરેજાતવસેનેવ, તતો દસ સહજાતવસેનેવ. તત્થ પઠમે ઘટને તેરસાતિ નિસ્સયપચ્ચયવિભઙ્ગે વુત્તાનેવ. દુતિયે અટ્ઠાતિ સહજાતાધિપતિવસેન સત્ત, વત્થું ગરું કત્વા અકુસલઞ્ચાતિ અટ્ઠ. તતિયે સત્ત ઇન્દ્રિયપચ્ચયે લદ્ધાનેવ. ચતુત્થે પઞ્ચ વિપ્પયુત્તે લદ્ધાનિ. પઞ્ચમે ચત્તારીતિ કુસલાદીનિ ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં, વત્થુ ચ અકુસલસ્સ. છટ્ઠે તીણીતિ કુસલાદીનિ ચિત્તસમુટ્ઠાનસ્સ. પુરેજાતવસેન ચતૂસુ પઠમે તીણીતિ વત્થુ કુસલાદીનં, ચક્ખાદીનિ ચ અબ્યાકતસ્સ. દુતિયે વત્થુમેવ કુસલાદીનં. તતિયે એકન્તિ વત્થુ અકુસલસ્સ. ચતુત્થે ચક્ખાદીનિ વિઞ્ઞાણપઞ્ચકસ્સ. સહજાતવસેન દસ સવિપાકાવિપાકવસેન દ્વિધા ભિન્દિત્વા સહજાતમૂલકે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ.
462-464. Imasmiṃ pana nissayapaccaye vīsati ghaṭanāni. Tesu purimāni cha ghaṭanāni purejātasahajātavasena vuttāni, tato cattāri purejātavaseneva, tato dasa sahajātavaseneva. Tattha paṭhame ghaṭane terasāti nissayapaccayavibhaṅge vuttāneva. Dutiye aṭṭhāti sahajātādhipativasena satta, vatthuṃ garuṃ katvā akusalañcāti aṭṭha. Tatiye satta indriyapaccaye laddhāneva. Catutthe pañca vippayutte laddhāni. Pañcame cattārīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ, vatthu ca akusalassa. Chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassa. Purejātavasena catūsu paṭhame tīṇīti vatthu kusalādīnaṃ, cakkhādīni ca abyākatassa. Dutiye vatthumeva kusalādīnaṃ. Tatiye ekanti vatthu akusalassa. Catutthe cakkhādīni viññāṇapañcakassa. Sahajātavasena dasa savipākāvipākavasena dvidhā bhinditvā sahajātamūlake vuttanayeneva veditabbāni.
૪૬૫. ઉપનિસ્સયમૂલકે આરમ્મણે સત્તાતિ આરમ્મણૂપનિસ્સયે લદ્ધાનેવ. અધિપતિયા સત્તાતિ તાનેવ. અનન્તરસમનન્તરેસુ અનન્તરૂપનિસ્સયે લદ્ધાનેવ. નિસ્સયે એકન્તિ વત્થુ અકુસલસ્સ. પુરેજાતે એકન્તિ તસ્સેવ વત્થું વા આરમ્મણં વા. આસેવને તીણિ અનન્તરૂપનિસ્સયવસેન. કમ્મે દ્વે પકતૂપનિસ્સયવસેન. લોકુત્તરકુસલચેતના પન અનન્તરૂપનિસ્સયોપિ હોતિ. વિપ્પયુત્તે એકં આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન, તથા અત્થિઅવિગતેસુ. નત્થિવિગતેસુ સત્ત અનન્તરસમાનેવ.
465. Upanissayamūlake ārammaṇe sattāti ārammaṇūpanissaye laddhāneva. Adhipatiyā sattāti tāneva. Anantarasamanantaresu anantarūpanissaye laddhāneva. Nissaye ekanti vatthu akusalassa. Purejāte ekanti tasseva vatthuṃ vā ārammaṇaṃ vā. Āsevane tīṇi anantarūpanissayavasena. Kamme dve pakatūpanissayavasena. Lokuttarakusalacetanā pana anantarūpanissayopi hoti. Vippayutte ekaṃ ārammaṇūpanissayavasena, tathā atthiavigatesu. Natthivigatesu satta anantarasamāneva.
૪૬૬. ઉપનિસ્સયમૂલકાનિ પન સત્ત ઘટનાનિ હોન્તિ. તત્થ પુરિમાનિ તીણિ આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન વુત્તાનિ. તત્થ પઠમે સત્તાતિ કુસલો કુસલાદીનં, તથા અબ્યાકતો, અકુસલો અકુસલસ્સેવાતિ એવં સત્ત. દુતિયે એકન્તિ ચક્ખાદિઅબ્યાકતં અકુસલસ્સ. તતિયે વત્થુ અકુસલસ્સ. તતો પરાનિ દ્વે અનન્તરૂપનિસ્સયવસેન વુત્તાનિ. તેસુ ગણના પાકટાયેવ. તતો દ્વે અનન્તરપકતૂપનિસ્સયવસેન વુત્તાનિ. તત્થ પઠમે લોકિયકુસલાકુસલચેતનાપચ્ચયભાવતો ગહેતબ્બા, દુતિયે લોકુત્તરકુસલાવ.
466. Upanissayamūlakāni pana satta ghaṭanāni honti. Tattha purimāni tīṇi ārammaṇūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti kusalo kusalādīnaṃ, tathā abyākato, akusalo akusalassevāti evaṃ satta. Dutiye ekanti cakkhādiabyākataṃ akusalassa. Tatiye vatthu akusalassa. Tato parāni dve anantarūpanissayavasena vuttāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato dve anantarapakatūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame lokiyakusalākusalacetanāpaccayabhāvato gahetabbā, dutiye lokuttarakusalāva.
૪૬૭-૪૬૮. પુરેજાતમૂલકે આરમ્મણે તીણીતિ અબ્યાકતો કુસલાદીનં. અધિપતિયા એકન્તિ અબ્યાકતો અકુસલસ્સ. સેસેસુપિ એસેવ નયો. એત્થ પન સત્ત ઘટનાનિ. તેસુ પઠમં વત્થારમ્મણવસેન વુત્તં, દુતિયં વત્થુવસેનેવ, તતિયં આરમ્મણવસેન, ચતુત્થં વત્થુસ્સ આરમ્મણકાલવસેન, પઞ્ચમં આરમ્મણાધિપતિવસેન, છટ્ઠં વત્થુનો આરમ્મણાધિપતિકાલવસેન, સત્તમં ચક્ખાદિવસેન.
467-468. Purejātamūlake ārammaṇe tīṇīti abyākato kusalādīnaṃ. Adhipatiyā ekanti abyākato akusalassa. Sesesupi eseva nayo. Ettha pana satta ghaṭanāni. Tesu paṭhamaṃ vatthārammaṇavasena vuttaṃ, dutiyaṃ vatthuvaseneva, tatiyaṃ ārammaṇavasena, catutthaṃ vatthussa ārammaṇakālavasena, pañcamaṃ ārammaṇādhipativasena, chaṭṭhaṃ vatthuno ārammaṇādhipatikālavasena, sattamaṃ cakkhādivasena.
૪૬૯-૪૭૨. પચ્છાજાતમૂલકે વીસતિ પચ્ચયા ન યુજ્જન્તિ, તયોવ યોજનં લભન્તિ. એકમેવેત્થ ઘટનં, તં કાયસ્સ કુસલાદીનં વસેન વેદિતબ્બં. આસેવનમૂલકેપિ એકમેવ ઘટનં.
469-472. Pacchājātamūlake vīsati paccayā na yujjanti, tayova yojanaṃ labhanti. Ekamevettha ghaṭanaṃ, taṃ kāyassa kusalādīnaṃ vasena veditabbaṃ. Āsevanamūlakepi ekameva ghaṭanaṃ.
૪૭૩-૪૭૭. કમ્મમૂલકે અનન્તરે એકન્તિ મગ્ગચેતનાવસેન વુત્તં. અઞ્ઞમઞ્ઞે તીણીતિ એત્થ પટિસન્ધિયં વત્થુપિ ગહેતબ્બં. ઉપનિસ્સયે દ્વેતિ અનન્તરપકતૂપનિસ્સયવસેન હેટ્ઠા વુત્તાનેવ. એવં સેસાનિપિ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ. એત્થ પન એકાદસ ઘટનાનિ. તત્થ પઠમાનિ દ્વે પકતૂપનિસ્સયાનન્તરૂપનિસ્સયવિભાગતો નાનાક્ખણિકકમ્મવસેન વુત્તાનિ. તતો પરાનિ ચત્તારિ વિપાકાવિપાકતો એકક્ખણિકકમ્મવસેન વુત્તાનિ. તત્થ પઠમે અરૂપેન સદ્ધિં ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપં લબ્ભતિ, દુતિયે અરૂપેન સદ્ધિં વત્થુ, તતિયે અરૂપમેવ, ચતુત્થે ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપમેવ. પટિસન્ધિયં પન કટત્તારૂપમ્પિ લબ્ભતિ. તતો પરાનિ પઞ્ચ સવિપાકાનિ, તાનિ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ. વિપાકમૂલકે પઞ્ચ ઘટાનાનિ ઉત્તાનત્થાનેવ.
473-477. Kammamūlake anantare ekanti maggacetanāvasena vuttaṃ. Aññamaññe tīṇīti ettha paṭisandhiyaṃ vatthupi gahetabbaṃ. Upanissaye dveti anantarapakatūpanissayavasena heṭṭhā vuttāneva. Evaṃ sesānipi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni. Ettha pana ekādasa ghaṭanāni. Tattha paṭhamāni dve pakatūpanissayānantarūpanissayavibhāgato nānākkhaṇikakammavasena vuttāni. Tato parāni cattāri vipākāvipākato ekakkhaṇikakammavasena vuttāni. Tattha paṭhame arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhati, dutiye arūpena saddhiṃ vatthu, tatiye arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva. Paṭisandhiyaṃ pana kaṭattārūpampi labbhati. Tato parāni pañca savipākāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Vipākamūlake pañca ghaṭānāni uttānatthāneva.
૪૭૮-૪૮૩. આહારમૂલકે સત્તાતિઆદીનિ વુત્તનયાનેવ. ઘટનાનિ પનેત્થ ચતુત્તિંસ. તેસુ પઠમાનિ પઞ્ચ વિપાકાવિપાકસામઞ્ઞતો વુત્તાનિ. તત્થ પઠમે ચત્તારોપિ આહારા લબ્ભન્તિ; દુતિયે તયો અરૂપાહારાવ. તતિયે વત્થુપિ પચ્ચયુપ્પન્નં હોતિ, ચતુત્થે તં પરિહાયતિ. પઞ્ચમે રૂપમેવ પચ્ચયુપ્પન્નં. તતો પરાનિ પઞ્ચ સવિપાકઘટનાનિ, તાનિ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ. તતો પરાનિ નવ ઘટનાનિ ચેતનાહારવસેન વુત્તાનિ. તતો પરાનિ નવ નિરાધિપતિવિઞ્ઞાણાહારવસેન . તતો પરાનિ સાધિપતિવિઞ્ઞાણાહારવસેન છ ઘટનાનિ વુત્તાનિ. તત્થ તીણિ વિપાકાવિપાકસામઞ્ઞવસેન વુત્તાનિ. તીણિ વિપાકવસેનેવ. તત્થ લોકિયાનં વિપાકાનં અભાવતો વત્થુ પરિહાયતિ.
478-483. Āhāramūlake sattātiādīni vuttanayāneva. Ghaṭanāni panettha catuttiṃsa. Tesu paṭhamāni pañca vipākāvipākasāmaññato vuttāni. Tattha paṭhame cattāropi āhārā labbhanti; dutiye tayo arūpāhārāva. Tatiye vatthupi paccayuppannaṃ hoti, catutthe taṃ parihāyati. Pañcame rūpameva paccayuppannaṃ. Tato parāni pañca savipākaghaṭanāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Tato parāni nava ghaṭanāni cetanāhāravasena vuttāni. Tato parāni nava nirādhipativiññāṇāhāravasena . Tato parāni sādhipativiññāṇāhāravasena cha ghaṭanāni vuttāni. Tattha tīṇi vipākāvipākasāmaññavasena vuttāni. Tīṇi vipākavaseneva. Tattha lokiyānaṃ vipākānaṃ abhāvato vatthu parihāyati.
૪૮૪-૪૯૫. ઇન્દ્રિયમૂલકે પુરેજાતે એકન્તિ ચક્ખુન્દ્રિયાદીનં વસેન અબ્યાકતેન અબ્યાકતં. સેસં દુમૂલકં હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઘટનાનિ પનેત્થ છ સત્તતિ. તત્થ પઠમે સબ્બાનિપિ ઇન્દ્રિયાનિ પચ્ચયટ્ઠેન લબ્ભન્તિ. દુતિયે રૂપજીવિતિન્દ્રિયં હાયતિ. ન હિ તં નિસ્સયો હોતિ. તતિયે અરૂપિન્દ્રિયાનિ રૂપાનં. ચતુત્થે ચક્ખાદીનિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં. તતો પરાનિ નવ ઘટનાનિ સહજાતઅરૂપિન્દ્રિયવસેન વુત્તાનિ, તતો નવ મગ્ગભૂતાનં ઇન્દ્રિયાનં વસેન, તતો નવ ઝાનઙ્ગભૂતાનં, તતો નવ ઝાનમગ્ગભૂતાનં, તતો નવ મનિન્દ્રિયવસેનેવ, તતો સાધિપતીનિ છ, તતો વીરિયવસેન મગ્ગસમ્પયુત્તાનિ છ, તતો અમોહહેતુવસેન નિરાધિપતીનિ નવ, સાધિપતીનિ છ. તેસુ સબ્બેસુ વિપાકપચ્ચયેન અયુત્તાનિ ચ યુત્તાનિ ચ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બાનિ.
484-495. Indriyamūlake purejāte ekanti cakkhundriyādīnaṃ vasena abyākatena abyākataṃ. Sesaṃ dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha cha sattati. Tattha paṭhame sabbānipi indriyāni paccayaṭṭhena labbhanti. Dutiye rūpajīvitindriyaṃ hāyati. Na hi taṃ nissayo hoti. Tatiye arūpindriyāni rūpānaṃ. Catutthe cakkhādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ. Tato parāni nava ghaṭanāni sahajātaarūpindriyavasena vuttāni, tato nava maggabhūtānaṃ indriyānaṃ vasena, tato nava jhānaṅgabhūtānaṃ, tato nava jhānamaggabhūtānaṃ, tato nava manindriyavaseneva, tato sādhipatīni cha, tato vīriyavasena maggasampayuttāni cha, tato amohahetuvasena nirādhipatīni nava, sādhipatīni cha. Tesu sabbesu vipākapaccayena ayuttāni ca yuttāni ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
૪૯૬-૫૦૦. ઝાનમૂલકેપિ દુમૂલકં હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઘટનાનિ પનેત્થ છત્તિંસ. તેસુ પઠમાનિ નવ ઇન્દ્રિયમગ્ગભાવં અનામસિત્વા સાધારણઝાનઙ્ગવસેનેવ વુત્તાનિ. તતો પરાનિ નવ ઇન્દ્રિયભૂતઝાનઙ્ગવસેન, તતો નવ મગ્ગભૂતઝાનઙ્ગવસેન, તતો નવ ઇન્દ્રિયમગ્ગભૂતઝાનઙ્ગવસેન. ચતૂસુપિ ચેતેસુ નવકેસુ આદિતો ચત્તારિ ચત્તારિ વિપાકાવિપાકસાધારણાનિ. અવસાને પઞ્ચ પઞ્ચ વિપાકાનેવ, તાનિ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ.
496-500. Jhānamūlakepi dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha chattiṃsa. Tesu paṭhamāni nava indriyamaggabhāvaṃ anāmasitvā sādhāraṇajhānaṅgavaseneva vuttāni. Tato parāni nava indriyabhūtajhānaṅgavasena, tato nava maggabhūtajhānaṅgavasena, tato nava indriyamaggabhūtajhānaṅgavasena. Catūsupi cetesu navakesu ādito cattāri cattāri vipākāvipākasādhāraṇāni. Avasāne pañca pañca vipākāneva, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.
૫૦૧-૫૦૮. મગ્ગમૂલકેપિ દુમૂલકં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઘટનાનિ પનેત્થ સત્તપઞ્ઞાસ. તેસુ પઠમાનિ નવ ઇન્દ્રિયઝાનભાવં અનામસિત્વા સુદ્ધિકમગ્ગવસેનેવ વુત્તાનિ. તતો નવ ઇન્દ્રિયભૂતમગ્ગવસેન, તતો નવ ઝાનભૂતમગ્ગવસેન, તતો નવ ઇન્દ્રિયઝાનભૂતમગ્ગવસેન, તતો છ અધિપતિભૂતમગ્ગવસેન, તતો નવ નિરાધિપતિમગ્ગહેતુવસેન, તતો છ સાધિપતિમગ્ગહેતુવસેન, તત્થ નવકેસુ પઞ્ચ પઞ્ચ છક્કેસુ તીણિ તીણિ વિપાકાનિ. સેસાનિ સાધારણાનિ, તાનિ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ.
501-508. Maggamūlakepi dumūlakaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha sattapaññāsa. Tesu paṭhamāni nava indriyajhānabhāvaṃ anāmasitvā suddhikamaggavaseneva vuttāni. Tato nava indriyabhūtamaggavasena, tato nava jhānabhūtamaggavasena, tato nava indriyajhānabhūtamaggavasena, tato cha adhipatibhūtamaggavasena, tato nava nirādhipatimaggahetuvasena, tato cha sādhipatimaggahetuvasena, tattha navakesu pañca pañca chakkesu tīṇi tīṇi vipākāni. Sesāni sādhāraṇāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.
૫૦૯-૫૧૦. સમ્પયુત્તમૂલકે દુમૂલકં ઉત્તાનત્થમેવ. એત્થ પન દ્વેયેવ ઘટનાનિ. તત્થ એકં સાધારણવસેન, એકં વિપાકવસેન વુત્તં.
