| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
૧૮. સમુદ્દવગ્ગો
18. Samuddavaggo
૧. પઠમસમુદ્દસુત્તવણ્ણના
1. Paṭhamasamuddasuttavaṇṇanā
૨૨૮. યદિ ‘‘દુપ્પૂરણટ્ઠેન સમુદ્દનટ્ઠેના’’તિ ઇમિના અત્થદ્વયેન સાગરો ‘‘સમુદ્દો’’તિ વુચ્ચતિ, ચક્ખુસ્સેવેતં નિપ્પરિયાયતો યુજ્જતીતિ દસ્સેતું ‘‘યદી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દુપ્પૂરણટ્ઠેનાતિ પૂરેતું અસક્કુણેય્યભાવેન. સમુદ્દનટ્ઠેનાતિ સબ્બસો ઉપરૂપરિપક્ખિત્તગમનેન. મહાગઙ્ગાદિમહાનદીનં મહતા ઉદકોઘેન અનુસંવચ્છરં અનુપક્ખન્દમાનોપિ હિ સમુદ્દો પારિપૂરિં ન ગચ્છતિ, યઞ્ચ ભૂમિપદેસં ઓત્થરતિ, તં સમુદ્દભાવં નેતિ, અભાવં વા પાપુણાતિ અપયાતે સમુદ્દોદકે, તં વા અનુદકભાવપત્તિયા અતથમેવ હોતિ. કામઞ્ચેસ દુપ્પૂરણટ્ઠો સમુદ્દનટ્ઠો સાગરે લબ્ભતિ, તથાપિ તં દ્વયં ચક્ખુસ્મિંયેવ વિસેસતો લબ્ભતીતિ દસ્સેન્તો ‘‘તસ્સ હી’’તિઆદિમાહ. સમોસરન્તન્તિ સબ્બસો નીલાદિભાગેહિ ઓસરન્તં, આપાથં આગચ્છન્તન્તિ અત્થો. કાતું ન સક્કોતિ દુપ્પૂરણીયત્તા. સદોસગમનેન ગચ્છતિ સત્તસન્તાનસ્સ દુસ્સનતો. દુસ્સનટ્ઠતા ચસ્સ ચક્ખુદ્વારિકતણ્હાવસેન વેદિતબ્બા. યથા સમુદ્દે અપરાપરં પરિવત્તમાનો ઊમિયા વેગો સમુદ્દસ્સાતિ વુચ્ચતિ, એવં ચક્ખુસમુદ્દસ્સ પુરતો અપરાપરં પરિવત્તમાનં નીલાદિભેદં રૂપારમ્મણં ચક્ખુસ્સાતિ વત્તબ્બતં અરહતિ અનઞ્ઞસાધારણત્તાતિ વુત્તં ‘‘રૂપમયો વેગો’’તિ. અસમપેક્ખિતેતિ સમ્માદસ્સને રૂપે મનાપભાવં અમનાપભાવઞ્ચ ગહેત્વા, ‘‘ઇદં નામ મયા દિટ્ઠ’’ન્તિ અનુપધારેન્તસ્સ કેવલં સમૂહઘનવસેન ગણ્હન્તસ્સ ગહણં અસમપેક્ખનં. સહતીતિ અધિભવતિ, તંનિમિત્તં કઞ્ચિ વિકારં નાપજ્જતિ.
