| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā |
પઠમપઞ્ઞત્તિનિદાનવણ્ણના
Paṭhamapaññattinidānavaṇṇanā
૧૬૨. યા અયં હેટ્ઠા તં પનેતં બુદ્ધકાલે ચ ચક્કવત્તિકાલે ચ નગરં હોતીતિઆદિના (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૮૪) રાજગહસ્સ બુદ્ધુપ્પાદેયેવ વેપુલ્લપ્પત્તિ વુત્તા, સા એત્થાપિ સમાનાતિ દસ્સેતું ‘‘ઇદમ્પિ ચ નગર’’ન્તિ વુત્તં, તેન ચ ન કેવલં રાજગહાદયો એવાતિ દસ્સેતિ. મહાવનં નામાતિઆદિ મજ્ઝિમભાણકસંયુત્તભાણકાનં મતેન વુત્તં, દીઘભાણકા પન ‘‘હિમવન્તેન સદ્ધિં એકાબદ્ધં હુત્વા ઠિતં મહાવન’’ન્તિ વદન્તિ. હંસવટ્ટકચ્છદનેનાતિ હંસવટ્ટકપટિચ્છન્નેન, હંસમણ્ડલાકારેનાતિ અત્થો. કાયવિચ્છન્દનિયકથન્તિ કરજકાયે વિરાગુપ્પાદનકથં. છન્દોતિ દુબ્બલરાગો. રાગોતિ બલવરાગો. ‘‘કેસલોમાદિ’’ન્તિ સઙ્ખેપતો વુત્તમત્થં વિભાગેન દસ્સેતું યેપિ હીતિઆદિ વુત્તં. પઞ્ચપઞ્ચપ્પભેદેનાતિ એત્થ પઞ્ચ પઞ્ચ પભેદા એતસ્સ પરિયાયસ્સાતિ પઞ્ચપઞ્ચપ્પભેદો , તેન પઞ્ચપઞ્ચપ્પભેદેનાતિ એવં બાહિરત્થસમાસવસેન પરિયાયવિસેસનતા દટ્ઠબ્બા.
162. Yā ayaṃ heṭṭhā taṃ panetaṃ buddhakāle ca cakkavattikāle ca nagaraṃ hotītiādinā (pārā. aṭṭha. 1.84) rājagahassa buddhuppādeyeva vepullappatti vuttā, sā etthāpi samānāti dassetuṃ ‘‘idampi ca nagara’’nti vuttaṃ, tena ca na kevalaṃ rājagahādayo evāti dasseti. Mahāvanaṃ nāmātiādi majjhimabhāṇakasaṃyuttabhāṇakānaṃ matena vuttaṃ, dīghabhāṇakā pana ‘‘himavantena saddhiṃ ekābaddhaṃ hutvā ṭhitaṃ mahāvana’’nti vadanti. Haṃsavaṭṭakacchadanenāti haṃsavaṭṭakapaṭicchannena, haṃsamaṇḍalākārenāti attho. Kāyavicchandaniyakathanti karajakāye virāguppādanakathaṃ. Chandoti dubbalarāgo. Rāgoti balavarāgo. ‘‘Kesalomādi’’nti saṅkhepato vuttamatthaṃ vibhāgena dassetuṃ yepi hītiādi vuttaṃ. Pañcapañcappabhedenāti ettha pañca pañca pabhedā etassa pariyāyassāti pañcapañcappabhedo , tena pañcapañcappabhedenāti evaṃ bāhiratthasamāsavasena pariyāyavisesanatā daṭṭhabbā.
અસુભાયાતિ અસુભમાતિકાય. વણ્ણેતબ્બમાતિકઞ્હિ અપેક્ખિત્વા ઇત્થિલિઙ્ગે સામિવચનં, તેનાહ માતિકં નિક્ખિપિત્વાતિઆદિ. તં વિભજન્તોતિ માતિકં વિભજન્તો. ફાતિકમ્મન્તિ નિપ્ફત્તિકરણં. પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનન્તિ કામચ્છન્દાદિપઞ્ચનીવરણઙ્ગવિગમેન પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનતા, અપ્પનાપ્પત્તવિતક્કાદિજ્ઝાનઙ્ગાનં ઉપ્પત્તિવસેન પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતતા ચ વેદિતબ્બા. તિવિધકલ્યાણં દસલક્ખણસમ્પન્નન્તિ એત્થ પન ઝાનસ્સ આદિમજ્ઝપરિયોસાનાનં વસેન તિવિધકલ્યાણતા, તેસંયેવ આદિમજ્ઝપરિયોસાનાનં લક્ખણવસેન દસલક્ખણસમ્પન્નતા ચ વેદિતબ્બા. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘દસલક્ખણવિભાવનેનેવ તન્નિસ્સયભૂતા તિવિધકલ્યાણતાપિ ઝાનસ્સ પાકટા હોતીતિ તત્રિમાનીતિઆદિ વુત્તં.