509-510. Sampayuttamūlake dumūlakaṃ uttānatthameva. Ettha pana dveyeva ghaṭanāni. Tattha ekaṃ sādhāraṇavasena, ekaṃ vipākavasena vuttaṃ.
૫૧૧-૫૧૪. વિપ્પયુત્તમૂલકેપિ દુમૂલકં ઉત્તાનત્થમેવ. ઘટનાનિ પનેત્થ તેરસ. તત્થ પઠમે પઞ્ચાતિ કુસલો અબ્યાકતસ્સ, તથા અકુસલો, અબ્યાકતો તિણ્ણન્નમ્પિ. એત્થ ચ ઇમે વિપ્પયુત્તાદયો સહજાતાપિ હોન્તિ, પચ્છાજાતપુરેજાતાપિ. દુતિયે પુરેજાતસહજાતાવ તતિયે તેયેવ અધિપતિવસેન. તત્થ કુસલો અબ્યાકતસ્સ તથા અકુસલો, અબ્યાકતો પન અબ્યાકતસ્સ ચ આરમ્મણાધિપતિવસેન અકુસલસ્સ ચાતિ એવં ચત્તારિ. ચતુત્થે તીણીતિ કુસલાદીનિ અબ્યાકતસ્સ. ઇન્દ્રિયાનિ પનેત્થ રૂપાનિપિ અરૂપાનિપિ. પઞ્ચમે પચ્ચયા અરૂપાવ છટ્ઠે વત્થુવસેન રૂપાવ સત્તમે કુસલાબ્યાકતાનં વિપસ્સનાવસેન, અકુસલસ્સ અસ્સાદનવસેન વત્થુમેવ. અટ્ઠમે તદેવાકુસલસ્સ, નવમે ચક્ખાદીનિ અબ્યાકતસ્સ, દસમે કુસલાદયો ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં, એકાદસમે પટિસન્ધિયં વત્થુ ખન્ધાનં, દ્વાદસમે પટિસન્ધિયં ખન્ધા કટત્તારૂપાનં, તેરસમે પટિસન્ધિયં ખન્ધા વત્થુસ્સ.
511-514. Vippayuttamūlakepi dumūlakaṃ uttānatthameva. Ghaṭanāni panettha terasa. Tattha paṭhame pañcāti kusalo abyākatassa, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampi. Ettha ca ime vippayuttādayo sahajātāpi honti, pacchājātapurejātāpi. Dutiye purejātasahajātāva tatiye teyeva adhipativasena. Tattha kusalo abyākatassa tathā akusalo, abyākato pana abyākatassa ca ārammaṇādhipativasena akusalassa cāti evaṃ cattāri. Catutthe tīṇīti kusalādīni abyākatassa. Indriyāni panettha rūpānipi arūpānipi. Pañcame paccayā arūpāva chaṭṭhe vatthuvasena rūpāva sattame kusalābyākatānaṃ vipassanāvasena, akusalassa assādanavasena vatthumeva. Aṭṭhame tadevākusalassa, navame cakkhādīni abyākatassa, dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānānaṃ, ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhānaṃ, dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpānaṃ, terasame paṭisandhiyaṃ khandhā vatthussa.
૫૧૫-૫૧૮. અત્થિપચ્ચયમૂલકે ઉપનિસ્સયે એકન્તિ આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન અબ્યાકતં અકુસલસ્સ. સેસં દુમૂલકે ઉત્તાનમેવ. ઘટનાનિ પનેત્થ એકૂનતિંસ. તેસુ પઠમે અરૂપવત્થારમ્મણમહાભૂતઇન્દ્રિયાહારાનં વસેન સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતપચ્ચયા લબ્ભન્તિ. દુતિયે પચ્છાજાતકબળીકારાહારા ન લબ્ભન્તિ. પઠમદુતિયઘટનાનેવ અધિપતિના સદ્ધિં ઉપરિ તતિયચતુત્થાનિ કતાનિ. પુન પઠમમેવ ચતૂહિ આહારેહિ સદ્ધિં પઞ્ચમં, રૂપિન્દ્રિયેહિ સદ્ધિં છટ્ઠં, રૂપારૂપિન્દ્રિયેહિ સદ્ધિં સત્તમં કતં. દુતિયમેવ વા પન ઇન્દ્રિયેહિ સદ્ધિં સત્તમં કતં. પઠમદુતિયાનેવ વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન સદ્ધિં અટ્ઠમનવમાનિ. તેસુ નવમં અધિપતિના સદ્ધિં દસમં કતં. તતો એકાદસમે પચ્ચયવસેન વત્થુ હાયતિ. દ્વાદસમે અરૂપધમ્માયેવ પચ્ચયા, તેરસમે વત્થારમ્મણા, ચુદ્દસમે વત્થુમેવ, પન્નરસમે આરમ્મણમેવ, સોળસમે વત્થુમેવ આરમ્મણં, સત્તરસમે પન તદેવ આરમ્મણાધિપતિભાવેન, અટ્ઠારસમેપિ તદેવ આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન, એકૂનવીસતિમે ચક્ખાદયોવ પચ્ચયા. ઇમાનિ એકૂનવીસતિ પકિણ્ણકઘટનાનિ નામ સહજાતં અગ્ગહેત્વા વુત્તાનિ. તતો પરાનિ દસ સહજાતવસેન વુત્તાનિ.
515-518. Atthipaccayamūlake upanissaye ekanti ārammaṇūpanissayavasena abyākataṃ akusalassa. Sesaṃ dumūlake uttānameva. Ghaṭanāni panettha ekūnatiṃsa. Tesu paṭhame arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhanti. Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhanti. Paṭhamadutiyaghaṭanāneva adhipatinā saddhiṃ upari tatiyacatutthāni katāni. Puna paṭhamameva catūhi āhārehi saddhiṃ pañcamaṃ, rūpindriyehi saddhiṃ chaṭṭhaṃ, rūpārūpindriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Dutiyameva vā pana indriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Paṭhamadutiyāneva vippayuttapaccayena saddhiṃ aṭṭhamanavamāni. Tesu navamaṃ adhipatinā saddhiṃ dasamaṃ kataṃ. Tato ekādasame paccayavasena vatthu hāyati. Dvādasame arūpadhammāyeva paccayā, terasame vatthārammaṇā, cuddasame vatthumeva, pannarasame ārammaṇameva, soḷasame vatthumeva ārammaṇaṃ, sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasena, ekūnavīsatime cakkhādayova paccayā. Imāni ekūnavīsati pakiṇṇakaghaṭanāni nāma sahajātaṃ aggahetvā vuttāni. Tato parāni dasa sahajātavasena vuttāni.
૫૧૯. નત્થિવિગતમૂલકેસુ અનન્તરસમનન્તરમૂલકેસુ વિય ઉપનિસ્સયાસેવનકમ્મવસેન તીણિયેવ ઘટનાનિ, અવિગતમૂલકં અત્થિમૂલકસદિસમેવાતિ.
519. Natthivigatamūlakesu anantarasamanantaramūlakesu viya upanissayāsevanakammavasena tīṇiyeva ghaṭanāni, avigatamūlakaṃ atthimūlakasadisamevāti.
યાનિ પનેતાનિ ઇમસ્મિં પઞ્હાવારે ઘટનાનિ વુત્તાનિ, તાનિ સબ્બાનિપિ દુવિધાનિયેવ – પકિણ્ણકતો સહજાતતો ચ. તત્થ સબ્બેસમ્પિ આરમ્મણમૂલકાદીનં આદિતો સહજાતં અગ્ગહેત્વા વુત્તાનિ પકિણ્ણકાનિ નામ. તાનિ આરમ્મણમૂલકે પઞ્ચપિ, અધિપતિમૂલકે છ, અનન્તરમૂલકે તીણિપિ, તથા સમનન્તરમૂલકે, નિસ્સયમૂલકે દસ, ઉપનિસ્સયમૂલકે સત્ત, પુરેજાતમૂલકે સત્ત, પચ્છાજાતમૂલકે એકમેવ, તથા આસેવનમૂલકે, કમ્મમૂલકે દ્વે, આહારમૂલકે એકં, ઇન્દ્રિયમૂલકે ચત્તારિ, વિપ્પયુત્તમૂલકે નવ, અત્થિમૂલકે એકૂનવીસતિ, નત્થિમૂલકે તીણિપિ, તથાવિગતમૂલકે. અવિગતમૂલકે એકૂનવીસતીતિ સબ્બાનિપિ સતઞ્ચેવ તીણિ ચ હોન્તિ. સહજાતનિસ્સયભાવેન પનેતાનિ પકિણ્ણકાનીતિ વુત્તાનિ.
Yāni panetāni imasmiṃ pañhāvāre ghaṭanāni vuttāni, tāni sabbānipi duvidhāniyeva – pakiṇṇakato sahajātato ca. Tattha sabbesampi ārammaṇamūlakādīnaṃ ādito sahajātaṃ aggahetvā vuttāni pakiṇṇakāni nāma. Tāni ārammaṇamūlake pañcapi, adhipatimūlake cha, anantaramūlake tīṇipi, tathā samanantaramūlake, nissayamūlake dasa, upanissayamūlake satta, purejātamūlake satta, pacchājātamūlake ekameva, tathā āsevanamūlake, kammamūlake dve, āhāramūlake ekaṃ, indriyamūlake cattāri, vippayuttamūlake nava, atthimūlake ekūnavīsati, natthimūlake tīṇipi, tathāvigatamūlake. Avigatamūlake ekūnavīsatīti sabbānipi satañceva tīṇi ca honti. Sahajātanissayabhāvena panetāni pakiṇṇakānīti vuttāni.
યાનિ પન સહજાતં લબ્ભન્તિ, તાનિ સહજાતઘટનાનિ નામાતિ વુચ્ચન્તિ. તાનિ આરમ્મણમૂલકે અનન્તરસમનન્તરપુરેજાતપચ્છાજાતઆસેવનનત્થિવિગતમૂલકેસુ ન લબ્ભન્તિ. ન હિ તે પચ્ચયા સહજાતાનં પચ્ચયા હોન્તિ. યથા ચ સહજાતાનં ન હોન્તિ, તથા હેતુસહજાતઅઞ્ઞમઞ્ઞવિપાકઝાનમગ્ગસમ્પયુત્તપચ્ચયા. અસહજાતાનન્તિ હેતુમૂલકે સબ્બાનિ ચતુવીસતિપિ ઘટનાનિ સહજાતઘટનાનેવ. તથા અધિપતિમૂલકે ચતુવીસતિ, સહજાતમૂલકે દસપિ, અઞ્ઞમઞ્ઞમૂલકે છપિ, નિસ્સયમૂલકે દસ, કમ્મમૂલકે નવ, વિપાકમૂલકે પઞ્ચપિ, આહારમૂલકે તેત્તિંસ, ઇન્દ્રિયમૂલકે દ્વાસત્તતિ ઝાનમૂલકે છત્તિંસાપિ, મગ્ગમૂલકે સત્તપઞ્ઞાસમ્પિ, સમ્પયુત્તમૂલકે દ્વેપિ, વિપ્પયુત્તમૂલકે ચત્તારિ, અત્થિમૂલકે દસ, અવિગતમૂલકે દસાતિ સબ્બાનિપિ તીણિ સતાનિ દ્વાદસ ચ હોન્તિ. ઇતિ પુરિમાનિ સતં તીણિ ચ ઇમાનિ ચ દ્વાદસુત્તરાનિ તીણિ સતાનીતિ સબ્બાનિપિ પઞ્ચદસાધિકાનિ ચત્તારિ ઘટનસતાનિ પઞ્હાવારે આગતાનિ. તેસુ યે યે પચ્ચયધમ્મા નામવસેન ન પાકટા હુત્વા પઞ્ઞાયન્તિ, તેપિ હેતુમૂલકાદીનં નયાનં આદિતો વિપાકાવિપાકસામઞ્ઞતો વુત્તેસુ ઘટનેસુ દસ્સેતબ્બા. દ્વાદસેવ હિ હેતૂ છ આરમ્મણા ચત્તારો અધિપતયો ચત્તારો આહારા વીસતિ ઇન્દ્રિયાનિ સત્ત ઝાનઙ્ગાનિ દ્વાદસ મગ્ગઙ્ગાનીતિ એતે પચ્ચયધમ્મા નામ. તેસુ યે યે ધમ્મા એકન્તેન કુસલા, એકન્તેનેવ અકુસલા, એકન્તેન કુસલવિપાકા, એકન્તેનેવાકુસલવિપાકા, એકન્તેનેવ વિપાકા, એકન્તેનેવ અવિપાકા તે તે સાધુકં સલ્લક્ખેત્વા યે તત્થ વિપાકા, તે વિપાકઘટનેસુ, યે અવિપાકા, તે અવિપાકઘટનેસુ યથાયોગં યોજેતબ્બાતિ.
Yāni pana sahajātaṃ labbhanti, tāni sahajātaghaṭanāni nāmāti vuccanti. Tāni ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātapacchājātaāsevananatthivigatamūlakesu na labbhanti. Na hi te paccayā sahajātānaṃ paccayā honti. Yathā ca sahajātānaṃ na honti, tathā hetusahajātaaññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayā. Asahajātānanti hetumūlake sabbāni catuvīsatipi ghaṭanāni sahajātaghaṭanāneva. Tathā adhipatimūlake catuvīsati, sahajātamūlake dasapi, aññamaññamūlake chapi, nissayamūlake dasa, kammamūlake nava, vipākamūlake pañcapi, āhāramūlake tettiṃsa, indriyamūlake dvāsattati jhānamūlake chattiṃsāpi, maggamūlake sattapaññāsampi, sampayuttamūlake dvepi, vippayuttamūlake cattāri, atthimūlake dasa, avigatamūlake dasāti sabbānipi tīṇi satāni dvādasa ca honti. Iti purimāni sataṃ tīṇi ca imāni ca dvādasuttarāni tīṇi satānīti sabbānipi pañcadasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni pañhāvāre āgatāni. Tesu ye ye paccayadhammā nāmavasena na pākaṭā hutvā paññāyanti, tepi hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ādito vipākāvipākasāmaññato vuttesu ghaṭanesu dassetabbā. Dvādaseva hi hetū cha ārammaṇā cattāro adhipatayo cattāro āhārā vīsati indriyāni satta jhānaṅgāni dvādasa maggaṅgānīti ete paccayadhammā nāma. Tesu ye ye dhammā ekantena kusalā, ekanteneva akusalā, ekantena kusalavipākā, ekantenevākusalavipākā, ekanteneva vipākā, ekanteneva avipākā te te sādhukaṃ sallakkhetvā ye tattha vipākā, te vipākaghaṭanesu, ye avipākā, te avipākaghaṭanesu yathāyogaṃ yojetabbāti.
પઞ્હાવારસ્સ ઘટને અનુલોમગણના.
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā.
પચ્ચનીયુદ્ધારવણ્ણના
Paccanīyuddhāravaṇṇanā
૫૨૭. ઇદાનિ પચ્ચનીયં હોતિ. તત્થ યથા પટિચ્ચ વારાદીસુ ‘‘અકુસલં ધમ્મં પટિચ્ચ અકુસલો ધમ્મો ઉપ્પજ્જતિ નહેતુપચ્ચયા’’તિઆદિના નયેન લબ્ભમાના પઞ્હા લબ્ભમાનાનં પચ્ચયાનં વસેન સરૂપતોવ વિત્થારિતા. એવં અવિત્થારેત્વા એકેન લક્ખણેન સઙ્ખેપતો પચ્ચનીયં દસ્સેતું ધમ્મસઙ્ગાહકેહિ કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયોતિઆદિના નયેન અનુલોમતો કુસલાદીનં પચ્ચયા ઉદ્ધટા. તે ચ ખો પચ્ચયા સમૂહવસેન, નો એકેકપચ્ચયવસેનેવ; તસ્મા યે યત્થ સમૂહતો દસ્સિતા, તે વિભજિત્વા વેદિતબ્બા. સબ્બેપિ હિ ઇમે ચતુવીસતિ પચ્ચયા અટ્ઠસુ પચ્ચયેસુ સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. કતરેસુ અટ્ઠસુ? આરમ્મણે, સહજાતે, ઉપનિસ્સયે, પુરેજાતે, પચ્છાજાતે, કમ્મે, આહારે, ઇન્દ્રિયેતિ. કથં? ઠપેત્વા હિ ઇમે અટ્ઠ પચ્ચયે સેસેસુ સોળસસુ હેતુપચ્ચયો અઞ્ઞમઞ્ઞવિપાકઝાનમગ્ગસમ્પયુત્તપચ્ચયોતિ ઇમે છ પચ્ચયા એકન્તેન સહજાતા હુત્વા સહજાતાનઞ્ઞેવ પચ્ચયભાવતો સહજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. અનન્તરપચ્ચયો સમનન્તરઆસેવનનત્થિવિગતપચ્ચયોતિ ઇમે પન પઞ્ચ ઉપ્પજ્જિત્વા નિરુદ્ધા અત્તનો અનન્તરં ઉપ્પજ્જમાનાનઞ્ઞેવ પચ્ચયભાવતો અનન્તરૂપનિસ્સયલક્ખણેન ઉપનિસ્સયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. નિસ્સયપચ્ચયો સહજાતપુરેજાતભેદતો દુવિધો. તત્થ સહજાતનિસ્સયો સહજાતાનઞ્ઞેવ નિસ્સયપચ્ચયભાવતો સહજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ, પુરેજાતનિસ્સયો પુરેજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ.
527. Idāni paccanīyaṃ hoti. Tattha yathā paṭicca vārādīsu ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati nahetupaccayā’’tiādinā nayena labbhamānā pañhā labbhamānānaṃ paccayānaṃ vasena sarūpatova vitthāritā. Evaṃ avitthāretvā ekena lakkhaṇena saṅkhepato paccanīyaṃ dassetuṃ dhammasaṅgāhakehi kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayotiādinā nayena anulomato kusalādīnaṃ paccayā uddhaṭā. Te ca kho paccayā samūhavasena, no ekekapaccayavaseneva; tasmā ye yattha samūhato dassitā, te vibhajitvā veditabbā. Sabbepi hi ime catuvīsati paccayā aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchanti. Kataresu aṭṭhasu? Ārammaṇe, sahajāte, upanissaye, purejāte, pacchājāte, kamme, āhāre, indriyeti. Kathaṃ? Ṭhapetvā hi ime aṭṭha paccaye sesesu soḷasasu hetupaccayo aññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayoti ime cha paccayā ekantena sahajātā hutvā sahajātānaññeva paccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Anantarapaccayo samanantaraāsevananatthivigatapaccayoti ime pana pañca uppajjitvā niruddhā attano anantaraṃ uppajjamānānaññeva paccayabhāvato anantarūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchanti. Nissayapaccayo sahajātapurejātabhedato duvidho. Tattha sahajātanissayo sahajātānaññeva nissayapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati, purejātanissayo purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchati.
