Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૦. દસમવગ્ગો
10. Dasamavaggo
૧. પરિપુણ્ણકત્થેરગાથાવણ્ણના
1. Paripuṇṇakattheragāthāvaṇṇanā
ન તથા મતં સતરસન્તિ આયસ્મતો પરિપુણ્ણકત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો ધમ્મદસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે સત્થુ ચેતિયે પુપ્ફાદીહિ ઉળારં પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવેસુ નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુસ્મિં સક્યરાજકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો પરિપુણ્ણવિભવતાય પરિપુણ્ણકોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો વિભવસમ્પન્નતાય સબ્બકાલં સતરસં નામ આહારં પરિભુઞ્જન્તો સત્થુ મિસ્સકાહારપરિભોગં સુત્વા ‘‘તાવ સુખુમાલોપિ ભગવા નિબ્બાનસુખં અપેક્ખિત્વા યથા તથા યાપેતિ, કસ્મા મયં આહારગિદ્ધા હુત્વા આહારસુદ્ધિકા ભવિસ્સામ, નિબ્બાનસુખમેવ પન અમ્હેહિ પરિયેસિતબ્બ’’ન્તિ સંસારે જાતસંવેગો ઘરાવાસં પહાય સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિત્વા ભગવતા કાયગતાસતિકમ્મટ્ઠાને નિયોજિતો તત્થ પતિટ્ઠાય પટિલદ્ધઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૫.૫-૯) –
Natathā mataṃ satarasanti āyasmato paripuṇṇakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro dhammadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute satthu cetiye pupphādīhi uḷāraṃ pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbattitvā viññutaṃ patto paripuṇṇavibhavatāya paripuṇṇakoti paññāyittha. So vibhavasampannatāya sabbakālaṃ satarasaṃ nāma āhāraṃ paribhuñjanto satthu missakāhāraparibhogaṃ sutvā ‘‘tāva sukhumālopi bhagavā nibbānasukhaṃ apekkhitvā yathā tathā yāpeti, kasmā mayaṃ āhāragiddhā hutvā āhārasuddhikā bhavissāma, nibbānasukhameva pana amhehi pariyesitabba’’nti saṃsāre jātasaṃvego gharāvāsaṃ pahāya satthu santike pabbajitvā bhagavatā kāyagatāsatikammaṭṭhāne niyojito tattha patiṭṭhāya paṭiladdhajhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanāya kammaṃ karonto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.5-9) –
‘‘નિબ્બુતે લોકનાથમ્હિ, ધમ્મદસ્સીનરાસભે;
‘‘Nibbute lokanāthamhi, dhammadassīnarāsabhe;
આરોપેસિં ધજત્થમ્ભં, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ ચેતિયે.
Āropesiṃ dhajatthambhaṃ, buddhaseṭṭhassa cetiye.
‘‘નિસ્સેણિં માપયિત્વાન, થૂપસેટ્ઠં સમારુહિં;
‘‘Nisseṇiṃ māpayitvāna, thūpaseṭṭhaṃ samāruhiṃ;
જાતિપુપ્ફં ગહેત્વાન, થૂપમ્હિ અભિરોપયિં.
Jātipupphaṃ gahetvāna, thūpamhi abhiropayiṃ.
‘‘અહો બુદ્ધો અહો ધમ્મો, અહો નો સત્થુ સમ્પદા;
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthu sampadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, થૂપપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, thūpapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ચતુન્નવુતિતો કપ્પે, થૂપસીખસનામકા;
‘‘Catunnavutito kappe, thūpasīkhasanāmakā;
સોળસાસિંસુ રાજાનો, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Soḷasāsiṃsu rājāno, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ધમ્મે ગારવબહુમાનેન પીતિવેગવિસ્સટ્ઠં ઉદાનં ઉદાનેન્તો ‘‘ન તથા મતં સતરસ’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana patvā dhamme gāravabahumānena pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānento ‘‘na tathā mataṃ satarasa’’nti gāthaṃ abhāsi.
