Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઉદાન-અટ્ઠકથા • Udāna-aṭṭhakathā |
૮. પાટલિગામિયવગ્ગો
8. Pāṭaligāmiyavaggo
૧. પઠમનિબ્બાનપટિસંયુત્તસુત્તવણ્ણના
1. Paṭhamanibbānapaṭisaṃyuttasuttavaṇṇanā
૭૧. પાટલિગામિયવગ્ગસ્સ પઠમે નિબ્બાનપટિસંયુત્તાયાતિ અમતધાતુસન્નિસ્સિતાય અસઙ્ખતધાતુયા પવેદનવસેન પવત્તાય. ધમ્મિયા કથાયાતિ ધમ્મદેસનાય. સન્દસ્સેતીતિ સભાવસરસલક્ખણતો નિબ્બાનં દસ્સેતિ. સમાદપેતીતિ તમેવ અત્થં તે ભિક્ખૂ ગણ્હાપેતિ. સમુત્તેજેતીતિ તદત્થગહણે ઉસ્સાહં જનેન્તો તેજેતિ જોતેતિ. સમ્પહંસેતીતિ નિબ્બાનગુણેહિ સમ્મદેવ સબ્બપ્પકારેહિ તોસેતિ.
71. Pāṭaligāmiyavaggassa paṭhame nibbānapaṭisaṃyuttāyāti amatadhātusannissitāya asaṅkhatadhātuyā pavedanavasena pavattāya. Dhammiyā kathāyāti dhammadesanāya. Sandassetīti sabhāvasarasalakkhaṇato nibbānaṃ dasseti. Samādapetīti tameva atthaṃ te bhikkhū gaṇhāpeti. Samuttejetīti tadatthagahaṇe ussāhaṃ janento tejeti joteti. Sampahaṃsetīti nibbānaguṇehi sammadeva sabbappakārehi toseti.
અથ વા સન્દસ્સેતીતિ ‘‘સો સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગા તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૧; ૨.૩૩૭; મહાવ॰ ૮) નયેનેવ સબ્બથા તેન તેન પરિયાયેન તેસં તેસં અજ્ઝાસયાનુરૂપં સમ્મા દસ્સેતિ. સમાદપેતીતિ ‘‘ઇમિના અરિયમગ્ગેન તં અધિગન્તબ્બ’’ન્તિ અધિગમપટિપદાય સદ્ધિં તત્થ ભિક્ખૂ નિન્નપોણપબ્ભારે કરોન્તો સમ્મા આદપેતિ ગણ્હાપેતિ. સમુત્તેજેતીતિ એતં દુક્કરં દુરભિસમ્ભવન્તિ ‘‘મા સમ્માપટિપત્તિયં પમાદં અન્તરાવોસાનં આપજ્જથ, ઉપનિસ્સયસમ્પન્નસ્સ વીરિયવતો નયિદં દુક્કરં, તસ્મા સીલવિસુદ્ધિઆદિવિસુદ્ધિપટિપદાય ઉટ્ઠહથ ઘટયથ વાયમેય્યાથા’’તિ નિબ્બાનાધિગમાય ઉસ્સાહેતિ, તત્થ વા ચિત્તં વોદપેતિ. સમ્પહંસેતીતિ ‘‘મદનિમ્મદનો પિપાસવિનયો આલયસમુગ્ઘાતો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૪; ઇતિવુ॰ ૯૦), રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૬૭; ઇતિવુ॰ ૪૪), અસઙ્ખતન્તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૬૭), અમતઞ્ચ સન્તન્તિઆદિના ચ અનેકપરિયાયેન (સં॰ નિ॰ ૪.૪૦૯) નિબ્બાનાનિસંસપ્પકાસનેન તેસં ભિક્ખૂનં ચિત્તં તોસેન્તો હાસેન્તો સમ્પહંસેતિ સમસ્સાસેતિ.