અધિપતિપચ્ચયોપિ સહજાતાધિપતિઆરમ્મણાધિપતિવસેન દુવિધો. તત્થ સહજાતાધિપતિ સહજાતાનંયેવ અધિપતિપચ્ચયભાવતો સહજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. આરમ્મણાધિપતિ આરમ્મણૂપનિસ્સયો હોતિયેવાતિ આરમ્મણૂપનિસ્સયલક્ખણેન ઉપનિસ્સયપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. વિપ્પયુત્તપચ્ચયો સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતભેદતો તિવિધો. તત્થ સહજાતવિપ્પયુત્તો સહજાતાનઞ્ઞેવ વિપ્પયુત્તપચ્ચયભાવતો સહજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. પુરેજાતવિપ્પયુત્તો પુરે ઉપ્પજ્જિત્વા પચ્છા ઉપ્પજ્જમાનાનં પચ્ચયભાવતો પુરેજાતે સઙ્ગહિતો. પચ્છાજાતવિપ્પયુત્તો પચ્છા ઉપ્પજ્જિત્વા પુરે ઉપ્પન્નાનં ઉપત્થમ્ભનવસેન પચ્ચયભાવતો પચ્છાજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. અત્થિપચ્ચયઅવિગતપચ્ચયા સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતઆહારિન્દ્રિયાનઞ્ચેવ અત્થિઅવિગતેસુ ચ એકેકસ્સ વસેન છહિ ભેદેહિ ઠિતા. તત્થ સહજાતઅત્થિઅવિગતા સહજાતાનઞ્ઞેવ અત્થિઅવિગતપચ્ચયભાવતો. સહજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. પુરેજાતા પુરે ઉપ્પજ્જિત્વા પચ્છા ઉપ્પજ્જમાનાનં પચ્ચયભાવતો પુરેજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. પચ્છાજાતા પચ્છા ઉપ્પજ્જિત્વા પુરે ઉપ્પન્નાનં ઉપત્થમ્ભનવસેન પચ્ચયભાવતો પચ્છાજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. આહારભૂતા કબળીકારાહારપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. ઇન્દ્રિયભૂતા રૂપજીવિતિન્દ્રિયપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તીતિ એવં ઇમે સોળસ પચ્ચયા ઇમેસુ અટ્ઠસુ પચ્ચયેસુ સઙ્ગહં ગચ્છન્તીતિ વેદિતબ્બા.
Adhipatipaccayopi sahajātādhipatiārammaṇādhipativasena duvidho. Tattha sahajātādhipati sahajātānaṃyeva adhipatipaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Ārammaṇādhipati ārammaṇūpanissayo hotiyevāti ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissayapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Vippayuttapaccayo sahajātapurejātapacchājātabhedato tividho. Tattha sahajātavippayutto sahajātānaññeva vippayuttapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Purejātavippayutto pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejāte saṅgahito. Pacchājātavippayutto pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Atthipaccayaavigatapaccayā sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyānañceva atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā. Tattha sahajātaatthiavigatā sahajātānaññeva atthiavigatapaccayabhāvato. Sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Purejātā pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Pacchājātā pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Āhārabhūtā kabaḷīkārāhārapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Indriyabhūtā rūpajīvitindriyapaccaye saṅgahaṃ gacchantīti evaṃ ime soḷasa paccayā imesu aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā.
ઇમેસમ્પિ પન અટ્ઠન્નં પચ્ચયાનં અઞ્ઞમઞ્ઞં સઙ્ગહો અત્થિયેવ. આદિતો નિદ્દિટ્ઠો હિ આરમ્મણપચ્ચયો અધિપતિઅનધિપતિભેદેન દુવિધો. તત્થ અધિપતિભૂતો આરમ્મણૂપનિસ્સયલક્ખણેન ઉપનિસ્સયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. અનધિપતિભૂતો સુદ્ધો આરમ્મણપચ્ચયોવ. કમ્મપચ્ચયોપિ સહજાતનાનાક્ખણિકવસેન દુવિધો. તત્થ સહજાતકમ્મં અત્તના સહજાતાનઞ્ઞેવ કમ્મપચ્ચયભાવતો સહજાતેયેવ સઙ્ગહં ગચ્છતિ. નાનાક્ખણિકકમ્મં બલવદુબ્બલવસેન દુવિધં. તત્થ બલવકમ્મં વિપાકધમ્માનં ઉપનિસ્સયોવ હુત્વા પચ્ચયો હોતીતિ ઉપનિસ્સયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. બલવમ્પિ પન રૂપાનં દુબ્બલઞ્ચ અરૂપાનં નાનાક્ખણિકકમ્મપચ્ચયેનેવ પચ્ચયો. આહારપચ્ચયોપિ રૂપારૂપતો દુવિધો. તત્થ અરૂપાહારો અત્તના સહજાતાનઞ્ઞેવ પચ્ચયો હોતીતિ સહજાતપચ્ચયે સઙ્ગહં ગચ્છતિ. રૂપાહારો સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતાનં પચ્ચયો ન હોતિ. અત્તનો પન ઉપ્પાદક્ખણં અતિક્કમિત્વા ઠિતિપ્પત્તો આહારપચ્ચયતં સાધેતીતિ આહારપચ્ચયોવ હોતિ. ઇન્દ્રિયપચ્ચયોપિ રૂપારૂપતો દુવિધો. તત્થ અરૂપિન્દ્રિયપચ્ચયો અત્તના સહજાતાનઞ્ઞેવ ઇન્દ્રિયપચ્ચયતં સાધેતીતિ સહજાતેયેવ સઙ્ગહં ગચ્છતિ. રૂપિન્દ્રિયપચ્ચયો પન અજ્ઝત્તબહિદ્ધાભેદતો દુવિધો. તત્થ અજ્ઝત્તં ઇન્દ્રિયપચ્ચયો પુરે ઉપ્પજ્જિત્વા પચ્છા ઉપ્પજ્જમાનાનં સસમ્પયુત્તધમ્માનં ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં ઇન્દ્રિયપચ્ચયો હોતીતિ પુરેજાતેયેવ સઙ્ગહં ગચ્છતિ. બાહિરો ઇન્દ્રિયપચ્ચયો નામ રૂપજીવિતિન્દ્રિયં, તં સહજાતાનં પચ્ચયો હોન્તમ્પિ અનુપાલનમત્તવસેનેવ હોતિ, ન જનકવસેનાતિ ઇન્દ્રિયપચ્ચયોવ હોતિ. એવં ઇમે અટ્ઠ પચ્ચયા અઞ્ઞમઞ્ઞમ્પિ સઙ્ગહં ગચ્છન્તીતિ વેદિતબ્બા. અયં તાવ અટ્ઠસુ પચ્ચયેસુ અવસેસાનં સોળસન્નઞ્ચેવ તેસંયેવ ચ અટ્ઠન્નં અઞ્ઞમઞ્ઞવસેન સઙ્ગહનયો.
Imesampi pana aṭṭhannaṃ paccayānaṃ aññamaññaṃ saṅgaho atthiyeva. Ādito niddiṭṭho hi ārammaṇapaccayo adhipatianadhipatibhedena duvidho. Tattha adhipatibhūto ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Anadhipatibhūto suddho ārammaṇapaccayova. Kammapaccayopi sahajātanānākkhaṇikavasena duvidho. Tattha sahajātakammaṃ attanā sahajātānaññeva kammapaccayabhāvato sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Nānākkhaṇikakammaṃ balavadubbalavasena duvidhaṃ. Tattha balavakammaṃ vipākadhammānaṃ upanissayova hutvā paccayo hotīti upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Balavampi pana rūpānaṃ dubbalañca arūpānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayeneva paccayo. Āhārapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpāhāro attanā sahajātānaññeva paccayo hotīti sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Rūpāhāro sahajātapurejātapacchājātānaṃ paccayo na hoti. Attano pana uppādakkhaṇaṃ atikkamitvā ṭhitippatto āhārapaccayataṃ sādhetīti āhārapaccayova hoti. Indriyapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpindriyapaccayo attanā sahajātānaññeva indriyapaccayataṃ sādhetīti sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho. Tattha ajjhattaṃ indriyapaccayo pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ sasampayuttadhammānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ indriyapaccayo hotīti purejāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Bāhiro indriyapaccayo nāma rūpajīvitindriyaṃ, taṃ sahajātānaṃ paccayo hontampi anupālanamattavaseneva hoti, na janakavasenāti indriyapaccayova hoti. Evaṃ ime aṭṭha paccayā aññamaññampi saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā. Ayaṃ tāva aṭṭhasu paccayesu avasesānaṃ soḷasannañceva tesaṃyeva ca aṭṭhannaṃ aññamaññavasena saṅgahanayo.
ઇદાનિ ઇમેસં અટ્ઠન્નં પચ્ચયાનં એકેકસ્મિં ચતુવીસતિયાપિ પચ્ચયેસુ યે યે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ, તે તે વેદિતબ્બા. તત્થ અટ્ઠન્નં તાવ સબ્બપઠમે આરમ્મણપચ્ચયે આરમ્મણપચ્ચયોવ સઙ્ગહં ગચ્છતિ, ન સેસા તેવીસતિ. દુતિયે સહજાતપચ્ચયે હેતુપચ્ચયો સહજાતાધિપતિપચ્ચયો સહજાતપચ્ચયો અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયો સહજાતનિસ્સયપચ્ચયો સહજાતકમ્મપચ્ચયો વિપાકપચ્ચયો સહજાતઆહારપચ્ચયો સહજાતઇન્દ્રિયપચ્ચયો ઝાનપચ્ચયો મગ્ગપચ્ચયો સમ્પયુત્તપચ્ચયો સહજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયો સહજાતત્થિપચ્ચયો સહજાતાવિગતપચ્ચયોતિ ઇમે પન્નરસ પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. તતિયે ઉપનિસ્સયપચ્ચયે અધિપતિભૂતો આરમ્મણપચ્ચયો આરમ્મણભૂતો અધિપતિપચ્ચયો અનન્તરસમનન્તરઉપનિસ્સયઆસેવનપચ્ચયા નાનાક્ખણિકો બલવકમ્મપચ્ચયો નત્થિપચ્ચયો વિગતપચ્ચયોતિ ઇમે નવ પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. ચતુત્થે પુરેજાતપચ્ચયે પુરેજાતનિસ્સયપચ્ચયો પુરેજાતપચ્ચયો પુરેજાતિન્દ્રિયપચ્ચયો પુરેજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયો પુરેજાતત્થિપચ્ચયો પુરેજાતાવિગતપચ્ચયોતિ ઇમે છ પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. પઞ્ચમે પચ્છાજાતપચ્ચયે પચ્છાજાતપચ્ચયો પચ્છાજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયો પચ્છાજાતત્થિપચ્ચયો પચ્છાજાતાવિગતપચ્ચયોતિ ઇમે ચત્તારો પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. છટ્ઠે કમ્મપચ્ચયે નાનાક્ખણિકકમ્મપચ્ચયોવ સઙ્ગહિતો. સત્તમે આહારપચ્ચયે કબળીકારાહારવસેનેવ આહારપચ્ચયો આહારત્થિપચ્ચયો આહારાવિગતપચ્ચયોતિ ઇમે તયો પચ્ચયા સઙ્ગહિતા. અટ્ઠમે ઇન્દ્રિયપચ્ચયે રૂપજીવિતિન્દ્રિયપચ્ચયો ઇન્દ્રિયત્થિપચ્ચયો ઇન્દ્રિયાવિગતપચ્ચયોતિ ઇમે તયો પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. એવં ઇમેસં અટ્ઠન્નં પચ્ચયાનં એકેકસ્મિં ઇમે ચિમે ચ પચ્ચયા સઙ્ગહં ગતાતિ ઞત્વા યે યત્થ સઙ્ગહં ગતા, તે તસ્સ ગણનેન ગહિતાવ હોન્તીતિ વેદિતબ્બા.
Idāni imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ catuvīsatiyāpi paccayesu ye ye saṅgahaṃ gacchanti, te te veditabbā. Tattha aṭṭhannaṃ tāva sabbapaṭhame ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsati. Dutiye sahajātapaccaye hetupaccayo sahajātādhipatipaccayo sahajātapaccayo aññamaññapaccayo sahajātanissayapaccayo sahajātakammapaccayo vipākapaccayo sahajātaāhārapaccayo sahajātaindriyapaccayo jhānapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo sahajātavippayuttapaccayo sahajātatthipaccayo sahajātāvigatapaccayoti ime pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tatiye upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto adhipatipaccayo anantarasamanantaraupanissayaāsevanapaccayā nānākkhaṇiko balavakammapaccayo natthipaccayo vigatapaccayoti ime nava paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Catutthe purejātapaccaye purejātanissayapaccayo purejātapaccayo purejātindriyapaccayo purejātavippayuttapaccayo purejātatthipaccayo purejātāvigatapaccayoti ime cha paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Pañcame pacchājātapaccaye pacchājātapaccayo pacchājātavippayuttapaccayo pacchājātatthipaccayo pacchājātāvigatapaccayoti ime cattāro paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Chaṭṭhe kammapaccaye nānākkhaṇikakammapaccayova saṅgahito. Sattame āhārapaccaye kabaḷīkārāhāravaseneva āhārapaccayo āhāratthipaccayo āhārāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahitā. Aṭṭhame indriyapaccaye rūpajīvitindriyapaccayo indriyatthipaccayo indriyāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Evaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ ime cime ca paccayā saṅgahaṃ gatāti ñatvā ye yattha saṅgahaṃ gatā, te tassa gaṇanena gahitāva hontīti veditabbā.
એવં સબ્બપચ્ચયસઙ્ગાહકાનં ઇમેસં અટ્ઠન્નં પચ્ચયાનં વસેન એકૂનપઞ્ઞાસાય પઞ્હેસુ ઇમસ્મિં પચ્ચનીયે ‘‘કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિઆદયો ઇમે પન્નરસ પઞ્હા ઉદ્ધરિત્વા વિસ્સજ્જિતા. તત્થ કુસલો કુસલસ્સ, કુસલો અકુસલસ્સ, કુસલો અબ્યાકતસ્સ, કુસલો કુસલાબ્યાકતસ્સાતિ કુસલાદિકા ચત્તારો પઞ્હા; તથા અકુસલાદિકા; અબ્યાકતો પન અબ્યાકતસ્સ, અબ્યાકતો કુસલસ્સ, અબ્યાકતો અકુસલસ્સાતિ અબ્યાકતાદિકા તયો; કુસલો ચ અબ્યાકતો ચ કુસલસ્સ; તથા અબ્યાકતસ્સ; અકુસલો ચ અબ્યાકતો ચ અકુસલસ્સ; તથા અબ્યાકતસ્સાતિ દુમૂલકેકાવસાના ચત્તારો હોન્તિ. તેસુ પઠમે પઞ્હે યેહિ ભવિતબ્બં, તે સબ્બે સઙ્ગહેત્વા તયો પચ્ચયા વુત્તા. દુતિયે દ્વે, તતિયે પઞ્ચ, ચતુત્થે એકોવ પઞ્ચમે તયો, છટ્ઠે દ્વે, સત્તમે પઞ્ચ, અટ્ઠમે એકોવ નવમે સત્ત, દસમે તયો, એકાદસમે તયો, દ્વાદસમે દ્વે, તેરસમે ચત્તારો, ચુદ્દસમે દ્વે, પન્નરસમેપિ ચત્તારોવ. તે ‘‘સહજાતપચ્ચયેના’’તિ અવત્વા ‘‘સહજાતં પચ્છાજાત’’ન્તિ વુત્તા. તત્થ કારણં પરતો વક્ખામ.
Evaṃ sabbapaccayasaṅgāhakānaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ vasena ekūnapaññāsāya pañhesu imasmiṃ paccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’tiādayo ime pannarasa pañhā uddharitvā vissajjitā. Tattha kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, kusalo abyākatassa, kusalo kusalābyākatassāti kusalādikā cattāro pañhā; tathā akusalādikā; abyākato pana abyākatassa, abyākato kusalassa, abyākato akusalassāti abyākatādikā tayo; kusalo ca abyākato ca kusalassa; tathā abyākatassa; akusalo ca abyākato ca akusalassa; tathā abyākatassāti dumūlakekāvasānā cattāro honti. Tesu paṭhame pañhe yehi bhavitabbaṃ, te sabbe saṅgahetvā tayo paccayā vuttā. Dutiye dve, tatiye pañca, catutthe ekova pañcame tayo, chaṭṭhe dve, sattame pañca, aṭṭhame ekova navame satta, dasame tayo, ekādasame tayo, dvādasame dve, terasame cattāro, cuddasame dve, pannarasamepi cattārova. Te ‘‘sahajātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ pacchājāta’’nti vuttā. Tattha kāraṇaṃ parato vakkhāma.
