| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā |
પઠમમહાસઙ્ગીતિકથાવણ્ણના
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā
પઠમમહાસઙ્ગીતિ નામ ચેસાતિ એત્થ ચ-સદ્દો વત્તબ્બસમ્પિણ્ડનત્થો, ઉપઞ્ઞાસત્થો વા, ઉપઞ્ઞાસોતિ ચ વાક્યારમ્ભો વુચ્ચતિ. એસા હિ ગન્થકારાનં પકતિ, યદિદં કિઞ્ચિ વત્વા પુન અપરં વત્તુમારભન્તાનં ચ-સદ્દપ્પયોગો. યથાપચ્ચયં તત્થ તત્થ દેસિતત્તા વિપ્પકિણ્ણાનં ધમ્મવિનયાનં સભાગત્થવસેન સઙ્ગહેત્વા ગાયનં કથનં સઙ્ગીતિ, મહાવિસયત્તા પૂજનીયત્તા ચ મહતી સઙ્ગીતિ મહાસઙ્ગીતિ. દુતિયાદિં ઉપાદાય ચેસા ‘‘પઠમમહાસઙ્ગીતી’’તિ વુત્તા. નિદદાતિ દેસનં દેસકાલાદિવસેન અવિદિતં વિદિતં કત્વા નિદસ્સેતીતિ નિદાનં, તત્થ કોસલ્લત્થં.
Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesāti ettha ca-saddo vattabbasampiṇḍanattho, upaññāsattho vā, upaññāsoti ca vākyārambho vuccati. Esā hi ganthakārānaṃ pakati, yadidaṃ kiñci vatvā puna aparaṃ vattumārabhantānaṃ ca-saddappayogo. Yathāpaccayaṃ tattha tattha desitattā vippakiṇṇānaṃ dhammavinayānaṃ sabhāgatthavasena saṅgahetvā gāyanaṃ kathanaṃ saṅgīti, mahāvisayattā pūjanīyattā ca mahatī saṅgīti mahāsaṅgīti. Dutiyādiṃ upādāya cesā ‘‘paṭhamamahāsaṅgītī’’ti vuttā. Nidadāti desanaṃ desakālādivasena aviditaṃ viditaṃ katvā nidassetīti nidānaṃ, tattha kosallatthaṃ.
વેનેય્યાનં મગ્ગફલુપ્પત્તિહેતુભૂતાવ કિરિયા નિપ્પરિયાયેન બુદ્ધકિચ્ચન્તિ આહ ‘‘ધમ્મચક્કપ્પવત્તનઞ્હિ આદિં કત્વા’’તિ. તત્થ સતિપટ્ઠાનાદિધમ્મો એવ પવત્તનટ્ઠેન ચક્કન્તિ ધમ્મચક્કં, ચક્કન્તિ વા આણા, તં ધમ્મતો અનપેતત્તા ધમ્મચક્કં, ધમ્મેન ઞાયેન ચક્કન્તિપિ ધમ્મચક્કં. કતબુદ્ધકિચ્ચેતિ નિટ્ઠિતબુદ્ધકિચ્ચે ભગવતિ લોકનાથેતિ સમ્બન્ધો. કુસિનારાયન્તિ સમીપત્થે એતં ભુમ્મવચનં. ઉપવત્તને મલ્લાનં સાલવનેતિ તસ્સ નગરસ્સ ઉપવત્તનભૂતં મલ્લરાજૂનં સાલવનુય્યાનં દસ્સેતિ. તત્થ નગરં પવિસન્તા ઉય્યાનતો ઉપેચ્ચ વત્તન્તિ ગચ્છન્તિ એતેનાતિ ‘‘ઉપવત્તન’’ન્તિ ઉય્યાનસ્સ ચ નગરસ્સ ચ મજ્ઝે સાલવનં વુચ્ચતિ. કુસિનારાય હિ દક્ખિણપચ્છિમદિસાય તં ઉય્યાનં હોતિ, તતો ઉય્યાનતો સાલવનરાજિવિરાજિતો મગ્ગો પાચીનાભિમુખો ગન્ત્વા નગરસ્સ દક્ખિણદ્વારાભિમુખો ઉત્તરેન નિવત્તો, તેન મગ્ગેન મનુસ્સા નગરં પવિસન્તિ, તસ્મા તં ‘‘ઉપવત્તન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તત્થ કિર ઉપવત્તને અઞ્ઞમઞ્ઞસંસટ્ઠવિટપાનં સમ્પન્નછાયાનં સાલપન્તીનમન્તરે ભગવતો પરિનિબ્બાનમઞ્ચો પઞ્ઞત્તો, તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘યમકસાલાનમન્તરે’’તિ. ઉપાદીયતિ કમ્મકિલેસેહીતિ ઉપાદિ, વિપાકક્ખન્ધા કટત્તા ચ રૂપં. તદેવ કમ્મકિલેસેહિ સમ્મા અપ્પહીનતાય સેસો, નત્થિ એત્થ ઉપાદિસેસોતિ અનુપાદિસેસા, નિબ્બાનધાતુ, તાય. ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણે ચાયં કરણનિદ્દેસો. પરિનિબ્બાનેતિ નિમિત્તત્થે ભુમ્મં, પરિનિબ્બાનહેતુ તસ્મિં ઠાને સન્નિપતિતાનન્તિ અત્થો. સઙ્ઘસ્સ થેરો જેટ્ઠો સઙ્ઘત્થેરો. એત્થ ચ સઙ્ઘસદ્દસ્સ ભિક્ખુસતસહસ્સસદ્દસાપેક્ખત્તેપિ ગમકત્તા થેરસદ્દેન સમાસો યથા દેવદત્તસ્સ ગરુકુલન્તિ. આયસ્મા મહાકસ્સપો ધમ્મવિનયસઙ્ગાયનત્થં ભિક્ખૂનં ઉસ્સાહં જનેસીતિ સમ્બન્ધો.
Veneyyānaṃ maggaphaluppattihetubhūtāva kiriyā nippariyāyena buddhakiccanti āha ‘‘dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā’’ti. Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā, taṃ dhammato anapetattā dhammacakkaṃ, dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Katabuddhakicceti niṭṭhitabuddhakicce bhagavati lokanātheti sambandho. Kusinārāyanti samīpatthe etaṃ bhummavacanaṃ. Upavattane mallānaṃ sālavaneti tassa nagarassa upavattanabhūtaṃ mallarājūnaṃ sālavanuyyānaṃ dasseti. Tattha nagaraṃ pavisantā uyyānato upecca vattanti gacchanti etenāti ‘‘upavattana’’nti uyyānassa ca nagarassa ca majjhe sālavanaṃ vuccati. Kusinārāya hi dakkhiṇapacchimadisāya taṃ uyyānaṃ hoti, tato uyyānato sālavanarājivirājito maggo pācīnābhimukho gantvā nagarassa dakkhiṇadvārābhimukho uttarena nivatto, tena maggena manussā nagaraṃ pavisanti, tasmā taṃ ‘‘upavattana’’nti vuccati. Tattha kira upavattane aññamaññasaṃsaṭṭhaviṭapānaṃ sampannachāyānaṃ sālapantīnamantare bhagavato parinibbānamañco paññatto, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yamakasālānamantare’’ti. Upādīyati kammakilesehīti upādi, vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tadeva kammakilesehi sammā appahīnatāya seso, natthi ettha upādisesoti anupādisesā, nibbānadhātu, tāya. Itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Parinibbāneti nimittatthe bhummaṃ, parinibbānahetu tasmiṃ ṭhāne sannipatitānanti attho. Saṅghassa thero jeṭṭho saṅghatthero. Ettha ca saṅghasaddassa bhikkhusatasahassasaddasāpekkhattepi gamakattā therasaddena samāso yathā devadattassa garukulanti. Āyasmā mahākassapo dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesīti sambandho.
તથા ઉસ્સાહં જનનસ્સ કારણમાહ સત્તાહપરિનિબ્બુતેતિઆદિ. સત્ત અહાનિ સમાહટાનિ સત્તાહં, સત્તાહં પરિનિબ્બુતસ્સ અસ્સાતિ સત્તાહપરિનિબ્બુતો, સત્તાહપરિનિબ્બુતે સુભદ્દેન વુડ્ઢપબ્બજિતેન વુત્તવચનમનુસ્સરન્તોતિ સમ્બન્ધો. અલં, આવુસોતિઆદિના તેન વુત્તવચનં દસ્સેતિ. તત્થ અલન્તિ પટિક્ખેપવચનં. તેન મહાસમણેનાતિ નિસ્સક્કે કરણવચનં, તતો મહાસમણતો સુટ્ઠુ મુત્તા મયન્તિ અત્થો, ઉપદ્દુતા ચ હોમ તદાતિ અધિપ્પાયો, હોમાતિ વા અતીતત્થે વત્તમાનવચનં, અહુમ્હાતિ અત્થો. ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતીતિ તિટ્ઠતિ એત્થ ફલં તદાયત્તવુત્તિતાયાતિ ઠાનં, હેતુ. ખોતિ અવધારણે, એતં કારણં વિજ્જતેવ, નો ન વિજ્જતીતિ અત્થો. કિં તં કારણન્તિ? આહ યં પાપભિક્ખૂતિઆદિ. એત્થ યન્તિ નિપાતમત્તં, કારણનિદ્દેસો વા, યેન કારણેન અન્તરધાપેય્યું, તદેતં કારણં વિજ્જતીતિ અત્થો. અતીતો અતિક્કન્તો સત્થા એત્થ, એતસ્સાતિ વા અતીતસત્થુકં, પાવચનં. પધાનં વચનં પાવચનં, ધમ્મવિનયન્તિ વુત્તં હોતિ. પક્ખં લભિત્વાતિ અલજ્જીપક્ખં લભિત્વા. ન ચિરસ્સેવાતિ ન ચિરેનેવ. યાવ ચ ધમ્મવિનયો તિટ્ઠતીતિ યત્તકં કાલં ધમ્મો ચ વિનયો ચ લજ્જીપુગ્ગલેસુ તિટ્ઠતિ.
Tathā ussāhaṃ jananassa kāraṇamāha sattāhaparinibbutetiādi. Satta ahāni samāhaṭāni sattāhaṃ, sattāhaṃ parinibbutassa assāti sattāhaparinibbuto, sattāhaparinibbute subhaddena vuḍḍhapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho. Alaṃ, āvusotiādinā tena vuttavacanaṃ dasseti. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Tena mahāsamaṇenāti nissakke karaṇavacanaṃ, tato mahāsamaṇato suṭṭhu muttā mayanti attho, upaddutā ca homa tadāti adhippāyo, homāti vā atītatthe vattamānavacanaṃ, ahumhāti attho. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjatīti tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, hetu. Khoti avadhāraṇe, etaṃ kāraṇaṃ vijjateva, no na vijjatīti attho. Kiṃ taṃ kāraṇanti? Āha yaṃ pāpabhikkhūtiādi. Ettha yanti nipātamattaṃ, kāraṇaniddeso vā, yena kāraṇena antaradhāpeyyuṃ, tadetaṃ kāraṇaṃ vijjatīti attho. Atīto atikkanto satthā ettha, etassāti vā atītasatthukaṃ, pāvacanaṃ. Padhānaṃ vacanaṃ pāvacanaṃ, dhammavinayanti vuttaṃ hoti. Pakkhaṃ labhitvāti alajjīpakkhaṃ labhitvā. Na cirassevāti na cireneva. Yāva ca dhammavinayo tiṭṭhatīti yattakaṃ kālaṃ dhammo ca vinayo ca lajjīpuggalesu tiṭṭhati.