૯૧. તત્થ ન તથા મતં સતરસં, સુધન્નં યં મયજ્જ પરિભુત્તન્તિ તથાતિ તેન પકારેન. મતન્તિ અભિમતં. સતરસન્તિ સતરસભોજનં ‘‘સતરસભોજનં નામ સતપાકસપ્પિઆદીહિ અભિસઙ્ખતં ભોજન’’ન્તિ વદન્તિ. અથ વા અનેકત્થો સતસદ્દો ‘‘સતસો સહસ્સસો’’તિઆદીસુ વિય. તસ્મા યં ભોજનં અનેકસૂપં અનેકબ્યઞ્જનં, તં અનેકરસતાય ‘‘સતરસ’’ન્તિ વુચ્ચતિ, નાનારસભોજનન્તિ અત્થો. સુધા એવ અન્નં સુધાભોજનં દેવાનં આહારો. યં મયજ્જ પરિભુત્તન્તિ યં મયા અજ્જ અનુભુત્તં. ‘‘યં મયા પરિભુત્ત’’ન્તિ ચ ઇદં ‘‘સતરસં સુધન્ન’’ન્તિ એત્થાપિ યોજેતબ્બં. ઇદં વુત્તં હોતિ – યં મયા અજ્જ એતરહિ નિરોધસમાપત્તિસમાપજ્જનવસેન ફલસમાપત્તિસમાપજ્જનવસેન ચ અચ્ચન્તમેવ સન્તં પણીતં નિબ્બાનસુખં પરિભુઞ્જિયમાનં, તં યથા મતં અભિમતં સમ્ભાવિતં તથા રાજકાલે મયા પરિભુત્તં સતરસભોજનં દેવત્તભાવે પરિભુત્તં સુધન્નઞ્ચ ન મતં નાભિમતં. કસ્મા? ઇદઞ્હિ અરિયનિસેવિતં નિરામિસં કિલેસાનં અવત્થુભૂતં, તં પન પુથુજ્જનસેવિતં સામિસં કિલેસાનં વત્થુભૂતં, તં ઇમસ્સ સઙ્ખમ્પિ કલમ્પિ કલભાગમ્પિ ન ઉપેતીતિ. ઇદાનિ ‘‘યં મયજ્જ પરિભુત્ત’’ન્તિ વુત્તધમ્મં દેસેન્તો અપરિમિતદસ્સિના ગોતમેન, બુદ્ધેન સુદેસિતો ધમ્મો’’તિ આહ. તસ્સત્થો – અપરિમિતં અપરિચ્છિન્નં ઉપ્પાદવયાભાવતો સન્તં અસઙ્ખતધાતું સયમ્ભૂઞાણેન પસ્સી, અપરિમિતસ્સ અનન્તાપરિમેય્યસ્સ ઞેય્યસ્સ દસ્સાવીતિ તેન અપરિમિતદસ્સિના ગોતમગોત્તેન સમ્માસમ્બુદ્ધેન ‘‘ખયં વિરાગં અમતં પણીત’’ન્તિ (ખુ॰ પા॰ ૬.૪; સુ॰ નિ॰ ૨૨૭) ચ ‘‘મદનિમ્મદનો પિપાસવિનયો’’ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪; ઇતિવુ॰ ૯૦) ‘‘સબ્બસઙ્ખારસમથો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૪૦; ૧૦.૬) ચ આદિના સુટ્ઠુ દેસિતો ધમ્મો, નિબ્બાનં મયા અજ્જ પરિભુત્તન્તિ યોજના.
91. Tattha na tathā mataṃ satarasaṃ, sudhannaṃ yaṃ mayajja paribhuttanti tathāti tena pakārena. Matanti abhimataṃ. Satarasanti satarasabhojanaṃ ‘‘satarasabhojanaṃ nāma satapākasappiādīhi abhisaṅkhataṃ bhojana’’nti vadanti. Atha vā anekattho satasaddo ‘‘sataso sahassaso’’tiādīsu viya. Tasmā yaṃ bhojanaṃ anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ, taṃ anekarasatāya ‘‘satarasa’’nti vuccati, nānārasabhojananti attho. Sudhā eva annaṃ sudhābhojanaṃ devānaṃ āhāro. Yaṃ mayajja paribhuttanti yaṃ mayā ajja anubhuttaṃ. ‘‘Yaṃ mayā paribhutta’’nti ca idaṃ ‘‘satarasaṃ sudhanna’’nti etthāpi yojetabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ mayā ajja etarahi nirodhasamāpattisamāpajjanavasena phalasamāpattisamāpajjanavasena ca accantameva santaṃ paṇītaṃ nibbānasukhaṃ paribhuñjiyamānaṃ, taṃ yathā mataṃ abhimataṃ sambhāvitaṃ tathā rājakāle mayā paribhuttaṃ satarasabhojanaṃ devattabhāve paribhuttaṃ sudhannañca na mataṃ nābhimataṃ. Kasmā? Idañhi ariyanisevitaṃ nirāmisaṃ kilesānaṃ avatthubhūtaṃ, taṃ pana puthujjanasevitaṃ sāmisaṃ kilesānaṃ vatthubhūtaṃ, taṃ imassa saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upetīti. Idāni ‘‘yaṃ mayajja paribhutta’’nti vuttadhammaṃ desento aparimitadassinā gotamena, buddhena sudesito dhammo’’ti āha. Tassattho – aparimitaṃ aparicchinnaṃ uppādavayābhāvato santaṃ asaṅkhatadhātuṃ sayambhūñāṇena passī, aparimitassa anantāparimeyyassa ñeyyassa dassāvīti tena aparimitadassinā gotamagottena sammāsambuddhena ‘‘khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇīta’’nti (khu. pā. 6.4; su. ni. 227) ca ‘‘madanimmadano pipāsavinayo’’ (a. ni. 4.34; itivu. 90) ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti (a. ni. 5.140; 10.6) ca ādinā suṭṭhu desito dhammo, nibbānaṃ mayā ajja paribhuttanti yojanā.
પરિપુણ્ણકત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paripuṇṇakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧. પરિપુણ્ણકત્થેરગાથા • 1. Paripuṇṇakattheragāthā