સમાસતો પનેત્થ એકો દ્વે તયો ચત્તારો પઞ્ચ સત્તાતિ છળેવ પચ્ચયપરિચ્છેદા હોન્તિ. અયં પઞ્હાવારસ્સ પચ્ચનીયે ઉક્કટ્ઠવસેન પઞ્હાપરિચ્છેદો ચેવ તે તે પચ્ચયે સઙ્ગહેત્વા દસ્સિતપચ્ચયપરિચ્છેદો ચ. ‘‘ન હેતુપચ્ચયો’’તિઆદીસુ હિ ચતુવીસતિયાપિ પચ્ચયપચ્ચનીયેસુ એકપચ્ચનીયેપિ ઇતો ઉદ્ધં પઞ્હા વા પચ્ચયા વા ન લબ્ભન્તિ, હેટ્ઠા લબ્ભન્તિ. તસ્મા યેસુ પઞ્હેસુ ‘‘કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ચ અબ્યાકતસ્સ ચ ધમ્મસ્સ સહજાતપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ એવં એકોવ પચ્ચયો આગતો, તસ્મિં પચ્ચયે પટિક્ખિત્તે તે પઞ્હા પરિહાયન્તિ. યસ્મિં પન પઞ્હે ‘‘કુસલો ધમ્મો અકુસલસ્સ ધમ્મસ્સ આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ એવં દ્વે પચ્ચયા આગતા. તત્થ નારમ્મણપચ્ચયાતિ એવં એકસ્મિં પચ્ચયે પટિક્ખિત્તેપિ ઇતરસ્સ પચ્ચયસ્સ વસેન સો પઞ્હો લબ્ભતેવ. તેસુ પન દ્વીસુપિ પચ્ચયેસુ પટિક્ખિત્તેસુ સો વારો પચ્છિજ્જતિ. એવમેવ યેસુ પઞ્હેસુ તયો ચત્તારો પઞ્ચ સત્ત વા લબ્ભન્તિ, તેસુ ઠપેત્વા પટિક્ખિત્તે પચ્ચયે અવસેસાનં વસેન તે પઞ્હા લબ્ભન્તિયેવ. સબ્બેસુ પન પચ્ચયેસુ પટિક્ખિત્તેસુ સબ્બેપિ તે વારા પચ્છિજ્જન્તીતિ ઇદમેવ ચેત્થ લક્ખણં. ઇમિના લક્ખણેન આદિતો પટ્ઠાય તેસુ તેસુ પઞ્હેસુ સઙ્ખિપિત્વા વુત્તપચ્ચયાનં પભેદો ચ તસ્મિં તસ્મિં પચ્ચનીયે તેસં તેસં પઞ્હાનં પરિહાનિ ચ વેદિતબ્બા.
Samāsato panettha eko dve tayo cattāro pañca sattāti chaḷeva paccayaparicchedā honti. Ayaṃ pañhāvārassa paccanīye ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo ceva te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo ca. ‘‘Na hetupaccayo’’tiādīsu hi catuvīsatiyāpi paccayapaccanīyesu ekapaccanīyepi ito uddhaṃ pañhā vā paccayā vā na labbhanti, heṭṭhā labbhanti. Tasmā yesu pañhesu ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa sahajātapaccayena paccayo’’ti evaṃ ekova paccayo āgato, tasmiṃ paccaye paṭikkhitte te pañhā parihāyanti. Yasmiṃ pana pañhe ‘‘kusalo dhammo akusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo upanissayapaccayena paccayo’’ti evaṃ dve paccayā āgatā. Tattha nārammaṇapaccayāti evaṃ ekasmiṃ paccaye paṭikkhittepi itarassa paccayassa vasena so pañho labbhateva. Tesu pana dvīsupi paccayesu paṭikkhittesu so vāro pacchijjati. Evameva yesu pañhesu tayo cattāro pañca satta vā labbhanti, tesu ṭhapetvā paṭikkhitte paccaye avasesānaṃ vasena te pañhā labbhantiyeva. Sabbesu pana paccayesu paṭikkhittesu sabbepi te vārā pacchijjantīti idameva cettha lakkhaṇaṃ. Iminā lakkhaṇena ādito paṭṭhāya tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo ca tasmiṃ tasmiṃ paccanīye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihāni ca veditabbā.
તત્રાયં વિત્થારકથા – પઠમપઞ્હે તાવ તીહિ પચ્ચયેહિ એકૂનવીસતિ પચ્ચયા દસ્સિતા. કથં? કુસલો હિ કુસલસ્સ પુરેજાતપચ્છાજાતવિપાકવિપ્પયુત્તેહેવ પચ્ચયો ન હોતિ , સેસેહિ વીસતિયા હોતિ, તેસુ આરમ્મણપચ્ચયો એકોવ સહજાતે પન સબ્બસઙ્ગાહિકવસેન પન્નરસ પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તીતિ વુત્તા. તેસુ હેતુપચ્ચયે પટિક્ખિત્તે ચુદ્દસ હોન્તિ. કુસલો પન કુસલસ્સ નેવ વિપાકપચ્ચયો ન, વિપ્પયુત્તપચ્ચયોતિ તે દ્વે અપનેત્વા સેસે દ્વાદસ સન્ધાય સહજાતપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ વુત્તં. ઉપનિસ્સયપચ્ચયેપિ સબ્બસઙ્ગાહિકવસેન નવ પચ્ચયા સઙ્ગહં ગચ્છન્તીતિ વુત્તા. તેસુ અધિપતિભૂતો આરમ્મણપચ્ચયો આરમ્મણભૂતો ચ અધિપતિપચ્ચયો આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન ઉપનિસ્સયમેવ અનુપવિટ્ઠો. કુસલો પન કુસલસ્સ નાનાક્ખણિકકમ્મપચ્ચયો ન હોતીતિ તં અપનેત્વા સેસે છ સન્ધાય ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ વુત્તં. એવં પઠમપઞ્હે તીહિ પચ્ચયેહિ એકૂનવીસતિપચ્ચયા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. તેસુ ઇમસ્મિં હેતુપચ્ચનીયે ‘‘કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ નહેતુપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ દાનં દત્વા સીલં સમાદિયિત્વા ઉપોસથકમ્મં કત્વા તં પચ્ચવેક્ખતિ, પુબ્બે સુચિણ્ણાનિ પચ્ચવેક્ખતી’’તિ એવમાદિના આરમ્મણપચ્ચયાદીસુ વુત્તનયેનેવ ઉદ્ધરિત્વા પાળિ દસ્સેતબ્બા.
Tatrāyaṃ vitthārakathā – paṭhamapañhe tāva tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi kusalassa purejātapacchājātavipākavippayutteheva paccayo na hoti , sesehi vīsatiyā hoti, tesu ārammaṇapaccayo ekova sahajāte pana sabbasaṅgāhikavasena pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu hetupaccaye paṭikkhitte cuddasa honti. Kusalo pana kusalassa neva vipākapaccayo na, vippayuttapaccayoti te dve apanetvā sese dvādasa sandhāya sahajātapaccayena paccayoti vuttaṃ. Upanissayapaccayepi sabbasaṅgāhikavasena nava paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto ca adhipatipaccayo ārammaṇūpanissayavasena upanissayameva anupaviṭṭho. Kusalo pana kusalassa nānākkhaṇikakammapaccayo na hotīti taṃ apanetvā sese cha sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Evaṃ paṭhamapañhe tīhi paccayehi ekūnavīsatipaccayā dassitāti veditabbā. Tesu imasmiṃ hetupaccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayoti dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti evamādinā ārammaṇapaccayādīsu vuttanayeneva uddharitvā pāḷi dassetabbā.
આરમ્મણપચ્ચયે પન પટિક્ખિત્તે તસ્સ વિત્થારં અપનેત્વા હેતુપચ્ચયવિત્થારં પક્ખિપિત્વા સાયેવ પાળિ દસ્સેતબ્બા, સેસપચ્ચયપટિક્ખેપેસુપિ એસેવ નયો. તસ્મિં પન પચ્ચયે પટિક્ખિત્તે યે વારા પરિહાયન્તિ, તે પરતો વક્ખામ.
Ārammaṇapaccaye pana paṭikkhitte tassa vitthāraṃ apanetvā hetupaccayavitthāraṃ pakkhipitvā sāyeva pāḷi dassetabbā, sesapaccayapaṭikkhepesupi eseva nayo. Tasmiṃ pana paccaye paṭikkhitte ye vārā parihāyanti, te parato vakkhāma.
દુતિયપઞ્હે પન દ્વીહિ પચ્ચયેહિ તયો પચ્ચયા દસ્સિતા. કથં? કુસલો હિ અકુસલસ્સ અનન્તરાદિવસેન પચ્ચયો ન હોતિ. તસ્મા તે અપનેત્વા આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન સઙ્ગહિતં આરમ્મણાધિપતિઞ્ચેવ પકતૂપનિસ્સયઞ્ચ સન્ધાય ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ વુત્તં. તસ્મા સુદ્ધો આરમ્મણપચ્ચયો આરમ્મણાધિપતિવસેન અધિપતિપચ્ચયો ઉપનિસ્સયપચ્ચયોતિ દુતિયપઞ્હે દ્વીહિ પચ્ચયેહિ ઇમે તયો પચ્ચયા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા.
Dutiyapañhe pana dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi akusalassa anantarādivasena paccayo na hoti. Tasmā te apanetvā ārammaṇūpanissayavasena saṅgahitaṃ ārammaṇādhipatiñceva pakatūpanissayañca sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Tasmā suddho ārammaṇapaccayo ārammaṇādhipativasena adhipatipaccayo upanissayapaccayoti dutiyapañhe dvīhi paccayehi ime tayo paccayā dassitāti veditabbā.
તતિયપઞ્હે પન પઞ્ચહિ પચ્ચયેહિ અટ્ઠારસ પચ્ચયા દસ્સિતા. કથં? કુસલો હિ અબ્યાકતસ્સ અઞ્ઞમઞ્ઞપુરેજાતાસેવનવિપાકસમ્પયુત્તેહિયેવ પચ્ચયો ન હોતિ, સેસેહિ એકૂનવીસતિયા હોતિ. તેસુ આરમ્મણપચ્ચયો એકો. યસ્મા પન કુસલો અબ્યાકતસ્સ અઞ્ઞમઞ્ઞવિપાકસમ્પયુત્તવસેન પચ્ચયો ન હોતિ, હેતુપચ્ચયો પટિક્ખિત્તો, કમ્મપચ્ચયો વિસું ગહિતો, તસ્મા ઇમે પઞ્ચ અપનેત્વા સહજાતેન દસ પચ્ચયા દસ્સિતા. ઉપનિસ્સયેન હેટ્ઠા વુત્તેસુ છસુ ઠપેત્વા આસેવનં સેસા પઞ્ચ. પચ્છાજાતો એકોવ તથા સહજાતનાનાક્ખણિકવસેન દુવિધોપિ કમ્મપચ્ચયોતિ એવં તતિયપઞ્હે પઞ્ચહિ પચ્ચયેહિ ઇમે અટ્ઠારસ પચ્ચયા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા.
Tatiyapañhe pana pañcahi paccayehi aṭṭhārasa paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi abyākatassa aññamaññapurejātāsevanavipākasampayuttehiyeva paccayo na hoti, sesehi ekūnavīsatiyā hoti. Tesu ārammaṇapaccayo eko. Yasmā pana kusalo abyākatassa aññamaññavipākasampayuttavasena paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto, kammapaccayo visuṃ gahito, tasmā ime pañca apanetvā sahajātena dasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttesu chasu ṭhapetvā āsevanaṃ sesā pañca. Pacchājāto ekova tathā sahajātanānākkhaṇikavasena duvidhopi kammapaccayoti evaṃ tatiyapañhe pañcahi paccayehi ime aṭṭhārasa paccayā dassitāti veditabbā.
ચતુત્થપઞ્હે પન એકેન પચ્ચયેન દસ. કથં? કુસલો હિ કુસલાબ્યાકતસ્સ સહજાતે વુત્તેસુ પન્નરસસુ અઞ્ઞમઞ્ઞવિપાકસમ્પયુત્તવિપ્પયુત્તેહિ પચ્ચયો ન હોતિ, હેતુપચ્ચયો પટિક્ખિત્તો. ઇતિ ઇમે પઞ્ચ અપનેત્વા સેસા દસ પચ્ચયા એત્થ એકેન પચ્ચયેન દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા.
Catutthapañhe pana ekena paccayena dasa. Kathaṃ? Kusalo hi kusalābyākatassa sahajāte vuttesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayuttehi paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto. Iti ime pañca apanetvā sesā dasa paccayā ettha ekena paccayena dassitāti veditabbā.
૫૨૮. યથા ચ ઇમેસુ કુસલાદિકેસુ ચતૂસુ, તથા અકુસલાદિકેસુપિ ચતૂસુ પઞ્હેસુ તેહિ તેહિ પચ્ચયેહિ તે તેયેવ પચ્ચયા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા.
528. Yathā ca imesu kusalādikesu catūsu, tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti veditabbā.
૫૨૯. તતો પરાનં અબ્યાકતાદીનં તિણ્ણં પઞ્હાનં પઠમપઞ્હે સત્તહિ પચ્ચયેહિ તેવીસતિ પચ્ચયા દસ્સિતા. કથં? અબ્યાકતો હિ અબ્યાકતસ્સ ચતુવીસતિયાપિ પચ્ચયેહિ પચ્ચયો હોતિ. હેતુપચ્ચયે પન પટિક્ખિત્તે તેવીસતિ હોન્તિ. તેસુ આરમ્મણપચ્ચયો એકોવ. યસ્મા પનેત્થ અસહજાતાનમ્પિ સઙ્ગહણત્થં આહારિન્દ્રિયપચ્ચયા વિસું ગહિતા. તસ્મા ઇમે તયો અપનેત્વા સહજાતેન દ્વાદસ પચ્ચયા દસ્સિતા. ઉપનિસ્સયેન હેટ્ઠા વુત્તા છ, પુરેજાતો એકોવ તથા પચ્છાજાતઆહારિન્દ્રિયપચ્ચયાતિ એવમેત્થ સત્તહિ પચ્ચયેહિ ઇમે તેવીસતિ પચ્ચયા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. દુતિયે તીહિ પચ્ચયેહિ દ્વાદસ દસ્સિતા. કથં? આરમ્મણપચ્ચયો એકો, ઉપનિસ્સયેન પન આરમ્મણૂપનિસ્સયવસેન આરમ્મણાધિપતિઅનન્તરસમનન્તરનત્થિવિગતઉપનિસ્સયપચ્ચયોતિ છ દસ્સિતા. પુરેજાતેન પુરેજાતનિસ્સયવિપ્પયુત્તઅત્થિઅવિગતા પઞ્ચાતિ એવમેત્થ તીહિ પચ્ચયેહિ ઇમે દ્વાદસ પચ્ચયા દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. તતિયેપિ એસેવ નયો.
529. Tato parānaṃ abyākatādīnaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe sattahi paccayehi tevīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Abyākato hi abyākatassa catuvīsatiyāpi paccayehi paccayo hoti. Hetupaccaye pana paṭikkhitte tevīsati honti. Tesu ārammaṇapaccayo ekova. Yasmā panettha asahajātānampi saṅgahaṇatthaṃ āhārindriyapaccayā visuṃ gahitā. Tasmā ime tayo apanetvā sahajātena dvādasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttā cha, purejāto ekova tathā pacchājātaāhārindriyapaccayāti evamettha sattahi paccayehi ime tevīsati paccayā dassitāti veditabbā. Dutiye tīhi paccayehi dvādasa dassitā. Kathaṃ? Ārammaṇapaccayo eko, upanissayena pana ārammaṇūpanissayavasena ārammaṇādhipatianantarasamanantaranatthivigataupanissayapaccayoti cha dassitā. Purejātena purejātanissayavippayuttaatthiavigatā pañcāti evamettha tīhi paccayehi ime dvādasa paccayā dassitāti veditabbā. Tatiyepi eseva nayo.
૫૩૦. તતો પરાનં દુકમૂલકાનં ચતુન્નં પઞ્હાનં પઠમપઞ્હે ‘‘સહજાતપચ્ચયેન પુરેજાતપચ્ચયેના’’તિ અવત્વા ‘‘સહજાતં પુરેજાત’’ન્તિ વુત્તેહિ દ્વીહિ નિસ્સયઅત્થિઅવિગતવસેન તયો પચ્ચયા દસ્સિતા. કુસલા હિ ખન્ધા વત્થુના સદ્ધિં એકતો કુસલસ્સ પચ્ચયભાવં સાધયમાના કિઞ્ચાપિ સહજાતા, સહજાતપચ્ચયા પન ન હોન્તિ વત્થુમિસ્સકત્તા . તસ્મા તેસં સહજાતાનં નિસ્સયઅત્થિઅવિગતાનં વસેન સહજાતન્તિ વુત્તં. વત્થુમ્હિપિ એસેવ નયો. તમ્પિ હિ કિઞ્ચાપિ પુરેજાતં, ખન્ધમિસ્સકત્તા પન પુરેજાતપચ્ચયો ન હોતિ. કેવલં પુરેજાતાનં નિસ્સયાદીનં વસેન પુરેજાતન્તિ વુત્તં.
530. Tato parānaṃ dukamūlakānaṃ catunnaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe ‘‘sahajātapaccayena purejātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttehi dvīhi nissayaatthiavigatavasena tayo paccayā dassitā. Kusalā hi khandhā vatthunā saddhiṃ ekato kusalassa paccayabhāvaṃ sādhayamānā kiñcāpi sahajātā, sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattā . Tasmā tesaṃ sahajātānaṃ nissayaatthiavigatānaṃ vasena sahajātanti vuttaṃ. Vatthumhipi eseva nayo. Tampi hi kiñcāpi purejātaṃ, khandhamissakattā pana purejātapaccayo na hoti. Kevalaṃ purejātānaṃ nissayādīnaṃ vasena purejātanti vuttaṃ.
