| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
૨. વિહારવગ્ગો
2. Vihāravaggo
૧. પઠમવિહારસુત્તવણ્ણના
1. Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā
૧૧. અડ્ઢમાસન્તિ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. પટિસલ્લીયિતુન્તિ યથાવુત્તં કાલં પટિ દિવસે દિવસે સમાપત્તિયં ધમ્મચિન્તાયં ચિત્તં નિલીયિતું. વિનેતબ્બોતિ સમુચ્છેદવિનયેન વિનેતબ્બો અરિયમગ્ગાધિગન્તબ્બો. તન્તિ દિટ્ઠાનુગતિઆપજ્જનં. અસ્સાતિ જનતાય. અપગચ્છતીતિ સત્થુ સન્તિકતો અપેતિ. સૂતિ નિપાતમત્તં.
11.Aḍḍhamāsanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Paṭisallīyitunti yathāvuttaṃ kālaṃ paṭi divase divase samāpattiyaṃ dhammacintāyaṃ cittaṃ nilīyituṃ. Vinetabboti samucchedavinayena vinetabbo ariyamaggādhigantabbo. Tanti diṭṭhānugatiāpajjanaṃ. Assāti janatāya. Apagacchatīti satthu santikato apeti. Sūti nipātamattaṃ.
પદેસેનાતિ એકદેસેન. સહ પદેસેનાતિ સપદેસો. સ્વાયં સપદેસો યસ્મા વેદનાવસેનેવ પાળિયં આગતો, તસ્મા પરમત્થધમ્મકોટ્ઠાસે વેદના અનવસેસતો લબ્ભતિ, તે ગણ્હન્તો ‘‘ખન્ધપદેસો’’તિઆદિમાહ. તં સબ્બન્તિ ખન્ધપદેસાદિકં સબ્બમ્પિ. ‘‘સમ્મસન્તો’’તિ પદસ્સ અત્થદસ્સનવસેન ‘‘પચ્ચવેક્ખન્તો’’તિ આહ. પચ્ચવેક્ખણા ઇધ સમ્મસનં નામ, ન વિપસ્સના. વિપસ્સનાસમ્મસનં પન ભગવતો વિસાખપુણ્ણમાયં એવ નિપ્ફન્નં, તસ્મા ભગવતો અઞ્ઞભૂમિકાપિ વેદના અઞ્ઞભૂમિકાનં સત્તાનં વિરુદ્ધા ઉપ્પજ્જતેવાતિ વુત્તં ‘‘યાવ ભવગ્ગા પવત્તા સુખા વેદના’’તિ. સબ્બાકારેનાતિ સરૂપતો સમુદયતો અત્થઙ્ગમતો અસ્સાદાદિતોતિ સબ્બાકારેન. પરિગ્ગણ્હન્તો ઉપપરિક્ખન્તો.
Padesenāti ekadesena. Saha padesenāti sapadeso. Svāyaṃ sapadeso yasmā vedanāvaseneva pāḷiyaṃ āgato, tasmā paramatthadhammakoṭṭhāse vedanā anavasesato labbhati, te gaṇhanto ‘‘khandhapadeso’’tiādimāha. Taṃ sabbanti khandhapadesādikaṃ sabbampi. ‘‘Sammasanto’’ti padassa atthadassanavasena ‘‘paccavekkhanto’’ti āha. Paccavekkhaṇā idha sammasanaṃ nāma, na vipassanā. Vipassanāsammasanaṃ pana bhagavato visākhapuṇṇamāyaṃ eva nipphannaṃ, tasmā bhagavato aññabhūmikāpi vedanā aññabhūmikānaṃ sattānaṃ viruddhā uppajjatevāti vuttaṃ ‘‘yāva bhavaggā pavattā sukhā vedanā’’ti. Sabbākārenāti sarūpato samudayato atthaṅgamato assādāditoti sabbākārena. Pariggaṇhanto upaparikkhanto.
