| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā |
૧૦. પઠમસઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના
10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
૪૧૦. દસમે બહૂનન્તિ દુબ્બલતાય અરઞ્ઞાદિસેવાય ચિત્તં સમાહિતં કાતું અસક્કોન્તાનં. દુક્ખસ્સન્તકિરિયાય તસ્મિં અત્તભાવે બુદ્ધવચનગ્ગહણધારણાદિસઙ્ખાતં બ્યઞ્જનપદમેવ પરમં અસ્સ, ન મગ્ગલાભોતિ પદપરમો. અભિસમ્ભુણિત્વાતિ નિપ્ફાદેત્વા. ધમ્મતો અપેતં ઉદ્ધમ્મં. પટિક્ખિત્તમેવાતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૨૦૪) વચનતો વુત્તં, ઇદમેવ વચનં સન્ધાય પાળિયમ્પિ ‘‘અટ્ઠ માસે’’તિઆદિ (પારા॰ ૪૦૯) વુત્તં.
410. Dasame bahūnanti dubbalatāya araññādisevāya cittaṃ samāhitaṃ kātuṃ asakkontānaṃ. Dukkhassantakiriyāya tasmiṃ attabhāve buddhavacanaggahaṇadhāraṇādisaṅkhātaṃ byañjanapadameva paramaṃ assa, na maggalābhoti padaparamo. Abhisambhuṇitvāti nipphādetvā. Dhammato apetaṃ uddhammaṃ. Paṭikkhittamevāti ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti (mahāva. 204) vacanato vuttaṃ, idameva vacanaṃ sandhāya pāḷiyampi ‘‘aṭṭha māse’’tiādi (pārā. 409) vuttaṃ.
તીહિ કોટીહીતિ અસુદ્ધમૂલેહિ. એત્થ ચ ભિક્ખૂનં ચતૂસુ કુલેસુ પક્કપિણ્ડિયાલોપભોજનનિસ્સિતતાય, મચ્છમંસભોજનવિરહિતસ્સ ચ કુલસ્સ દુલ્લભતાય તત્થ લદ્ધેસુ ભત્તબ્યઞ્જનેસુ મચ્છમંસસંસગ્ગસઙ્કાય, દુન્નિવારણતાય ચ ભિક્ખૂનં સરીરયાપનમ્પિ ન સિયાતિ ભગવતા મચ્છમંસં સબ્બથા અપ્પટિક્ખિપિત્વા તીહિ કોટીહિ અપરિસુદ્ધમેવ પટિક્ખિત્તં. યદિ હિ તં ભગવા સબ્બથા પટિક્ખિપેય્ય, ભિક્ખૂ મરમાનાપિ મચ્છાદિસંસગ્ગસઙ્કિતં ભત્તં ન ભુઞ્જેય્યું, તતો તણ્ડુલધઞ્ઞાદિં પટિગ્ગહેત્વા નિદહિત્વા સયં પચિત્વા ભુઞ્જિતું તદુપકરણભૂતં દાસિદાસં, ઉદુક્ખલમુસલાદિકઞ્ચ ભિક્ખૂનં પત્તાદિ વિય અવસ્સં ગહેતું અનુજાનિતબ્બં સિયાતિ તિત્થિયાનં વિય ગહટ્ઠાવાસો એવ સિયા, ન ભિક્ખુઆવાસોતિ વેદિતબ્બં. જાલં મચ્છબન્ધનં. વાગુરા મિગબન્ધની. કપ્પતીતિ યદિ તેસં વચનેન સઙ્કા ન વત્તતિ, વટ્ટતિ, ન તં વચનં લેસકપ્પં કાતું વટ્ટતિ. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘યત્થ ચ નિબ્બેમતિકો હોતિ, તં સબ્બં કપ્પતી’’તિ.