દુતિયપઞ્હે ‘‘સહજાતં પચ્છાજાતં આહારં ઇન્દ્રિય’’ન્તિ વુત્તેહિ ચતૂહિપિ સહજાતનિસ્સયઅત્થિઅવિગતવસેન ચત્તારો પચ્ચયા દસ્સિતા. ઇમસ્મિઞ્હિ વારે સહજાતપચ્ચયો લબ્ભતિ, પચ્છાજાતપચ્ચયાદયો ન લબ્ભન્તિ. પચ્છાજાતાનં પન આહારિન્દ્રિયસઙ્ખાતાનઞ્ચ અત્થિઅવિગતાનં વસેનેતં વુત્તં. કુસલા હિ ખન્ધા અબ્યાકતા ચ મહાભૂતા ઉપાદારૂપાનં સહજાતપચ્ચયેન નિસ્સયપચ્ચયેન અત્થિઅવિગતપચ્ચયેહીતિ ચતુધા પચ્ચયા હોન્તિ. પચ્છાજાતા પન કુસલા તેહિયેવ ભૂતેહિ સદ્ધિં તેસઞ્ઞેવ ઉપાદારૂપાનં અત્થિઅવિગતવસેન પચ્ચયો. કબળીકારાહારોપિ પચ્છાજાતેહિ કુસલેહિ સદ્ધિં પુરેજાતસ્સ કાયસ્સ અત્થિઅવિગતવસેનેવ પચ્ચયો. રૂપજીવિતિન્દ્રિયમ્પિ પચ્છાજાતેહિ કુસલેહિ સદ્ધિં કટત્તારૂપાનં અત્થિઅવિગતપચ્ચયેનેવ પચ્ચયો. ઇતિ ઇમં ચતુધા પચ્ચયભાવં સન્ધાય ‘‘સહજાતં પચ્છાજાતં, આહારં ઇન્દ્રિય’’ન્તિ ઇદં વુત્તં. પચ્છાજાતાહારિન્દ્રિયપચ્ચયા પનેત્થ ન લબ્ભન્તિયેવ. પરતો અકુસલમિસ્સકપઞ્હાદ્વયેપિ એસેવ નયોતિ. એવમેત્થ તેસુ તેસુ પઞ્હેસુ સઙ્ખિપિત્વા વુત્તપચ્ચયાનં પભેદો વેદિતબ્બો. તસ્મિં તસ્મિં પન પચ્ચયે તેસં તેસં પઞ્હાનં પરિહાનાપરિહાનિં પરતો આવિકરિસ્સામાતિ.
Dutiyapañhe ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vuttehi catūhipi sahajātanissayaatthiavigatavasena cattāro paccayā dassitā. Imasmiñhi vāre sahajātapaccayo labbhati, pacchājātapaccayādayo na labbhanti. Pacchājātānaṃ pana āhārindriyasaṅkhātānañca atthiavigatānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Kusalā hi khandhā abyākatā ca mahābhūtā upādārūpānaṃ sahajātapaccayena nissayapaccayena atthiavigatapaccayehīti catudhā paccayā honti. Pacchājātā pana kusalā tehiyeva bhūtehi saddhiṃ tesaññeva upādārūpānaṃ atthiavigatavasena paccayo. Kabaḷīkārāhāropi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ purejātassa kāyassa atthiavigatavaseneva paccayo. Rūpajīvitindriyampi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ kaṭattārūpānaṃ atthiavigatapaccayeneva paccayo. Iti imaṃ catudhā paccayabhāvaṃ sandhāya ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ, āhāraṃ indriya’’nti idaṃ vuttaṃ. Pacchājātāhārindriyapaccayā panettha na labbhantiyeva. Parato akusalamissakapañhādvayepi eseva nayoti. Evamettha tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo veditabbo. Tasmiṃ tasmiṃ pana paccaye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihānāparihāniṃ parato āvikarissāmāti.
પચ્ચનીયુદ્ધારસ્સ અત્થવણ્ણના.
Paccanīyuddhārassa atthavaṇṇanā.
પચ્ચનીયગણનવણ્ણના
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā
૫૩૨. ઇદાનિ એતે ‘‘કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સા’’તિઆદયો અનુલોમવસેન પન્નરસ વારા દસ્સિતા. યસ્મા પચ્ચનીયેપિ એતેયેવ, ન ઇતો ઉદ્ધં; હેટ્ઠા પન હોન્તિ, તસ્મા યસ્સ યસ્સ પચ્ચયસ્સ પચ્ચનીયે યે યે વારા લબ્ભન્તિ, તે તે આદિતો પટ્ઠાય ગણનવસેન દસ્સેતું નહેતુયા પન્નરસાતિઆદિ આરદ્ધં.
532. Idāni ete ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’tiādayo anulomavasena pannarasa vārā dassitā. Yasmā paccanīyepi eteyeva, na ito uddhaṃ; heṭṭhā pana honti, tasmā yassa yassa paccayassa paccanīye ye ye vārā labbhanti, te te ādito paṭṭhāya gaṇanavasena dassetuṃ nahetuyā pannarasātiādi āraddhaṃ.
તત્થ નહેતુયા સબ્બેસમ્પિ યથાદસ્સિતાનં પચ્ચયાનં વસેન પન્નરસ લબ્ભન્તિ. નારમ્મણે સહજાતે હેતુપચ્ચયો પવિસતિ. તસ્મિં તસ્મિં વારે સુદ્ધો આરમ્મણપચ્ચયો પરિહાયતિ, સેસપચ્ચયવસેન તે વારા વિસ્સજ્જનં લભન્તિ. યથા ચ નારમ્મણે, એવં સેસેસુપિ. સહજાતે હેતુપચ્ચયો પવિસતિ. તસ્મિં તસ્મિઞ્ચ વારે નઉપનિસ્સયે નઅનન્તરેતિ એવં પચ્ચનીયતો ઠિતા પચ્ચયા પરિહાયન્તિ, અવસેસપચ્ચયવસેન તે તે વારા વિસ્સજ્જનં લભન્તિ. નસહજાતે પન ‘‘કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ચ અબ્યાકતસ્સ ચ, અકુસલો ધમ્મો અકુસલસ્સ ચ અબ્યાકતસ્સ ચ, કુસલો ચ અબ્યાકતો ચ ધમ્મા કુસલસ્સ, અકુસલો ચ અબ્યાકતો ચ ધમ્મા અકુસલસ્સાતિ ઇમે ચત્તારો વારા પરિહાયન્તિ. એતેસઞ્હિ ચતુન્નં પુરિમેસુ દ્વીસુ સહજાતપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ એકાદસન્નં પચ્ચયાનં વસેન એકોવ પચ્ચયસઙ્ગહો વુત્તો. તે તસ્મિં પટિક્ખિત્તે અઞ્ઞેનાકારેન વિસ્સજ્જનં ન લભન્તિ. પચ્છિમેસુ દ્વીસુ નિસ્સયઅત્થિઅવિગતપચ્ચયે સન્ધાય ‘‘સહજાતં પુરેજાત’’ન્તિ વુત્તં. તે સહજાતે પટિક્ખિત્તે અવસેસાનં હેતુઆદીનઞ્ચ પુરેજાતાનઞ્ચેવ નિસ્સયઅત્થિઅવિગતાનં વસેન વિસ્સજ્જનં ન લભન્તિ, તસ્મા ઇમે ચત્તારોપિ વારા પરિહાયન્તિ. અવસેસાનં વસેન ‘‘એકાદસા’’તિ વુત્તં.
Tattha nahetuyā sabbesampi yathādassitānaṃ paccayānaṃ vasena pannarasa labbhanti. Nārammaṇe sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiṃ vāre suddho ārammaṇapaccayo parihāyati, sesapaccayavasena te vārā vissajjanaṃ labhanti. Yathā ca nārammaṇe, evaṃ sesesupi. Sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiñca vāre naupanissaye naanantareti evaṃ paccanīyato ṭhitā paccayā parihāyanti, avasesapaccayavasena te te vārā vissajjanaṃ labhanti. Nasahajāte pana ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca, akusalo dhammo akusalassa ca abyākatassa ca, kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa, akusalo ca abyākato ca dhammā akusalassāti ime cattāro vārā parihāyanti. Etesañhi catunnaṃ purimesu dvīsu sahajātapaccayena paccayoti ekādasannaṃ paccayānaṃ vasena ekova paccayasaṅgaho vutto. Te tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhanti. Pacchimesu dvīsu nissayaatthiavigatapaccaye sandhāya ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttaṃ. Te sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnañca purejātānañceva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā ime cattāropi vārā parihāyanti. Avasesānaṃ vasena ‘‘ekādasā’’ti vuttaṃ.
તત્થ સિયા – યથા હેતુમ્હિ પટિક્ખિત્તે સેસાનં અધિપતિઆદીનં વસેન તે વારા લદ્ધા, એવં સહજાતે પટિક્ખિત્તે અવસેસાનં હેતુઆદીનં વસેન કસ્મા ન લબ્ભન્તીતિ? નિપ્પદેસત્તા. હેતુઆદયો હિ સહજાતાનં એકદેસમત્તતો સપ્પદેસા, તસ્મા તેસુ પટિક્ખિત્તેસુ અઞ્ઞેસં વસેન તે વારા લબ્ભન્તિ. સહજાતો પન નિપ્પદેસો સબ્બેપિ હેતુઆદયો ગણ્હાતિ, તસ્મા તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સબ્બેપિ તે પટિક્ખિત્તા હોન્તિ. ન હિ અસહજાતા હેતુપચ્ચયાદયો નામ અત્થિ . ઇતિ સહજાતસ્સ નિપ્પદેસત્તા તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સબ્બેપિ તે ઉભોપિ વારા ન લબ્ભન્તિ. ‘‘સહજાતં પુરેજાત’’ન્તિ વિસ્સજ્જિતવારેસુ પન કિઞ્ચાપિ સહજાતપચ્ચયોયેવ નત્થિ, યસ્મા પનેત્થ સહજાતાવ અરૂપક્ખન્ધા નિસ્સયઅત્થિઅવિગતવસેન પચ્ચયા, સહજાતે ચ પટિક્ખિત્તે એકન્તેન સહજાતનિસ્સયઅત્થિઅવિગતા પટિક્ખિત્તા હોન્તિ, તસ્મા તસ્સ પટિક્ખિત્તત્તા તેપિ વારા ન લબ્ભન્તીતિ એવં સબ્બથાપેત્થ ઇમે ચત્તારો વારા પરિહાયન્તિ. અવસેસાનઞ્ઞેવ વસેન એકાદસાતિ વુત્તં.
Tattha siyā – yathā hetumhi paṭikkhitte sesānaṃ adhipatiādīnaṃ vasena te vārā laddhā, evaṃ sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnaṃ vasena kasmā na labbhantīti? Nippadesattā. Hetuādayo hi sahajātānaṃ ekadesamattato sappadesā, tasmā tesu paṭikkhittesu aññesaṃ vasena te vārā labbhanti. Sahajāto pana nippadeso sabbepi hetuādayo gaṇhāti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te paṭikkhittā honti. Na hi asahajātā hetupaccayādayo nāma atthi . Iti sahajātassa nippadesattā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te ubhopi vārā na labbhanti. ‘‘Sahajātaṃ purejāta’’nti vissajjitavāresu pana kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthi, yasmā panettha sahajātāva arūpakkhandhā nissayaatthiavigatavasena paccayā, sahajāte ca paṭikkhitte ekantena sahajātanissayaatthiavigatā paṭikkhittā honti, tasmā tassa paṭikkhittattā tepi vārā na labbhantīti evaṃ sabbathāpettha ime cattāro vārā parihāyanti. Avasesānaññeva vasena ekādasāti vuttaṃ.
નઅઞ્ઞમઞ્ઞનનિસ્સયનસમ્પયુત્તેપિ તેયેવ વારા પરિહાયન્તિ. કસ્મા? સહજાતગતિકત્તા. યથેવ હિ અરૂપધમ્મભૂતો સહજાતપચ્ચયો નિપ્પદેસેન ચત્તારો અરૂપક્ખન્ધે ગણ્હાતિ, તથા અઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયસમ્પયુત્તાપીતિ સહજાતગતિકત્તા એતેસુપિ પટિક્ખિત્તેસુ તે વારા ન લબ્ભન્તીતિ વેદિતબ્બા. તેન વુત્તં નઅઞ્ઞમઞ્ઞે એકાદસ, નનિસ્સયે એકાદસ, નસમ્પયુત્તે એકાદસાતિ.
Naaññamaññananissayanasampayuttepi teyeva vārā parihāyanti. Kasmā? Sahajātagatikattā. Yatheva hi arūpadhammabhūto sahajātapaccayo nippadesena cattāro arūpakkhandhe gaṇhāti, tathā aññamaññanissayasampayuttāpīti sahajātagatikattā etesupi paṭikkhittesu te vārā na labbhantīti veditabbā. Tena vuttaṃ naaññamaññe ekādasa, nanissaye ekādasa, nasampayutte ekādasāti.
તત્થ સિયા – કિઞ્ચાપિ ઇમે અવિસેસેન કુસલાદિભેદાનં ચતુન્નં ખન્ધાનં સઙ્ગાહકત્તા સહજાતગતિકા, કુસલો પન કુસલાબ્યાકતસ્સ ઠપેત્વા સહજાતપચ્ચયં અઞ્ઞથા પચ્ચયોવ ન હોતિ, તસ્મા તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સો વારો પરિહાયતુ. કુસલો પન કુસલાબ્યાકતાનં નેવ અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયો હોતિ, તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સો વારો કસ્મા પરિહાયતીતિ? અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયધમ્મવસેન પવત્તિસબ્ભાવતો. યથેવ હિ કુસલાબ્યાકતા કુસલસ્સ સહજાતપચ્ચયોવ ન હોન્તિ. સહજાતધમ્મવસેન પન નિસ્સયપચ્ચયાદીહિ પવત્તિસબ્ભાવતો તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સો વારો પરિહાયતિ, એવમિધાપિ અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયધમ્મવસેન સહજાતાદીહિ પવત્તિસબ્ભાવતો તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સો વારો પરિહાયતિ. નઅઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ પદસ્સ હિ અયમત્થો – યે ધમ્મા અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયસઙ્ગહં ગતા, ન તેહિ પચ્ચયો. કુસલો ચ કુસલાબ્યાકતાનં સહજાતાદિવસેન પચ્ચયો હોન્તો અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયધમ્મેહેવ પચ્ચયો હોતિ, તસ્મા તસ્મિં પટિક્ખિત્તે સો વારો પરિહાયતિ. યથા ચ સો વારો, તથા સેસાપિ તયોતિ ચત્તારોપિ તે વારા પરિહાયન્તિ.
Tattha siyā – kiñcāpi ime avisesena kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ saṅgāhakattā sahajātagatikā, kusalo pana kusalābyākatassa ṭhapetvā sahajātapaccayaṃ aññathā paccayova na hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyatu. Kusalo pana kusalābyākatānaṃ neva aññamaññapaccayo hoti, tasmiṃ paṭikkhitte so vāro kasmā parihāyatīti? Aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato. Yatheva hi kusalābyākatā kusalassa sahajātapaccayova na honti. Sahajātadhammavasena pana nissayapaccayādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati, evamidhāpi aññamaññapaccayadhammavasena sahajātādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Naaññamaññapaccayena paccayoti padassa hi ayamattho – ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatā, na tehi paccayo. Kusalo ca kusalābyākatānaṃ sahajātādivasena paccayo honto aññamaññapaccayadhammeheva paccayo hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Yathā ca so vāro, tathā sesāpi tayoti cattāropi te vārā parihāyanti.
નનિસ્સયે એકાદસાતિ એત્થાપિ યસ્મા તેસં વારાનં એકેન્તેન સહજાતપચ્ચયધમ્માવ નિસ્સયભૂતા, તસ્મા નિસ્સયે પટિક્ખિત્તે પરિહાયન્તિ. નપુરેજાતે તેરસાતિ સહજાતં પુરેજાતન્તિ વુત્તવિસ્સજ્જને દ્વિમૂલકે દ્વે અપનેત્વા તેરસ. યથા હિ તે સહજાતે પટિક્ખિત્તે પુરેજાતાનઞ્ઞેવ નિસ્સયઅત્થિઅવિગતાનં વસેન વિસ્સજ્જનં ન લભન્તિ, તથા પુરેજાતેપિ પટિક્ખિત્તે સહજાતાનઞ્ઞેવ નિસ્સયઅત્થિઅવિગતાનં વસેન વિસ્સજ્જનં ન લભન્તિ, તસ્મા તે અપનેત્વા તેરસાતિ વેદિતબ્બા.
Nanissayeekādasāti etthāpi yasmā tesaṃ vārānaṃ ekentena sahajātapaccayadhammāva nissayabhūtā, tasmā nissaye paṭikkhitte parihāyanti. Napurejāte terasāti sahajātaṃ purejātanti vuttavissajjane dvimūlake dve apanetvā terasa. Yathā hi te sahajāte paṭikkhitte purejātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tathā purejātepi paṭikkhitte sahajātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā te apanetvā terasāti veditabbā.
નપચ્છાજાતે પન્નરસાતિ એત્થ ‘‘પચ્છાજાતપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ વા ‘‘સહજાતં પચ્છાજાતં આહારં ઇન્દ્રિય’’ન્તિ વા આગતટ્ઠાનેસુ ઠપેત્વા પચ્છાજાતં અવસેસવસેનપિ તે પઞ્હા લબ્ભન્તિ, તસ્મા પન્નરસેવ વુત્તા. નકમ્મેતિઆદીસુ યસ્મા કમ્મવિપાકાહારિન્દ્રિયઝાનમગ્ગાપિ કુસલાદિભેદાનં ચતુન્નં ખન્ધાનં એકદેસોવ તસ્મા ઠપેત્વા તે ધમ્મે અવસેસધમ્મવસેન સહજાતધમ્મા પચ્ચયા હોન્તીતિ એકમ્પિ પઞ્હાવિસ્સજ્જનં ન પરિહીનં . નસમ્પયુત્તે એકાદસાતિ યસ્મા તેસુ ચતૂસુ વારેસુ સમ્પયુત્તધમ્મા સહજાતાદિપચ્ચયેન પચ્ચયા હોન્તિ, તસ્મા સમ્પયુત્તપચ્ચયપટિક્ખેપેન તેયેવ વારા પરિહાયન્તીતિ વેદિતબ્બા. નવિપ્પયુત્તે નવાતિ દુમૂલકએકાવસાના ચત્તારો એકમૂલકદુકાવસાના દ્વે ચાતિ ઇમે છ વારા એકન્તેન વિપ્પયુત્તપચ્ચયધમ્મેહિ યુત્તા. તેહિ સહજાતાદિવસેન પચ્ચયા હોન્તિ, તસ્મા વિપ્પયુત્તે પટિક્ખિત્તે સબ્બેપિ તે પરિહાયન્તીતિ નવેવ લબ્ભન્તિ. તેન વુત્તં ‘‘નવિપ્પયુત્તે નવા’’તિ. નોઅત્થિનોઅવિગતેસુપિ તેયેવ વેદિતબ્બા. એકન્તેન હિ તે વારા અત્થિઅવિગતપચ્ચયધમ્મયુત્તા, તસ્મા તે તેસં પટિક્ખેપે પરિહાયન્તિ. યેપિ લબ્ભન્તિ, તેસુ આરમ્મણવસેન અનન્તરાદિવસેન વા વિસ્સજ્જનાનિ કાતબ્બાનિ. સહજાતપુરેજાતપચ્છાજાતઆહારિન્દ્રિયભેદતો પઞ્ચન્નં અત્થિઅવિગતાનં વિપ્પયુત્તધમ્માનં વા વસેન ન કાતબ્બાનીતિ.