Atha vā sandassetīti ‘‘so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggā taṇhakkhayo virāgo nirodho’’tiādinā (ma. ni. 1.281; 2.337; mahāva. 8) nayeneva sabbathā tena tena pariyāyena tesaṃ tesaṃ ajjhāsayānurūpaṃ sammā dasseti. Samādapetīti ‘‘iminā ariyamaggena taṃ adhigantabba’’nti adhigamapaṭipadāya saddhiṃ tattha bhikkhū ninnapoṇapabbhāre karonto sammā ādapeti gaṇhāpeti. Samuttejetīti etaṃ dukkaraṃ durabhisambhavanti ‘‘mā sammāpaṭipattiyaṃ pamādaṃ antarāvosānaṃ āpajjatha, upanissayasampannassa vīriyavato nayidaṃ dukkaraṃ, tasmā sīlavisuddhiādivisuddhipaṭipadāya uṭṭhahatha ghaṭayatha vāyameyyāthā’’ti nibbānādhigamāya ussāheti, tattha vā cittaṃ vodapeti. Sampahaṃsetīti ‘‘madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāto’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90), rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti (saṃ. ni. 4.367; itivu. 44), asaṅkhatanti (saṃ. ni. 4.367), amatañca santantiādinā ca anekapariyāyena (saṃ. ni. 4.409) nibbānānisaṃsappakāsanena tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ tosento hāsento sampahaṃseti samassāseti.
તેધાતિ તે ઇધ. અટ્ઠિં કત્વાતિ ‘‘અત્થિ કિઞ્ચિ અયં નો અત્થો અધિગન્તબ્બો’’તિ એવં સલ્લક્ખેત્વા તાય દેસનાય અત્થિકા હુત્વા. મનસિ કત્વાતિ ચિત્તે ઠપેત્વા અનઞ્ઞવિહિતા તં દેસનં અત્તનો ચિત્તગતમેવ કત્વા. સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વાતિ સબ્બેન કારકચિત્તેન આદિતો પટ્ઠાય યાવ પરિયોસાના દેસનં આવજ્જેત્વા, તગ્ગતમેવ આભોગં કત્વાતિ અત્થો. અથ વા સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વાતિ સબ્બસ્મા ચિત્તતો દેસનં સમ્મા અનુ અનુ આહરિત્વા. ઇદં વુત્તં હોતિ – દેસેન્તસ્સ યેહિ ચિત્તેહિ દેસના કતા, સબ્બસ્મા ચિત્તતો પવત્તં દેસનં બહિ ગન્તું અદેન્તો સમ્મા અવિપરીતં અનુ અનુ આહરિત્વા અત્તનો ચિત્તસન્તાનં આહરિત્વા યથાદેસિતદેસિતં દેસનં સુટ્ઠુ ઉપધારેત્વા. ઓહિતસોતાતિ અવહિતસોતા, સુટ્ઠુ ઉપિતસોતા. ઓહિતસોતાતિ વા અવિક્ખિત્તસોતા. તમેવ ઉપલબ્ભમાનોપિ હિ સવને અવિક્ખેપો સતિસંવરો વિય ચક્ખુન્દ્રિયાદીસુ સોતિન્દ્રિયેપિ વત્તુમરહતીતિ. એત્થ ચ ‘‘અટ્ઠિં કત્વા’’તિઆદીહિ ચતૂહિપિ પદેહિ તેસં ભિક્ખૂનં તપ્પરભાવતો સવને આદરદીપનેન સક્કચ્ચસવનં દસ્સેતિ.
Tedhāti te idha. Aṭṭhiṃ katvāti ‘‘atthi kiñci ayaṃ no attho adhigantabbo’’ti evaṃ sallakkhetvā tāya desanāya atthikā hutvā. Manasi katvāti citte ṭhapetvā anaññavihitā taṃ desanaṃ attano cittagatameva katvā. Sabbaṃ cetaso samannāharitvāti sabbena kārakacittena ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā desanaṃ āvajjetvā, taggatameva ābhogaṃ katvāti attho. Atha vā sabbaṃ cetaso samannāharitvāti sabbasmā cittato desanaṃ sammā anu anu āharitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – desentassa yehi cittehi desanā katā, sabbasmā cittato pavattaṃ desanaṃ bahi gantuṃ adento sammā aviparītaṃ anu anu āharitvā attano cittasantānaṃ āharitvā yathādesitadesitaṃ desanaṃ suṭṭhu upadhāretvā. Ohitasotāti avahitasotā, suṭṭhu upitasotā. Ohitasotāti vā avikkhittasotā. Tameva upalabbhamānopi hi savane avikkhepo satisaṃvaro viya cakkhundriyādīsu sotindriyepi vattumarahatīti. Ettha ca ‘‘aṭṭhiṃ katvā’’tiādīhi catūhipi padehi tesaṃ bhikkhūnaṃ tapparabhāvato savane ādaradīpanena sakkaccasavanaṃ dasseti.
એતમત્થં વિદિત્વાતિ એતં તેસં ભિક્ખૂનં તસ્સા નિબ્બાનપટિસંયુત્તાય ધમ્મકથાય સવને આદરકારિતં સબ્બાકારતો વિદિત્વા. ઇમં ઉદાનન્તિ ઇમં નિબ્બાનસ્સ તબ્બિધુરધમ્મદેસનામુખેન પરમત્થતો વિજ્જમાનભાવવિભાવનં ઉદાનં ઉદાનેસિ.
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ tassā nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammakathāya savane ādarakāritaṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ nibbānassa tabbidhuradhammadesanāmukhena paramatthato vijjamānabhāvavibhāvanaṃ udānaṃ udānesi.
તત્થ અત્થીતિ વિજ્જતિ, પરમત્થતો ઉપલબ્ભતીતિ અત્થો. ભિક્ખવેતિ તેસં ભિક્ખૂનં આલપનં. નનુ ચ ઉદાનં નામ પીતિસોમનસ્સસમુટ્ઠાપિતો વા ધમ્મસંવેગસમુટ્ઠાપિતો વા ધમ્મપટિગ્ગાહકનિરપેક્ખો ઉદાહારો, તથા ચેવ એત્તકેસુ સુત્તેસુ આગતં, ઇધ કસ્મા ભગવા ઉદાનેન્તો તે ભિક્ખૂ આમન્તેસીતિ? તેસં ભિક્ખૂનં સઞ્ઞાપનત્થં. નિબ્બાનપટિસંયુત્તઞ્હિ ભગવા તેસં ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેત્વા નિબ્બાનગુણાનુસ્સરણેન ઉપ્પન્નપીતિસોમનસ્સા ઉદાનં ઉદાનેસિ. ઇધ નિબ્બાનવજ્જો સબ્બો સભાવધમ્મો પચ્ચયાયત્તવુત્તિકોવ ઉપલબ્ભતિ, ન પચ્ચયનિરપેક્ખો. અયં પન નિબ્બાનધમ્મો કતમપચ્ચયે ઉપલબ્ભતીતિ તેસં ભિક્ખૂનં ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય તે ચ સઞ્ઞાપેતુકામો ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, તદાયતન’’ન્તિઆદિમાહ, ન એકન્તતોવ તે પટિગ્ગાહકે કત્વાતિ વેદિતબ્બં. તદાયતનન્તિ તં કારણં. દકારો પદસન્ધિકરો. નિબ્બાનઞ્હિ મગ્ગફલઞાણાદીનં આરમ્મણપચ્ચયભાવતો રૂપાદીનિ વિય ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં આરમ્મણપચ્ચયભૂતાનીતિ કારણટ્ઠેન ‘‘આયતન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. એત્તાવતા ચ ભગવા તેસં ભિક્ખૂનં અસઙ્ખતાય ધાતુયા પરમત્થતો અત્થિભાવં પવેદેસિ.
Tattha atthīti vijjati, paramatthato upalabbhatīti attho. Bhikkhaveti tesaṃ bhikkhūnaṃ ālapanaṃ. Nanu ca udānaṃ nāma pītisomanassasamuṭṭhāpito vā dhammasaṃvegasamuṭṭhāpito vā dhammapaṭiggāhakanirapekkho udāhāro, tathā ceva ettakesu suttesu āgataṃ, idha kasmā bhagavā udānento te bhikkhū āmantesīti? Tesaṃ bhikkhūnaṃ saññāpanatthaṃ. Nibbānapaṭisaṃyuttañhi bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desetvā nibbānaguṇānussaraṇena uppannapītisomanassā udānaṃ udānesi. Idha nibbānavajjo sabbo sabhāvadhammo paccayāyattavuttikova upalabbhati, na paccayanirapekkho. Ayaṃ pana nibbānadhammo katamapaccaye upalabbhatīti tesaṃ bhikkhūnaṃ cetoparivitakkamaññāya te ca saññāpetukāmo ‘‘atthi, bhikkhave, tadāyatana’’ntiādimāha, na ekantatova te paṭiggāhake katvāti veditabbaṃ. Tadāyatananti taṃ kāraṇaṃ. Dakāro padasandhikaro. Nibbānañhi maggaphalañāṇādīnaṃ ārammaṇapaccayabhāvato rūpādīni viya cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇapaccayabhūtānīti kāraṇaṭṭhena ‘‘āyatana’’nti vuccati. Ettāvatā ca bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvaṃ pavedesi.