228. Yadi ‘‘duppūraṇaṭṭhena samuddanaṭṭhenā’’ti iminā atthadvayena sāgaro ‘‘samuddo’’ti vuccati, cakkhussevetaṃ nippariyāyato yujjatīti dassetuṃ ‘‘yadī’’tiādi vuttaṃ. Tattha duppūraṇaṭṭhenāti pūretuṃ asakkuṇeyyabhāvena. Samuddanaṭṭhenāti sabbaso uparūparipakkhittagamanena. Mahāgaṅgādimahānadīnaṃ mahatā udakoghena anusaṃvaccharaṃ anupakkhandamānopi hi samuddo pāripūriṃ na gacchati, yañca bhūmipadesaṃ ottharati, taṃ samuddabhāvaṃ neti, abhāvaṃ vā pāpuṇāti apayāte samuddodake, taṃ vā anudakabhāvapattiyā atathameva hoti. Kāmañcesa duppūraṇaṭṭho samuddanaṭṭho sāgare labbhati, tathāpi taṃ dvayaṃ cakkhusmiṃyeva visesato labbhatīti dassento ‘‘tassa hī’’tiādimāha. Samosarantanti sabbaso nīlādibhāgehi osarantaṃ, āpāthaṃ āgacchantanti attho. Kātuṃ na sakkoti duppūraṇīyattā. Sadosagamanena gacchati sattasantānassa dussanato. Dussanaṭṭhatā cassa cakkhudvārikataṇhāvasena veditabbā. Yathā samudde aparāparaṃ parivattamāno ūmiyā vego samuddassāti vuccati, evaṃ cakkhusamuddassa purato aparāparaṃ parivattamānaṃ nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ cakkhussāti vattabbataṃ arahati anaññasādhāraṇattāti vuttaṃ ‘‘rūpamayo vego’’ti. Asamapekkhiteti sammādassane rūpe manāpabhāvaṃ amanāpabhāvañca gahetvā, ‘‘idaṃ nāma mayā diṭṭha’’nti anupadhārentassa kevalaṃ samūhaghanavasena gaṇhantassa gahaṇaṃ asamapekkhanaṃ. Sahatīti adhibhavati, taṃnimittaṃ kañci vikāraṃ nāpajjati.
ઊમીતિ વીચિયો. આવટ્ટો આવટ્ટનવસેન પવત્તં ઉદકં. ગાહરક્ખસમકરાદયો ગાહરક્ખસો. યથા સમુદ્દે ઊમિયો ઉપરૂપરિ વત્તમાના અત્તનિ પતિતપુગ્ગલં અજ્ઝોત્થરિત્વા અનયબ્યસનં આપાદેન્તિ, તથા આવટ્ટગાહરક્ખસા. એવમેતે રાગાદયો કિલેસા સયં ઉપ્પન્નકસત્તે અજ્ઝોત્થરિત્વા અનયબ્યસનં આપાદેન્તિ, કિલેસુપ્પત્તિનિમિત્તતાય સત્તાનં અનયબ્યસનાપત્તિહેતુભૂતસ્સ ઊમિભયસ્સ આરમ્મણવસેન ચક્ખુસમુદ્દો ‘‘સઊમિસાવટ્ટો સગાહો સરક્ખસો’’તિ વુત્તો.
Ūmīti vīciyo. Āvaṭṭo āvaṭṭanavasena pavattaṃ udakaṃ. Gāharakkhasamakarādayo gāharakkhaso. Yathā samudde ūmiyo uparūpari vattamānā attani patitapuggalaṃ ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādenti, tathā āvaṭṭagāharakkhasā. Evamete rāgādayo kilesā sayaṃ uppannakasatte ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādenti, kilesuppattinimittatāya sattānaṃ anayabyasanāpattihetubhūtassa ūmibhayassa ārammaṇavasena cakkhusamuddo ‘‘saūmisāvaṭṭo sagāho sarakkhaso’’ti vutto.