Napacchājāte pannarasāti ettha ‘‘pacchājātapaccayena paccayo’’ti vā ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vā āgataṭṭhānesu ṭhapetvā pacchājātaṃ avasesavasenapi te pañhā labbhanti, tasmā pannaraseva vuttā. Nakammetiādīsu yasmā kammavipākāhārindriyajhānamaggāpi kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ ekadesova tasmā ṭhapetvā te dhamme avasesadhammavasena sahajātadhammā paccayā hontīti ekampi pañhāvissajjanaṃ na parihīnaṃ . Nasampayutte ekādasāti yasmā tesu catūsu vāresu sampayuttadhammā sahajātādipaccayena paccayā honti, tasmā sampayuttapaccayapaṭikkhepena teyeva vārā parihāyantīti veditabbā. Navippayutte navāti dumūlakaekāvasānā cattāro ekamūlakadukāvasānā dve cāti ime cha vārā ekantena vippayuttapaccayadhammehi yuttā. Tehi sahajātādivasena paccayā honti, tasmā vippayutte paṭikkhitte sabbepi te parihāyantīti naveva labbhanti. Tena vuttaṃ ‘‘navippayutte navā’’ti. Noatthinoavigatesupi teyeva veditabbā. Ekantena hi te vārā atthiavigatapaccayadhammayuttā, tasmā te tesaṃ paṭikkhepe parihāyanti. Yepi labbhanti, tesu ārammaṇavasena anantarādivasena vā vissajjanāni kātabbāni. Sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyabhedato pañcannaṃ atthiavigatānaṃ vippayuttadhammānaṃ vā vasena na kātabbānīti.
૫૩૩. એવં પચ્ચનીયે લદ્ધવારે ગણનતો દસ્સેત્વા ઇદાનિ દુમૂલકાદિવસેન પચ્ચયગણનં દસ્સેતું નહેતુપચ્ચયા નારમ્મણે પન્નરસાતિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ નહેતુમૂલકદુકેસુ અતિરેકગણનો ઊનતરગણનેન સદ્ધિં યોજિતો ઊનતરગણનોવ હોતિ.
533. Evaṃ paccanīye laddhavāre gaṇanato dassetvā idāni dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā nārammaṇe pannarasātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetumūlakadukesu atirekagaṇano ūnataragaṇanena saddhiṃ yojito ūnataragaṇanova hoti.
તિમૂલકે નઉપનિસ્સયે તેરસાતિ કુસલો અકુસલસ્સ, અકુસલો કુસલસ્સાતિ દ્વે વારા પરિહાયન્તિ. કસ્મા? નારમ્મણેન સદ્ધિં નઉપનિસ્સયસ્સ ઘટિતત્તા. આરમ્મણવસેન હિ ઉપનિસ્સયવસેન ચ ઇમેસં પવત્તિ. તઞ્ચ ઉભયં પટિક્ખિત્તં. આરમ્મણાધિપતિ ચ આરમ્મણૂપનિસ્સયગ્ગહણેન ગહિતો હોતિયેવ.
Timūlake naupanissaye terasāti kusalo akusalassa, akusalo kusalassāti dve vārā parihāyanti. Kasmā? Nārammaṇena saddhiṃ naupanissayassa ghaṭitattā. Ārammaṇavasena hi upanissayavasena ca imesaṃ pavatti. Tañca ubhayaṃ paṭikkhittaṃ. Ārammaṇādhipati ca ārammaṇūpanissayaggahaṇena gahito hotiyeva.
છમૂલકેપિ નઉપનિસ્સયે તેરસાતિ તેયેવ તેરસ. સત્તમૂલકે પન નઉપનિસ્સયે સત્તાતિ નસહજાતેન સદ્ધિં ઘટિતત્તા તત્થ પરિહીનેહિ ચતૂહિ સદ્ધિં ‘‘કુસલો કુસલસ્સ, કુસલો અકુસલસ્સ, અકુસલો અકુસલસ્સ, અકુસલો કુસલસ્સા’’તિ ઇમે અનન્તરૂપનિસ્સયપકતૂપનિસ્સયવસેન પવત્તમાના ચત્તારોતિ અટ્ઠ પરિહાયન્તિ, તસ્મા અવસેસાનં વસેન સત્તાતિ વુત્તં. નપુરેજાતે એકાદસાતિ નસહજાતેન સદ્ધિં ઘટિતત્તા એકાદસ. નપચ્છાજાતે નવાતિ તેસુ એકાદસસુ સહજાતં પચ્છાજાતં આહારં ઇન્દ્રિયન્તિ લદ્ધવિસ્સજ્જનેસુ દુમૂલકે અબ્યાકતન્તે દ્વે વારે અપનેત્વા. તે હિ સહજાતે પટિક્ખિત્તેપિ પચ્છાજાતવસેન અપરિહીના. સહજાતેન પન સદ્ધિં પચ્છાજાતે પટિક્ખિત્તે પરિહાયન્તીતિ સેસાનં વસેન નવાતિ વુત્તં. અટ્ઠમૂલકે નનિસ્સયે એકાદસાતિ સબ્બં હેટ્ઠા વુત્તસદિસમેવ. નવમૂલકે નઉપનિસ્સયે પઞ્ચાતિ કુસલાદયો અબ્યાકતન્તા તયો દુમૂલકા અબ્યાકતન્તા દ્વે ચાતિ પઞ્ચ. તેસુ નાનાક્ખણિકકમ્મકબળીકારાહારરૂપજીવિતિન્દ્રિયપચ્છાજાતધમ્મવસેન વિસ્સજ્જનં વેદિતબ્બં.
Chamūlakepi naupanissaye terasāti teyeva terasa. Sattamūlake pana naupanissaye sattāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā tattha parihīnehi catūhi saddhiṃ ‘‘kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, akusalo akusalassa, akusalo kusalassā’’ti ime anantarūpanissayapakatūpanissayavasena pavattamānā cattāroti aṭṭha parihāyanti, tasmā avasesānaṃ vasena sattāti vuttaṃ. Napurejāte ekādasāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā ekādasa. Napacchājāte navāti tesu ekādasasu sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriyanti laddhavissajjanesu dumūlake abyākatante dve vāre apanetvā. Te hi sahajāte paṭikkhittepi pacchājātavasena aparihīnā. Sahajātena pana saddhiṃ pacchājāte paṭikkhitte parihāyantīti sesānaṃ vasena navāti vuttaṃ. Aṭṭhamūlake nanissaye ekādasāti sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Navamūlake naupanissaye pañcāti kusalādayo abyākatantā tayo dumūlakā abyākatantā dve cāti pañca. Tesu nānākkhaṇikakammakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyapacchājātadhammavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ.
દસમૂલકે નપુરેજાતે પઞ્ચાતિઆદીસુપિ તેયેવ. નપચ્છાજાતે તીણીતિ પચ્છાજાતવસેન લબ્ભમાને દુમૂલકે અબ્યાકતન્તે દ્વે અપનેત્વા અવસેસા. નવિપ્પયુત્તેપિ તેયેવ તયો. નોઅત્થિયા દ્વેતિ નાનાક્ખણિકકમ્મવસેન કુસલઞ્ચ અકુસલઞ્ચ કટત્તારૂપસ્સ. વિપાકં પનેત્થ નઉપનિસ્સયેન સદ્ધિં ઘટિતત્તા ન લબ્ભતિ. એકાદસમૂલકે હેટ્ઠા વુત્તસદિસાવ ગણના. દ્વાદસમૂલકે નકમ્મે એકન્તિ અબ્યાકતેન અબ્યાકતં. તત્થ ચ આહારિન્દ્રિયવસેન વિસ્સજ્જનં વેદિતબ્બં. તેરસમૂલકાદીસુપિ સબ્બત્થ એકન્તિ આગતટ્ઠાને ઇદમેવ ગહેતબ્બં. નાહારે પન ઇન્દ્રિયવસેન વિસ્સજ્જનં વેદિતબ્બં. નઇન્દ્રિયે આહારવસેન. ચુદ્દસમૂલકાદીસુ નકમ્મેન સદ્ધિં ઘટિતત્તા નોઅત્થિનોઅવિગતા ન લબ્ભન્તીતિ ન વુત્તા. નાહારપચ્ચયા નઝાનપચ્ચયાતિ નઇન્દ્રિયં અપનેત્વા વુત્તં. તસ્મા તત્થ ઇન્દ્રિયવસેન એકં વેદિતબ્બં. નવિપાકપચ્ચયા નઇન્દ્રિયપચ્ચયાતિ નાહારં અપનેત્વા વુત્તં, તસ્મા તત્થ આહારવસેન એકં વેદિતબ્બં. ઇમેસુ પન દ્વીસુ પચ્ચનીયતો ઠિતેસુ ગણના નામ નત્થિ, તસ્મા એકતો ન દસ્સિતાતિ.
Dasamūlake napurejāte pañcātiādīsupi teyeva. Napacchājāte tīṇīti pacchājātavasena labbhamāne dumūlake abyākatante dve apanetvā avasesā. Navippayuttepi teyeva tayo. Noatthiyā dveti nānākkhaṇikakammavasena kusalañca akusalañca kaṭattārūpassa. Vipākaṃ panettha naupanissayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhati. Ekādasamūlake heṭṭhā vuttasadisāva gaṇanā. Dvādasamūlake nakamme ekanti abyākatena abyākataṃ. Tattha ca āhārindriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Terasamūlakādīsupi sabbattha ekanti āgataṭṭhāne idameva gahetabbaṃ. Nāhāre pana indriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Naindriye āhāravasena. Cuddasamūlakādīsu nakammena saddhiṃ ghaṭitattā noatthinoavigatā na labbhantīti na vuttā. Nāhārapaccayā najhānapaccayāti naindriyaṃ apanetvā vuttaṃ. Tasmā tattha indriyavasena ekaṃ veditabbaṃ. Navipākapaccayā naindriyapaccayāti nāhāraṃ apanetvā vuttaṃ, tasmā tattha āhāravasena ekaṃ veditabbaṃ. Imesu pana dvīsu paccanīyato ṭhitesu gaṇanā nāma natthi, tasmā ekato na dassitāti.
નહેતુમૂલકં.
Nahetumūlakaṃ.
૫૩૪. નારમ્મણમૂલકાદીસુપિ પન્નરસતેરસએકાદસનવાતિ સબ્બદુકેસુ ચત્તારોવ મૂલગણનપરિચ્છેદા. તિકાદીસુ પન બહુપચ્ચયસમાયોગે ઇતરાનિપિ સત્ત પઞ્ચ તીણિ દ્વે એકન્તિ પરિચ્છિન્નગણનાનિ વિસ્સજ્જનાનિ લબ્ભન્તિયેવ. તેસુ યેસં પચ્ચયાનં સમાયોગે યં યં લબ્ભતિ, તં તં હેટ્ઠા વુત્તનયેન સાધુકં સલ્લક્ખેત્વા ઉદ્ધરિતબ્બં. સબ્બેસુ ચેતેસુ નારમ્મણમૂલકાદીસુ નારમ્મણાદીનિ પદાનિ અતિક્કન્તેન હેતુપદેન સદ્ધિં પઠમં બન્ધિત્વાવ ચક્કાનિ કતાનિ. યસ્મા પન તાનિ નહેતુમૂલકે વુત્તસદિસાનેવ હોન્તિ, તસ્મા વિત્થારેન અદસ્સેત્વા સઙ્ખેપં કત્વા દસ્સિતાનિ. તત્થ યથા નહેતુમૂલકે નારમ્મણનઉપનિસ્સયા વિસું વિસું પન્નરસ વારે લભન્તાપિ સમાયોગે તેરસ લભિંસુ, એવં સબ્બત્થ તેરસેવ લભન્તિ. યથા ચ નારમ્મણનસહજાતેહિ સદ્ધિં નઉપનિસ્સયે સત્ત વારા હોન્તિ, એવં નઉપનિસ્સયનારમ્મણેહિ સદ્ધિં નસહજાતેપિ સત્ત.
534. Nārammaṇamūlakādīsupi pannarasaterasaekādasanavāti sabbadukesu cattārova mūlagaṇanaparicchedā. Tikādīsu pana bahupaccayasamāyoge itarānipi satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanāni vissajjanāni labbhantiyeva. Tesu yesaṃ paccayānaṃ samāyoge yaṃ yaṃ labbhati, taṃ taṃ heṭṭhā vuttanayena sādhukaṃ sallakkhetvā uddharitabbaṃ. Sabbesu cetesu nārammaṇamūlakādīsu nārammaṇādīni padāni atikkantena hetupadena saddhiṃ paṭhamaṃ bandhitvāva cakkāni katāni. Yasmā pana tāni nahetumūlake vuttasadisāneva honti, tasmā vitthārena adassetvā saṅkhepaṃ katvā dassitāni. Tattha yathā nahetumūlake nārammaṇanaupanissayā visuṃ visuṃ pannarasa vāre labhantāpi samāyoge terasa labhiṃsu, evaṃ sabbattha teraseva labhanti. Yathā ca nārammaṇanasahajātehi saddhiṃ naupanissaye satta vārā honti, evaṃ naupanissayanārammaṇehi saddhiṃ nasahajātepi satta.
૫૩૮. નનિસ્સયપચ્ચયા નઉપનિસ્સયપચ્ચયા નપચ્છાજાતે તીણીતિ કુસલાદીનિ અબ્યાકતન્તાનિ. તેસુ કટત્તારૂપઞ્ચ આહારસમુટ્ઠાનઞ્ચ પચ્ચયુપ્પન્નં.
538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti kusalādīni abyākatantāni. Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppannaṃ.
૫૪૩-૫૪૪. નાહારનઇન્દ્રિયમૂલકેસુ ચતુક્કેસુ નકમ્મેન સદ્ધિં અઘટિતત્તા નહેતુમૂલકે વિય એકેન્તેન લબ્ભન્તિ. નઇન્દ્રિયમૂલકે નઉપનિસ્સયે ચ નપુરેજાતે ચ ઠપેત્વા નાહારે તીણીતિ કાતબ્બન્તિ નઇન્દ્રિયપચ્ચયતો પટ્ઠાય ઇમે દ્વે પચ્ચયે ઘટેત્વા નઇન્દ્રિયપચ્ચયા…પે॰… નઉપનિસ્સયપચ્ચયા નાહારે તીણી. નઇન્દ્રિયપચ્ચયા…પે॰… નપુરેજાતપચ્ચયા નાહારે તીણીતિ એવં ઇમેહિ પચ્ચયેહિ સદ્ધિં નાહારપચ્ચયે ચ ગણના કાતબ્બાતિ અત્થો. તત્થ તીણીતિ કુસલાદીનેવ અબ્યાકતસ્સ. તત્થ કુસલાકુસલા કટત્તારૂપાનં પુરેજાતસ્સ ચ કાયસ્સ પચ્છાજાતપચ્ચયેન, અબ્યાકતા પન ચિત્તચેતસિકા પચ્છાજાતપચ્ચયેનેવાતિ ઇમેસં વસેન તીણિ વિસ્સજ્જનાનિ કાતબ્બાનિ. પરતો પન નપચ્છાજાતેન સદ્ધિં ઘટિતત્તા નાહારે દ્વેતિ વુત્તં. તત્થ કટત્તારૂપવસેન કુસલં અબ્યાકતસ્સ, તથા અકુસલન્તિ એત્તકમેવ લબ્ભતિ. આહારસ્સ પન પટિક્ખિત્તત્તા કબળીકારાહારો અત્થિઅવિગતવસેનાપિ પચ્ચયભાવં ન લભતિ.
543-544. Nāhāranaindriyamūlakesu catukkesu nakammena saddhiṃ aghaṭitattā nahetumūlake viya ekentena labbhanti. Naindriyamūlake naupanissaye ca napurejāte ca ṭhapetvā nāhāre tīṇīti kātabbanti naindriyapaccayato paṭṭhāya ime dve paccaye ghaṭetvā naindriyapaccayā…pe… naupanissayapaccayā nāhāre tīṇī. Naindriyapaccayā…pe… napurejātapaccayā nāhāre tīṇīti evaṃ imehi paccayehi saddhiṃ nāhārapaccaye ca gaṇanā kātabbāti attho. Tattha tīṇīti kusalādīneva abyākatassa. Tattha kusalākusalā kaṭattārūpānaṃ purejātassa ca kāyassa pacchājātapaccayena, abyākatā pana cittacetasikā pacchājātapaccayenevāti imesaṃ vasena tīṇi vissajjanāni kātabbāni. Parato pana napacchājātena saddhiṃ ghaṭitattā nāhāre dveti vuttaṃ. Tattha kaṭattārūpavasena kusalaṃ abyākatassa, tathā akusalanti ettakameva labbhati. Āhārassa pana paṭikkhittattā kabaḷīkārāhāro atthiavigatavasenāpi paccayabhāvaṃ na labhati.
૫૪૫. નવિપ્પયુત્તમૂલકસ્સ ચતુમૂલકે નઉપનિસ્સયે પઞ્ચાતિ કુસલો સહજાતકુસલસ્સ, કુસલો કટત્તારૂપસઙ્ખાતસ્સ અબ્યાકતસ્સ, અકુસલો સહજાતઅકુસલસ્સ, તથા કટત્તારૂપસઙ્ખાતસ્સ અબ્યાકતસ્સ, અબ્યાકતો સહજાતઅબ્યાકતસ્સાતિ એવં પઞ્ચ. નવિપ્પયુત્તપચ્ચયા…પે॰… નઉપનિસ્સયે તીણીતિ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ કુસલાદયો તયો અબ્યાકતસ્સ.