વુત્તઞ્હેતં ભગવતાતિ પરિનિબ્બાનમઞ્ચે નિપન્નેન ભગવતા વુત્તન્તિ અત્થો. દેસિતો પઞ્ઞત્તોતિ સુત્તાભિધમ્મપિટકસઙ્ગહિતસ્સ ધમ્મસ્સ ચેવ વિનયપિટકસઙ્ગહિતસ્સ વિનયસ્સ ચ અતિસજ્જનં પબોધનં દેસના. તસ્સેવ પકારતો ઞાપનં અસઙ્કરતો ઠપનં પઞ્ઞાપનં. સો વો મમચ્ચયેન સત્થાતિ સો ધમ્મવિનયો તુમ્હાકં મમચ્ચયેન સત્થા મયિ પરિનિબ્બુતે સત્થુકિચ્ચં સાધેસ્સતિ. સાસનન્તિ પરિયત્તિપટિપત્તિપટિવેધવસેન તિવિધં સાસનં, નિપ્પરિયાયતો પન સત્તત્તિંસ બોધિપક્ખિયધમ્મા. અદ્ધનિયન્તિ અદ્ધાનક્ખમં, તદેવ ચિરટ્ઠિતિકં અસ્સ ભવેય્યાતિ સમ્બન્ધો.
Vuttañhetaṃ bhagavatāti parinibbānamañce nipannena bhagavatā vuttanti attho. Desito paññattoti suttābhidhammapiṭakasaṅgahitassa dhammassa ceva vinayapiṭakasaṅgahitassa vinayassa ca atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Tasseva pakārato ñāpanaṃ asaṅkarato ṭhapanaṃ paññāpanaṃ. So vo mamaccayena satthāti so dhammavinayo tumhākaṃ mamaccayena satthā mayi parinibbute satthukiccaṃ sādhessati. Sāsananti pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ, nippariyāyato pana sattattiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ, tadeva ciraṭṭhitikaṃ assa bhaveyyāti sambandho.
ઇદાનિ સમ્માસમ્બુદ્ધેન અત્તનો કતં અનુગ્ગહવિસેસં વિભાવેન્તો આહ યઞ્ચાહં ભગવતાતિઆદિ. તત્થ યઞ્ચાહન્તિ એતસ્સ અનુગ્ગહિતોતિ એતેન સમ્બન્ધો. તત્થ યન્તિ યસ્મા, યેન કારણેનાતિ વુત્તં હોતિ. કિરિયાપરામસનં વા એતં, તેન અનુગ્ગહિતોતિ એત્થ અનુગ્ગહણં પરામસતિ. ધારેસ્સસીતિઆદિકં ભગવતા મહાકસ્સપત્થેરેન સદ્ધિં ચીવરપરિવત્તનં કાતુકામેન વુત્તવચનં. ધારેસ્સસિ પન મે ત્વં કસ્સપાતિ ‘‘કસ્સપ, ત્વં ઇમાનિ પરિભોગજિણ્ણાનિ પંસુકૂલાનિ પારુપિતું સક્ખિસ્સસી’’તિ વદતિ, તઞ્ચ ખો ન કાયબલં સન્ધાય, પટિપત્તિપૂરણં પન સન્ધાય એવમાહ. સાણાનિ પંસુકૂલાનીતિ મતકળેવરં પલિવેઠેત્વા છડ્ડિતાનિ તુમ્બમત્તે કિમયો પપ્ફોટેત્વા ગહિતાનિ સાણવાકમયાનિ પંસુકૂલચીવરાનિ. રથિકાદીનં યત્થ કત્થચિ પંસૂનં ઉપરિ ઠિતત્તા અબ્ભુગ્ગતટ્ઠેન તેસુ કૂલમિવાતિ પંસુકૂલં. અથ વા પંસુ વિય કુચ્છિતભાવં ઉલતિ ગચ્છતીતિ પંસુકૂલન્તિ પંસુકૂલસદ્દસ્સ અત્થો દટ્ઠબ્બો. નિબ્બસનાનીતિ નિટ્ઠિતવસનકિચ્ચાનિ, પરિભોગજિણ્ણાનીતિ અત્થો. એકમેવ તં ચીવરં અનેકાવયવત્તા બહુવચનં કતં. સાધારણપરિભોગેનાતિ અત્તના સમાનપરિભોગેન, સાધારણપરિભોગેન ચ સમસમટ્ઠપનેન ચ અનુગ્ગહિતોતિ સમ્બન્ધો.
Idāni sammāsambuddhena attano kataṃ anuggahavisesaṃ vibhāvento āha yañcāhaṃ bhagavatātiādi. Tattha yañcāhanti etassa anuggahitoti etena sambandho. Tattha yanti yasmā, yena kāraṇenāti vuttaṃ hoti. Kiriyāparāmasanaṃ vā etaṃ, tena anuggahitoti ettha anuggahaṇaṃ parāmasati. Dhāressasītiādikaṃ bhagavatā mahākassapattherena saddhiṃ cīvaraparivattanaṃ kātukāmena vuttavacanaṃ. Dhāressasi pana me tvaṃ kassapāti ‘‘kassapa, tvaṃ imāni paribhogajiṇṇāni paṃsukūlāni pārupituṃ sakkhissasī’’ti vadati, tañca kho na kāyabalaṃ sandhāya, paṭipattipūraṇaṃ pana sandhāya evamāha. Sāṇāni paṃsukūlānīti matakaḷevaraṃ paliveṭhetvā chaḍḍitāni tumbamatte kimayo papphoṭetvā gahitāni sāṇavākamayāni paṃsukūlacīvarāni. Rathikādīnaṃ yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena tesu kūlamivāti paṃsukūlaṃ. Atha vā paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti paṃsukūlasaddassa attho daṭṭhabbo. Nibbasanānīti niṭṭhitavasanakiccāni, paribhogajiṇṇānīti attho. Ekameva taṃ cīvaraṃ anekāvayavattā bahuvacanaṃ kataṃ. Sādhāraṇaparibhogenāti attanā samānaparibhogena, sādhāraṇaparibhogena ca samasamaṭṭhapanena ca anuggahitoti sambandho.
ઇદાનિ નવાનુપુબ્બવિહારછળભિઞ્ઞાપ્પભેદે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મે અત્તના સમસમટ્ઠપનત્થાય ભગવતા વુત્તં કસ્સપસંયુત્તે (સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૨) આગતં પાળિં પેય્યાલમુખેન આદિગ્ગહણેન ચ સઙ્ખિપિત્વા દસ્સેન્તો આહ અહં, ભિક્ખવેતિઆદિ. તત્થ યાવદે આકઙ્ખામીતિ યાવદેવ આકઙ્ખામિ, યત્તકં કાલં ઇચ્છામીતિ અત્થો, ‘‘યાવદેવા’’તિપિ પાઠો. નવાનુપુબ્બવિહારછળભિઞ્ઞાપ્પભેદેતિ એત્થ નવાનુપુબ્બવિહારો નામ અનુપટિપાટિયા સમાપજ્જિતબ્બભાવતો એવંસઞ્ઞિતા નિરોધસમાપત્તિયા સહ અટ્ઠ રૂપારૂપસમાપત્તિયો. છળભિઞ્ઞા નામ આસવક્ખયઞાણેન સદ્ધિં પઞ્ચાભિઞ્ઞાયો. અત્તના સમસમટ્ઠપનેનાતિ ‘‘અહં યત્તકં કાલં યત્તકે સમાપત્તિવિહારે અભિઞ્ઞાયો ચ વળઞ્જેમિ, તથા કસ્સપોપી’’તિ એવં યથાવુત્તઉત્તરિમનુસ્સધમ્મે અત્તના સમસમં કત્વા ઠપનેન, ઇદઞ્ચ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસામઞ્ઞેન થેરસ્સ પસંસામત્તેન વુત્તં, ન ભગવતા સદ્ધિં સબ્બથા સમતાય. ભગવતો હિ ગુણવિસેસં ઉપાદાય સાવકા પચ્ચેકબુદ્ધા ચ કલમ્પિ કલભાગમ્પિ ન ઉપેન્તિ, તસ્સ કિમઞ્ઞં આણણ્યં ભવિસ્સતિ અઞ્ઞત્ર ધમ્મવિનયસઙ્ગાયનાતિ અધિપ્પાયો. તત્થ તસ્સાતિ તસ્સ અનુગ્ગહસ્સ, તસ્સ મેતિ વા અત્થો ગહેતબ્બો. પોત્થકેસુ હિ કેસુચિ ‘‘તસ્સ મે’’તિ પાઠો દિસ્સતિ. આણણ્યં અણણભાવો. સકકવચઇસ્સરિયાનુપ્પદાનેનાતિ એત્થ ચીવરસ્સ નિદસ્સનવસેન કવચસ્સેવ ગહણં કતં, સમાપત્તિયા નિદસ્સનવસેન ઇસ્સરિયં ગહિતં.
Idāni navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanatthāya bhagavatā vuttaṃ kassapasaṃyutte (saṃ. ni. 2.152) āgataṃ pāḷiṃ peyyālamukhena ādiggahaṇena ca saṅkhipitvā dassento āha ahaṃ, bhikkhavetiādi. Tattha yāvade ākaṅkhāmīti yāvadeva ākaṅkhāmi, yattakaṃ kālaṃ icchāmīti attho, ‘‘yāvadevā’’tipi pāṭho. Navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhedeti ettha navānupubbavihāro nāma anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbabhāvato evaṃsaññitā nirodhasamāpattiyā saha aṭṭha rūpārūpasamāpattiyo. Chaḷabhiññā nāma āsavakkhayañāṇena saddhiṃ pañcābhiññāyo. Attanā samasamaṭṭhapanenāti ‘‘ahaṃ yattakaṃ kālaṃ yattake samāpattivihāre abhiññāyo ca vaḷañjemi, tathā kassapopī’’ti evaṃ yathāvuttauttarimanussadhamme attanā samasamaṃ katvā ṭhapanena, idañca uttarimanussadhammasāmaññena therassa pasaṃsāmattena vuttaṃ, na bhagavatā saddhiṃ sabbathā samatāya. Bhagavato hi guṇavisesaṃ upādāya sāvakā paccekabuddhā ca kalampi kalabhāgampi na upenti, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati aññatra dhammavinayasaṅgāyanāti adhippāyo. Tattha tassāti tassa anuggahassa, tassa meti vā attho gahetabbo. Potthakesu hi kesuci ‘‘tassa me’’ti pāṭho dissati. Āṇaṇyaṃ aṇaṇabhāvo. Sakakavacaissariyānuppadānenāti ettha cīvarassa nidassanavasena kavacasseva gahaṇaṃ kataṃ, samāpattiyā nidassanavasena issariyaṃ gahitaṃ.
ઇદાનિ યથાવુત્તમત્થં પાળિયા વિભાવેન્તો આહ યથાહાતિઆદિ. તત્થ એકમિદાહન્તિ એત્થ ઇદન્તિ નિપાતમત્તં. એકં સમયન્તિ એકસ્મિં સમયેતિ અત્થો. પાવાયાતિ પાવાનગરતો. અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નોતિ દીઘમગ્ગપ્પટિપન્નો. દીઘપરિયાયો હેત્થ અદ્ધાનસદ્દો. સબ્બં સુભદ્દકણ્ડં વિત્થારતો વેદિતબ્બન્તિ પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકે આગતં સુભદ્દકણ્ડં ઇધ આનેત્વા વિત્થારેતબ્બં.
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha yathāhātiādi. Tattha ekamidāhanti ettha idanti nipātamattaṃ. Ekaṃ samayanti ekasmiṃ samayeti attho. Pāvāyāti pāvānagarato. Addhānamaggappaṭipannoti dīghamaggappaṭipanno. Dīghapariyāyo hettha addhānasaddo. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti pañcasatikakkhandhake āgataṃ subhaddakaṇḍaṃ idha ānetvā vitthāretabbaṃ.