તત્રાયં ધમ્મન્વયો – ઇધ સઙ્ખતધમ્માનં વિજ્જમાનત્તા અસઙ્ખતાયપિ ધાતુયા ભવિતબ્બં તપ્પટિપક્ખત્તા સભાવધમ્માનં. યથા હિ દુક્ખે વિજ્જમાને તપ્પટિપક્ખભૂતં સુખમ્પિ વિજ્જતિયેવ , તથા ઉણ્હે વિજ્જમાને સીતમ્પિ વિજ્જતિ, પાપધમ્મેસુ વિજ્જમાનેસુ કલ્યાણધમ્માપિ વિજ્જન્તિ એવ. વુત્તઞ્ચેતં –
Tatrāyaṃ dhammanvayo – idha saṅkhatadhammānaṃ vijjamānattā asaṅkhatāyapi dhātuyā bhavitabbaṃ tappaṭipakkhattā sabhāvadhammānaṃ. Yathā hi dukkhe vijjamāne tappaṭipakkhabhūtaṃ sukhampi vijjatiyeva , tathā uṇhe vijjamāne sītampi vijjati, pāpadhammesu vijjamānesu kalyāṇadhammāpi vijjanti eva. Vuttañcetaṃ –
‘‘યથાપિ દુક્ખે વિજ્જન્તે, સુખં નામપિ વિજ્જતિ;
‘‘Yathāpi dukkhe vijjante, sukhaṃ nāmapi vijjati;
એવં ભવે વિજ્જમાને, વિભવોપિ ઇચ્છિતબ્બકો.
Evaṃ bhave vijjamāne, vibhavopi icchitabbako.
‘‘યથાપિ ઉણ્હે વિજ્જન્તે, અપરં વિજ્જતિ સીતલં;
‘‘Yathāpi uṇhe vijjante, aparaṃ vijjati sītalaṃ;
એવં તિવિધગ્ગિ વિજ્જન્તે, નિબ્બાનં ઇચ્છિતબ્બકં.
Evaṃ tividhaggi vijjante, nibbānaṃ icchitabbakaṃ.
‘‘યથાપિ પાપે વિજ્જન્તે, કલ્યાણમપિ વિજ્જતિ;
‘‘Yathāpi pāpe vijjante, kalyāṇamapi vijjati;
એવમેવ જાતિ વિજ્જન્તે, અજાતિમપિ ઇચ્છિતબ્બક’’ન્તિઆદિ. (બુ॰ વં॰ ૨.૧૦-૧૨) –
Evameva jāti vijjante, ajātimapi icchitabbaka’’ntiādi. (bu. vaṃ. 2.10-12) –
અપિચ નિબ્બાનસ્સ પરમત્થતો અત્થિભાવવિચારણં પરતો આવિભવિસ્સતિ.
Apica nibbānassa paramatthato atthibhāvavicāraṇaṃ parato āvibhavissati.
એવં ભગવા અસઙ્ખતાય ધાતુયા પરમત્થતો અત્થિભાવં સમ્મુખેન દસ્સેત્વા ઇદાનિ તબ્બિધુરધમ્માપોહનમુખેનસ્સ સભાવં દસ્સેતું, ‘‘યત્થ નેવ પથવી ન આપો’’તિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા નિબ્બાનં સબ્બસઙ્ખારવિધુરસભાવં યથા સઙ્ખતધમ્મેસુ કત્થચિ નત્થિ, તથા તત્થપિ સબ્બે સઙ્ખતધમ્મા. ન હિ સઙ્ખતાસઙ્ખતધમ્માનં સમોધાનં સમ્ભવતિ. તત્રાયં અત્થવિભાવના – યત્થ યસ્મિં નિબ્બાને યસ્સં અસઙ્ખતધાતુયં નેવ કક્ખળલક્ખણા પથવીધાતુ અત્થિ, ન પગ્ઘરણલક્ખણા આપોધાતુ, ન ઉણ્હલક્ખણા તેજોધાતુ, ન વિત્થમ્ભનલક્ખણા વાયોધાતુ અત્થિ. ઇતિ ચતુમહાભૂતાભાવવચનેન યથા સબ્બસ્સપિ ઉપાદારૂપસ્સ અભાવો વુત્તો હોતિ તન્નિસ્સિતત્તા. એવં અનવસેસતો કામરૂપભવસ્સ તત્થ અભાવો વુત્તો હોતિ તદાયત્તવુત્તિભાવતો. ન હિ મહાભૂતનિસ્સયેન વિના પઞ્ચવોકારભવો એકવોકારભવો વા સમ્ભવતીતિ.