545. Navippayuttamūlakassa catumūlake naupanissaye pañcāti kusalo sahajātakusalassa, kusalo kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, akusalo sahajātaakusalassa, tathā kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, abyākato sahajātaabyākatassāti evaṃ pañca. Navippayuttapaccayā…pe… naupanissaye tīṇīti heṭṭhā vuttanayeneva kusalādayo tayo abyākatassa.
૫૪૬. નોઅત્થિપચ્ચયા નહેતુયા નવાતિ નહેતુપચ્ચયા નોઅત્થિયા વુત્તા નવેવ. સબ્બેપિ હિ તે એકમૂલકેકાવસાના અનન્તરપકતૂપનિસ્સયવસેન લબ્ભન્તિ. નારમ્મણે નવાતિપિ તેયેવ નારમ્મણે ઠત્વા નઉપનિસ્સયે દ્વે કાતબ્બા. યાવ નિસ્સયમ્પીતિ નોઅત્થિમૂલકે નયે ‘‘નોઅત્થિપચ્ચયા નહેતુપચ્ચયા નારમ્મણપચ્ચયા’’તિ એવં ચક્કબન્ધગમનેન નારમ્મણપચ્ચયે ઠત્વા ઇમેહિ વા તીહિ, ઇતો પરેસુ નાધિપતિઆદીસુ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા સદ્ધિં યાવ નિસ્સયપચ્ચયં પાપુણાતિ, તાવ ગન્ત્વા નઉપનિસ્સયે દ્વે વિસ્સજ્જનાનિ કાતબ્બાનીતિ અત્થો.
546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti nahetupaccayā noatthiyā vuttā naveva. Sabbepi hi te ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhanti. Nārammaṇe navātipi teyeva nārammaṇe ṭhatvā naupanissaye dve kātabbā. Yāva nissayampīti noatthimūlake naye ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā’’ti evaṃ cakkabandhagamanena nārammaṇapaccaye ṭhatvā imehi vā tīhi, ito paresu nādhipatiādīsu aññataraññatarena vā saddhiṃ yāva nissayapaccayaṃ pāpuṇāti, tāva gantvā naupanissaye dve vissajjanāni kātabbānīti attho.
એવં લક્ખણં ઠપેત્વા પુન નારમ્મણતો પટ્ઠાય યાવ નિસ્સયા સત્ત પચ્ચયે ગહેત્વા નઉપનિસ્સયે દ્વેતિ આહ. તત્થ નોઅત્થિપચ્ચયા નહેતુપચ્ચયા નારમ્મણપચ્ચયા નઉપનિસ્સયે દ્વે, નોઅત્થિપચ્ચયા નહેતુનારમ્મણનાધિપતિપચ્ચયા નઉપનિસ્સયે દ્વેતિ એવં નારમ્મણતો પુરિમપચ્છિમેહિ નિસ્સયપરિયોસાનેહિ સબ્બપદેહિ સદ્ધિં યોજના કાતબ્બા. દ્વેતિ પનેત્થ કુસલો અબ્યાકતસ્સ, અકુસલો અબ્યાકતસ્સાતિ નાનાક્ખણિકકમ્મવસેન કટત્તારૂપસ્સ પચ્ચયવસેન વેદિતબ્બાનિ. નઉપનિસ્સયપદેન સદ્ધિં નપુરેજાતાદીસુ સબ્બત્થ દ્વે. કમ્મપચ્ચયો પનેત્થ ન ગહિતો. તસ્મિઞ્હિ ગહિતે તેપિ દ્વે વારા છિજ્જન્તિ, વિસ્સજ્જનમેવ ન લબ્ભતિ. એવં યેન યેન સદ્ધિં યસ્સ યસ્સ સંસન્દને. યં લબ્ભતિ, યઞ્ચ પરિહાયતિ, તં સબ્બં સાધુકં સલ્લક્ખેત્વા સબ્બપચ્ચનીયેસુ ગણના ઉદ્ધરિતબ્બાતિ.
Evaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapetvā puna nārammaṇato paṭṭhāya yāva nissayā satta paccaye gahetvā naupanissaye dveti āha. Tattha noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye dve, noatthipaccayā nahetunārammaṇanādhipatipaccayā naupanissaye dveti evaṃ nārammaṇato purimapacchimehi nissayapariyosānehi sabbapadehi saddhiṃ yojanā kātabbā. Dveti panettha kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassāti nānākkhaṇikakammavasena kaṭattārūpassa paccayavasena veditabbāni. Naupanissayapadena saddhiṃ napurejātādīsu sabbattha dve. Kammapaccayo panettha na gahito. Tasmiñhi gahite tepi dve vārā chijjanti, vissajjanameva na labbhati. Evaṃ yena yena saddhiṃ yassa yassa saṃsandane. Yaṃ labbhati, yañca parihāyati, taṃ sabbaṃ sādhukaṃ sallakkhetvā sabbapaccanīyesu gaṇanā uddharitabbāti.
પચ્ચનીયગણનવણ્ણના.
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā.
અનુલોમપચ્ચનીયવણ્ણના
Anulomapaccanīyavaṇṇanā
૫૫૦. અનુલોમપચ્ચનીયે ‘‘હેતુયા સત્ત, આરમ્મણે નવા’’તિ એવં અનુલોમે ‘‘નહેતુયા પન્નરસ, નારમ્મણે પન્નરસા’’તિ એવં પચ્ચનીયે ચ લદ્ધગણનેસુ પચ્ચયેસુ યો પચ્ચયો અનુલોમતો ઠિતો, તસ્સ અનુલોમે લદ્ધવારેહિ સદ્ધિં યે પચ્ચનીયતો ઠિતસ્સ પચ્ચનીયે લદ્ધવારેસુ સદિસવારા, તેસં વસેન ગણના વેદિતબ્બા. અનુલોમસ્મિઞ્હિ હેતુપચ્ચયે ‘‘હેતુયા સત્તા’’તિ સત્ત વારા લદ્ધા, પચ્ચનીયે નારમ્મણપચ્ચયે ‘‘નારમ્મણે પન્નરસા’’તિ પન્નરસ લદ્ધા. તેસુ યે હેતુયા સત્ત વુત્તા, તેહિ સદ્ધિં નારમ્મણે વુત્તેસુ પન્નરસસુ ‘‘કુસલો કુસલસ્સ, અબ્યાકતસ્સ, કુસલાબ્યાકતસ્સ, અકુસલો અકુસલસ્સ, અબ્યાકતસ્સ, અકુસલાબ્યાકતસ્સ, અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સા’’તિ ઇમે સત્ત સદિસા. તે સન્ધાય હેતુપચ્ચયા નઆરમ્મણે સત્તાતિ વુત્તં. નઅધિપતિયા સત્તાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો.
550. Anulomapaccanīye ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccayo anulomato ṭhito, tassa anulome laddhavārehi saddhiṃ ye paccanīyato ṭhitassa paccanīye laddhavāresu sadisavārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Anulomasmiñhi hetupaccaye ‘‘hetuyā sattā’’ti satta vārā laddhā, paccanīye nārammaṇapaccaye ‘‘nārammaṇe pannarasā’’ti pannarasa laddhā. Tesu ye hetuyā satta vuttā, tehi saddhiṃ nārammaṇe vuttesu pannarasasu ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa, akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa, abyākato abyākatassā’’ti ime satta sadisā. Te sandhāya hetupaccayā naārammaṇe sattāti vuttaṃ. Naadhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo.
નસહજાતસ્સ પન હેતુપચ્ચયસ્સ અભાવા નસહજાતે એકોપિ ન લબ્ભતિ, તસ્મા તેન સદ્ધિં યોજના ન કતા. નઅઞ્ઞમઞ્ઞે કુસલાદયો તયો રૂપાબ્યાકતસ્સ લબ્ભન્તિ, તે સન્ધાય તીણીતિ વુત્તં. તથા નસમ્પયુત્તે. નવિપ્પયુત્તે પન કુસલં કુસલસ્સ, અકુસલં અકુસલસ્સ, અબ્યાકતં અબ્યાકતસ્સાતિ અરૂપધમ્મવસેન તીણિ વેદિતબ્બાનિ. નનિસ્સયનોઅત્થિનોઅવિગતા નસહજાતો વિય ન લબ્ભન્તિયેવાતિ તેહિપિ સદ્ધિં યોજના ન કતા. એવમેત્થ સત્ત તીણીતિ દ્વેયેવ ગણનપરિચ્છેદા, તેસં વસેન ઊનતરગણનેન સદ્ધિં અતિરેકગણનસ્સપિ ગણનં પરિહાપેત્વા પચ્ચયઘટનેસુ ગણના વેદિતબ્બા.
Nasahajātassa pana hetupaccayassa abhāvā nasahajāte ekopi na labbhati, tasmā tena saddhiṃ yojanā na katā. Naaññamaññe kusalādayo tayo rūpābyākatassa labbhanti, te sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Tathā nasampayutte. Navippayutte pana kusalaṃ kusalassa, akusalaṃ akusalassa, abyākataṃ abyākatassāti arūpadhammavasena tīṇi veditabbāni. Nanissayanoatthinoavigatā nasahajāto viya na labbhantiyevāti tehipi saddhiṃ yojanā na katā. Evamettha satta tīṇīti dveyeva gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvā paccayaghaṭanesu gaṇanā veditabbā.
૫૫૧. તત્થ હેતુસહજાતનિસ્સયઅત્થિઅવિગતન્તિ નારમ્મણે સત્તાતિ કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો, સહજાતનિસ્સયઅત્થિઅવિગતપચ્ચયેન પચ્ચયો, નારમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો. કુસલા હેતૂ સમ્પયુત્તકાનં ખન્ધાનં હેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો, સહજાતનિસ્સયઅત્થિઅવિગતપચ્ચયેન પચ્ચયો, નારમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ ઇમિના નયેન સત્ત વારા ઉદ્ધરિતબ્બા. નાધિપતિયા સત્તાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. દુતિયે ઘટને અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ પવિટ્ઠત્તા ઠપેત્વા નસમ્પયુત્તં સેસેસુ તીણીતિ વુત્તં. નસમ્પયુત્તે પન અઞ્ઞમઞ્ઞવિપ્પયુત્તં પટિસન્ધિનામરૂપં સન્ધાય એકન્તિ વુત્તં. અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયો ચેત્થ અનુલોમઘટને પવિટ્ઠત્તા પચ્ચનીયતો ન લબ્ભતિ, તસ્મા ‘‘નઅઞ્ઞમઞ્ઞે’’તિ ન વુત્તં. યથા ચેત્થ, એવં સેસઘટનેસુપિ પવિટ્ઠપચ્ચયા પચ્ચનીયતો ન લબ્ભન્તીતિ ન વુત્તા. તતિયઘટને સમ્પયુત્તસ્સ પવિટ્ઠત્તા સબ્બત્થ તીણિયેવ. ચતુત્થઘટને વિપ્પયુત્તસ્સ પવિટ્ઠત્તા તીણિ કુસલાદીનિ ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપસ્સ. પઞ્ચમે વિપાકસ્સ પવિટ્ઠત્તા સબ્બત્થ એકં અબ્યાકતેન અબ્યાકતં. ઇતો પરેસુપિ વિપાકસમ્પયુત્તેસુ એસેવ નયો.
551. Tattha hetusahajātanissayaatthiavigatanti nārammaṇe sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayo. Kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayoti iminā nayena satta vārā uddharitabbā. Nādhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo. Dutiye ghaṭane aññamaññassa paviṭṭhattā ṭhapetvā nasampayuttaṃ sesesu tīṇīti vuttaṃ. Nasampayutte pana aññamaññavippayuttaṃ paṭisandhināmarūpaṃ sandhāya ekanti vuttaṃ. Aññamaññapaccayo cettha anulomaghaṭane paviṭṭhattā paccanīyato na labbhati, tasmā ‘‘naaññamaññe’’ti na vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ sesaghaṭanesupi paviṭṭhapaccayā paccanīyato na labbhantīti na vuttā. Tatiyaghaṭane sampayuttassa paviṭṭhattā sabbattha tīṇiyeva. Catutthaghaṭane vippayuttassa paviṭṭhattā tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassa. Pañcame vipākassa paviṭṭhattā sabbattha ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Ito paresupi vipākasampayuttesu eseva nayo.
૫૫૨. હેતુસહજાતનિસ્સયઇન્દ્રિયમગ્ગઅત્થિઅવિગતન્તિ નારમ્મણે ચત્તારીતિ કુસલો કુસલસ્સ, અબ્યાકતસ્સ, કુસલાબ્યાકતસ્સ; અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સાતિ ઇમેસં વસેન વેદિતબ્બાનિ. સેસેસુપિ એસેવ નયો. નઅઞ્ઞમઞ્ઞે દ્વેતિ કુસલો અબ્યાકતસ્સ, તથા અબ્યાકતો. પરતોપિ દ્વીસુ એસેવ નયો. ઇમિના ઉપાયેન સબ્બઘટનેસુ લબ્ભમાનવસેન ગણના વેદિતબ્બા. સબ્બાનિપિ ચેતાનિ ઇમસ્મિં અનુલોમપચ્ચનીયે સહજાતવસેન ચેવ પકિણ્ણકવસેન ચ પન્નરસાધિકાનિ ચત્તારિ ઘટનસતાનિ વુત્તાનિ. તેસુ તસ્મિં તસ્મિં ઘટને યે અનુલોમતો ઠિતા પચ્ચયા, તેસં એકોપિ પચ્ચનીયતો ન લબ્ભતિ. હેતુમૂલકે ચેત્થ પઠમે ઘટને અનુલોમતો પઞ્ચન્નં પચ્ચયાનં ઠિતત્તા પચ્ચનીયતો એકૂનવીસતિ પચ્ચયા આગતા. એવં સેસેસુપિ અનુલોમતો ઠિતાવસેસા પચ્ચનીયતો આગતા. અનુલોમતો ચેત્થ બહૂસુપિ ઠિતેસુ પચ્ચનીયતો એકેકોવ આગતોતિ વેદિતબ્બો. યથા ચ હેતુમૂલકે, એવં આરમ્મણાદિમૂલકેસુપિ સબ્બમેતં વિધાનં યથાનુરૂપતો વેદિતબ્બન્તિ.
552. Hetusahajātanissayaindriyamaggaatthiavigatanti nārammaṇe cattārīti kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; abyākato abyākatassāti imesaṃ vasena veditabbāni. Sesesupi eseva nayo. Naaññamaññe dveti kusalo abyākatassa, tathā abyākato. Paratopi dvīsu eseva nayo. Iminā upāyena sabbaghaṭanesu labbhamānavasena gaṇanā veditabbā. Sabbānipi cetāni imasmiṃ anulomapaccanīye sahajātavasena ceva pakiṇṇakavasena ca pannarasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni vuttāni. Tesu tasmiṃ tasmiṃ ghaṭane ye anulomato ṭhitā paccayā, tesaṃ ekopi paccanīyato na labbhati. Hetumūlake cettha paṭhame ghaṭane anulomato pañcannaṃ paccayānaṃ ṭhitattā paccanīyato ekūnavīsati paccayā āgatā. Evaṃ sesesupi anulomato ṭhitāvasesā paccanīyato āgatā. Anulomato cettha bahūsupi ṭhitesu paccanīyato ekekova āgatoti veditabbo. Yathā ca hetumūlake, evaṃ ārammaṇādimūlakesupi sabbametaṃ vidhānaṃ yathānurūpato veditabbanti.
અનુલોમપચ્ચનીયવણ્ણના.
Anulomapaccanīyavaṇṇanā.
પચ્ચનીયાનુલોમવણ્ણના
Paccanīyānulomavaṇṇanā
૬૩૧. પચ્ચનીયાનુલોમેપિ ‘‘હેતુયા સત્ત, આરમ્મણે નવા’’તિ એવં અનુલોમે ‘‘નહેતુયા પન્નરસ, નારમ્મણે પન્નરસા’’તિ એવં પચ્ચનીયે ચ લદ્ધગણનેસુ પચ્ચયેસુ યો પચ્ચનીયતો ઠિતો, તસ્સ પચ્ચનીયતો લદ્ધવારેસુ યે અનુલોમતો ઠિતસ્સ અનુલોમતો લદ્ધવારેહિ સદિસા વારા, તેસં વસેન ગણના વેદિતબ્બા. પચ્ચનીયસ્મિઞ્હિ નહેતુપચ્ચયે ‘‘નહેતુયા પન્નરસા’’તિ પન્નરસ વારા લદ્ધા, અનુલોમે આરમ્મણપચ્ચયે ‘‘આરમ્મણે નવા’’તિ નવ વારા લદ્ધા. તત્થ યે નહેતુયા પન્નરસ વુત્તા, તેસુ યે વારા આરમ્મણે વુત્તેહિ નવહિ સદિસા, તેસં વસેન ગણના વેદિતબ્બા. તત્થ યે આરમ્મણે નવ વુત્તા, તે નહેતુયા વુત્તેસુ પન્નરસસુ કુસલો ‘‘કુસલાકુસલાબ્યાકતાનં, અકુસલો અકુસલકુસલાબ્યાકતાનં, અબ્યાકતો અબ્યાકતકુસલાકુસલાન’’ન્તિ ઇમેહિ નવહિ સદિસા, તે સન્ધાય નહેતુયા આરમ્મણે નવાતિ વુત્તં. અધિપતિયા દસાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. આરમ્મણાદીનઞ્હિ અનુલોમગણનાય યે વારા વુત્તા નહેતુપચ્ચયેન સદ્ધિં સંસન્દનેપિ તે સબ્બે લબ્ભન્તીતિ વેદિતબ્બા. ‘‘કુસલો ધમ્મો કુસલસ્સ ધમ્મસ્સ નહેતુપચ્ચયેન પચ્ચયો આરમ્મણપચ્ચયેન પચ્ચયો, દાનં દત્વા સીલં સમાદિયિત્વા ઉપોસથકમ્મં કત્વા તં પચ્ચવેક્ખતિ, પુબ્બે સુચિણ્ણાનિ પચ્ચવેક્ખતી’’તિ ઇમિના ઉપાયેન તેસં પાળિ ઉદ્ધરિતબ્બા.