તતો પરન્તિ સુભદ્દકણ્ડતો પરં. સબ્બં સુભદ્દકણ્ડં વિત્થારતો વેદિતબ્બન્તિ ઇમિના ‘‘યં ન ઇચ્છિસ્સામ, ન તં કરિસ્સામા’’તિ એતં પરિયન્તં સુભદ્દકણ્ડપાળિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અવસેસં ઉસ્સાહજનનપ્પકારપ્પવત્તં પાળિમેવ દસ્સેન્તો હન્દ મયં આવુસોતિઆદિમાહ. તત્થ પુરે અધમ્મો દિપ્પતીતિ એત્થ ‘‘અધમ્મો નામ દસકુસલકમ્મપથપટિપક્ખભૂતો અધમ્મો’’તિ સારત્થદીપનિયં (સારત્થ॰ ટી॰ ૧.પઠમમહાસઙ્ગીતિકથાવણ્ણના) વુત્તં. ધમ્મસઙ્ગહણત્થં ઉસ્સાહજનનપ્પસઙ્ગત્તા પન ધમ્મવિનયાનં અસઙ્ગાયનહેતુદોસગણો સમ્ભવતિ, સો એવ એત્થ અધમ્મો દિપ્પતિ તપ્પટિપક્ખો ધમ્મો ચ પટિબાહીયતીતિ વત્તબ્બં. અપિ ચ ‘‘અધમ્મવાદિનો બલવન્તો હોન્તિ ધમ્મવાદિનો દુબ્બલા હોન્તી’’તિ વુચ્ચમાનત્તા યેન અધમ્મેન તે સુભદ્દવજ્જિપુત્તકાદયો અધમ્મવાદિનો, યેન ચ ધમ્મેન ઇતરે ધમ્મવાદિનોવ હોન્તિ. તેયેવ ઇધ ‘‘અધમ્મો’’ ‘‘ધમ્મો’’તિ ચ વત્તબ્બા. તસ્મા સીલવિપત્તિઆદિહેતુકો પાપિચ્છતાદિદોસગણો અધમ્મો, તપ્પટિપક્ખો સીલસમ્પદાદિહેતુકો અપ્પિચ્છતાદિગુણસમૂહો ધમ્મોતિ ચ ગહેતબ્બં. પુરે દિપ્પતીતિ અપિ નામ દિપ્પતિ. અથ વા યાવ અધમ્મો ધમ્મં પટિબાહિતું સમત્થો હોતિ, તતો પુરેતરમેવાતિ અત્થો. દિપ્પતીતિ દિપ્પિસ્સતિ. પુરેસદ્દયોગેન હિ અનાગતત્થે અયં વત્તમાનપ્પયોગો, યથા પુરા વસ્સતિ દેવોતિ. અવિનયોતિ પહાનવિનયાદીનં પટિપક્ખભૂતો અવિનયો.
Tato paranti subhaddakaṇḍato paraṃ. Sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbanti iminā ‘‘yaṃ na icchissāma, na taṃ karissāmā’’ti etaṃ pariyantaṃ subhaddakaṇḍapāḷiṃ dassetvā idāni avasesaṃ ussāhajananappakārappavattaṃ pāḷimeva dassento handa mayaṃ āvusotiādimāha. Tattha pure adhammo dippatīti ettha ‘‘adhammo nāma dasakusalakammapathapaṭipakkhabhūto adhammo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vuttaṃ. Dhammasaṅgahaṇatthaṃ ussāhajananappasaṅgattā pana dhammavinayānaṃ asaṅgāyanahetudosagaṇo sambhavati, so eva ettha adhammo dippati tappaṭipakkho dhammo ca paṭibāhīyatīti vattabbaṃ. Api ca ‘‘adhammavādino balavanto honti dhammavādino dubbalā hontī’’ti vuccamānattā yena adhammena te subhaddavajjiputtakādayo adhammavādino, yena ca dhammena itare dhammavādinova honti. Teyeva idha ‘‘adhammo’’ ‘‘dhammo’’ti ca vattabbā. Tasmā sīlavipattiādihetuko pāpicchatādidosagaṇo adhammo, tappaṭipakkho sīlasampadādihetuko appicchatādiguṇasamūho dhammoti ca gahetabbaṃ. Pure dippatīti api nāma dippati. Atha vā yāva adhammo dhammaṃ paṭibāhituṃ samattho hoti, tato puretaramevāti attho. Dippatīti dippissati. Puresaddayogena hi anāgatatthe ayaṃ vattamānappayogo, yathā purā vassati devoti. Avinayoti pahānavinayādīnaṃ paṭipakkhabhūto avinayo.
તેન હીતિ ઉય્યોજનત્થે નિપાતો. સકલનવઙ્ગસત્થુસાસનપરિયત્તિધરેતિ સકલં સુત્તગેય્યાદિનવઙ્ગં એત્થ, એતસ્સ વા અત્થીતિ સકલનવઙ્ગં, સત્થુસાસનં. અત્થકામેન પરિયાપુણિતબ્બતો દિટ્ઠધમ્મિકાદિપુરિસત્થપરિયત્તિભાવતો ચ ‘‘પરિયત્તી’’તિ તીણિ પિટકાનિ વુચ્ચન્તિ, તં સકલનવઙ્ગસત્થુસાસનસઙ્ખાતં પરિયત્તિં ધારેન્તીતિ સકલનવઙ્ગસત્થુસાસનપઅયત્તિધરા, તાદિસેતિ અત્થો. સમથભાવનાસિનેહાભાવેન સુક્ખા લૂખા અસિનિદ્ધા વિપસ્સના એતેસન્તિ સુક્ખવિપસ્સકા. તિપિટકસબ્બપરિયત્તિપ્પભેદધરેતિ તિણ્ણં પિટકાનં સમાહારો તિપિટકં, તદેવ નવઙ્ગાદિવસેન અનેકભેદભિન્નં સબ્બં પરિયત્તિપ્પભેદં ધારેન્તીતિ તિપિટકસબ્બપરિયત્તિપ્પભેદધરા.
Tena hīti uyyojanatthe nipāto. Sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhareti sakalaṃ suttageyyādinavaṅgaṃ ettha, etassa vā atthīti sakalanavaṅgaṃ, satthusāsanaṃ. Atthakāmena pariyāpuṇitabbato diṭṭhadhammikādipurisatthapariyattibhāvato ca ‘‘pariyattī’’ti tīṇi piṭakāni vuccanti, taṃ sakalanavaṅgasatthusāsanasaṅkhātaṃ pariyattiṃ dhārentīti sakalanavaṅgasatthusāsanapaayattidharā, tādiseti attho. Samathabhāvanāsinehābhāvena sukkhā lūkhā asiniddhā vipassanā etesanti sukkhavipassakā. Tipiṭakasabbapariyattippabhedadhareti tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samāhāro tipiṭakaṃ, tadeva navaṅgādivasena anekabhedabhinnaṃ sabbaṃ pariyattippabhedaṃ dhārentīti tipiṭakasabbapariyattippabhedadharā.
કિસ્સ પનાતિ કસ્મા પન. સિક્ખતીતિ સેક્ખો. તમેવાહ ‘‘સકરણીયો’’તિ. ઉપરિમગ્ગત્તયકિચ્ચસ્સ અપરિયોસિતત્તા સકિચ્ચોતિ અત્થો. અસ્સાતિ અનેન. બહુકારત્તાતિ બહુપકારત્તા. અસ્સાતિ ભવેય્ય. અતિવિય વિસ્સત્થોતિ અતિવિય વિસ્સાસિકો. નન્તિ આનન્દત્થેરં ઓવદતીતિ સમ્બન્ધો. આનન્દત્થેરસ્સ કદાચિ અસઞ્ઞતાય નવકાય સદ્ધિવિહારિકપરિસાય જનપદચારિકાચરણં, તેસઞ્ચ સદ્ધિવિહારિકાનં એકક્ખણે ઉપ્પબ્બજ્જનઞ્ચ પટિચ્ચ મહાકસ્સપત્થેરો તં નિગ્ગણ્હન્તો એવમાહ ‘‘ન વાયં કુમારકો મત્તમઞ્ઞાસી’’તિ. એત્થ ચ વા-સદ્દો પદપૂરણો, અયં કુમારો અત્તનો પમાણં ન પટિજાનાતીતિ થેરં તજ્જેન્તો આહ. તત્રાતિ એવં સતિ.
Kissa panāti kasmā pana. Sikkhatīti sekkho. Tamevāha ‘‘sakaraṇīyo’’ti. Uparimaggattayakiccassa apariyositattā sakiccoti attho. Assāti anena. Bahukārattāti bahupakārattā. Assāti bhaveyya. Ativiya vissatthoti ativiya vissāsiko. Nanti ānandattheraṃ ovadatīti sambandho. Ānandattherassa kadāci asaññatāya navakāya saddhivihārikaparisāya janapadacārikācaraṇaṃ, tesañca saddhivihārikānaṃ ekakkhaṇe uppabbajjanañca paṭicca mahākassapatthero taṃ niggaṇhanto evamāha ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti. Ettha ca vā-saddo padapūraṇo, ayaṃ kumāro attano pamāṇaṃ na paṭijānātīti theraṃ tajjento āha. Tatrāti evaṃ sati.
કિઞ્ચાપિ સેક્ખોતિ ઇદં ન સેક્ખાનં અગતિગમનસબ્ભાવેન વુત્તં, અસેક્ખાનઞ્ઞેવ પન ઉચ્ચિનિત્વા ગહિતત્તાતિ દટ્ઠબ્બં. તસ્મા ‘‘કિઞ્ચાપિ સેક્ખો, તથાપિ થેરો આયસ્મન્તમ્પિ આનન્દં ઉચ્ચિનતૂ’’તિ એવમેત્થ સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો, ન પન કિઞ્ચાપિ સેક્ખો, તથાપિ અભબ્બો અગતિં ગન્તુન્તિ યોજેતબ્બં. અભબ્બોતિઆદિ પનસ્સ સભાવકથનં. તત્થ છન્દાતિ છન્દેન સિનેહેન. અગતિં ગન્તુન્તિ અકત્તબ્બં કાતું. પરિયત્તોતિ અધીતો ઉગ્ગહિતો.
Kiñcāpi sekkhoti idaṃ na sekkhānaṃ agatigamanasabbhāvena vuttaṃ, asekkhānaññeva pana uccinitvā gahitattāti daṭṭhabbaṃ. Tasmā ‘‘kiñcāpi sekkho, tathāpi thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’’ti evamettha sambandho veditabbo, na pana kiñcāpi sekkho, tathāpi abhabbo agatiṃ gantunti yojetabbaṃ. Abhabbotiādi panassa sabhāvakathanaṃ. Tattha chandāti chandena sinehena. Agatiṃ gantunti akattabbaṃ kātuṃ. Pariyattoti adhīto uggahito.
રાજગહં ખો મહાગોચરન્તિ એત્થ ગાવો ચરન્તિ એત્થાતિ ગોચરો, ગુન્નં ગોચરટ્ઠાનં. ગોચરો વિયાતિ ગોચરો, ભિક્ખાચરણટ્ઠાનં. સો મહન્તો અસ્સાતિ મહાગોચરં, રાજગહં. ઉક્કોટેય્યાતિ નિવારેય્ય.
Rājagahaṃkho mahāgocaranti ettha gāvo caranti etthāti gocaro, gunnaṃ gocaraṭṭhānaṃ. Gocaro viyāti gocaro, bhikkhācaraṇaṭṭhānaṃ. So mahanto assāti mahāgocaraṃ, rājagahaṃ. Ukkoṭeyyāti nivāreyya.
સત્તસુ સાધુકીળનદિવસેસૂતિ એત્થ સંવેગવત્થું કિત્તેત્વા કિત્તેત્વા સાધુકં એવ પૂજાવસેન કીળનતો સાધુકીળનં. ઉપકટ્ઠાતિ આસન્ના. વસ્સં ઉપનેતિ ઉપગચ્છતિ એત્થાતિ વસ્સૂપનાયિકા.
Sattasu sādhukīḷanadivasesūti ettha saṃvegavatthuṃ kittetvā kittetvā sādhukaṃ eva pūjāvasena kīḷanato sādhukīḷanaṃ. Upakaṭṭhāti āsannā. Vassaṃ upaneti upagacchati etthāti vassūpanāyikā.
તત્ર સુદન્તિ તસ્સં સાવત્થિયં, સુદન્તિ નિપાતમત્તં. ઉસ્સન્નધાતુકન્તિ ઉપચિતપિત્તસેમ્હાદિધાતુકં. સમસ્સાસેતુન્તિ સન્તપ્પેતું. દુતિયદિવસેતિ જેતવનવિહારં પવિટ્ઠદિવસતો દુતિયદિવસેતિ વદન્તિ. વિરિચ્ચતિ એતેનાતિ વિરેચનં. ઓસધપરિભાવિતં ખીરમેવ વિરેચનન્તિ ખીરવિરેચનં. યં સન્ધાયાતિ યં ભેસજ્જપાનં સન્ધાય વુત્તં. ભેસજ્જમત્તાતિ અપ્પમત્તકં ભેસજ્જં. અપ્પત્થો હિ અયં મત્તા-સદ્દો મત્તા સુખપરિચ્ચાગાતિઆદીસુ (ધ॰ પ॰ ૨૯૦) વિય.
Tatra sudanti tassaṃ sāvatthiyaṃ, sudanti nipātamattaṃ. Ussannadhātukanti upacitapittasemhādidhātukaṃ. Samassāsetunti santappetuṃ. Dutiyadivaseti jetavanavihāraṃ paviṭṭhadivasato dutiyadivaseti vadanti. Viriccati etenāti virecanaṃ. Osadhaparibhāvitaṃ khīrameva virecananti khīravirecanaṃ. Yaṃ sandhāyāti yaṃ bhesajjapānaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhesajjamattāti appamattakaṃ bhesajjaṃ. Appattho hi ayaṃ mattā-saddo mattā sukhapariccāgātiādīsu (dha. pa. 290) viya.
ખણ્ડફુલ્લપ્પટિસઙ્ખરણન્તિ એત્થ ખણ્ડન્તિ છિન્નં, ફુલ્લન્તિ ભિન્નં, તેસં પટિસઙ્ખરણં અભિનવકરણં.
Khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti ettha khaṇḍanti chinnaṃ, phullanti bhinnaṃ, tesaṃ paṭisaṅkharaṇaṃ abhinavakaraṇaṃ.
પરિચ્છેદવસેન વેદિયતિ દિસ્સતીતિ પરિવેણં. તત્થાતિ તેસુ વિહારેસુ ખણ્ડફુલ્લપ્પટિસઙ્ખરણન્તિ સમ્બન્ધો. પઠમં માસન્તિ વસ્સાનસ્સ પઠમં માસં, અચ્ચન્તસંયોગે ચેતં ઉપયોગવચનં. સેનાસનવત્તાનં બહૂનં પઞ્ઞત્તત્તા, સેનાસનક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૨૯૪ આદયો) સેનાસનપટિબદ્ધાનં બહૂનં કમ્માનં વિહિતત્તા ‘‘ભગવતા…પે॰… વણ્ણિત’’ન્તિ વુત્તં.
Paricchedavasena vediyati dissatīti pariveṇaṃ. Tatthāti tesu vihāresu khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇanti sambandho. Paṭhamaṃ māsanti vassānassa paṭhamaṃ māsaṃ, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Senāsanavattānaṃ bahūnaṃ paññattattā, senāsanakkhandhake (cūḷava. 294 ādayo) senāsanapaṭibaddhānaṃ bahūnaṃ kammānaṃ vihitattā ‘‘bhagavatā…pe… vaṇṇita’’nti vuttaṃ.
દુતિયદિવસેતિ ‘‘ખણ્ડફુલ્લપ્પટિસઙ્ખરણં કરોમા’’તિ ચિન્તિતદિવસતો દુતિયદિવસે. વસ્સૂપનાયિકદિવસેયેવ તે એવં ચિન્તેસું. સિરિયા નિકેતનમિવાતિ સિરિયા નિવાસનટ્ઠાનં વિય. એકસ્મિં પાનીયતિત્થે સન્નિપતન્તા પક્ખિનો વિય સબ્બેસં જનાનં ચક્ખૂનિ મણ્ડપેયેવ નિપતન્તીતિ વુત્તં ‘એકનિપાતતિત્થમિવ ચ દેવમનુસ્સનયનવિહઙ્ગાન’’ન્તિ. લોકરામણેય્યકન્તિ લોકે રમણીયભાવં, રમણં અરહતીતિ વા લોકરામણેય્યકં . દટ્ઠબ્બસારમણ્ડન્તિ દટ્ઠબ્બેસુ સારં દટ્ઠબ્બસારં, તતો વિપ્પસન્નન્તિ દટ્ઠબ્બસારમણ્ડં. અથ વા દટ્ઠબ્બો સારભૂતો વિસિટ્ઠતરો મણ્ડો મણ્ડનં અલઙ્કારો એતસ્સાતિ દટ્ઠબ્બસારમણ્ડો, મણ્ડપો. મણ્ડં સૂરિયરસ્મિં પાતિ નિવારેતીતિ મણ્ડપો. વિવિધાનિ કુસુમદામાનિ ચેવ મુત્તોલમ્બકાનિ ચ વિનિગ્ગલન્તં વમેન્તં નિક્ખામેન્તમિવ ચારુ સોભનં વિતાનં એત્થાતિ વિવિધકુસુમદામોલમ્બકવિનિગ્ગલન્તચારુવિતાનો. નાનાપુપ્ફૂપહારવિચિત્તસુપરિનિટ્ઠિતભૂમિકમ્મત્તા એવ ‘‘રતનવિચિત્તમણિકોટ્ટિમતલમિવા’’તિ વુત્તં. એત્થ ચ મણિયો કોટ્ટેત્વા કતતલં મણિકોટ્ટિમતલં નામ, તમિવાતિ વુત્તં હોતિ. આસનારહન્તિ નિસીદનારહં. દન્તખચિતન્તિ દન્તેહિ ખચિતં.
Dutiyadivaseti ‘‘khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintitadivasato dutiyadivase. Vassūpanāyikadivaseyeva te evaṃ cintesuṃ. Siriyā niketanamivāti siriyā nivāsanaṭṭhānaṃ viya. Ekasmiṃ pānīyatitthe sannipatantā pakkhino viya sabbesaṃ janānaṃ cakkhūni maṇḍapeyeva nipatantīti vuttaṃ ‘ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgāna’’nti. Lokarāmaṇeyyakanti loke ramaṇīyabhāvaṃ, ramaṇaṃ arahatīti vā lokarāmaṇeyyakaṃ . Daṭṭhabbasāramaṇḍanti daṭṭhabbesu sāraṃ daṭṭhabbasāraṃ, tato vippasannanti daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ. Atha vā daṭṭhabbo sārabhūto visiṭṭhataro maṇḍo maṇḍanaṃ alaṅkāro etassāti daṭṭhabbasāramaṇḍo, maṇḍapo. Maṇḍaṃ sūriyarasmiṃ pāti nivāretīti maṇḍapo. Vividhāni kusumadāmāni ceva muttolambakāni ca viniggalantaṃ vamentaṃ nikkhāmentamiva cāru sobhanaṃ vitānaṃ etthāti vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitāno. Nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammattā eva ‘‘ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamivā’’ti vuttaṃ. Ettha ca maṇiyo koṭṭetvā katatalaṃ maṇikoṭṭimatalaṃ nāma, tamivāti vuttaṃ hoti. Āsanārahanti nisīdanārahaṃ. Dantakhacitanti dantehi khacitaṃ.
આવજ્જેસીતિ ઉપનામેસિ. અનુપાદાયાતિ તણ્હાદિટ્ઠિવસેન કઞ્ચિ ધમ્મં અગ્ગહેત્વા. કથાદોસોતિ કથાય અસચ્ચં નામ નત્થિ.
Āvajjesīti upanāmesi. Anupādāyāti taṇhādiṭṭhivasena kañci dhammaṃ aggahetvā. Kathādosoti kathāya asaccaṃ nāma natthi.
યથાવુડ્ઢન્તિ વુડ્ઢપટિપાટિં અનતિક્કમિત્વા. એકેતિ મજ્ઝિમભાણકાનંયેવ એકે. પુબ્બે વુત્તમ્પિ હિ સબ્બં મજ્ઝિમભાણકા વદન્તિયેવાતિ વેદિતબ્બં. દીઘભાણકા પન ‘‘પદસાવ થેરો સન્નિપાતમાગતો’’તિ વદન્તિ. તેસુ કેચિ ‘‘આકાસેના’’તિ, ‘‘તે સબ્બેપિ તથા તથા આગતદિવસાનમ્પિ અત્થિતાય એકમેકં ગહેત્વા તથા તથા વદિંસૂ’’તિ વદન્તિ.
Yathāvuḍḍhanti vuḍḍhapaṭipāṭiṃ anatikkamitvā. Eketi majjhimabhāṇakānaṃyeva eke. Pubbe vuttampi hi sabbaṃ majjhimabhāṇakā vadantiyevāti veditabbaṃ. Dīghabhāṇakā pana ‘‘padasāva thero sannipātamāgato’’ti vadanti. Tesu keci ‘‘ākāsenā’’ti, ‘‘te sabbepi tathā tathā āgatadivasānampi atthitāya ekamekaṃ gahetvā tathā tathā vadiṃsū’’ti vadanti.
કં ધુરં કત્વાતિ કં જેટ્ઠકં કત્વા. બીજનિં ગહેત્વાતિ એત્થ બીજનીગહણં પરિસાય ધમ્મકથિકાનં હત્થકુક્કુચ્ચવિનોદનમુખવિકારપટિચ્છાદનત્થં ધમ્મતાવસેન આચિણ્ણન્તિ વેદિતબ્બં. તેનેવ હિ અચ્ચન્તસઞ્ઞતપ્પત્તા બુદ્ધાપિ સાવકાપિ ધમ્મકથિકાનં ધમ્મતાદસ્સનત્થમેવ ચિત્તબીજનિં ગણ્હન્તિ. પઠમં, આવુસો ઉપાલિ, પારાજિકં કત્થ પઞ્ઞત્તન્તિ એત્થ કથં સઙ્ગીતિયા પુબ્બે પઠમભાવો સિદ્ધોતિ? પાતિમોક્ખુદ્દેસાનુક્કમાદિના પુબ્બે પઠમભાવસ્સ સિદ્ધત્તા. યેભુય્યેન હિ તીણિ પિટકાનિ ભગવતો ધરમાનકાલેયેવ ઇમિના અનુક્કમેન સજ્ઝાયિતાનિ, તેનેવ કમેન પચ્છાપિ સઙ્ગીતાનિ વિસેસતો વિનયાભિધમ્મપિટકાનીતિ દટ્ઠબ્બં. કિસ્મિં વત્થુસ્મિન્તિ નિમિત્તત્થે ભુમ્મં. અન્તરા ચ, ભન્તે, રાજગહં અન્તરા ચ નાળન્દન્તિ રાજગહસ્સ ચ નાળન્દાય ચ અન્તરા, વિવરે મજ્ઝેતિ અત્થો. અન્તરા-સદ્દેન પન યુત્તત્તા ઉપયોગવચનં કતં. રાજાગારકેતિ રઞ્ઞો કીળનત્થાય કતે અગારકે. અમ્બલટ્ઠિકાયન્તિ રઞ્ઞો એવંનામકં ઉય્યાનં. કેન સદ્ધિન્તિ ઇધ કસ્મા વુત્તન્તિ? યસ્મા પનેતં ન ભગવતા એવ વુત્તં, રઞ્ઞાપિ કિઞ્ચિ કિઞ્ચિ વુત્તમત્થિ, તસ્મા ‘‘કમારબ્ભા’’તિ અવત્વા એવં વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. વેદેહિપુત્તેનાતિ અયં કોસલરઞ્ઞો ધીતાય પુત્તો, ન વિદેહરઞ્ઞો ધીતાય. યસ્મા માતા પનસ્સ પણ્ડિતા, તસ્મા સા વેદેન ઞાણેન ઈહતિ ઘટતિ વાયમતીતિ ‘‘વેદેહી’’તિ પાકટનામા જાતાતિ વેદિતબ્બા.
