Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
૩. પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદવણ્ણના
3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
૨૨૧. અધિટ્ઠિતાતિ નિચ્ચપ્પવત્તા. બદરચુણ્ણસક્કરાદીહિ યોજિતં બદરસાળવં. કિરકમ્મકારેનાતિ કિરસ્સ કમ્મકારેન.
221.Adhiṭṭhitāti niccappavattā. Badaracuṇṇasakkarādīhi yojitaṃ badarasāḷavaṃ. Kirakammakārenāti kirassa kammakārena.
૨૨૬. ‘‘વિકપ્પેત્વા ગણ્હાહી’’તિ એત્થાહુ પોરાણત્થેરા ‘‘ભગવતો સમ્મુખા અવિકપ્પેત્વા ગેહતો નિક્ખમિત્વા રથિકાય અઞ્ઞતરસ્સ ભિક્ખુનો સન્તિકે વિકપ્પેસિ, વિકપ્પેન્તેન પન ‘મય્હં ભત્તપચ્ચાસં ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’તિ વત્તબ્બં, ઇતરેન વત્તબ્બં ‘તસ્સ સન્તકં પરિભુઞ્જ વા યથાપચ્ચયં વા કરોહી’’’તિ. પઞ્ચસુસહધમ્મિકેસૂતિ સમ્મુખા ઠિતસ્સ સહધમ્મિકસ્સ યસ્સ વિકપ્પેતુકામો, તં સહધમ્મિકં અદિસ્વા ગહટ્ઠસ્સ વા સન્તિકે, સયમેવ વા ‘‘પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ ઇત્થન્નામસ્સ વિકપ્પેમી’’તિ વત્વા ભુઞ્જિતબ્બન્તિ એકે, એવં સતિ થેરો તસ્મિંયેવ નિસિન્નોવ તથા વાચં નિચ્છારેત્વા પટિગ્ગણ્હાતીતિ તક્કો દિસ્સતિ. મહાપચ્ચરિયાદીસુ પન પરમ્મુખા વિકપ્પનાવ વુત્તા, સા ‘‘તેન હાનન્દ, વિકપ્પેત્વા ગણ્હાહી’’તિ ઇમિના સમેતિ, તથાપિ માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદવણ્ણના) ‘‘તસ્મા યો ભિક્ખુ પઞ્ચસુ સહધમ્મિકેસુ અઞ્ઞતરસ્સ ‘મય્હં ભત્તપચ્ચાસં તુય્હં દમ્મી’તિ વા ‘વિકપ્પેમી’તિ વા એવં સમ્મુખા વા ‘ઇત્થન્નામસ્સ દમ્મી’તિ વા ‘વિકપ્પેમી’તિ વા એવં પરમ્મુખા વા’’તિ વચનતો સહધમ્મિકસ્સ સન્તિકે એવ વત્તબ્બં, ન સયમેવાતિ દિસ્સતિ. યસ્મા અયં પચ્છિમનયો પોરાણગણ્ઠિપદેનપિ સમેતિ, તસ્મા ઇધ માતિકાટ્ઠકથાનુસારેન અત્થો વેદિતબ્બો. એત્થ કિઞ્ચાપિ ‘‘તે મનુસ્સા…પે॰… ભોજનમદંસૂ’’તિ વચનતો અકપ્પિયનિમન્તનં પઞ્ઞાયતિ, તથાપિ થેરસ્સ કુક્કુચ્ચુપ્પત્તિકારણેન ભત્તેન સો નિમન્તિતોતિ વેદિતબ્બો. અઞ્ઞથા પરતો ‘‘દ્વે તયો નિમન્તને એકતો ભુઞ્જતી’’તિ વચનેન, અનાપત્તિવારેન ચ વિરુજ્ઝતિ.