ઊમિભયન્તિ એત્થ ભાયતિ એતસ્માતિ ભયં, ઊમીવ ભયં ઊમિભયં. કુજ્ઝનટ્ઠેન કોધો. સ્વેવ ચિત્તસ્સ ચ અભિમદ્દનવસેનુપ્પાદનત્થેન દળ્હં આયાસનટ્ઠેન ઉપાયાસો. એત્થ ચ અનેકવારં પવત્તિત્વા સત્તે અજ્ઝોત્થરિત્વા સીસં ઉક્ખિપિતું અદત્વા અનયબ્યસનનિપ્ફાદનેન કોધૂપાયાસસ્સ ઊમિસદિસતા દટ્ઠબ્બા. તથા કામગુણા કિલેસાભિભૂતે સત્તે માને વિય રૂપાદિવિસયસઙ્ખાતે અત્તનિ સંસારેત્વા યથા તતો બહિભૂતે નેક્ખમ્મે ચિત્તમ્પિ ન ઉપ્પજ્જતિ, એવં આવટ્ટેત્વા બ્યસનાપાદનેન આવટ્ટસદિસતા દટ્ઠબ્બા. યદા પન ગાહરક્ખસો આરક્ખરહિતં અત્તનો ગોચરભૂમિગતં પુરિસં અભિભુય્ય ગહેત્વા અગોચરે ઠિતમ્પિ ગોચરં નેત્વા ભેરવરૂપદસ્સનાદિના અત્તનો ઉપક્કમં કાતું અસમત્થં કત્વા અન્વાવિસિત્વા વણ્ણબલભોગઆયુસુખેહિ વિયોજેત્વા મહન્તં અનયબ્યસનં આપાદેતિ, એવં માતુગામોપિ યોનિસોમનસિકારરહિતં અવીરપુરિસં અત્તનો રૂપાદીહિ પલોભનવસેન અભિભુય્ય ગહેત્વા વા વીરજાતિયમ્પિ ઇત્થિકુત્તભૂતેહિ અત્તનો હાવભાવવિલાસેહિ ઇત્થિમાયાય અન્વાવિસિત્વા વા અવસં અત્તનો ઉપકારધમ્મે સીલાદયો સમ્પાદેતું અસમત્થં કરોન્તો ગુણવણ્ણાદીહિ વિયોજેત્વા મહન્તં અનયબ્યસનં આપાદેતિ, એવં માતુગામસ્સ ગાહરક્ખસસદિસતા દટ્ઠબ્બા. ઊમિભયન્તિ લક્ખણવચનં . યથા હિ ઊમિ ભાયિતબ્બટ્ઠેન ભયં, એવં આવટ્ટગાહરક્ખસાપીતિ ઊમિઆદિભયેન સભયન્તિ અત્થો વેદિતબ્બો. અન્તં અવસાનં ગતો, એવં પારં નિબ્બાનં ગતોતિ વુચ્ચતિ.
Ūmibhayanti ettha bhāyati etasmāti bhayaṃ, ūmīva bhayaṃ ūmibhayaṃ. Kujjhanaṭṭhena kodho. Sveva cittassa ca abhimaddanavasenuppādanatthena daḷhaṃ āyāsanaṭṭhena upāyāso. Ettha ca anekavāraṃ pavattitvā satte ajjhottharitvā sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā anayabyasananipphādanena kodhūpāyāsassa ūmisadisatā daṭṭhabbā. Tathā kāmaguṇā kilesābhibhūte satte māne viya rūpādivisayasaṅkhāte attani saṃsāretvā yathā tato bahibhūte nekkhamme cittampi na uppajjati, evaṃ āvaṭṭetvā byasanāpādanena āvaṭṭasadisatā daṭṭhabbā. Yadā pana gāharakkhaso ārakkharahitaṃ attano gocarabhūmigataṃ purisaṃ abhibhuyya gahetvā agocare ṭhitampi gocaraṃ netvā bheravarūpadassanādinā attano upakkamaṃ kātuṃ asamatthaṃ katvā anvāvisitvā vaṇṇabalabhogaāyusukhehi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmopi yonisomanasikārarahitaṃ avīrapurisaṃ attano rūpādīhi palobhanavasena abhibhuyya gahetvā vā vīrajātiyampi itthikuttabhūtehi attano hāvabhāvavilāsehi itthimāyāya anvāvisitvā vā avasaṃ attano upakāradhamme sīlādayo sampādetuṃ asamatthaṃ karonto guṇavaṇṇādīhi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmassa gāharakkhasasadisatā daṭṭhabbā. Ūmibhayanti lakkhaṇavacanaṃ . Yathā hi ūmi bhāyitabbaṭṭhena bhayaṃ, evaṃ āvaṭṭagāharakkhasāpīti ūmiādibhayena sabhayanti attho veditabbo. Antaṃ avasānaṃ gato, evaṃ pāraṃ nibbānaṃ gatoti vuccati.
પઠમસમુદ્દસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamasamuddasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. પઠમસમુદ્દસુત્તં • 1. Paṭhamasamuddasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૧. પઠમસમુદ્દસુત્તવણ્ણના • 1. Paṭhamasamuddasuttavaṇṇanā