Kaṃ dhuraṃ katvāti kaṃ jeṭṭhakaṃ katvā. Bījaniṃ gahetvāti ettha bījanīgahaṇaṃ parisāya dhammakathikānaṃ hatthakukkuccavinodanamukhavikārapaṭicchādanatthaṃ dhammatāvasena āciṇṇanti veditabbaṃ. Teneva hi accantasaññatappattā buddhāpi sāvakāpi dhammakathikānaṃ dhammatādassanatthameva cittabījaniṃ gaṇhanti. Paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññattanti ettha kathaṃ saṅgītiyā pubbe paṭhamabhāvo siddhoti? Pātimokkhuddesānukkamādinā pubbe paṭhamabhāvassa siddhattā. Yebhuyyena hi tīṇi piṭakāni bhagavato dharamānakāleyeva iminā anukkamena sajjhāyitāni, teneva kamena pacchāpi saṅgītāni visesato vinayābhidhammapiṭakānīti daṭṭhabbaṃ. Kismiṃ vatthusminti nimittatthe bhummaṃ. Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandanti rājagahassa ca nāḷandāya ca antarā, vivare majjheti attho. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Rājāgāraketi rañño kīḷanatthāya kate agārake. Ambalaṭṭhikāyanti rañño evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Kena saddhinti idha kasmā vuttanti? Yasmā panetaṃ na bhagavatā eva vuttaṃ, raññāpi kiñci kiñci vuttamatthi, tasmā ‘‘kamārabbhā’’ti avatvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vedehiputtenāti ayaṃ kosalarañño dhītāya putto, na videharañño dhītāya. Yasmā mātā panassa paṇḍitā, tasmā sā vedena ñāṇena īhati ghaṭati vāyamatīti ‘‘vedehī’’ti pākaṭanāmā jātāti veditabbā.
એવં નિમિત્તપયોજનકાલદેસદેસકકારકકરણપ્પકારેહિ પઠમમહાસઙ્ગીતિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તત્થ વવત્થાપિતેસુ ધમ્મવિનયેસુ નાનપ્પકારકોસલ્લત્થં એકવિધાદિભેદે દસ્સેતું તદેતં સબ્બમ્પીતિઆદિમાહ. તત્થ અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિન્તિ એત્થ અનાવરણઞાણપદટ્ઠાનં મગ્ગઞાણં, મગ્ગઞાણપદટ્ઠાનઞ્ચ અનાવરણઞાણં ‘‘સમ્માસમ્બોધી’’તિ વુચ્ચતિ. પચ્ચવેક્ખન્તેન વાતિ ઉદાનાદિવસેન પવત્તધમ્મં સન્ધાયાહ. વિમુત્તિરસન્તિ અરહત્તફલસ્સાદં, વિમુત્તિસમ્પત્તિકં વા અગ્ગફલનિપ્ફાદનતો, વિમુત્તિકિચ્ચં વા કિલેસાનં અચ્ચન્તવિમુત્તિસમ્પાદનતો. અવસેસં બુદ્ધવચનં ધમ્મોતિ એત્થ યદિપિ ધમ્મો એવ વિનયોપિ પરિયત્તિયાદિભાવતો, તથાપિ વિનયસદ્દસન્નિધાનેન ભિન્નાધિકરણભાવેન પયુત્તો ધમ્મ-સદ્દો વિનયતન્તિવિરહિતં તન્તિં દીપેતિ, યથા પુઞ્ઞઞાણસમ્ભારો ગોબલિબદ્દન્તિઆદિ.
Evaṃ nimittapayojanakāladesadesakakārakakaraṇappakārehi paṭhamamahāsaṅgītiṃ dassetvā idāni tattha vavatthāpitesu dhammavinayesu nānappakārakosallatthaṃ ekavidhādibhede dassetuṃ tadetaṃ sabbampītiādimāha. Tattha anuttaraṃ sammāsambodhinti ettha anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Paccavekkhantena vāti udānādivasena pavattadhammaṃ sandhāyāha. Vimuttirasanti arahattaphalassādaṃ, vimuttisampattikaṃ vā aggaphalanipphādanato, vimuttikiccaṃ vā kilesānaṃ accantavimuttisampādanato. Avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammoti ettha yadipi dhammo eva vinayopi pariyattiyādibhāvato, tathāpi vinayasaddasannidhānena bhinnādhikaraṇabhāvena payutto dhamma-saddo vinayatantivirahitaṃ tantiṃ dīpeti, yathā puññañāṇasambhāro gobalibaddantiādi.
અનેકજાતિસંસારન્તિ ઇમિસ્સા ગાથાય અયં સઙ્ખેપત્થો – અહં ઇમસ્સ અત્તભાવગેહસ્સ કારકં તણ્હાવડ્ઢકિં ગવેસન્તો યેન ઞાણેન તં દટ્ઠું સક્કા, તં બોધિઞાણં અનિબ્બિસં અલભન્તો એવ અભિનીહારતો પભુતિ એત્તકં કાલં અનેકજાતિસતસહસ્સસઙ્ખ્યં ઇમં સંસારવટ્ટં સન્ધાવિસ્સં સંસરિં, યસ્મા જરાબ્યાધિમરણમિસ્સતાય જાતિ નામેસા પુનપ્પુનં ઉપગન્તું દુક્ખા, ન ચ સા તસ્મિં અદિટ્ઠે નિવત્તતિ, તસ્મા તં ગવેસન્તો સન્ધાવિસ્સન્તિ અત્થો. દિટ્ઠોસીતિ ઇદાનિ મયા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પટિવિજ્ઝન્તેન દિટ્ઠો અસિ. પુન ગેહન્તિ પુન ઇમં અત્તભાવસઙ્ખાતં મમ ગેહં. ન કાહસીતિ ન કરિસ્સસિ. કારણમાહ સબ્બા તેતિઆદિ. તવ સબ્બા અવસેસકિલેસફાસુકા મયા ભગ્ગા. ઇમસ્સ તયા કતસ્સ અત્તભાવગેહસ્સ અવિજ્જાસઙ્ખાતં કૂટં કણ્ણિકમણ્ડલં વિસઙ્ખતં વિદ્ધંસિતં. વિસઙ્ખારં નિબ્બાનં આરમ્મણકરણવસેન ગતં મમ ચિત્તં. અહઞ્ચ તણ્હાનં ખયસઙ્ખાતં અરહત્તમગ્ગફલં અજ્ઝગા પત્તોસ્મીતિ અત્થો. કેચિ પન ‘‘વિસઙ્ખારગતં ચિત્તમેવ તણ્હાનં ખયં અજ્ઝગા’’તિ એવમ્પિ અત્થં વદન્તિ.
Anekajātisaṃsāranti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – ahaṃ imassa attabhāvagehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena taṃ daṭṭhuṃ sakkā, taṃ bodhiñāṇaṃ anibbisaṃ alabhanto eva abhinīhārato pabhuti ettakaṃ kālaṃ anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ imaṃ saṃsāravaṭṭaṃ sandhāvissaṃ saṃsariṃ, yasmā jarābyādhimaraṇamissatāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati, tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho. Diṭṭhosīti idāni mayā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantena diṭṭho asi. Puna gehanti puna imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ. Na kāhasīti na karissasi. Kāraṇamāha sabbā tetiādi. Tava sabbā avasesakilesaphāsukā mayā bhaggā. Imassa tayā katassa attabhāvagehassa avijjāsaṅkhātaṃ kūṭaṃ kaṇṇikamaṇḍalaṃ visaṅkhataṃ viddhaṃsitaṃ. Visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ mama cittaṃ. Ahañca taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattamaggaphalaṃ ajjhagā pattosmīti attho. Keci pana ‘‘visaṅkhāragataṃ cittameva taṇhānaṃ khayaṃ ajjhagā’’ti evampi atthaṃ vadanti.
કેચીતિ ખન્ધકભાણકા. પાટિપદદિવસેતિ ઇદં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ ઉપ્પન્નાતિ એતેન સમ્બન્ધિતબ્બં, ન સબ્બઞ્ઞુભાવપ્પત્તસ્સાતિ એતેન. સોમનસ્સમયઞાણેનાતિ સોમનસ્સસમ્પયુત્તઞાણેન. આમન્તયામીતિ નિવેદયામિ, બોધેમીતિ અત્થો. અન્તરેતિ અન્તરાળે, વેમજ્ઝેતિ અત્થો.
Kecīti khandhakabhāṇakā. Pāṭipadadivaseti idaṃ paccavekkhantassa uppannāti etena sambandhitabbaṃ, na sabbaññubhāvappattassāti etena. Somanassamayañāṇenāti somanassasampayuttañāṇena. Āmantayāmīti nivedayāmi, bodhemīti attho. Antareti antarāḷe, vemajjheti attho.
સુત્તન્તપિટકન્તિ યથા કમ્મમેવ કમ્મન્તં, એવં સુત્તમેવ સુત્તન્તન્તિ વેદિતબ્બં. અસઙ્ગીતન્તિ સઙ્ગીતિક્ખન્ધક (ચૂળવ॰ ૪૩૭ આદયો) કથાવત્થુપ્પકરણાદિકં. સોળસહિ વારેહિ ઉપલક્ખિતત્તા ‘‘સોળસ પરિવારા’’તિ વુત્તં. તથા હિ પરિવારપાળિયં (પરિ॰ ૧ આદયો) પઠમં પારાજિકં કત્થ પઞ્ઞત્તન્તિઆદિના વુત્તં. પઞ્ઞત્તિવારો કથાપત્તિવારો વિપત્તિવારો સઙ્ગહવારો સમુટ્ઠાનવારો અધિકરણવારો સમથવારો સમુચ્ચયવારોતિ ઇમે અટ્ઠ વારા, તદનન્તરં ‘‘મેથુનં ધમ્મં પટિસેવનપચ્ચયા પારાજિકં કત્થ પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ (પરિ॰ ૧૮૮) એવં પચ્ચયમત્તવિસેસેન પુન વુત્તા તેયેવ અટ્ઠ વારા ચાતિ ઇમેસં સોળસન્નં વારાનં વસેન ભિક્ખુવિભઙ્ગસ્સ ચ ભિક્ખુનીવિભઙ્ગસ્સ ચ પકાસિતત્તા સોળસહિ વારેહિ ઉપલક્ખિતો પરિવારો ‘‘સોળસપરિવારો’’તિ વુત્તોતિ વેદિતબ્બો.
Suttantapiṭakanti yathā kammameva kammantaṃ, evaṃ suttameva suttantanti veditabbaṃ. Asaṅgītanti saṅgītikkhandhaka (cūḷava. 437 ādayo) kathāvatthuppakaraṇādikaṃ. Soḷasahi vārehi upalakkhitattā ‘‘soḷasa parivārā’’ti vuttaṃ. Tathā hi parivārapāḷiyaṃ (pari. 1 ādayo) paṭhamaṃ pārājikaṃ kattha paññattantiādinā vuttaṃ. Paññattivāro kathāpattivāro vipattivāro saṅgahavāro samuṭṭhānavāro adhikaraṇavāro samathavāro samuccayavāroti ime aṭṭha vārā, tadanantaraṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭisevanapaccayā pārājikaṃ kattha paññatta’’nti (pari. 188) evaṃ paccayamattavisesena puna vuttā teyeva aṭṭha vārā cāti imesaṃ soḷasannaṃ vārānaṃ vasena bhikkhuvibhaṅgassa ca bhikkhunīvibhaṅgassa ca pakāsitattā soḷasahi vārehi upalakkhito parivāro ‘‘soḷasaparivāro’’ti vuttoti veditabbo.
દળ્હીકમ્મસિથિલકરણપ્પયોજનાતિ ઇદં લોકવજ્જપણ્ણત્તિવજ્જેસુ યથાક્કમં યોજેતબ્બં. સઞ્ઞમવેલં અભિભવિત્વા પવત્તો આચારો અજ્ઝાચારો, વીતિક્કમો. તેનાતિ વિવિધનયત્તાદિહેતુના. એતન્તિ વિવિધવિસેસનયત્તાતિઆદિગાથાવચનં. એતસ્સાતિ વિનયસ્સ.
Daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti idaṃ lokavajjapaṇṇattivajjesu yathākkamaṃ yojetabbaṃ. Saññamavelaṃ abhibhavitvā pavatto ācāro ajjhācāro, vītikkamo. Tenāti vividhanayattādihetunā. Etanti vividhavisesanayattātiādigāthāvacanaṃ. Etassāti vinayassa.