226.‘‘Vikappetvā gaṇhāhī’’ti etthāhu porāṇattherā ‘‘bhagavato sammukhā avikappetvā gehato nikkhamitvā rathikāya aññatarassa bhikkhuno santike vikappesi, vikappentena pana ‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ itthannāmassa dammī’ti vattabbaṃ, itarena vattabbaṃ ‘tassa santakaṃ paribhuñja vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’’ti. Pañcasusahadhammikesūti sammukhā ṭhitassa sahadhammikassa yassa vikappetukāmo, taṃ sahadhammikaṃ adisvā gahaṭṭhassa vā santike, sayameva vā ‘‘pañcasu sahadhammikesu itthannāmassa vikappemī’’ti vatvā bhuñjitabbanti eke, evaṃ sati thero tasmiṃyeva nisinnova tathā vācaṃ nicchāretvā paṭiggaṇhātīti takko dissati. Mahāpaccariyādīsu pana parammukhā vikappanāva vuttā, sā ‘‘tena hānanda, vikappetvā gaṇhāhī’’ti iminā sameti, tathāpi mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘tasmā yo bhikkhu pañcasu sahadhammikesu aññatarassa ‘mayhaṃ bhattapaccāsaṃ tuyhaṃ dammī’ti vā ‘vikappemī’ti vā evaṃ sammukhā vā ‘itthannāmassa dammī’ti vā ‘vikappemī’ti vā evaṃ parammukhā vā’’ti vacanato sahadhammikassa santike eva vattabbaṃ, na sayamevāti dissati. Yasmā ayaṃ pacchimanayo porāṇagaṇṭhipadenapi sameti, tasmā idha mātikāṭṭhakathānusārena attho veditabbo. Ettha kiñcāpi ‘‘te manussā…pe… bhojanamadaṃsū’’ti vacanato akappiyanimantanaṃ paññāyati, tathāpi therassa kukkuccuppattikāraṇena bhattena so nimantitoti veditabbo. Aññathā parato ‘‘dve tayo nimantane ekato bhuñjatī’’ti vacanena, anāpattivārena ca virujjhati.
૨૨૯. એત્થાયં વિચારણા – ‘‘અઞ્ઞો મનુસ્સો પત્તં ગણ્હાતિ, ન દાતબ્બ’’ન્તિ વચનતો અપરભાગે અકપ્પિયનિમન્તનેન નત્થિ પયોજનં, પુબ્બભાગેયેવ અકપ્પિયનિમન્તનેન પયોજનન્તિ સ્વેપિ ભન્તે આગચ્છેય્યાથાતિ એત્થ કતરં અકપ્પિયનિમન્તનં, તસ્મા અધિપ્પાયો ચેત્થ પમાણન્તિ. ન, ‘‘પિણ્ડાય ચરિત્વા લદ્ધભત્તં ભુઞ્જતિ, આપત્તી’’તિ વચનતોતિ. તત્થ ‘‘સ્વેપિ ભન્તે’’તિ એત્થ યથા વચનમત્તં અગ્ગહેત્વા અકપ્પિયનિમન્તનક્કમેન અત્થો ગહિતો, તથા ‘‘પિણ્ડાય ચરિત્વા’’તિ એત્થાપિ અન્તરા અકપ્પિયનિમન્તનેન લદ્ધભત્તં સન્ધાય વુત્તન્તિ અત્થો ગહેતબ્બો. પિણ્ડાય હિ ચરન્તં દિસ્વા ‘‘એત્થ, ભન્તે, ભત્તં ગણ્હથા’’તિ દિન્નમ્પિ અકપ્પિયનિમન્તનેન લદ્ધં નામ હોતિ. વોહારેન પન ‘‘પિણ્ડાય ચરિત્વા લદ્ધભત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ, એવંસમ્પદમિદં દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞથા માતિકાટ્ઠકથાયં ‘‘ગણભોજને વુત્તનયેનેવ પઞ્ચહિ ભોજનેહિ નિમન્તિતસ્સ…પે॰… પરસ્સ પરસ્સ ભોજને’’તિ વુત્તવચનવિરોધો. ઇદઞ્હિ વચનં યેન પઠમં નિમન્તિતો, તતો પઠમનિમન્તિતં આદાય ગતો પરસ્સ પરસ્સ નિમન્તનકદાયકસ્સ ભોજનેતિ અત્થપરિદીપનતો નિમન્તનતો લદ્ધભત્તસ્સ ભોજનેયેવ આપત્તીતિ દીપેતિ. ‘‘દ્વે તયો નિમન્તને એકતો’’તિ વચનેનપિ સમેતિ, અઞ્ઞથા ‘‘યેન નિમન્તિતો, તસ્સ ભોજનતો પરસ્સ ભોજને’’તિ એત્તકં વત્તબ્બં સિયા, પાળિયં વા ‘‘નિમન્તનેન એકતોભુઞ્જતી’’તિ એત્તકં વત્તબ્બં સિયા. દુતિયનિમન્તનસ્સ પઠમભોજને આપત્તિપ્પસઙ્ગનિવારણત્થં ‘‘યેન યેના’’તિઆદિ વુત્તં. નિમન્તનપટિપાટિયા ભુઞ્જતીતિ પાળીતિ ચે? ન, ‘‘અનાપત્તિ નિચ્ચભત્તે’’તિઆદિપાળિવિરોધતો.