નિપ્પદેસાનેવ અનવસેસાનેવ. ઇન્દ્રિયસતિપટ્ઠાનપદેસો સુવિઞ્ઞેય્યોતિ અનુદ્ધતો. અસ્સાતિ ભગવતો. ઠાનેતિ તસ્મિં તસ્મિં પચ્ચવેક્ખિતબ્બસઙ્ખાતે ઓકાસે. સા સા ચ વિહારસમાપત્તીતિ ખન્ધવસેન આયતનાદિવસેન ચ પવત્તિત્વા તેસં એકદેસભૂતં વેદનંયેવ પરિગ્ગહેત્વા તં સમ્મસિત્વા અનુક્કમેન સમાપન્ના ઝાનસમાપત્તિ ફલસમાપત્તિ ચ. ફલસમાપત્તિ હિ તથા સમ્મસિત્વા પુનપ્પુનં સમાપજ્જનવસેન અત્થતો અભિન્નાપિ અધિટ્ઠાનભૂતધમ્મભેદેન ભિન્ના વિય વુચ્ચતિ, યતો ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સભેદા દેવસિકં વળઞ્જનસમાપત્તિયો અટ્ઠકથાયં વુત્તા. કામં અઞ્ઞધમ્મવસેનપિ જાતા એવ, વેદનાવસેન પનેત્થ અભિનિવેસો કતો વેદનાનુભાવેન જાતા. કસ્મા એવં જાતાતિ? બુદ્ધાનં ઞાણપદસ્સ અન્તરવિભાગત્તા. તથા હિ ભગવા સકલમ્પિ અડ્ઢમાસં વેદનાવસેનેવ સમ્મસનં પવત્તેતિ, તદનુસારેન ચ તા વિહારસમાપત્તિયો સમાપજ્જિ. તયિદં અચ્છરિયં અનઞ્ઞસાધારણં ભિક્ખૂ પવેદેન્તો સત્થા – ‘‘યેન સ્વાહ’’ન્તિઆદિમવોચ.
Nippadesāneva anavasesāneva. Indriyasatipaṭṭhānapadeso suviññeyyoti anuddhato. Assāti bhagavato. Ṭhāneti tasmiṃ tasmiṃ paccavekkhitabbasaṅkhāte okāse. Sā sā ca vihārasamāpattīti khandhavasena āyatanādivasena ca pavattitvā tesaṃ ekadesabhūtaṃ vedanaṃyeva pariggahetvā taṃ sammasitvā anukkamena samāpannā jhānasamāpatti phalasamāpatti ca. Phalasamāpatti hi tathā sammasitvā punappunaṃ samāpajjanavasena atthato abhinnāpi adhiṭṭhānabhūtadhammabhedena bhinnā viya vuccati, yato catuvīsatikoṭisatasahassabhedā devasikaṃ vaḷañjanasamāpattiyo aṭṭhakathāyaṃ vuttā. Kāmaṃ aññadhammavasenapi jātā eva, vedanāvasena panettha abhiniveso kato vedanānubhāvena jātā. Kasmā evaṃ jātāti? Buddhānaṃ ñāṇapadassa antaravibhāgattā. Tathā hi bhagavā sakalampi aḍḍhamāsaṃ vedanāvaseneva sammasanaṃ pavatteti, tadanusārena ca tā vihārasamāpattiyo samāpajji. Tayidaṃ acchariyaṃ anaññasādhāraṇaṃ bhikkhū pavedento satthā – ‘‘yena svāha’’ntiādimavoca.
અકુસલાવાતિ પાણાતિપાત-અદિન્નાદાન-કામેસુમિચ્છાચાર-મુસાવાદ-પિસુણવાચાસમ્ફપ્પલાપ-અભિજ્ઝા-બ્યાપાદવસેન તંતંમિચ્છાદસ્સનવસેન ચ અકુસલા વેદના એવ હોતિ. બ્રહ્મલોકાદીસુ ઉપ્પજ્જિત્વા તત્થ નિચ્ચા ધુવા ભવિસ્સામાતિ એવં દિટ્ઠિં ઉપનિસ્સાયાતિ યોજેતબ્બં. દેવકુલાદીસુ દેવપૂજત્થં, સબ્બજનપરિભોગત્થં વા માલાવચ્છં રોપેન્તિ. વધબન્ધનાદીનીતિ આદિ-સદ્દેન અદિન્નાદાન-મિચ્છાચાર-મુસાવાદ-પિસુણવાચા-સમ્ફપ્પલાપાદીનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. દિટ્ઠધમ્મવિપાકસ્સ અપચુરત્તા અપાકટત્તા ચ ‘‘ભવન્તરગતાન’’ન્તિ વુત્તં.
Akusalāvāti pāṇātipāta-adinnādāna-kāmesumicchācāra-musāvāda-pisuṇavācāsamphappalāpa-abhijjhā-byāpādavasena taṃtaṃmicchādassanavasena ca akusalā vedanā eva hoti. Brahmalokādīsu uppajjitvā tattha niccā dhuvā bhavissāmāti evaṃ diṭṭhiṃ upanissāyāti yojetabbaṃ. Devakulādīsu devapūjatthaṃ, sabbajanaparibhogatthaṃ vā mālāvacchaṃ ropenti. Vadhabandhanādīnīti ādi-saddena adinnādāna-micchācāra-musāvāda-pisuṇavācā-samphappalāpādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Diṭṭhadhammavipākassa apacurattā apākaṭattā ca ‘‘bhavantaragatāna’’nti vuttaṃ.