Asubhāyāti asubhamātikāya. Vaṇṇetabbamātikañhi apekkhitvā itthiliṅge sāmivacanaṃ, tenāha mātikaṃ nikkhipitvātiādi. Taṃ vibhajantoti mātikaṃ vibhajanto. Phātikammanti nipphattikaraṇaṃ. Pañcaṅgavippahīnanti kāmacchandādipañcanīvaraṇaṅgavigamena pañcaṅgavippahīnatā, appanāppattavitakkādijjhānaṅgānaṃ uppattivasena pañcaṅgasamannāgatatā ca veditabbā. Tividhakalyāṇaṃ dasalakkhaṇasampannanti ettha pana jhānassa ādimajjhapariyosānānaṃ vasena tividhakalyāṇatā, tesaṃyeva ādimajjhapariyosānānaṃ lakkhaṇavasena dasalakkhaṇasampannatā ca veditabbā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘dasalakkhaṇavibhāvaneneva tannissayabhūtā tividhakalyāṇatāpi jhānassa pākaṭā hotīti tatrimānītiādi vuttaṃ.
તત્રાયં પાળીતિ તસ્મિં દસલક્ખણવિભાવનવિસયે અયં પાળિ. પટિપદાવિસુદ્ધીતિ ગોત્રભુપરિયોસાનાય પુબ્બભાગપટિપદાય ઝાનસ્સ નીવરણાદિપરિબન્ધતો વિસુદ્ધિ, સાયં યસ્મા ઉપેક્ખાનુબ્રૂહનાદીનમ્પિ પચ્ચયત્તેન પધાના પુરિમકારણસિદ્ધા ચ, તસ્મા વુત્તં ‘‘પટિપદાવિસુદ્ધિ આદી’’તિ. ઉપેક્ખાનુબ્રૂહનાતિ વિસોધેતબ્બતાદીનં અભાવતો તત્રમજ્ઝત્તુપેક્ખાય કિચ્ચનિપ્ફત્તિયા અનુબ્રૂહના, સા પન પરિબન્ધવિસુદ્ધિસમકાલવિભાવિનીપિ તબ્બિસુદ્ધિયાવ નિપ્ફન્નાતિ દીપનત્થમાહ ‘‘ઉપેક્ખાનુબ્રૂહના મજ્ઝે’’તિ. સમ્પહંસનાતિ વત્થુધમ્માદીનં અનતિવત્તનાદિસાધકસ્સ ઞાણસ્સ કિચ્ચનિપ્ફત્તિવસેન પરિયોદપના, સા પન યસ્મા કત્તબ્બસ્સ સબ્બકિચ્ચસ્સ નિપ્ફત્તિયાવ સિદ્ધા નામ હોતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘સમ્પહંસના પરિયોસાન’’ન્તિ. તીણિપિ ચેતાનિ કલ્યાણાનિ એકક્ખણે લબ્ભમાનાનિપિ પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નતાદિવસેન પવત્તન્તીતિ દસ્સનત્થં આદિમજ્ઝપરિયોસાનભાવેન વુત્તાનિ, ન પન ઝાનસ્સ ઉપ્પાદાદિક્ખણત્તયે યથાક્કમં લબ્ભમાનત્તાતિ દટ્ઠબ્બં. મજ્ઝિમં સમાધિનિમિત્તં પટિપજ્જતીતિઆદીસુ મજ્ઝિમં સમાધિનિમિત્તં નામ સમપ્પવત્તો અપ્પનાસમાધિયેવ. સો હિ લીનુદ્ધચ્ચસઙ્ખાતાનં ઉભિન્નં અન્તાનં અનુપગમનેન મજ્ઝિમો, સવિસેસં ચિત્તસ્સ એકત્તારમ્મણે ઠપનતો સમાધિયેવ ઉપરિવિસેસાનં કારણભાવતો ‘‘સમાધિનિમિત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તં પટિપજ્જતિ પટિલબ્ભતીતિ અત્થો. એવં પટિપન્નત્તા મજ્ઝિમેન સમાધિનિમિત્તેન તત્થ એકત્તારમ્મણે અપ્પનાગોચરે પક્ખન્દતિ ઉપતિટ્ઠતિ, એવં વિસુદ્ધસ્સ પન તસ્સ ચિત્તસ્સ પુન વિસોધેતબ્બાભાવતો વિસોધને બ્યાપારં અકરોન્તો પુગ્ગલો વિસુદ્ધં ચિત્તં અજ્ઝુપેક્ખતિ નામ. સમથભાવૂપગમનેન સમથપટિપન્નસ્સ પુન સમાધાને બ્યાપારં અકરોન્તો સમથપટિપન્નં અજ્ઝુપેક્ખતિ, સમથપટિપન્નભાવતો એવમસ્સ કિલેસસંસગ્ગં પહાય એકત્તેન ઉપટ્ઠિતસ્સ પુન એકત્તુપટ્ઠાને બ્યાપારં અકરોન્તો એકત્તુપટ્ઠાનં અજ્ઝુપેક્ખતિ નામ.