ઇતરં પનાતિ સુત્તં. અત્તત્થપરત્થાદિભેદેતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકત્થે લોકિયલોકુત્તરાદિઅત્થે ચ સઙ્ગણ્હાતિ. વેનેયજ્ઝાસયાનુલોમેન વુત્તત્તાતિ વિનયં વિય ઇસ્સરભાવતો આણાપતિટ્ઠાપનવસેન અદેસેત્વા વેનેય્યાનં અજ્ઝાસયાનુલોમેન ચરિતાનુરૂપં વુત્તત્તા. અનુપુબ્બસિક્ખાદિવસેન અદેસેત્વા વેનેય્યાનં કાલન્તરે અભિનિબ્બત્તિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સસ્સમિવ ફલ’’ન્તિ. ઉપાયસમઙ્ગીનંયેવ નિપ્પજ્જનભાવં દસ્સેન્તો ‘‘ધેનુ વિય ખીર’’ન્તિ આહ. ન હિ ધેનું વિસાણાદીસુ, અકાલે વા અવિજાતં વા દોહન્તો ખીરં પટિલભતિ.
Itaraṃ panāti suttaṃ. Attatthaparatthādibhedeti ettha ādi-saddena diṭṭhadhammikasamparāyikatthe lokiyalokuttarādiatthe ca saṅgaṇhāti. Veneyajjhāsayānulomena vuttattāti vinayaṃ viya issarabhāvato āṇāpatiṭṭhāpanavasena adesetvā veneyyānaṃ ajjhāsayānulomena caritānurūpaṃ vuttattā. Anupubbasikkhādivasena adesetvā veneyyānaṃ kālantare abhinibbattiṃ dassento āha ‘‘sassamiva phala’’nti. Upāyasamaṅgīnaṃyeva nippajjanabhāvaṃ dassento ‘‘dhenu viya khīra’’nti āha. Na hi dhenuṃ visāṇādīsu, akāle vā avijātaṃ vā dohanto khīraṃ paṭilabhati.
યન્તિ યસ્મા. એત્થાતિ અભિધમ્મે. અભિધમ્મેતિ સુપિનન્તેન સુક્કવિસ્સટ્ઠિયા અનાપત્તિભાવેપિ અકુસલચેતના ઉપલબ્ભતીતિઆદિના વિનયપઞ્ઞત્તિયા સઙ્કરવિરહિતે ધમ્મે, ‘‘પુબ્બાપરવિરોધાભાવતો સઙ્કરવિરહિતે ધમ્મે’’તિપિ વદન્તિ. આરમ્મણાદીહીતિ આરમ્મણસમ્પયુત્તકમ્મદ્વારપટિપદાદીહિ. લક્ખણીયત્તાતિ સઞ્જાનિતબ્બત્તા. યં પનેત્થ અવિસિટ્ઠન્તિ એત્થ વિનયપિટકન્તિઆદીસુ તીસુ સદ્દેસુ યં અવિસિટ્ઠં સમાનં, તં પિટકસદ્દન્તિ અત્થો. મા પિટકસમ્પદાનેનાતિ પાળિસમ્પદાનવસેન મા ગણ્હિત્થાતિ વુત્તં હોતિ. યથાવુત્તેનાતિ એવં દુવિધત્થેનાતિઆદિના વુત્તપ્પકારેન.
Yanti yasmā. Etthāti abhidhamme. Abhidhammeti supinantena sukkavissaṭṭhiyā anāpattibhāvepi akusalacetanā upalabbhatītiādinā vinayapaññattiyā saṅkaravirahite dhamme, ‘‘pubbāparavirodhābhāvato saṅkaravirahite dhamme’’tipi vadanti. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Lakkhaṇīyattāti sañjānitabbattā. Yaṃ panettha avisiṭṭhanti ettha vinayapiṭakantiādīsu tīsu saddesu yaṃ avisiṭṭhaṃ samānaṃ, taṃ piṭakasaddanti attho. Mā piṭakasampadānenāti pāḷisampadānavasena mā gaṇhitthāti vuttaṃ hoti. Yathāvuttenāti evaṃ duvidhatthenātiādinā vuttappakārena.
દેસનાસાસનકથાભેદન્તિ એત્થ દેસનાભેદં સાસનભેદં કથાભેદન્તિ ભેદસદ્દો પચ્ચેકં યોજેતબ્બો. ભેદન્તિ ચ નાનત્તન્તિ અત્થો. તેસૂતિ પિટકેસુ. સિક્ખા ચ પહાનાનિ ચ ગમ્ભીરભાવો ચ સિક્ખાપહાનગમ્ભીરભાવો, તઞ્ચ યથારહં પરિદીપયેતિ અત્થો. પરિયત્તિભેદન્તિ પરિયાપુણનભેદં વિભાવયેતિ સમ્બન્ધો. યહિં યસ્મિં વિનયાદિકે યં સમ્પત્તિઞ્ચ વિપત્તિઞ્ચ યથા પાપુણાતિ, તમ્પિ સબ્બં વિભાવયેતિ સમ્બન્ધો. અથ વા યં પરિયત્તિભેદં સમ્પત્તિં વિપત્તિઞ્ચ યહિં યથા પાપુણાતિ, તમ્પિ સબ્બં વિભાવયેતિ યોજેતબ્બં. પરિદીપના વિભાવના ચાતિ હેટ્ઠા ગાથાસુ વુત્તસ્સ અનુરૂપતો વુત્તં, અત્થતો પન એકમેવ.
Desanāsāsanakathābhedanti ettha desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedanti bhedasaddo paccekaṃ yojetabbo. Bhedanti ca nānattanti attho. Tesūti piṭakesu. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāpahānagambhīrabhāvo, tañca yathārahaṃ paridīpayeti attho. Pariyattibhedanti pariyāpuṇanabhedaṃ vibhāvayeti sambandho. Yahiṃ yasmiṃ vinayādike yaṃ sampattiñca vipattiñca yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti sambandho. Atha vā yaṃ pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñca yahiṃ yathā pāpuṇāti, tampi sabbaṃ vibhāvayeti yojetabbaṃ. Paridīpanā vibhāvanā cāti heṭṭhā gāthāsu vuttassa anurūpato vuttaṃ, atthato pana ekameva.
આણારહેનાતિ આણં પણેતું અરહતીતિ આણારહો, ભગવા સમ્માસમ્બુદ્ધત્તા. સો હિ મહાકારુણિકતાય ચ અવિપરીતતો દેસકભાવેન પમાણવચનત્તા ચ આણં પણેતું અરહતિ. વોહારપરમત્થાનમ્પિ સમ્ભવતો આહ ‘‘આણાબાહુલ્લતો’’તિ. ઇતો પરેસુપિ એસેવ નયો. પઠમન્તિ વિનયપિટકં. પચુરાપરાધા સેય્યસકત્થેરાદયો. તે હિ દોસબાહુલ્લતો ‘‘પચુરાપરાધા’’તિ વુત્તા . પચુરો બહુકો બહુલો અપરાધો દોસો વીતિક્કમો યેસન્તે પચુરાપરાધા. અનેકજ્ઝાસયાતિઆદીસુ આસયોવ અજ્ઝાસયો, સો ચ અત્થતો દિટ્ઠિ ઞાણઞ્ચ. ચરિયાતિ રાગચરિયાદિકા છ મૂલચરિયા. અથ વા ચરિયાતિ ચરિતં, તં સુચરિતદુચ્ચરિતવસેન દુવિધં. અધિમુત્તિ નામ સત્તાનં પુબ્બપરિચયવસેન અભિરુચિ, સા દુવિધા હીનપણીતભેદેન. યથાનુલોમન્તિ અજ્ઝાસયાદીનં અનુરૂપં. યથાધમ્મન્તિ ધમ્મસભાવાનુરૂપં.
Āṇārahenāti āṇaṃ paṇetuṃ arahatīti āṇāraho, bhagavā sammāsambuddhattā. So hi mahākāruṇikatāya ca aviparītato desakabhāvena pamāṇavacanattā ca āṇaṃ paṇetuṃ arahati. Vohāraparamatthānampi sambhavato āha ‘‘āṇābāhullato’’ti. Ito paresupi eseva nayo. Paṭhamanti vinayapiṭakaṃ. Pacurāparādhā seyyasakattherādayo. Te hi dosabāhullato ‘‘pacurāparādhā’’ti vuttā . Pacuro bahuko bahulo aparādho doso vītikkamo yesante pacurāparādhā. Anekajjhāsayātiādīsu āsayova ajjhāsayo, so ca atthato diṭṭhi ñāṇañca. Cariyāti rāgacariyādikā cha mūlacariyā. Atha vā cariyāti caritaṃ, taṃ sucaritaduccaritavasena duvidhaṃ. Adhimutti nāma sattānaṃ pubbaparicayavasena abhiruci, sā duvidhā hīnapaṇītabhedena. Yathānulomanti ajjhāsayādīnaṃ anurūpaṃ. Yathādhammanti dhammasabhāvānurūpaṃ.
સંવરાસંવરોતિ એત્થ ખુદ્દકો મહન્તો ચ સંવરોતિ અત્થો. વુડ્ઢિઅત્થો હેત્થ અ-કારો. દિટ્ઠિવિનિવેઠનાતિ દિટ્ઠિયા વિમોચનં. સુત્તન્તપાળિયં વિવિચ્ચેવ કામેહીતિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૧.૨૨૬; સં॰ નિ॰ ૨.૧૫૨) સમાધિદેસનાબાહુલ્લતો સુત્તન્તપિટકે ‘‘અધિચિત્તસિક્ખા’’તિ વુત્તં. વીતિક્કમપ્પહાનં કિલેસાનન્તિ સંકિલેસધમ્માનં, કમ્મકિલેસાનં વા યો કાયવચીદ્વારેહિ વીતિક્કમો, તસ્સ પહાનં. અનુસયવસેન સન્તાનમનુવત્તન્તા કિલેસા પરિયુટ્ઠિતાપિ સીલભેદવસેન વીતિક્કમિતું ન લભન્તીતિ આહ ‘‘વીતિક્કમપટિપક્ખત્તા સીલસ્સા’’તિ. પરિયુટ્ઠાનપ્પહાનન્તિ ઓકાસદાનવસેન ચિત્તે કુસલપ્પવત્તિં પરિયાદિયિત્વા સમુપ્પત્તિવસેન ઠાનં પરિયુટ્ઠાનં, તસ્સ પહાનં. અનુસયપ્પહાનન્તિ અરિયમગ્ગેન અપ્પહીનભાવેન સન્તાને કારણલાભે ઉપ્પજ્જનારહા થામગતા કામરાગાદયો સત્ત કિલેસા સન્તાને અનુ અનુ સયનતો અનુસયા નામ, તેસં પહાનં.
Saṃvarāsaṃvaroti ettha khuddako mahanto ca saṃvaroti attho. Vuḍḍhiattho hettha a-kāro. Diṭṭhiviniveṭhanāti diṭṭhiyā vimocanaṃ. Suttantapāḷiyaṃ vivicceva kāmehītiādinā (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) samādhidesanābāhullato suttantapiṭake ‘‘adhicittasikkhā’’ti vuttaṃ. Vītikkamappahānaṃ kilesānanti saṃkilesadhammānaṃ, kammakilesānaṃ vā yo kāyavacīdvārehi vītikkamo, tassa pahānaṃ. Anusayavasena santānamanuvattantā kilesā pariyuṭṭhitāpi sīlabhedavasena vītikkamituṃ na labhantīti āha ‘‘vītikkamapaṭipakkhattā sīlassā’’ti. Pariyuṭṭhānappahānanti okāsadānavasena citte kusalappavattiṃ pariyādiyitvā samuppattivasena ṭhānaṃ pariyuṭṭhānaṃ, tassa pahānaṃ. Anusayappahānanti ariyamaggena appahīnabhāvena santāne kāraṇalābhe uppajjanārahā thāmagatā kāmarāgādayo satta kilesā santāne anu anu sayanato anusayā nāma, tesaṃ pahānaṃ.
તદઙ્ગપ્પહાનન્તિ તેન તેન દાનસીલાદિકુસલઙ્ગેન તસ્સ તસ્સ અકુસલઙ્ગસ્સ પહાનં તદઙ્ગપ્પહાનં. દુચ્ચરિતસંકિલેસસ્સ પહાનન્તિ કાયવચીદુચ્ચરિતમેવ યત્થ ઉપ્પજ્જતિ, તં સન્તાનં સમ્મા કિલેસેતિ ઉપતાપેતીતિ સંકિલેસો, તસ્સ તદઙ્ગવસેન પહાનં. સમાધિસ્સ કામચ્છન્દપટિપક્ખત્તા સુત્તન્તપિટકે તણ્હાસંકિલેસસ્સ પહાનં વુત્તં. અત્તાદિસુઞ્ઞસભાવધમ્મપ્પકાસનતો અભિધમ્મપિટકે દિટ્ઠિસંકિલેસસ્સ પહાનં વુત્તં.