Evaṃ bhagavā asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvaṃ sammukhena dassetvā idāni tabbidhuradhammāpohanamukhenassa sabhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘yattha neva pathavī na āpo’’tiādimāha. Tattha yasmā nibbānaṃ sabbasaṅkhāravidhurasabhāvaṃ yathā saṅkhatadhammesu katthaci natthi, tathā tatthapi sabbe saṅkhatadhammā. Na hi saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ samodhānaṃ sambhavati. Tatrāyaṃ atthavibhāvanā – yattha yasmiṃ nibbāne yassaṃ asaṅkhatadhātuyaṃ neva kakkhaḷalakkhaṇā pathavīdhātu atthi, na paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu, na uṇhalakkhaṇā tejodhātu, na vitthambhanalakkhaṇā vāyodhātu atthi. Iti catumahābhūtābhāvavacanena yathā sabbassapi upādārūpassa abhāvo vutto hoti tannissitattā. Evaṃ anavasesato kāmarūpabhavassa tattha abhāvo vutto hoti tadāyattavuttibhāvato. Na hi mahābhūtanissayena vinā pañcavokārabhavo ekavokārabhavo vā sambhavatīti.
ઇદાનિ અરૂપસભાવત્તેપિ નિબ્બાનસ્સ અરૂપભવપરિયાપન્નાનં ધમ્માનં તત્થ અભાવં દસ્સેતું, ‘‘ન આકાસાનઞ્ચાયતનં…પે॰… ન નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતન’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ ન આકાસાનઞ્ચાયતનન્તિ સદ્ધિં આરમ્મણેન કુસલવિપાકકિરિયભેદો તિવિધોપિ આકાસાનઞ્ચાયતનચિત્તુપ્પાદો નત્થીતિ અત્થો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. યદગ્ગેન ચ નિબ્બાને કામલોકાદીનં અભાવો હોતિ, તદગ્ગેન તત્થ ઇધલોકપરલોકાનમ્પિ અભાવોતિ આહ – ‘‘નાયં લોકો ન પરલોકો’’તિ. તસ્સત્થો – ય્વાયં ‘‘ઇત્થત્તં દિટ્ઠધમ્મો ઇધલોકો’’તિ ચ લદ્ધવોહારો ખન્ધાદિલોકો, યો ચ ‘‘તતો અઞ્ઞથા પરો અભિસમ્પરાયો’’તિ ચ લદ્ધવોહારો ખન્ધાદિલોકો, તદુભયમ્પિ તત્થ નત્થીતિ. ન ઉભો ચન્દિમસૂરિયાતિ યસ્મા રૂપગતે સતિ તમો નામ સિયા, તમસ્સ ચ વિધમનત્થં ચન્દિમસૂરિયેહિ વત્તિતબ્બં. સબ્બેન સબ્બં પન યત્થ રૂપગતમેવ નત્થિ, કુતો તત્થ તમો. તમસ્સ વા વિધમના ચન્દિમસૂરિયા, તસ્મા ચન્દિમા સૂરિયો ચાતિ ઉભોપિ તત્થ નિબ્બાને નત્થીતિ અત્થો. ઇમિના આલોકસભાવતંયેવ નિબ્બાનસ્સ દસ્સેતિ.