Tīhi koṭīhīti asuddhamūlehi. Ettha ca bhikkhūnaṃ catūsu kulesu pakkapiṇḍiyālopabhojananissitatāya, macchamaṃsabhojanavirahitassa ca kulassa dullabhatāya tattha laddhesu bhattabyañjanesu macchamaṃsasaṃsaggasaṅkāya, dunnivāraṇatāya ca bhikkhūnaṃ sarīrayāpanampi na siyāti bhagavatā macchamaṃsaṃ sabbathā appaṭikkhipitvā tīhi koṭīhi aparisuddhameva paṭikkhittaṃ. Yadi hi taṃ bhagavā sabbathā paṭikkhipeyya, bhikkhū maramānāpi macchādisaṃsaggasaṅkitaṃ bhattaṃ na bhuñjeyyuṃ, tato taṇḍuladhaññādiṃ paṭiggahetvā nidahitvā sayaṃ pacitvā bhuñjituṃ tadupakaraṇabhūtaṃ dāsidāsaṃ, udukkhalamusalādikañca bhikkhūnaṃ pattādi viya avassaṃ gahetuṃ anujānitabbaṃ siyāti titthiyānaṃ viya gahaṭṭhāvāso eva siyā, na bhikkhuāvāsoti veditabbaṃ. Jālaṃ macchabandhanaṃ. Vāgurā migabandhanī. Kappatīti yadi tesaṃ vacanena saṅkā na vattati, vaṭṭati, na taṃ vacanaṃ lesakappaṃ kātuṃ vaṭṭati. Teneva vakkhati ‘‘yattha ca nibbematiko hoti, taṃ sabbaṃ kappatī’’ti.
પવત્તમંસન્તિ આપણાદીસુ પવત્તં વિક્કાયિકં મતમંસં. ભિક્ખૂનંયેવ અત્થાય અકતન્તિ એત્થ અટ્ઠાનપ્પયુત્તો એવ-સદ્દો, ભિક્ખૂનં અત્થાય અકતમેવાતિ સમ્બન્ધિતબ્બં, તસ્મા ભિક્ખૂનઞ્ચ મઙ્ગલાદીનઞ્ચાતિ મિસ્સેત્વા કતમ્પિ ન વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બં. કેચિ પન યથાઠિતવસેન અવધારણં ગહેત્વા ‘‘વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તં ન સુન્દરં. ‘‘વત્ત’’ન્તિ ઇમિના આપત્તિ નત્થીતિ દસ્સેતિ.
Pavattamaṃsanti āpaṇādīsu pavattaṃ vikkāyikaṃ matamaṃsaṃ. Bhikkhūnaṃyeva atthāya akatanti ettha aṭṭhānappayutto eva-saddo, bhikkhūnaṃ atthāya akatamevāti sambandhitabbaṃ, tasmā bhikkhūnañca maṅgalādīnañcāti missetvā katampi na vaṭṭatīti veditabbaṃ. Keci pana yathāṭhitavasena avadhāraṇaṃ gahetvā ‘‘vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na sundaraṃ. ‘‘Vatta’’nti iminā āpatti natthīti dasseti.
કપ્પન્તિ અસઙ્ખેય્યકપ્પં, ‘‘આયુકપ્પ’’ન્તિપિ (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૪૧૦) કેચિ. મહાકપ્પસ્સ હિ ચતુત્થભાગો અસઙ્ખેય્યકપ્પો, તતો વીસતિમો ભાગો સઙ્ઘભેદકસ્સ આયુકપ્પન્તિ વદન્તિ, તં અટ્ઠકથાસુ કપ્પટ્ઠકથાય ન સમેતિ ‘‘કપ્પવિનાસે એવ મુચ્ચતી’’તિઆદિ (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૮૦૯) વચનતો. બ્રહ્મં પુઞ્ઞન્તિ સેટ્ઠં પુઞ્ઞં. કપ્પં સગ્ગમ્હીતિ એત્થ પટિસન્ધિપરમ્પરાય કપ્પટ્ઠતા વેદિતબ્બા.
Kappanti asaṅkheyyakappaṃ, ‘‘āyukappa’’ntipi (sārattha. ṭī. 2.410) keci. Mahākappassa hi catutthabhāgo asaṅkheyyakappo, tato vīsatimo bhāgo saṅghabhedakassa āyukappanti vadanti, taṃ aṭṭhakathāsu kappaṭṭhakathāya na sameti ‘‘kappavināse eva muccatī’’tiādi (vibha. aṭṭha. 809) vacanato. Brahmaṃ puññanti seṭṭhaṃ puññaṃ. Kappaṃ saggamhīti ettha paṭisandhiparamparāya kappaṭṭhatā veditabbā.