631. Paccanīyānulomepi ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccanīyato ṭhito, tassa paccanīyato laddhavāresu ye anulomato ṭhitassa anulomato laddhavārehi sadisā vārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Paccanīyasmiñhi nahetupaccaye ‘‘nahetuyā pannarasā’’ti pannarasa vārā laddhā, anulome ārammaṇapaccaye ‘‘ārammaṇe navā’’ti nava vārā laddhā. Tattha ye nahetuyā pannarasa vuttā, tesu ye vārā ārammaṇe vuttehi navahi sadisā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Tattha ye ārammaṇe nava vuttā, te nahetuyā vuttesu pannarasasu kusalo ‘‘kusalākusalābyākatānaṃ, akusalo akusalakusalābyākatānaṃ, abyākato abyākatakusalākusalāna’’nti imehi navahi sadisā, te sandhāya nahetuyā ārammaṇe navāti vuttaṃ. Adhipatiyā dasātiādīsupi eseva nayo. Ārammaṇādīnañhi anulomagaṇanāya ye vārā vuttā nahetupaccayena saddhiṃ saṃsandanepi te sabbe labbhantīti veditabbā. ‘‘Kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo ārammaṇapaccayena paccayo, dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti iminā upāyena tesaṃ pāḷi uddharitabbā.
નહેતુપચ્ચયા અધિપતિયા દસાતિ એત્થ ઠપેત્વા વીમંસાધિપતિં સેસાધિપતિવસેન અનુલોમવિભઙ્ગે આગતવારા ઉદ્ધરિતબ્બા. એવમેત્થ નવ દસસત્તતીણિતેરસએકન્તિ છ ગણનપરિચ્છેદા, તેસં વસેન ઊનતરગણનેન સદ્ધિં અતિરેકગણનસ્સાપિ ગણનં પરિહાપેત્વા નહેતુમૂલકાદીનં નયાનં તિમૂલકાદીસુ સબ્બસંસન્દનેસુ ગણના વેદિતબ્બા. ઇદં તાવ સાધારણલક્ખણં . ન પનેતં સબ્બસંસન્દનેસુ ગચ્છતિ, યેહિ પન પચ્ચયેહિ સદ્ધિં યેસં પચ્ચયાનં સંસન્દને યે વારા વિરુજ્ઝન્તિ, તે અપનેત્વા અવસેસાનં વસેનપેત્થ ગણના વેદિતબ્બા.
Nahetupaccayā adhipatiyā dasāti ettha ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipativasena anulomavibhaṅge āgatavārā uddharitabbā. Evamettha nava dasasattatīṇiterasaekanti cha gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassāpi gaṇanaṃ parihāpetvā nahetumūlakādīnaṃ nayānaṃ timūlakādīsu sabbasaṃsandanesu gaṇanā veditabbā. Idaṃ tāva sādhāraṇalakkhaṇaṃ . Na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchati, yehi pana paccayehi saddhiṃ yesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ye vārā virujjhanti, te apanetvā avasesānaṃ vasenapettha gaṇanā veditabbā.
નહેતુપચ્ચયા નઆરમ્મણપચ્ચયા અધિપતિયા સત્તાતિ એત્થ હિ કુસલો અકુસલસ્સ; અબ્યાકતો કુસલસ્સ, અકુસલસ્સાતિ ઇમે આરમ્મણાધિપતિવસેન લબ્ભમાના તયો વારા વિરુજ્ઝન્તિ. કસ્મા? નઆરમ્મણપચ્ચયાતિ વુત્તત્તા. તસ્મા તે અપનેત્વા સહજાતાધિપતિનયેનેવેત્થ ‘‘કુસલો કુસલસ્સ, અબ્યાકતસ્સ, કુસલાબ્યાકતસ્સ; અકુસલો અકુસલસ્સ, અબ્યાકતસ્સ, અકુસલાબ્યાકતસ્સ; અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સા’’તિ સત્ત વારા વેદિતબ્બા. તેપિ નહેતુપચ્ચયાતિ વચનતો ઠપેત્વા વીમંસાધિપતિં સેસાધિપતીનં વસેન. એવં સબ્બત્થ ઊનતરગણનપચ્ચયવસેન અવિરુજ્ઝમાનગણનવસેન ચ ગણના વેદિતબ્બા.
Nahetupaccayā naārammaṇapaccayā adhipatiyā sattāti ettha hi kusalo akusalassa; abyākato kusalassa, akusalassāti ime ārammaṇādhipativasena labbhamānā tayo vārā virujjhanti. Kasmā? Naārammaṇapaccayāti vuttattā. Tasmā te apanetvā sahajātādhipatinayenevettha ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa; abyākato abyākatassā’’ti satta vārā veditabbā. Tepi nahetupaccayāti vacanato ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipatīnaṃ vasena. Evaṃ sabbattha ūnataragaṇanapaccayavasena avirujjhamānagaṇanavasena ca gaṇanā veditabbā.
યેસુ ચ પચ્ચયેસુ પચ્ચનીયતો ઠિતેસુ યે અનુલોમતો ન તિટ્ઠન્તિ, તેપિ વેદિતબ્બા. સેય્યથિદં – અનન્તરે પચ્ચનીયતો ઠિતે સમનન્તરાસેવનનત્થિવિગતા અનુલોમતો ન તિટ્ઠન્તિ, સહજાતે પચ્ચનીયતો ઠિતે હેતુઅઞ્ઞમઞ્ઞવિપાકઝાનમગ્ગસમ્પયુત્તા અનુલોમતો ન તિટ્ઠન્તિ, નિસ્સયે પચ્ચનીયતો ઠિતે વત્થુપુરેજાતો અનુલોમતો ન તિટ્ઠતિ. આહારે વા ઇન્દ્રિયે વા પચ્ચનીયતો ઠિતે હેતુઅઞ્ઞમઞ્ઞવિપાકઝાનમગ્ગસમ્પયુત્તા અનુલોમતો ન તિટ્ઠન્તિ. આરમ્મણે પન પચ્ચનીયતો ઠિતે અધિપતિઉપનિસ્સયા અનુલોમતો ન તિટ્ઠન્તિ, આરમ્મણાધિપતિઆરમ્મણૂપનિસ્સયા પન ન લબ્ભન્તિ. ઇમિના ઉપાયેન સબ્બત્થ યં લબ્ભતિ, યઞ્ચ ન લબ્ભતિ, તં જાનિત્વા લબ્ભમાનવસેન વારા ઉદ્ધરિતબ્બા.
Yesu ca paccayesu paccanīyato ṭhitesu ye anulomato na tiṭṭhanti, tepi veditabbā. Seyyathidaṃ – anantare paccanīyato ṭhite samanantarāsevananatthivigatā anulomato na tiṭṭhanti, sahajāte paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti, nissaye paccanīyato ṭhite vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhati. Āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti. Ārammaṇe pana paccanīyato ṭhite adhipatiupanissayā anulomato na tiṭṭhanti, ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayā pana na labbhanti. Iminā upāyena sabbattha yaṃ labbhati, yañca na labbhati, taṃ jānitvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.
તત્થ સબ્બેસુપિ તિમૂલકાદીસુ અનન્તરે સત્તાતિઆદયો દુમૂલકે લદ્ધવારાયેવ સત્તમૂલકાદીસુ પન નસહજાતપચ્ચયા નિસ્સયે તીણીતિ પુરેજાતવસેન વત્થુનિસ્સયે તીણિ. કમ્મે દ્વે નાનાક્ખણિકવસેનેવ. આહારે એકં કબળીકારાહારવસેન. ઇન્દ્રિયે એકં રૂપિન્દ્રિયવસેન. કમેન ગન્ત્વા વિપ્પયુત્તે તીણીતિ કુસલાદીનં અબ્યાકતન્તાનિ પચ્છાજાતવસેન. અત્થિઅવિગતેસુ પઞ્ચાતિ તાનિ ચેવ તીણિ, કુસલાબ્યાકતા અબ્યાકતસ્સ, અકુસલાબ્યાકતા અબ્યાકતસ્સાતિ ઇમાનિ ચ દ્વે પચ્છાજાતાહારિન્દ્રિયવસેનાતિ. પચ્છાજાતપચ્ચયસ્સ પચ્ચનીકભાવતો પટ્ઠાય પન અત્થિઅવિગતેસુ એકન્તિ અબ્યાકતો અબ્યાકતસ્સ આહારિન્દ્રિયવસેન. નાહારે ગહિતે નઇન્દ્રિયપચ્ચયાતિ ન ગહેતબ્બં. તથા નઇન્દ્રિયે ગહિતે નાહારપચ્ચયાતિ. કસ્મા? દ્વીસુ એકતો ગહિતેસુ ગણેતબ્બવારસ્સ અભાવતો. ઝાનમગ્ગાદીસુપિ પચ્ચનીકતો ઠિતેસુ આહારતો વા ઇન્દ્રિયતો વા એકં અનુલોમં અકત્વાવ અવસાને ઇન્દ્રિયે એકં, અત્થિયા એકં, અવિગતે એકં, આહારે એકં, અત્થિયા એકં, અવિગતે એકન્તિ વુત્તં. સેસમેત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.
Tattha sabbesupi timūlakādīsu anantare sattātiādayo dumūlake laddhavārāyeva sattamūlakādīsu pana nasahajātapaccayā nissaye tīṇīti purejātavasena vatthunissaye tīṇi. Kamme dve nānākkhaṇikavaseneva. Āhāreekaṃ kabaḷīkārāhāravasena. Indriye ekaṃ rūpindriyavasena. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti kusalādīnaṃ abyākatantāni pacchājātavasena. Atthiavigatesu pañcāti tāni ceva tīṇi, kusalābyākatā abyākatassa, akusalābyākatā abyākatassāti imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenāti. Pacchājātapaccayassa paccanīkabhāvato paṭṭhāya pana atthiavigatesu ekanti abyākato abyākatassa āhārindriyavasena. Nāhāre gahite naindriyapaccayāti na gahetabbaṃ. Tathā naindriye gahite nāhārapaccayāti. Kasmā? Dvīsu ekato gahitesu gaṇetabbavārassa abhāvato. Jhānamaggādīsupi paccanīkato ṭhitesu āhārato vā indriyato vā ekaṃ anulomaṃ akatvāva avasāne indriye ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekaṃ, āhāre ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekanti vuttaṃ. Sesamettha uttānatthamevāti.
નહેતુમૂલકં.
Nahetumūlakaṃ.
૬૩૬. નારમ્મણમૂલકાદીસુ નઅઞ્ઞમઞ્ઞમૂલકે નઅઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયા હેતુયા તીણીતિ કુસલાદીનિ ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં. અધિપતિયા અટ્ઠાતિ અધિપતિયા વુત્તેસુ દસસુ ‘‘કુસલો કુસલાબ્યાકતસ્સ, અકુસલો અકુસલાબ્યાકતસ્સા’’તિ દ્વે અપનેત્વા સેસાનિ અટ્ઠ. સહજાતે પઞ્ચાતિ હેતુયા વુત્તેહિ તીહિ સદ્ધિં ‘‘કુસલો ચ અબ્યાકતો ચ અબ્યાકતસ્સ, અકુસલો ચ અબ્યાકતો ચ અબ્યાકતસ્સા’’તિ ઇમે દ્વે. નિસ્સયે સત્તાતિ તેહિ પઞ્ચહિ સદ્ધિં ‘‘અબ્યાકતો કુસલસ્સ, અબ્યાકતો અકુસલસ્સા’’તિ ઇમે દ્વે વત્થુવસેન. કમ્મે તીણીતિ હેતુયા વુત્તાનેવ. સેસતિકેસુપિ એસેવ નયો. અધિપતિયા તીણીતિ હેટ્ઠા વુત્તાનેવ.
636. Nārammaṇamūlakādīsu naaññamaññamūlake naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ. Adhipatiyā aṭṭhāti adhipatiyā vuttesu dasasu ‘‘kusalo kusalābyākatassa, akusalo akusalābyākatassā’’ti dve apanetvā sesāni aṭṭha. Sahajāte pañcāti hetuyā vuttehi tīhi saddhiṃ ‘‘kusalo ca abyākato ca abyākatassa, akusalo ca abyākato ca abyākatassā’’ti ime dve. Nissaye sattāti tehi pañcahi saddhiṃ ‘‘abyākato kusalassa, abyākato akusalassā’’ti ime dve vatthuvasena. Kamme tīṇīti hetuyā vuttāneva. Sesatikesupi eseva nayo. Adhipatiyā tīṇīti heṭṭhā vuttāneva.
૬૪૪. નાહારમૂલકે અઞ્ઞમઞ્ઞે તીણીતિ ઠપેત્વા આહારે સેસચેતસિકવસેન વેદિતબ્બાનિ. યથા ચ હેટ્ઠા, તથા ઇધાપિ નાહારનઇન્દ્રિયેસુ એકેકમેવ ગહિતં, ન દ્વે એકતો.
644. Nāhāramūlake aññamaññe tīṇīti ṭhapetvā āhāre sesacetasikavasena veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā, tathā idhāpi nāhāranaindriyesu ekekameva gahitaṃ, na dve ekato.
૬૪૮. નસમ્પયુત્તપચ્ચયા હેતુયા તીણીતિ હેટ્ઠા નઅઞ્ઞમઞ્ઞે વુત્તાનેવ. અધિપતિયા અટ્ઠાતિ વુત્તાનેવ. નવિપ્પયુત્તમૂલકે કમ્મે પઞ્ચાતિ કુસલાદિચેતના સહજાતકુસલાદીનં, નાનાક્ખણિકા કુસલાકુસલચેતના કમ્મસમુટ્ઠાનરૂપસ્સાતિ એવં પઞ્ચ. આહારિન્દ્રિયેસુ તીણિ સહજાતસદિસાનિ. ઝાનમગ્ગાદીસુ તીણિ હેતુસદિસાનિ.
648. Nasampayuttapaccayāhetuyā tīṇīti heṭṭhā naaññamaññe vuttāneva. Adhipatiyā aṭṭhāti vuttāneva. Navippayuttamūlake kamme pañcāti kusalādicetanā sahajātakusalādīnaṃ, nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti evaṃ pañca. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni. Jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni.
૬૫૦. નોઅત્થિમૂલકે યસ્મા હેતુ નોઅત્થિ નામ ન હોતિ, નિયમતો અત્થિયેવ, તસ્મા તં અગ્ગહેત્વા નારમ્મણે નવાતિ વુત્તં. યથા ચ હેતુ, તથા અઞ્ઞેપિ અત્થિપચ્ચયલક્ખણયુત્તા એત્થ અનુલોમતો ન તિટ્ઠન્તિ. કમ્મે દ્વેતિ ઇદં પન નાનાક્ખણિકકમ્મવસેન વુત્તં. પચ્ચનીયતો સબ્બે લબ્ભન્તિ. યં પન અનુલોમતો લબ્ભમાનમ્પિ અગ્ગહેત્વા તતો પુરેતરા પચ્ચયા પચ્ચનીયતો ગય્હન્તિ, સો પચ્છા યોજનં લભતિ. તેનેવેત્થ ‘‘નોઅત્થિપચ્ચયા નહેતુપચ્ચયા…પે॰… નોઅવિગતપચ્ચયા કમ્મે દ્વે’’તિ વુત્તં. કસ્મા પનેસ સકટ્ઠાનેયેવ ન ગહિતોતિ ? યસ્મા અવસેસેસુપિ પચ્ચનીયતો ઠિતેસુ એકોવ અનુલોમતો લબ્ભતિ. ઇદઞ્હિ ઇમસ્મિં પચ્ચયાનુલોમે લક્ખણં – યો સબ્બેસુ પચ્ચનીયતો ઠિતેસુ એકોવ અનુલોમતો લબ્ભતિ, સો પચ્છા વુચ્ચતીતિ. નોઅત્થિપચ્ચયા નોહેતુપચ્ચયા…પે॰… નોઅવિગતપચ્ચયા ઉપનિસ્સયે નવાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ઇદં પન પકતૂપનિસ્સયવસેન વુત્તં. ઇમિના ઉપાયેન સબ્બત્થ લબ્ભમાનં અલબ્ભમાનં પુરેવુત્તં પચ્છાવુત્તઞ્ચ વેદિતબ્બન્તિ.
650. Noatthimūlake yasmā hetu noatthi nāma na hoti, niyamato atthiyeva, tasmā taṃ aggahetvā nārammaṇe navāti vuttaṃ. Yathā ca hetu, tathā aññepi atthipaccayalakkhaṇayuttā ettha anulomato na tiṭṭhanti. Kamme dveti idaṃ pana nānākkhaṇikakammavasena vuttaṃ. Paccanīyato sabbe labbhanti. Yaṃ pana anulomato labbhamānampi aggahetvā tato puretarā paccayā paccanīyato gayhanti, so pacchā yojanaṃ labhati. Tenevettha ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā…pe… noavigatapaccayā kamme dve’’ti vuttaṃ. Kasmā panesa sakaṭṭhāneyeva na gahitoti ? Yasmā avasesesupi paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati. Idañhi imasmiṃ paccayānulome lakkhaṇaṃ – yo sabbesu paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati, so pacchā vuccatīti. Noatthipaccayā nohetupaccayā…pe… noavigatapaccayā upanissaye navāti etthāpi eseva nayo. Idaṃ pana pakatūpanissayavasena vuttaṃ. Iminā upāyena sabbattha labbhamānaṃ alabbhamānaṃ purevuttaṃ pacchāvuttañca veditabbanti.
પઞ્હાવારસ્સ પચ્ચનીયાનુલોમવણ્ણના.
Pañhāvārassa paccanīyānulomavaṇṇanā.
નિટ્ઠિતા ચ કુસલત્તિકપટ્ઠાનસ્સ વણ્ણનાતિ.
Niṭṭhitā ca kusalattikapaṭṭhānassa vaṇṇanāti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પટ્ઠાનપાળિ • Paṭṭhānapāḷi / ૧. કુસલત્તિકં • 1. Kusalattikaṃ