229. Etthāyaṃ vicāraṇā – ‘‘añño manusso pattaṃ gaṇhāti, na dātabba’’nti vacanato aparabhāge akappiyanimantanena natthi payojanaṃ, pubbabhāgeyeva akappiyanimantanena payojananti svepi bhante āgaccheyyāthāti ettha kataraṃ akappiyanimantanaṃ, tasmā adhippāyo cettha pamāṇanti. Na, ‘‘piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñjati, āpattī’’ti vacanatoti. Tattha ‘‘svepi bhante’’ti ettha yathā vacanamattaṃ aggahetvā akappiyanimantanakkamena attho gahito, tathā ‘‘piṇḍāya caritvā’’ti etthāpi antarā akappiyanimantanena laddhabhattaṃ sandhāya vuttanti attho gahetabbo. Piṇḍāya hi carantaṃ disvā ‘‘ettha, bhante, bhattaṃ gaṇhathā’’ti dinnampi akappiyanimantanena laddhaṃ nāma hoti. Vohārena pana ‘‘piṇḍāya caritvā laddhabhatta’’nti vuccati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Aññathā mātikāṭṭhakathāyaṃ ‘‘gaṇabhojane vuttanayeneva pañcahi bhojanehi nimantitassa…pe… parassa parassa bhojane’’ti vuttavacanavirodho. Idañhi vacanaṃ yena paṭhamaṃ nimantito, tato paṭhamanimantitaṃ ādāya gato parassa parassa nimantanakadāyakassa bhojaneti atthaparidīpanato nimantanato laddhabhattassa bhojaneyeva āpattīti dīpeti. ‘‘Dve tayo nimantane ekato’’ti vacanenapi sameti, aññathā ‘‘yena nimantito, tassa bhojanato parassa bhojane’’ti ettakaṃ vattabbaṃ siyā, pāḷiyaṃ vā ‘‘nimantanena ekatobhuñjatī’’ti ettakaṃ vattabbaṃ siyā. Dutiyanimantanassa paṭhamabhojane āpattippasaṅganivāraṇatthaṃ ‘‘yena yenā’’tiādi vuttaṃ. Nimantanapaṭipāṭiyā bhuñjatīti pāḷīti ce? Na, ‘‘anāpatti niccabhatte’’tiādipāḷivirodhato.
ગણ્ઠિપદે પન ‘‘પિણ્ડાય ચરિત્વા લદ્ધભત્તં કસ્મા ભુઞ્જિતું ન લભતીતિ ચે? ‘પરમ્પરભોજનં નામ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરેન ભોજનેન નિમન્તિતો, તં ઠપેત્વા પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભોજનં ભુઞ્જતિ, એતં પરમ્પરભોજનં નામા’તિ વુત્તત્તા’’તિ લિખિતં. યદિ એવં નિચ્ચભત્તાદિકમ્પિ ન વટ્ટતીતિ આપજ્જતીતિ નિચ્ચભત્તાદિ ઓદિસ્સકન્તિ ચે? તં ન, તદઞ્ઞસ્સ અત્તનો ધનેન નિપ્ફન્નસ્સ, સઙ્ઘતો લદ્ધસ્સ વા પાતો પચનકયાગુ ચે ઘના હોતિ, તસ્સાપિ, એકકુટિકં ગામં ઉપનિસ્સાય વિહરતો ભિક્ખાચરિયવસેન લભિતબ્બનિચ્ચભત્તસ્સ ચ અકપ્પિયભાવપ્પસઙ્ગતો. તત્થ ભિક્ખાચરિયવસેન લદ્ધં ન કપ્પતિ નિમન્તનકાનં અપ્પસાદાવહનતોતિ ચે? ન, ‘‘પઞ્ચ ભોજનાનિ ઠપેત્વા સબ્બત્થ અનાપત્તી’’તિ વચનવિરોધતો. ખાદનીયમ્પિ હિ પરસ્સ ખાદિત્વા ભુત્તત્તા નિમન્તનભોજનં અભુઞ્જન્તો અપ્પસાદં કરોતિ એવ, તસ્મા અપ્પસાદાવહં અપ્પમાણં, તસ્મા નિચ્ચભત્તાદિ ઓદિસ્સકં ન સમ્ભવતિ. અપિચ હેટ્ઠા વુત્તનયેન સદ્ધિં ઇધ વુત્તનયેન સંસન્દિત્વા યં યં ખમતિ, તં તં ગહેતબ્બન્તિ સબ્બોપિ કેસઞ્ચિ આચરિયાનં વિનિચ્છયો. આચરિયસ્સ પન વિનિચ્છયો અન્તે આવિ ભવિસ્સતિ. ‘‘ખીરં વા રસં વા પિવતો અમિસ્સમ્પીતિ અધિપ્પાયો’’તિ વુત્તં. ગણ્ઠિપદે ‘‘હેટ્ઠા ઓદનેનામિસ્સેત્વા ઉપરિ તિટ્ઠતી’’તિ લિખિતં.
Gaṇṭhipade pana ‘‘piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ kasmā bhuñjituṃ na labhatīti ce? ‘Paramparabhojanaṃ nāma pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena bhojanena nimantito, taṃ ṭhapetvā pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ bhuñjati, etaṃ paramparabhojanaṃ nāmā’ti vuttattā’’ti likhitaṃ. Yadi evaṃ niccabhattādikampi na vaṭṭatīti āpajjatīti niccabhattādi odissakanti ce? Taṃ na, tadaññassa attano dhanena nipphannassa, saṅghato laddhassa vā pāto pacanakayāgu ce ghanā hoti, tassāpi, ekakuṭikaṃ gāmaṃ upanissāya viharato bhikkhācariyavasena labhitabbaniccabhattassa ca akappiyabhāvappasaṅgato. Tattha bhikkhācariyavasena laddhaṃ na kappati nimantanakānaṃ appasādāvahanatoti ce? Na, ‘‘pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbattha anāpattī’’ti vacanavirodhato. Khādanīyampi hi parassa khāditvā bhuttattā nimantanabhojanaṃ abhuñjanto appasādaṃ karoti eva, tasmā appasādāvahaṃ appamāṇaṃ, tasmā niccabhattādi odissakaṃ na sambhavati. Apica heṭṭhā vuttanayena saddhiṃ idha vuttanayena saṃsanditvā yaṃ yaṃ khamati, taṃ taṃ gahetabbanti sabbopi kesañci ācariyānaṃ vinicchayo. Ācariyassa pana vinicchayo ante āvi bhavissati. ‘‘Khīraṃ vā rasaṃ vā pivato amissampīti adhippāyo’’ti vuttaṃ. Gaṇṭhipade ‘‘heṭṭhā odanenāmissetvā upari tiṭṭhatī’’ti likhitaṃ.