૪૧૧. લદ્ધિનાનાસંવાસકેનાતિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તકભાવેન ભાવપ્પધાનત્તા નિદ્દેસસ્સ. કમ્મનાનાસંવાસકેનાતિ ઉક્ખિત્તભાવેન. ‘‘ભેદાય પરક્કમેય્યા’’તિ વિસું વુત્તત્તા ભેદનસંવત્તનિકસ્સ અધિકરણસ્સ સમાદાય પગ્ગણ્હનતો પુબ્બેપિ પક્ખપરિયેસનાદિવસેન સઙ્ઘભેદાય પરક્કમન્તસ્સ સમનુભાસનકમ્મં કાતું વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બં. યોપિ ચાયં સઙ્ઘભેદો હોતીતિ સમ્બન્ધો.
411.Laddhinānāsaṃvāsakenāti ukkhittānuvattakabhāvena bhāvappadhānattā niddesassa. Kammanānāsaṃvāsakenāti ukkhittabhāvena. ‘‘Bhedāya parakkameyyā’’ti visuṃ vuttattā bhedanasaṃvattanikassa adhikaraṇassa samādāya paggaṇhanato pubbepi pakkhapariyesanādivasena saṅghabhedāya parakkamantassa samanubhāsanakammaṃ kātuṃ vaṭṭatīti veditabbaṃ. Yopi cāyaṃ saṅghabhedo hotīti sambandho.
કમ્મેનાતિ અપલોકનાદિના. ઉદ્દેસેનાતિ પાતિમોક્ખુદ્દેસેન. વોહારેનાતિ તાહિ તાહિ ઉપપત્તીહિ ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૩.૧૦-૩૯, ૪૨; ચૂળવ॰ ૩૫૨) વોહારેન, પરેસં પઞ્ઞાપનેનાતિ અત્થો. અનુસાવનાયાતિ અત્તનો લદ્ધિયા ગહણત્થમેવ અનુ પુનપ્પુનં કણ્ણમૂલે મન્તસાવનાય, કથનેનાતિ અત્થો. સલાકગ્ગાહેનાતિ એવં અનુસાવનાય તેસં ચિત્તં ઉપત્થમ્ભેત્વા અત્તનો પક્ખે પવિટ્ઠભાવસ્સ સઞ્ઞાણત્થં ‘‘ગણ્હથ ઇમં સલાક’’ન્તિ સલાકગ્ગાહેન. એત્થ ચ કમ્મમેવ, ઉદ્દેસો વા સઙ્ઘભેદે પધાનં કારણં, વોહારાદયો પન સઙ્ઘભેદસ્સ પુબ્બભાગાતિ વેદિતબ્બા. અબ્ભુસ્સિતન્તિ અબ્ભુગ્ગતં. અચ્છેય્યાતિ વિહરેય્ય.
Kammenāti apalokanādinā. Uddesenāti pātimokkhuddesena. Vohārenāti tāhi tāhi upapattīhi ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādinā (a. ni. 3.10-39, 42; cūḷava. 352) vohārena, paresaṃ paññāpanenāti attho. Anusāvanāyāti attano laddhiyā gahaṇatthameva anu punappunaṃ kaṇṇamūle mantasāvanāya, kathanenāti attho. Salākaggāhenāti evaṃ anusāvanāya tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā attano pakkhe paviṭṭhabhāvassa saññāṇatthaṃ ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena. Ettha ca kammameva, uddeso vā saṅghabhede padhānaṃ kāraṇaṃ, vohārādayo pana saṅghabhedassa pubbabhāgāti veditabbā. Abbhussitanti abbhuggataṃ. Accheyyāti vihareyya.
‘‘લજ્જી રક્ખિસ્સતી’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૨; પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૪૫) વચનતો આપત્તિભયેન આરોચનં લજ્જીનં એવ ભારોતિ આહ ‘‘લજ્જીહિ ભિક્ખૂહી’’તિ, અલજ્જિસ્સપિ અનારોચેન્તસ્સ આપત્તિયેવ. અપ્પટિનિસ્સજ્જતો દુક્કટન્તિ વિસું વિસું વદન્તાનં ગણનાય દુક્કટં. પહોન્તેનાતિ ગન્તું સમત્થેન, ઇચ્છન્તેનાતિ અત્થો. આપત્તિ પન અડ્ઢયોજનબ્ભન્તરેનેવ અગિલાનસ્સ વસેન વેદિતબ્બા.