Idāni arūpasabhāvattepi nibbānassa arūpabhavapariyāpannānaṃ dhammānaṃ tattha abhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘na ākāsānañcāyatanaṃ…pe… na nevasaññānāsaññāyatana’’nti vuttaṃ. Tattha na ākāsānañcāyatananti saddhiṃ ārammaṇena kusalavipākakiriyabhedo tividhopi ākāsānañcāyatanacittuppādo natthīti attho. Sesesupi eseva nayo. Yadaggena ca nibbāne kāmalokādīnaṃ abhāvo hoti, tadaggena tattha idhalokaparalokānampi abhāvoti āha – ‘‘nāyaṃ loko na paraloko’’ti. Tassattho – yvāyaṃ ‘‘itthattaṃ diṭṭhadhammo idhaloko’’ti ca laddhavohāro khandhādiloko, yo ca ‘‘tato aññathā paro abhisamparāyo’’ti ca laddhavohāro khandhādiloko, tadubhayampi tattha natthīti. Na ubho candimasūriyāti yasmā rūpagate sati tamo nāma siyā, tamassa ca vidhamanatthaṃ candimasūriyehi vattitabbaṃ. Sabbena sabbaṃ pana yattha rūpagatameva natthi, kuto tattha tamo. Tamassa vā vidhamanā candimasūriyā, tasmā candimā sūriyo cāti ubhopi tattha nibbāne natthīti attho. Iminā ālokasabhāvataṃyeva nibbānassa dasseti.
એત્તાવતા ચ અનભિસમેતાવીનં ભિક્ખૂનં અનાદિમતિસંસારે સુપિનન્તેપિ અનનુભૂતપુબ્બં પરમગમ્ભીરં અતિદુદ્દસં સણ્હસુખુમં અતક્કાવચરં અચ્ચન્તસન્તં પણ્ડિતવેદનીયં અતિપણીતં અમતં નિબ્બાનં વિભાવેન્તો પઠમં તાવ ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, તદાયતન’’ન્તિ તસ્સ અત્થિભાવા તેસં અઞ્ઞાણાદીનિ અપનેત્વા ‘‘યત્થ નેવ પથવી …પે॰… ન ઉભો ચન્દિમસૂરિયા’’તિ તદઞ્ઞધમ્માપોહનમુખેન તં વિભાવેતિ ધમ્મરાજા. તેન પથવીઆદિસબ્બસઙ્ખતધમ્મવિધુરસભાવા યા અસઙ્ખતા ધાતુ, તં નિબ્બાનન્તિ દીપિતં હોતિ. તેનેવાહ, ‘‘તત્રાપાહં, ભિક્ખવે, નેવ આગતિં વદામી’’તિ.
Ettāvatā ca anabhisametāvīnaṃ bhikkhūnaṃ anādimatisaṃsāre supinantepi ananubhūtapubbaṃ paramagambhīraṃ atiduddasaṃ saṇhasukhumaṃ atakkāvacaraṃ accantasantaṃ paṇḍitavedanīyaṃ atipaṇītaṃ amataṃ nibbānaṃ vibhāvento paṭhamaṃ tāva ‘‘atthi, bhikkhave, tadāyatana’’nti tassa atthibhāvā tesaṃ aññāṇādīni apanetvā ‘‘yattha neva pathavī …pe… na ubho candimasūriyā’’ti tadaññadhammāpohanamukhena taṃ vibhāveti dhammarājā. Tena pathavīādisabbasaṅkhatadhammavidhurasabhāvā yā asaṅkhatā dhātu, taṃ nibbānanti dīpitaṃ hoti. Tenevāha, ‘‘tatrāpāhaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmī’’ti.