મહાઉપાસકોતિ ગેહસામિકો. મહાઅટ્ઠકથાયં ‘‘આપત્તી’’તિ વચનેન કુરુન્દિયં ‘‘વટ્ટતી’’તિ વચનં વિરુદ્ધં વિય દિસ્સતિ. ‘‘દ્વિન્નમ્પિ અધિપ્પાયો મહાપચ્ચરિયં વિચારિતો’’તિ લિખિતં. ‘‘ચારિત્તતોતિ ‘સન્તં ભિક્ખું અનાપુચ્છા’તિ પરતો વત્તબ્બતો’’તિ વુત્તં. વચીકમ્મં અવિકપ્પનં. એત્થ ‘‘મહાઉપાસકો ભિક્ખૂ નિમન્તેતિ…પે॰… પચ્છા લદ્ધં ભત્તં ભુઞ્જન્તસ્સ આપત્તિ. પિણ્ડાય ચરિત્વા લદ્ધભત્તં ભુઞ્જતિ, આપત્તી’’તિ અટ્ઠકથાયં વચનતો, ‘‘કાલસ્સેવ પિણ્ડાય ચરિત્વા ભુઞ્જિમ્હા’’તિ પાળિતો, ખન્ધકે ‘‘ન ચ, ભિક્ખવે, અઞ્ઞત્ર નિમન્તને અઞ્ઞસ્સ ભોજ્જયાગુ પરિભુઞ્જિતબ્બા, યો પરિભુઞ્જેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’’તિ (મહાવ॰ ૨૮૩) વચનતો ચ નિમન્તેત્વા વા પવેદેતુ અનિમન્તેત્વા વા, પઠમગહિતનિમન્તનસ્સ ભિક્ખુનો પઠમનિમન્તનભોજનતો અઞ્ઞં યં કિઞ્ચિ પરસન્તકં ભોજનં પરમ્પરભોજનાપત્તિં કરોતિ. અત્તનો સન્તકં, સઙ્ઘગણતો લદ્ધં વા અગહટ્ઠસન્તકં વટ્ટતિ, નિમન્તનતો પઠમં નિબદ્ધત્તા પન નિચ્ચભત્તાદિ પરસન્તકમ્પિ વટ્ટતિ. ખન્ધકે ‘‘ન ચ , ભિક્ખવે…પે॰… યથાધમ્મો કારેતબ્બો’’તિ (મહાવ॰ ૨૮૩) વચનં પરસન્તકભોજનવુત્તનિયમનં. તતો હત્થકોવ નો તક્કોતિ આચરિયો.
Mahāupāsakoti gehasāmiko. Mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘‘āpattī’’ti vacanena kurundiyaṃ ‘‘vaṭṭatī’’ti vacanaṃ viruddhaṃ viya dissati. ‘‘Dvinnampi adhippāyo mahāpaccariyaṃ vicārito’’ti likhitaṃ. ‘‘Cārittatoti ‘santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā’ti parato vattabbato’’ti vuttaṃ. Vacīkammaṃ avikappanaṃ. Ettha ‘‘mahāupāsako bhikkhū nimanteti…pe… pacchā laddhaṃ bhattaṃ bhuñjantassa āpatti. Piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñjati, āpattī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vacanato, ‘‘kālasseva piṇḍāya caritvā bhuñjimhā’’ti pāḷito, khandhake ‘‘na ca, bhikkhave, aññatra nimantane aññassa bhojjayāgu paribhuñjitabbā, yo paribhuñjeyya, yathādhammo kāretabbo’’ti (mahāva. 283) vacanato ca nimantetvā vā pavedetu animantetvā vā, paṭhamagahitanimantanassa bhikkhuno paṭhamanimantanabhojanato aññaṃ yaṃ kiñci parasantakaṃ bhojanaṃ paramparabhojanāpattiṃ karoti. Attano santakaṃ, saṅghagaṇato laddhaṃ vā agahaṭṭhasantakaṃ vaṭṭati, nimantanato paṭhamaṃ nibaddhattā pana niccabhattādi parasantakampi vaṭṭati. Khandhake ‘‘na ca , bhikkhave…pe… yathādhammo kāretabbo’’ti (mahāva. 283) vacanaṃ parasantakabhojanavuttaniyamanaṃ. Tato hatthakova no takkoti ācariyo.
પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૪. ભોજનવગ્ગો • 4. Bhojanavaggo
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૩. પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદવણ્ણના • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ૩. પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદવણ્ણના • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૩. પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદવણ્ણના • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૩. પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદં • 3. Paramparabhojanasikkhāpadaṃ