Tatrāyaṃpāḷīti tasmiṃ dasalakkhaṇavibhāvanavisaye ayaṃ pāḷi. Paṭipadāvisuddhīti gotrabhupariyosānāya pubbabhāgapaṭipadāya jhānassa nīvaraṇādiparibandhato visuddhi, sāyaṃ yasmā upekkhānubrūhanādīnampi paccayattena padhānā purimakāraṇasiddhā ca, tasmā vuttaṃ ‘‘paṭipadāvisuddhi ādī’’ti. Upekkhānubrūhanāti visodhetabbatādīnaṃ abhāvato tatramajjhattupekkhāya kiccanipphattiyā anubrūhanā, sā pana paribandhavisuddhisamakālavibhāvinīpi tabbisuddhiyāva nipphannāti dīpanatthamāha ‘‘upekkhānubrūhanā majjhe’’ti. Sampahaṃsanāti vatthudhammādīnaṃ anativattanādisādhakassa ñāṇassa kiccanipphattivasena pariyodapanā, sā pana yasmā kattabbassa sabbakiccassa nipphattiyāva siddhā nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘sampahaṃsanā pariyosāna’’nti. Tīṇipi cetāni kalyāṇāni ekakkhaṇe labbhamānānipi paccayapaccayuppannatādivasena pavattantīti dassanatthaṃ ādimajjhapariyosānabhāvena vuttāni, na pana jhānassa uppādādikkhaṇattaye yathākkamaṃ labbhamānattāti daṭṭhabbaṃ. Majjhimaṃ samādhinimittaṃ paṭipajjatītiādīsu majjhimaṃ samādhinimittaṃ nāma samappavatto appanāsamādhiyeva. So hi līnuddhaccasaṅkhātānaṃ ubhinnaṃ antānaṃ anupagamanena majjhimo, savisesaṃ cittassa ekattārammaṇe ṭhapanato samādhiyeva uparivisesānaṃ kāraṇabhāvato ‘‘samādhinimitta’’nti vuccati, taṃ paṭipajjati paṭilabbhatīti attho. Evaṃ paṭipannattā majjhimena samādhinimittena tattha ekattārammaṇe appanāgocare pakkhandati upatiṭṭhati, evaṃ visuddhassa pana tassa cittassa puna visodhetabbābhāvato visodhane byāpāraṃ akaronto puggalo visuddhaṃ cittaṃ ajjhupekkhati nāma. Samathabhāvūpagamanena samathapaṭipannassa puna samādhāne byāpāraṃ akaronto samathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati, samathapaṭipannabhāvato evamassa kilesasaṃsaggaṃ pahāya ekattena upaṭṭhitassa puna ekattupaṭṭhāne byāpāraṃ akaronto ekattupaṭṭhānaṃ ajjhupekkhati nāma.
તત્થ જાતાનન્તિઆદીસુ યે પન તે એવં ઉપેક્ખાનુબ્રૂહિતે તસ્મિં ઝાનચિત્તે જાતા સમાધિપઞ્ઞાસઙ્ખાતા યુગનદ્ધધમ્મા, તેસં અઞ્ઞમઞ્ઞં અનતિવત્તનસભાવેન સમ્પહંસના વિસોધના પરિયોદપના ચ, સદ્ધાદીનં ઇન્દ્રિયાનં કિલેસેહિ વિમુત્તત્તા વિમુત્તિરસેન એકરસતાય સમ્પહંસના ચ, યઞ્ચેતં તદુપગં તેસં અનતિવત્તનએકરસભાવાનં અનુચ્છવિકં વીરિયં, તસ્સ તદુપગવીરિયસ્સ વાહનટ્ઠેન પવત્તનટ્ઠેન સમ્પહંસના ચ, તસ્મિં ખણે યથાવુત્તધમ્માનં આસેવનટ્ઠેન સમ્પહંસના ચ, પરિયોદપના ચ પરિયોદપનકસ્સ ઞાણસ્સ કિચ્ચનિપ્ફત્તિવસેનેવ ઇજ્ઝતીતિ વેદિતબ્બં. એવં તિવિધત્તગતં ચિત્તન્તિઆદીનિ તસ્સેવ ચિત્તસ્સ થોમનવચનાનિ. વિતક્કસમ્પન્નન્તિ વિતક્કઙ્ગેન સુન્દરભાવમુપગતં. ચિત્તસ્સ અધિટ્ઠાનસમ્પન્નન્તિ તસ્મિઞ્ઞેવ આરમ્મણે ચિત્તસ્સ નિરન્તરપ્પવત્તિસઙ્ખાતેન સમાધિના સમ્પન્નં, ઇદં ઝાનઙ્ગવસેન વુત્તં. સમાધિસમ્પન્નન્તિ ઇદં પન ઇન્દ્રિયવસેનાતિ વેદિતબ્બં.
Tattha jātānantiādīsu ye pana te evaṃ upekkhānubrūhite tasmiṃ jhānacitte jātā samādhipaññāsaṅkhātā yuganaddhadhammā, tesaṃ aññamaññaṃ anativattanasabhāvena sampahaṃsanā visodhanā pariyodapanā ca, saddhādīnaṃ indriyānaṃ kilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasatāya sampahaṃsanā ca, yañcetaṃ tadupagaṃ tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikaṃ vīriyaṃ, tassa tadupagavīriyassa vāhanaṭṭhena pavattanaṭṭhena sampahaṃsanā ca, tasmiṃ khaṇe yathāvuttadhammānaṃ āsevanaṭṭhena sampahaṃsanā ca, pariyodapanā ca pariyodapanakassa ñāṇassa kiccanipphattivaseneva ijjhatīti veditabbaṃ. Evaṃ tividhattagataṃ cittantiādīni tasseva cittassa thomanavacanāni. Vitakkasampannanti vitakkaṅgena sundarabhāvamupagataṃ. Cittassa adhiṭṭhānasampannanti tasmiññeva ārammaṇe cittassa nirantarappavattisaṅkhātena samādhinā sampannaṃ, idaṃ jhānaṅgavasena vuttaṃ. Samādhisampannanti idaṃ pana indriyavasenāti veditabbaṃ.
પટિકુટતીતિ સઙ્કુચતિ. પટિવટ્ટતીતિ પટિનિવટ્ટતિ. ન્હારુદદ્દુલન્તિ ન્હારુખણ્ડં. પયુત્તવાચન્તિ પચ્ચયપરિયેસને નિયુત્તવાચં. દણ્ડવાગુરાહીતિ દણ્ડપટિબદ્ધાહિ દીઘજાલસઙ્ખાતાહિ વાગુરાહિ.
Paṭikuṭatīti saṅkucati. Paṭivaṭṭatīti paṭinivaṭṭati. Nhārudaddulanti nhārukhaṇḍaṃ. Payuttavācanti paccayapariyesane niyuttavācaṃ. Daṇḍavāgurāhīti daṇḍapaṭibaddhāhi dīghajālasaṅkhātāhi vāgurāhi.
સમણકુત્તકોતિ કાસાયનિવાસનાદિસમણકિચ્ચકો. વગ્ગુમુદાતિ એત્થ ‘‘વગ્ગુમતા’’તિ વત્તબ્બે લોકિકા ‘‘મુદા’’તિ વોહરિંસૂતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વગ્ગુમતા’’તિ. ‘‘વગ્ગૂ’’તિ મતા, સુદ્ધસમ્મતાતિ અત્થો, તેનાહ ‘‘પુઞ્ઞસમ્મતા’’તિ. સત્તાનં પાપુનનેન સોધનેન સા પુઞ્ઞસમ્મતા.
Samaṇakuttakoti kāsāyanivāsanādisamaṇakiccako. Vaggumudāti ettha ‘‘vaggumatā’’ti vattabbe lokikā ‘‘mudā’’ti vohariṃsūti dassento āha ‘‘vaggumatā’’ti. ‘‘Vaggū’’ti matā, suddhasammatāti attho, tenāha ‘‘puññasammatā’’ti. Sattānaṃ pāpunanena sodhanena sā puññasammatā.