તત્થ તત્રાતિ તસ્મિં. અપિસદ્દો સમુચ્ચયે. અહં, ભિક્ખવે, યત્થ સઙ્ખારપવત્તે કુતોચિ કસ્સચિ આગતિં ન વદામિ યથાપચ્ચયં તત્થ ધમ્મમત્તસ્સ ઉપ્પજ્જનતો. એવં તસ્મિમ્પિ આયતને નિબ્બાને કુતોચિ આગતિં આગમનં નેવ વદામિ આગન્તબ્બટ્ઠાનતાય અભાવતો. ન ગતિન્તિ કત્થચિ ગમનં ન વદામિ ગન્તબ્બટ્ઠાનતાય અભાવતો. ન હિ તત્થ સત્તાનં ઠપેત્વા ઞાણેન આરમ્મણકરણં આગતિગતિયો સમ્ભવન્તિ, નાપિ ઠિતિચુતૂપપત્તિયો વદામિ. ‘‘તદાપહ’’ન્તિપિ પાળિ. તસ્સત્થો – તમ્પિ આયતનં ગામન્તરતો ગામન્તરં વિય ન આગન્તબ્બતાય ન આગતિ, ન ગન્તબ્બતાય ન ગતિ, પથવીપબ્બતાદિ વિય અપતિટ્ઠાનતાય ન ઠિતિ, અપચ્ચયત્તા વા ઉપ્પાદાભાવો, તતો અમતસભાવત્તા ચવનાભાવો, ઉપ્પાદનિરોધાભાવતો ચેવ તદુભયપરિચ્છિન્નાય ઠિતિયા ચ અભાવતો ન ઠિતિં ન ચુતિં ન ઉપપત્તિં વદામિ. કેવલં પન તં અરૂપસભાવત્તા અપચ્ચયત્તા ચ ન કત્થચિ પતિટ્ઠિતન્તિ અપ્પતિટ્ઠં. તત્થ પવત્તાભાવતો પવત્તપ્પટિપક્ખતો ચ અપ્પવત્તં. અરૂપસભાવત્તેપિ વેદનાદયો વિય કસ્સચિપિ આરમ્મણસ્સ અનાલમ્બનતો ઉપત્થમ્ભનિરપેક્ખતો ચ અનારમ્મણમેવ તં ‘‘આયતન’’ન્તિ વુત્તં નિબ્બાનં. અયઞ્ચ એવસદ્દો અપ્પતિટ્ઠમેવ અપ્પવત્તમેવાતિ પદદ્વયેનપિ યોજેતબ્બો . એસેવન્તો દુક્ખસ્સાતિ યદિદં ‘‘અપ્પતિટ્ઠ’’ન્તિઆદીહિ વચનેહિ વણ્ણિતં થોમિતં યથાવુત્તલક્ખણં નિબ્બાનં, એસો એવ સકલસ્સ વટ્ટદુક્ખસ્સ અન્તો પરિયોસાનં તદધિગમે સતિ સબ્બદુક્ખાભાવતો. તસ્મા ‘‘દુક્ખસ્સ અન્તો’’તિ અયમેવ તસ્સ સભાવોતિ દસ્સેતિ.
Tattha tatrāti tasmiṃ. Apisaddo samuccaye. Ahaṃ, bhikkhave, yattha saṅkhārapavatte kutoci kassaci āgatiṃ na vadāmi yathāpaccayaṃ tattha dhammamattassa uppajjanato. Evaṃ tasmimpi āyatane nibbāne kutoci āgatiṃ āgamanaṃ neva vadāmi āgantabbaṭṭhānatāya abhāvato. Na gatinti katthaci gamanaṃ na vadāmi gantabbaṭṭhānatāya abhāvato. Na hi tattha sattānaṃ ṭhapetvā ñāṇena ārammaṇakaraṇaṃ āgatigatiyo sambhavanti, nāpi ṭhiticutūpapattiyo vadāmi. ‘‘Tadāpaha’’ntipi pāḷi. Tassattho – tampi āyatanaṃ gāmantarato gāmantaraṃ viya na āgantabbatāya na āgati, na gantabbatāya na gati, pathavīpabbatādi viya apatiṭṭhānatāya na ṭhiti, apaccayattā vā uppādābhāvo, tato amatasabhāvattā cavanābhāvo, uppādanirodhābhāvato ceva tadubhayaparicchinnāya ṭhitiyā ca abhāvato na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ vadāmi. Kevalaṃ pana taṃ arūpasabhāvattā apaccayattā ca na katthaci patiṭṭhitanti appatiṭṭhaṃ. Tattha pavattābhāvato pavattappaṭipakkhato ca appavattaṃ. Arūpasabhāvattepi vedanādayo viya kassacipi ārammaṇassa anālambanato upatthambhanirapekkhato ca anārammaṇameva taṃ ‘‘āyatana’’nti vuttaṃ nibbānaṃ. Ayañca evasaddo appatiṭṭhameva appavattamevāti padadvayenapi yojetabbo . Esevanto dukkhassāti yadidaṃ ‘‘appatiṭṭha’’ntiādīhi vacanehi vaṇṇitaṃ thomitaṃ yathāvuttalakkhaṇaṃ nibbānaṃ, eso eva sakalassa vaṭṭadukkhassa anto pariyosānaṃ tadadhigame sati sabbadukkhābhāvato. Tasmā ‘‘dukkhassa anto’’ti ayameva tassa sabhāvoti dasseti.
પઠમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઉદાનપાળિ • Udānapāḷi / ૧. પઠમનિબ્બાનપટિસંયુત્તસુત્તં • 1. Paṭhamanibbānapaṭisaṃyuttasuttaṃ