Tadaṅgappahānanti tena tena dānasīlādikusalaṅgena tassa tassa akusalaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Duccaritasaṃkilesassa pahānanti kāyavacīduccaritameva yattha uppajjati, taṃ santānaṃ sammā kileseti upatāpetīti saṃkileso, tassa tadaṅgavasena pahānaṃ. Samādhissa kāmacchandapaṭipakkhattā suttantapiṭake taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ. Attādisuññasabhāvadhammappakāsanato abhidhammapiṭake diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ vuttaṃ.
એકમેકસ્મિઞ્ચેત્થાતિ એત્થ એતેસુ તીસુ પિટકેસુ એકેકસ્મિં પિટકેતિ અત્થો. ધમ્મોતિ પાળીતિ એત્થ ધમ્મસ્સ સીલાદિવિસિટ્ઠત્થયોગતો, બુદ્ધાનં સભાવનિરુત્તિભાવતો ચ પકટ્ઠાનં ઉક્કટ્ઠાનં વચનપ્પબન્ધાનં આળિ પન્તીતિ પાળિ, પરિયત્તિધમ્મો. સમ્મુતિપરમત્થભેદસ્સ અત્થસ્સ અનુરૂપવાચકભાવેન પરમત્થસદ્દેસુ એકન્તેન ભગવતા મનસા વવત્થાપિતો નામપઞ્ઞત્તિપ્પબન્ધો પાળિધમ્મો નામ. દેસનાય ધમ્મસ્સ ચ કો વિસેસોતિ ચે? યથાવુત્તનયેન મનસા વવત્થાપિતધમ્મસ્સ પરેસં બોધનભાવેન અતિસજ્જના વાચાય પકાસના ‘‘દેસના’’તિ વેદિતબ્બા. તેનાહ – ‘‘દેસનાતિ તસ્સા મનસા વવત્થાપિતાય પાળિયા દેસના’’તિ. તદુભયમ્પિ પન પરમત્થતો સદ્દો એવ પરમત્થવિનિમુત્તાય સમ્મુતિયા અભાવા. ઇમમેવ નયં ગહેત્વા કેચિ આચરિયા ‘‘ધમ્મો ચ દેસના ચ પરમત્થતો સદ્દો એવા’’તિ વોહરન્તિ, તેપિ અનુપવજ્જાયેવ. યથા ‘‘કામાવચરપટિસન્ધિવિપાકા પરિત્તારમ્મણા’’તિ વુચ્ચન્તિ, એવંસમ્પદમિદં દટ્ઠબ્બં. ન હિ ‘‘કામાવચરપટિસન્ધિવિપાકા નિબ્બત્તિતપરમત્થવિસયાયેવા’’તિ સક્કા વત્તું ઇત્થિપુરિસાદિઆકારપરિવિતક્કપુબ્બકાનં રાગાદિઅકુસલાનં મેત્તાદિકુસલાનઞ્ચ આરમ્મણં ગહેત્વાપિ સમુપ્પજ્જનતો. પરમત્થધમ્મમૂલકત્તા પનસ્સ પરિકપ્પસ્સ પરમત્થવિસયતા સક્કા પઞ્ઞપેતું, એવમિધાપીતિ દટ્ઠબ્બં. તીસુપિ ચેતેસુ એતે ધમ્મત્થદેસનાપટિવેધા ગમ્ભીરાતિ સમ્બન્ધો. એત્થ ચ પિટકાવયવાનં ધમ્માદીનં વુચ્ચમાનો ગમ્ભીરભાવો તંસમુદાયસ્સ પિટકસ્સાપિ વુત્તો યેવાતિ દટ્ઠબ્બો. દુક્ખેન ઓગય્હન્તિ, દુક્ખો વા ઓગાહો ઓગાહનં અન્તોપવિસનમેતેસૂતિ દુક્ખોગાહા. એત્થાતિ એતેસુ પિટકેસુ, નિદ્ધારણે ચેતં ભુમ્મવચનં.
Ekamekasmiñcetthāti ettha etesu tīsu piṭakesu ekekasmiṃ piṭaketi attho. Dhammoti pāḷīti ettha dhammassa sīlādivisiṭṭhatthayogato, buddhānaṃ sabhāvaniruttibhāvato ca pakaṭṭhānaṃ ukkaṭṭhānaṃ vacanappabandhānaṃ āḷi pantīti pāḷi, pariyattidhammo. Sammutiparamatthabhedassa atthassa anurūpavācakabhāvena paramatthasaddesu ekantena bhagavatā manasā vavatthāpito nāmapaññattippabandho pāḷidhammo nāma. Desanāya dhammassa ca ko visesoti ce? Yathāvuttanayena manasā vavatthāpitadhammassa paresaṃ bodhanabhāvena atisajjanā vācāya pakāsanā ‘‘desanā’’ti veditabbā. Tenāha – ‘‘desanāti tassā manasā vavatthāpitāya pāḷiyā desanā’’ti. Tadubhayampi pana paramatthato saddo eva paramatthavinimuttāya sammutiyā abhāvā. Imameva nayaṃ gahetvā keci ācariyā ‘‘dhammo ca desanā ca paramatthato saddo evā’’ti voharanti, tepi anupavajjāyeva. Yathā ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā parittārammaṇā’’ti vuccanti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi ‘‘kāmāvacarapaṭisandhivipākā nibbattitaparamatthavisayāyevā’’ti sakkā vattuṃ itthipurisādiākāraparivitakkapubbakānaṃ rāgādiakusalānaṃ mettādikusalānañca ārammaṇaṃ gahetvāpi samuppajjanato. Paramatthadhammamūlakattā panassa parikappassa paramatthavisayatā sakkā paññapetuṃ, evamidhāpīti daṭṭhabbaṃ. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrāti sambandho. Ettha ca piṭakāvayavānaṃ dhammādīnaṃ vuccamāno gambhīrabhāvo taṃsamudāyassa piṭakassāpi vutto yevāti daṭṭhabbo. Dukkhena ogayhanti, dukkho vā ogāho ogāhanaṃ antopavisanametesūti dukkhogāhā. Etthāti etesu piṭakesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ.
હેતુનો ફલં હેતુફલં. ધમ્માભિલાપોતિ અત્થબ્યઞ્જનકો અવિપરીતાભિલાપો. વિસયતો અસમ્મોહતો ચાતિ લોકિયલોકુત્તરાનં યથાક્કમં અવબોધપ્પકારદસ્સનં, એતસ્સ અવબોધોતિ ઇમિના સમ્બન્ધો. લોકિયો હિ ધમ્મત્થાદિં આલમ્બિત્વાવ પવત્તનતો વિસયતો અવબોધોતિ વુચ્ચતિ. લોકુત્તરો પન નિબ્બાનારમ્મણતાય તં અનાલમ્બમાનોપિ તબ્બિસયમોહવિદ્ધંસનેન ધમ્માદીસુ પવત્તનતો અસમ્મોહતો અવબોધોતિ વુચ્ચતિ. અત્થાનુરૂપં ધમ્મેસૂતિ કારિયાનુરૂપં કારણેસૂતિ અત્થો. પઞ્ઞત્તિપથાનુરૂપં પઞ્ઞત્તીસૂતિ છબ્બિધનામપઞ્ઞત્તિયા પથો પઞ્ઞત્તિપથો, તસ્સ અનુરૂપં પઞ્ઞત્તીસૂતિ અત્થો.
Hetuno phalaṃ hetuphalaṃ. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo. Visayato asammohato cāti lokiyalokuttarānaṃ yathākkamaṃ avabodhappakāradassanaṃ, etassa avabodhoti iminā sambandho. Lokiyo hi dhammatthādiṃ ālambitvāva pavattanato visayato avabodhoti vuccati. Lokuttaro pana nibbānārammaṇatāya taṃ anālambamānopi tabbisayamohaviddhaṃsanena dhammādīsu pavattanato asammohato avabodhoti vuccati. Atthānurūpaṃ dhammesūti kāriyānurūpaṃ kāraṇesūti attho. Paññattipathānurūpaṃ paññattīsūti chabbidhanāmapaññattiyā patho paññattipatho, tassa anurūpaṃ paññattīsūti attho.
ધમ્મજાતન્તિ કારણપ્પભેદો કારણમેવ વા. અત્થજાતન્તિ કારિયપ્પભેદો, કારિયમેવ વા. યા ચાયં દેસનાતિ સમ્બન્ધો. યો ચેત્થાતિ એતાસુ ધમ્મત્થદેસનાસુ યો પટિવેધોતિ અત્થો. એત્થાતિ એતેસુ તીસુ પિટકેસુ.
Dhammajātanti kāraṇappabhedo kāraṇameva vā. Atthajātanti kāriyappabhedo, kāriyameva vā. Yā cāyaṃ desanāti sambandho. Yo cetthāti etāsu dhammatthadesanāsu yo paṭivedhoti attho. Etthāti etesu tīsu piṭakesu.
અલગદ્દૂપમાતિ એત્થ અલગદ્દસદ્દેન અલગદ્દગ્ગહણં વુચ્ચતિ વીણાવાદનં વીણાતિઆદીસુ વિય, ગહણઞ્ચેત્થ યથા ડંસતિ, તથા દુગ્ગહણં દટ્ઠબ્બં, ઇતરગ્ગહણે વિરોધાભાવા. તસ્મા અલગદ્દસ્સ ગહણં ઉપમા એતિસ્સાતિ અલગદ્દૂપમા. અલગદ્દોતિ ચેત્થ આસિવિસો વુચ્ચતિ. સો હિ અલં પરિયત્તો, જીવિતહરણસમત્થો વા વિસસઙ્ખાતો ગદો અસ્સાતિ ‘‘અલંગદો’’તિ વત્તબ્બે ‘‘અલગદ્દો’’તિ વુચ્ચતિ.
Alagaddūpamāti ettha alagaddasaddena alagaddaggahaṇaṃ vuccati vīṇāvādanaṃ vīṇātiādīsu viya, gahaṇañcettha yathā ḍaṃsati, tathā duggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, itaraggahaṇe virodhābhāvā. Tasmā alagaddassa gahaṇaṃ upamā etissāti alagaddūpamā. Alagaddoti cettha āsiviso vuccati. So hi alaṃ pariyatto, jīvitaharaṇasamattho vā visasaṅkhāto gado assāti ‘‘alaṃgado’’ti vattabbe ‘‘alagaddo’’ti vuccati.
વટ્ટતો નિસ્સરણં અત્થો પયોજનં એતિસ્સાતિ નિસ્સરણત્થા. ભણ્ડાગારિકો વિયાતિ ભણ્ડાગારિકો, ધમ્મરતનાનુપાલકો, તસ્સ અત્થનિરપેક્ખસ્સ પરિયત્તિ ભણ્ડાગારિકપરિયત્તિ. દુગ્ગહિતાનીતિ દુટ્ઠુ ગહિતાનિ. તેનાહ ‘‘ઉપારમ્ભાદિહેતુ પરિયાપુટા’’તિ. એત્થ ચ ઉપારમ્ભો નામ પરિયત્તિં નિસ્સાય પરવમ્ભનં. આદિ-સદ્દેન ઇતિવાદપ્પમોક્ખલાભસક્કારાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. યં સન્ધાયાતિ યં પરિયત્તિદુગ્ગહણં સન્ધાય. વુત્તન્તિ અલગદ્દૂપમસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩૮) વુત્તં. તઞ્ચસ્સ અત્થં નાનુભોન્તીતિ તઞ્ચ અસ્સ ધમ્મસ્સ સીલપરિપૂરણાદિસઙ્ખાતં અત્થં એતે દુગ્ગહિતગાહિનો નાનુભોન્તિ ન વિન્દન્તિ. પટિવિદ્ધાકુપ્પોતિ પટિવિદ્ધઅરહત્તફલો.