૧૬૩. મારસ્સ ધેય્યં ઠાનં, વત્થુ વા નિવાસો મારધેય્યં, સો અત્થતો તેભૂમકધમ્મા એવ, ઇધ પન પઞ્ચ કામગુણા અધિપ્પેતા, તં મારધેય્યં . ‘‘અયં સમણકુત્તકો યથાસમુપ્પન્નસંવેગમૂલકેન સમણભાવૂપગમનેન અતિક્કમિતું સક્ખિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા અવોચ, ન પન ‘‘અરહત્તપ્પત્તિયા તીસુ ભવેસુ અપ્પટિસન્ધિકતાય તં અતિક્કમિતું સક્ખિસ્સતી’’તિ મરણેનેવ સત્તાનં સંસારમોચનલદ્ધિકત્તા દેવતાય. ન હિ મતાનં કત્થચિ પટિસન્ધિ ગચ્છતિ. ઇમિના અત્થેન એવમેવ ભવિતબ્બન્તિ ઇમિના પરેસં જીવિતા વોરોપનત્થેન એવમેવ સંસારમોચનસભાવેનેવ ભવિતબ્બં. ‘‘અત્તનાપિ અત્તાનં જીવિતા વોરોપેન્તિ, અઞ્ઞમઞ્ઞમ્પિ જીવિતા વોરોપેન્તી’’તિ (પારા॰ ૧૬૨) વુત્તત્તા સબ્બાનિપિ તાનિ પઞ્ચભિક્ખુસતાનિ જીવિતા વોરોપેસીતિ ઇદં યેભુય્યવસેન વુત્તન્તિ ગહેતબ્બં. તસ્મા યે અત્તનાપિ અત્તાનં અઞ્ઞમઞ્ઞઞ્ચ જીવિતા વોરોપેસું, તે પુથુજ્જનભિક્ખૂ ઠપેત્વા તદવસેસે ચ પુથુજ્જનભિક્ખૂ, સબ્બે ચ અરિયે અયં જીવિતા વોરોપેસીતિ વેદિતબ્બં.
163. Mārassa dheyyaṃ ṭhānaṃ, vatthu vā nivāso māradheyyaṃ, so atthato tebhūmakadhammā eva, idha pana pañca kāmaguṇā adhippetā, taṃ māradheyyaṃ. ‘‘Ayaṃ samaṇakuttako yathāsamuppannasaṃvegamūlakena samaṇabhāvūpagamanena atikkamituṃ sakkhissatī’’ti cintetvā avoca, na pana ‘‘arahattappattiyā tīsu bhavesu appaṭisandhikatāya taṃ atikkamituṃ sakkhissatī’’ti maraṇeneva sattānaṃ saṃsāramocanaladdhikattā devatāya. Na hi matānaṃ katthaci paṭisandhi gacchati. Iminā atthena evameva bhavitabbanti iminā paresaṃ jīvitā voropanatthena evameva saṃsāramocanasabhāveneva bhavitabbaṃ. ‘‘Attanāpi attānaṃ jīvitā voropenti, aññamaññampi jīvitā voropentī’’ti (pārā. 162) vuttattā sabbānipi tāni pañcabhikkhusatāni jīvitā voropesīti idaṃ yebhuyyavasena vuttanti gahetabbaṃ. Tasmā ye attanāpi attānaṃ aññamaññañca jīvitā voropesuṃ, te puthujjanabhikkhū ṭhapetvā tadavasese ca puthujjanabhikkhū, sabbe ca ariye ayaṃ jīvitā voropesīti veditabbaṃ.
૧૬૪. એકીભાવતોતિ પવિવેકતો. ઉદ્દેસં પરિપુચ્છં ગણ્હન્તીતિ અત્તનો અત્તનો આચરિયાનં સન્તિકે ગણ્હન્તિ, ગહેત્વા ચ આચરિયેહિ સદ્ધિં ભગવન્તં ઉપટ્ઠહન્તિ. તદા પન ઉદ્દેસાદિદાયકા તનુભૂતેહિ ભિક્ખૂહિ ભગવન્તં ઉપગતા, તં સન્ધાય ભગવા પુચ્છતિ.
164.Ekībhāvatoti pavivekato. Uddesaṃ paripucchaṃ gaṇhantīti attano attano ācariyānaṃ santike gaṇhanti, gahetvā ca ācariyehi saddhiṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahanti. Tadā pana uddesādidāyakā tanubhūtehi bhikkhūhi bhagavantaṃ upagatā, taṃ sandhāya bhagavā pucchati.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૩. તતિયપારાજિકં • 3. Tatiyapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૩. તતિયપારાજિકં • 3. Tatiyapārājikaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / પઠમપઞ્ઞત્તિનિદાનવણ્ણના • Paṭhamapaññattinidānavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / પઠમપઞ્ઞત્તિનિદાનવણ્ણના • Paṭhamapaññattinidānavaṇṇanā