‘‘Lajjī rakkhissatī’’ti (visuddhi. 1.42; pārā. aṭṭha. 1.45) vacanato āpattibhayena ārocanaṃ lajjīnaṃ eva bhāroti āha ‘‘lajjīhi bhikkhūhī’’ti, alajjissapi anārocentassa āpattiyeva. Appaṭinissajjato dukkaṭanti visuṃ visuṃ vadantānaṃ gaṇanāya dukkaṭaṃ. Pahontenāti gantuṃ samatthena, icchantenāti attho. Āpatti pana aḍḍhayojanabbhantareneva agilānassa vasena veditabbā.
૪૧૬. ઞત્તિયાદીહિ દુક્કટાદિસબ્ભાવં સન્ધાય ‘‘સઙ્ઘાદિસેસેન અનાપત્તી’’તિ વુત્તં. અસ્સાતિ દેવદત્તસ્સ. અપઞ્ઞત્તે સિક્ખાપદે સમનુભાસનકમ્મસ્સેવ અભાવતો ‘‘ન હિ પઞ્ઞત્તં સિક્ખાપદં વીતિક્કમન્તસ્સા’’તિ વુત્તં. સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેન્તેનેવ હિ સમનુભાસનકમ્મં અનુઞ્ઞાતં. ઉદ્દિસ્સ અનુઞ્ઞાતતોતિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, રોમન્થકસ્સ રોમન્થન’’ન્તિઆદિં (ચૂળવ॰ ૨૭૩) ઉદ્દિસ્સાનુઞ્ઞાતં સન્ધાય વદતિ. અનાપત્તિયન્તિ અનાપત્તિવારે. આપત્તિં રોપેતબ્બોતિ સમનુભાસનાય પાચિત્તિયઆપત્તિં રોપેતબ્બો. આપત્તિયેવ ન જાતાતિ સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિ ન જાતા એવ.
416. Ñattiyādīhi dukkaṭādisabbhāvaṃ sandhāya ‘‘saṅghādisesena anāpattī’’ti vuttaṃ. Assāti devadattassa. Apaññatte sikkhāpade samanubhāsanakammasseva abhāvato ‘‘na hi paññattaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamantassā’’ti vuttaṃ. Sikkhāpadaṃ paññapenteneva hi samanubhāsanakammaṃ anuññātaṃ. Uddissa anuññātatoti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, romanthakassa romanthana’’ntiādiṃ (cūḷava. 273) uddissānuññātaṃ sandhāya vadati. Anāpattiyanti anāpattivāre. Āpattiṃ ropetabboti samanubhāsanāya pācittiyaāpattiṃ ropetabbo. Āpattiyeva na jātāti saṅghādisesāpatti na jātā eva.
‘‘ન પટિનિસ્સજ્જામી’’તિ સઞ્ઞાય અભાવેન મુચ્ચનતો સઞ્ઞાવિમોક્ખં. સચિત્તકન્તિ ‘‘ન પટિનિસ્સજ્જામી’’તિ જાનનચિત્તેન સચિત્તકં. યો વિસઞ્ઞી વા ભીતો વા વિક્ખિત્તો વા ‘‘પટિનિસ્સજ્જિતબ્બ’’ન્તિપિ, ‘‘કમ્મં કરિસ્સતી’’તિ વા ન જાનાતિ, તસ્સ અનાપત્તિ. ભેદાય પરક્કમનં, ધમ્મકમ્મેન સમનુભાસનં, કમ્મવાચાપરિયોસાનં, ન પટિનિસ્સજ્જામીતિ ચિત્તેન અપ્પટિનિસ્સજ્જનન્તિ ઇમાનેત્થ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ.
‘‘Na paṭinissajjāmī’’ti saññāya abhāvena muccanato saññāvimokkhaṃ. Sacittakanti ‘‘na paṭinissajjāmī’’ti jānanacittena sacittakaṃ. Yo visaññī vā bhīto vā vikkhitto vā ‘‘paṭinissajjitabba’’ntipi, ‘‘kammaṃ karissatī’’ti vā na jānāti, tassa anāpatti. Bhedāya parakkamanaṃ, dhammakammena samanubhāsanaṃ, kammavācāpariyosānaṃ, na paṭinissajjāmīti cittena appaṭinissajjananti imānettha cattāri aṅgāni.
પઠમસઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૧૦. સઙ્ઘભેદસિક્ખાપદં • 10. Saṅghabhedasikkhāpadaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૧૦. પઠમસઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ૧૦. પઠમસઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ૧૦. પઠમસઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