Vaṭṭato nissaraṇaṃ attho payojanaṃ etissāti nissaraṇatthā. Bhaṇḍāgāriko viyāti bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako, tassa atthanirapekkhassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti. Duggahitānīti duṭṭhu gahitāni. Tenāha ‘‘upārambhādihetu pariyāpuṭā’’ti. Ettha ca upārambho nāma pariyattiṃ nissāya paravambhanaṃ. Ādi-saddena itivādappamokkhalābhasakkārādiṃ saṅgaṇhāti. Yaṃ sandhāyāti yaṃ pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya. Vuttanti alagaddūpamasutte (ma. ni. 1.238) vuttaṃ. Tañcassa atthaṃ nānubhontīti tañca assa dhammassa sīlaparipūraṇādisaṅkhātaṃ atthaṃ ete duggahitagāhino nānubhonti na vindanti. Paṭividdhākuppoti paṭividdhaarahattaphalo.
ઇદાનિ તીસુ પિટકેસુ યથારહં સમ્પત્તિવિપત્તિયો નિદ્ધારેત્વા દસ્સેન્તો આહ વિનયે પનાતિઆદિ. તત્થ તાસંયેવાતિ અવધારણં છળભિઞ્ઞાચતુપટિસમ્ભિદાનં વિનયે પભેદવચનાભાવં સન્ધાય વુત્તં. વેરઞ્જકણ્ડે (પારા॰ ૧૨) હિ તિસ્સો વિજ્જાવ વિભત્તા. દુતિયે તાસંયેવાતિ અવધારણં ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા અપેક્ખિત્વા કતં તિસ્સન્નમ્પિ વિજ્જાનં છસુ અભિઞ્ઞાસુ અન્તોપવિટ્ઠત્તા. તાસઞ્ચાતિ એત્થ ચ-સદ્દેન સેસાનમ્પિ તત્થ અત્થિભાવં દીપેતિ. અભિધમ્મપિટકે હિ તિસ્સો વિજ્જા છ અભિઞ્ઞા ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા ચ વુત્તા એવ. પટિસમ્ભિદાનં તત્થેવ સમ્મા વિભત્તભાવં દીપેતું તત્થેવાતિ અવધારણં કતં. ઉપાદિન્નફસ્સોતિ મગ્ગેન મગ્ગપટિપાદનફસ્સો. તેસન્તિ તેસં પિટકાનં. એતન્તિ એતં બુદ્ધવચનં.
Idāni tīsu piṭakesu yathārahaṃ sampattivipattiyo niddhāretvā dassento āha vinaye panātiādi. Tattha tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ chaḷabhiññācatupaṭisambhidānaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe (pārā. 12) hi tisso vijjāva vibhattā. Dutiye tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ tissannampi vijjānaṃ chasu abhiññāsu antopaviṭṭhattā. Tāsañcāti ettha ca-saddena sesānampi tattha atthibhāvaṃ dīpeti. Abhidhammapiṭake hi tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā ca vuttā eva. Paṭisambhidānaṃ tattheva sammā vibhattabhāvaṃ dīpetuṃ tatthevāti avadhāraṇaṃ kataṃ. Upādinnaphassoti maggena maggapaṭipādanaphasso. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ. Etanti etaṃ buddhavacanaṃ.
ચતુત્તિંસેવ સુત્તન્તાતિ ગાથાય અયમત્થયોજના – યસ્સ નિકાયસ્સ સુત્તગણનતો ચતુત્તિંસેવ સુત્તન્તા વગ્ગસઙ્ગહવસેન તયો વગ્ગા યસ્સ સઙ્ગહસ્સાતિ તિવગ્ગો સઙ્ગહો, એસ પઠમો નિકાયો ઇધ દીઘનિકાયોતિ. અનુલોમિકોતિ અપચ્ચનીકો, અત્થાનુલોમનતો અન્વત્થનામોતિ વુત્તં હોતિ. એકનિકાયમ્પીતિ એકસમૂહમ્પિ. એવં ચિત્તન્તિ એવં વિચિત્તં. યથયિદન્તિ યથા ઇમે. પોણિકચિક્ખલ્લિકા ખત્તિયા, તેસં નિવાસો ‘‘પોણિકનિકાયો ચિક્ખલ્લિકનિકાયો’’તિ વુચ્ચતિ. પઞ્ચદસવગ્ગપરિગ્ગહોતિ પઞ્ચદસહિ વગ્ગેહિ પરિગ્ગહિતો. સુત્તન્તાનં સહસ્સાનિ સત્ત સુત્તસતાનિ ચાતિ પાઠે સુત્તન્તાનં સત્તસહસ્સાનિ સત્ત સુત્તસતાનિ ચાતિ યોજેતબ્બં. કત્થચિ પન ‘‘સત્ત સુત્તસહસ્સાનિ, સત્ત સુત્તસતાનિ ચા’’તિ પાઠો. પુબ્બે નિદસ્સિતાતિ સુત્તન્તપિટકનિદ્દેસે નિદસ્સિતા.
Catuttiṃsevasuttantāti gāthāya ayamatthayojanā – yassa nikāyassa suttagaṇanato catuttiṃseva suttantā vaggasaṅgahavasena tayo vaggā yassa saṅgahassāti tivaggo saṅgaho, esa paṭhamo nikāyo idha dīghanikāyoti. Anulomikoti apaccanīko, atthānulomanato anvatthanāmoti vuttaṃ hoti. Ekanikāyampīti ekasamūhampi. Evaṃ cittanti evaṃ vicittaṃ. Yathayidanti yathā ime. Poṇikacikkhallikā khattiyā, tesaṃ nivāso ‘‘poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo’’ti vuccati. Pañcadasavaggapariggahoti pañcadasahi vaggehi pariggahito. Suttantānaṃ sahassāni satta suttasatāni cāti pāṭhe suttantānaṃ sattasahassāni satta suttasatāni cāti yojetabbaṃ. Katthaci pana ‘‘satta suttasahassāni, satta suttasatāni cā’’ti pāṭho. Pubbe nidassitāti suttantapiṭakaniddese nidassitā.
વેદન્તિ ઞાણં. તુટ્ઠિન્તિ પીતિં. ધમ્મક્ખન્ધવસેનાતિ ધમ્મરાસિવસેન. દ્વાસીતિસહસ્સાનિ બુદ્ધતો ગણ્હિન્તિ સમ્બન્ધો. દ્વે સહસ્સાનિ ભિક્ખુતોતિ ધમ્મસેનાપતિઆદીનં ભિક્ખૂનં સન્તિકા તેહિયેવ દેસિતાનિ દ્વે સહસ્સાનિ ગણ્હિં. મેતિ મમ હદયે, ઇતિ આનન્દત્થેરો અત્તાનં નિદ્દિસતિ. યે ધમ્મા મમ હદયે પવત્તિનો, તે ચતુરાસીતિસહસ્સાનીતિ યોજના. ઇદઞ્ચ ભગવતો ધરમાનકાલે ઉગ્ગહિતધમ્મક્ખન્ધવસેન વુત્તં, પરિનિબ્બુતે પન ભગવતિ આનન્દત્થેરેન દેસિતાનં સુભસુત્ત(દઈ॰ નિ॰ ૧.૪૪૪ આદયો) ગોપકમોગ્ગલ્લાનસુત્તાનં (મ॰ નિ॰ ૩.૭૯ આદયો), તતિયસઙ્ગીતિયં મોગ્ગલિપુત્તતિસ્સત્થેરેન કથિતકથાવત્થુપ્પકરણસ્સ ચ વસેન ધમ્મક્ખન્ધાનં ચતુરાસીતિસહસ્સતોપિ અધિકતા વેદિતબ્બા.
Vedanti ñāṇaṃ. Tuṭṭhinti pītiṃ. Dhammakkhandhavasenāti dhammarāsivasena. Dvāsītisahassāni buddhato gaṇhinti sambandho. Dve sahassāni bhikkhutoti dhammasenāpatiādīnaṃ bhikkhūnaṃ santikā tehiyeva desitāni dve sahassāni gaṇhiṃ. Meti mama hadaye, iti ānandatthero attānaṃ niddisati. Ye dhammā mama hadaye pavattino, te caturāsītisahassānīti yojanā. Idañca bhagavato dharamānakāle uggahitadhammakkhandhavasena vuttaṃ, parinibbute pana bhagavati ānandattherena desitānaṃ subhasutta(daī. ni. 1.444 ādayo) gopakamoggallānasuttānaṃ (ma. ni. 3.79 ādayo), tatiyasaṅgītiyaṃ moggaliputtatissattherena kathitakathāvatthuppakaraṇassa ca vasena dhammakkhandhānaṃ caturāsītisahassatopi adhikatā veditabbā.
એકાનુસન્ધિકં સુત્તન્તિ સતિપટ્ઠાનાદિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૭૨ આદયો; મ॰ નિ॰ ૧.૧૦૫ આદયો). અનેકાનુસન્ધિકન્તિ પરિનિબ્બાનસુત્તાદિ (દી॰ નિ॰ ૨.૧૩૪ આદયો). તઞ્હિ નાનાઠાનેસુ નાનાધમ્મદેસનાનં વસેન પવત્તં. તિકદુકભાજનં ધમ્મસઙ્ગણિયં નિક્ખેપકણ્ડ(ધ॰ સ॰ ૯૮૫ આદયો) અટ્ઠકથાકણ્ડવસેન (ધ॰ સ॰ ૧૩૮૪ આદયો) ગહેતબ્બં. ચિત્તવારભાજનન્તિ ઇદં ચિત્તુપ્પાદકણ્ડવસેન (ધ॰ સ॰ ૧ આદયો) વુત્તં. અત્થિ વત્થૂતિઆદીસુ વત્થુ નામ સુદિન્નકણ્ડાદિ (પારા॰ ૨૪ આદયો). માતિકાતિ સિક્ખાપદં. અન્તરાપત્તીતિ સિક્ખાપદન્તરેસુ અઞ્ઞસ્મિં વત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તા આપત્તિ. તિકચ્છેદોતિ તિકપાચિત્તિયાદિતિકપરિચ્છેદો . બુદ્ધવચનં સઙ્ગહિતન્તિ સમ્બન્ધો. અસ્સાતિ બુદ્ધવચનસ્સ. સઙ્ગીતિપરિયોસાને સાધુકારં દદમાના વિયાતિ સમ્બન્ધો. અચ્છરં પહરિતું યુત્તાનિ અચ્છરિયાનિ, પુપ્ફવસ્સચેલુક્ખેપાદીનિ. યા ‘‘પઞ્ચસતા’’તિ ચ ‘‘થેરિકા’’તિ ચ પવુચ્ચતિ, અયં પઠમમહાસઙ્ગીતિ નામાતિ સમ્બન્ધો.
Ekānusandhikaṃ suttanti satipaṭṭhānādi (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo). Anekānusandhikanti parinibbānasuttādi (dī. ni. 2.134 ādayo). Tañhi nānāṭhānesu nānādhammadesanānaṃ vasena pavattaṃ. Tikadukabhājanaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ nikkhepakaṇḍa(dha. sa. 985 ādayo) aṭṭhakathākaṇḍavasena (dha. sa. 1384 ādayo) gahetabbaṃ. Cittavārabhājananti idaṃ cittuppādakaṇḍavasena (dha. sa. 1 ādayo) vuttaṃ. Atthi vatthūtiādīsu vatthu nāma sudinnakaṇḍādi (pārā. 24 ādayo). Mātikāti sikkhāpadaṃ. Antarāpattīti sikkhāpadantaresu aññasmiṃ vatthusmiṃ paññattā āpatti. Tikacchedoti tikapācittiyāditikaparicchedo . Buddhavacanaṃ saṅgahitanti sambandho. Assāti buddhavacanassa. Saṅgītipariyosāne sādhukāraṃ dadamānā viyāti sambandho. Accharaṃ paharituṃ yuttāni acchariyāni, pupphavassacelukkhepādīni. Yā ‘‘pañcasatā’’ti ca ‘‘therikā’’ti ca pavuccati, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāmāti sambandho.
ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયટ્ઠકથાય વિમતિવિનોદનિયં
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
પઠમમહાસઙ્ગીતિકથાવણ્ણનાનયો નિટ્ઠિતો.
Paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