ઇતિ નેસન્તિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો આદિઅત્થો, પકારત્થો વા. તેન યથા ફરુસવાચાવસેન, એવં તદઞ્ઞેસમ્પિ અકુસલકમ્માનં વસેન સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા અકુસલવેદનાપ્પવત્તિ યથારહં નીહરિત્વા વત્તબ્બા. એસેવ નયોતિ ઇમિના યથા મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા ચ કુસલાકુસલવિપાકવેદના સહજાતકોટિયા ઉપનિસ્સયકોટિયા ચ વસેન યથારહં યોજેત્વા દસ્સિતા, એવં મિચ્છાસઙ્કપ્પપચ્ચયાદીસુપિ યથારહં યોજેત્વા દસ્સેતબ્બાતિ ઇમમત્થં અતિદિસતિ. છન્દપચ્ચયાતિ એત્થ તણ્હાછન્દસહિતો કત્તુકામતાછન્દો અધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘છન્દપચ્ચયાતિઆદીસુ પન છન્દપચ્ચયા અટ્ઠલોભસહગતચિત્તસમ્પયુત્તા વેદના વેદિતબ્બા’’તિ. વિતક્કપચ્ચયાતિ એત્થ અપ્પનાપ્પત્તોવ વિતક્કો અધિપ્પેતોતિ વુત્તં ‘‘વિતક્કપચ્ચયા પઠમજ્ઝાનવેદનાવા’’તિ. વિતક્કપચ્ચયા પઠમજ્ઝાનવેદનાય ગહિતત્તા ‘‘ઠપેત્વા પઠમજ્ઝાન’’ન્તિ. ઉપરિ તિસ્સો રૂપાવચરા, હેટ્ઠા તિસ્સો અરૂપાવચરા એવં સેસા છ સઞ્ઞાસમાપત્તિવેદના.
Iti nesanti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā. Tena yathā pharusavācāvasena, evaṃ tadaññesampi akusalakammānaṃ vasena sammādiṭṭhipaccayā akusalavedanāppavatti yathārahaṃ nīharitvā vattabbā. Eseva nayoti iminā yathā micchādiṭṭhipaccayā sammādiṭṭhipaccayā ca kusalākusalavipākavedanā sahajātakoṭiyā upanissayakoṭiyā ca vasena yathārahaṃ yojetvā dassitā, evaṃ micchāsaṅkappapaccayādīsupi yathārahaṃ yojetvā dassetabbāti imamatthaṃ atidisati. Chandapaccayāti ettha taṇhāchandasahito kattukāmatāchando adhippetoti āha ‘‘chandapaccayātiādīsu pana chandapaccayā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttā vedanā veditabbā’’ti. Vitakkapaccayāti ettha appanāppattova vitakko adhippetoti vuttaṃ ‘‘vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanāvā’’ti. Vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanāya gahitattā ‘‘ṭhapetvā paṭhamajjhāna’’nti. Upari tisso rūpāvacarā, heṭṭhā tisso arūpāvacarā evaṃ sesā cha saññāsamāpattivedanā.
તિણ્ણન્તિ છન્દવિતક્કસઞ્ઞાનં. અવૂપસમેતિ પટિપક્ખેન અવૂપસમિતે. તિણ્ણઞ્હિ તેસં સહભાવેન પચ્ચયતા અટ્ઠલોભસહગતચિત્તેસુ એવ. તત્થ યં વત્તબ્બં તં વુત્તમેવ. છન્દમત્તસ્સાતિ તેસુ તીસુ છન્દમત્તસ્સ. વૂપસમે પઠમજ્ઝાનવેદનાવ અપ્પનાપ્પત્તસ્સ અધિપ્પેતત્તા. છન્દવિતક્કાનં વૂપસમે દુતિયજ્ઝાનાદિવેદના અધિપ્પેતા સઞ્ઞાય અવૂપસન્તત્તા. દુતિયજ્ઝાનાદિવેદનાગહણેન હિ સબ્બા સઞ્ઞાસમાપત્તિયો ચ ગહિતાવ હોન્તિ. તિણ્ણમ્પિ વૂપસમેતિ છન્દવિતક્કસઞ્ઞાનં વૂપસમે નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનવેદના અધિપ્પેતા. ભવગ્ગપ્પત્તસઞ્ઞા હિ વૂપસમન્તિ છન્દસઙ્કપ્પાનં અચ્ચન્તસુખુમભાવપ્પત્તિયા. હેટ્ઠા ‘‘સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા’’તિ એત્થ સમ્માદિટ્ઠિગ્ગહણેન હેટ્ઠિમમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિપિ ગહિતાવ હોતીતિ આહ – ‘‘અપ્પત્તસ્સ પત્તિયાતિ અરહત્તફલસ્સ પત્તત્થાયા’’તિ. અથ વા હેટ્ઠિમમગ્ગાધિગમેન વિના અગ્ગમગ્ગો નત્થીતિ હેટ્ઠિમમગ્ગાધિગમં અત્થાપન્નં કત્વા ‘‘અરહત્તફલસ્સ પત્તત્થાયા’’તિ વુત્તં. આયમેતિ ફલેન મિસ્સિતો હોતિ એતેનાતિ આયામો, સમ્માવાયામોતિ આહ ‘‘અત્થિ આયામન્તિ અત્થિ વીરિય’’ન્તિ. તસ્સ વીરિયારમ્ભસ્સાતિ અઞ્ઞાધિગમકારણસ્સ સમ્માવાયામસ્સ વસેન. પાળિયં ઠાન-સદ્દો કારણપરિયાયોતિ આહ – ‘‘અરહત્તફલસ્સ કારણે’’તિ. તપ્પચ્ચયાતિ એત્થ તં-સદ્દેન ‘‘ઠાને’’તિ વુત્તકારણમેવ પચ્ચામટ્ઠન્તિ આહ – ‘‘અરહત્તસ્સ ઠાનપચ્ચયા’’તિ. ચતુમગ્ગસહજાતાતિ એતેન ‘‘અરહત્તફલસ્સ પત્તત્થાયા’’તિ એત્થ હેટ્ઠિમમગ્ગાનં અત્થાપત્તિવસેન ગહિતભાવમેવ જોતેતિ. કેચિ પન ‘‘ચતુમગ્ગસહજાતાતિ વત્વા નિબ્બત્તિતલોકુત્તરવેદનાતિ ભૂતકથનં વિસેસનં. નિબ્બત્તિતલોકુત્તરવેદનાતિ પઠમં અપેક્ખિતબ્બં, પચ્છા ચતુમગ્ગસહજાતા’’તિ વદન્તિ.
Tiṇṇanti chandavitakkasaññānaṃ. Avūpasameti paṭipakkhena avūpasamite. Tiṇṇañhi tesaṃ sahabhāvena paccayatā aṭṭhalobhasahagatacittesu eva. Tattha yaṃ vattabbaṃ taṃ vuttameva. Chandamattassāti tesu tīsu chandamattassa. Vūpasame paṭhamajjhānavedanāva appanāppattassa adhippetattā. Chandavitakkānaṃ vūpasame dutiyajjhānādivedanā adhippetā saññāya avūpasantattā. Dutiyajjhānādivedanāgahaṇena hi sabbā saññāsamāpattiyo ca gahitāva honti. Tiṇṇampi vūpasameti chandavitakkasaññānaṃ vūpasame nevasaññānāsaññāyatanavedanā adhippetā. Bhavaggappattasaññā hi vūpasamanti chandasaṅkappānaṃ accantasukhumabhāvappattiyā. Heṭṭhā ‘‘sammādiṭṭhipaccayā’’ti ettha sammādiṭṭhiggahaṇena heṭṭhimamaggasammādiṭṭhipi gahitāva hotīti āha – ‘‘appattassa pattiyāti arahattaphalassa pattatthāyā’’ti. Atha vā heṭṭhimamaggādhigamena vinā aggamaggo natthīti heṭṭhimamaggādhigamaṃ atthāpannaṃ katvā ‘‘arahattaphalassa pattatthāyā’’ti vuttaṃ. Āyameti phalena missito hoti etenāti āyāmo, sammāvāyāmoti āha ‘‘atthi āyāmanti atthi vīriya’’nti. Tassa vīriyārambhassāti aññādhigamakāraṇassa sammāvāyāmassa vasena. Pāḷiyaṃ ṭhāna-saddo kāraṇapariyāyoti āha – ‘‘arahattaphalassa kāraṇe’’ti. Tappaccayāti ettha taṃ-saddena ‘‘ṭhāne’’ti vuttakāraṇameva paccāmaṭṭhanti āha – ‘‘arahattassa ṭhānapaccayā’’ti. Catumaggasahajātāti etena ‘‘arahattaphalassa pattatthāyā’’ti ettha heṭṭhimamaggānaṃ atthāpattivasena gahitabhāvameva joteti. Keci pana ‘‘catumaggasahajātāti vatvā nibbattitalokuttaravedanāti bhūtakathanaṃ visesanaṃ. Nibbattitalokuttaravedanāti paṭhamaṃ apekkhitabbaṃ, pacchā catumaggasahajātā’’ti vadanti.
પઠમવિહારસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. પઠમવિહારસુત્તં • 1. Paṭhamavihārasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૧. પઠમવિહારસુત્તવણ્ણના • 1. Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā
