Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā)

    નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    સંયુત્તનિકાયે

    Saṃyuttanikāye

    નિદાનવગ્ગ-અટ્ઠકથા

    Nidānavagga-aṭṭhakathā

    ૧. નિદાનસંયુત્તં

    1. Nidānasaṃyuttaṃ

    ૧. બુદ્ધવગ્ગો

    1. Buddhavaggo

    ૧. પટિચ્ચસમુપ્પાદસુત્તવણ્ણના

    1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā

    . એવં મે સુતન્તિ – નિદાનવગ્ગે પઠમં પટિચ્ચસમુપ્પાદસુત્તં. તત્રાયં અનુપુબ્બપદવણ્ણના – તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસીતિ, એત્થ તત્રાતિ દેસકાલપરિદીપનં. તઞ્હિ ‘‘યં સમયં વિહરતિ, તત્ર સમયે, યસ્મિઞ્ચ જેતવને વિહરતિ, તત્ર જેતવને’’તિ દીપેતિ. ભાસિતબ્બયુત્તે વા દેસકાલે દીપેતિ. ન હિ ભગવા અયુત્તે દેસે કાલે ચ ધમ્મં ભાસતિ. ‘‘અકાલો ખો તાવ બાહિયા’’તિઆદિ (ઉદા॰ ૧૦) ચેત્થ સાધકં. ખોતિ પદપૂરણમત્તે, અવધારણે આદિકાલત્થે વા નિપાતો. ભગવાતિ લોકગરુદીપનં. ભિક્ખૂતિ કથાસવનયુત્તપુગ્ગલવચનં. અપિચેત્થ ‘‘ભિક્ખકોતિ ભિક્ખુ, ભિક્ખાચરિયં અજ્ઝૂપગતોતિ ભિક્ખૂ’’તિઆદિના (પારા॰ ૪૫; વિભ॰ ૫૧૦) નયેન વચનત્થો વેદિતબ્બો. આમન્તેસીતિ આલપિ, અભાસિ, સમ્બોધેસિ, અયમેત્થ અત્થો. અઞ્ઞત્ર પન ઞાપનેપિ હોતિ. યથાહ – ‘‘આમન્તયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે’’તિ. પક્કોસનેપિ. યથાહ – ‘‘એહિ ત્વં, ભિક્ખુ, મમ વચનેન સારિપુત્તં આમન્તેહી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૯.૧૧). ભિક્ખવોતિ આમન્તનાકારદીપનં. તઞ્ચ ભિક્ખનસીલતાદિગુણયોગસિદ્ધત્તા વુત્તં. ભિક્ખનસીલતાગુણયુત્તોપિ હિ ભિક્ખુ, ભિક્ખનધમ્મતાગુણયુત્તોપિ ભિક્ખને સાધુકારિતાગુણયુત્તોપીતિ સદ્દવિદૂ મઞ્ઞન્તિ. તેન ચ તેસં ભિક્ખનસીલતાદિગુણયોગસિદ્ધેન વચનેન હીનાધિકજનસેવિતવુત્તિં પકાસેન્તો ઉદ્ધતદીનભાવનિગ્ગહં કરોતિ. ‘‘ભિક્ખવો’’તિ ઇમિના ચ કરુણાવિપ્ફારસોમ્મહદયનયનનિપાતપુબ્બઙ્ગમેન વચનેન તે અત્તનો અભિમુખે કરોન્તો તેનેવ કથેતુકમ્યતાદીપકેન નેસં વચનેન સોતુકમ્યતં જનેતિ, તેનેવ ચ સમ્બોધનત્થેન સાધુકં મનસિકારેપિ નિયોજેતિ. સાધુકં મનસિકારાયત્તા હિ સાસનસમ્પત્તિ.

    1.Evaṃme sutanti – nidānavagge paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasuttaṃ. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā – tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesīti, ettha tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi ‘‘yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye, yasmiñca jetavane viharati, tatra jetavane’’ti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle ca dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte, avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhūpagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 510) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi, abhāsi, sambodhesi, ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11). Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca tesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitavuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhavo’’ti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano abhimukhe karonto teneva kathetukamyatādīpakena nesaṃ vacanena sotukamyataṃ janeti, teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ manasikārepi niyojeti. Sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    અપરેસુપિ દેવમનુસ્સેસુ વિજ્જમાનેસુ કસ્મા ભિક્ખૂયેવ આમન્તેસીતિ ચે? જેટ્ઠસેટ્ઠાસન્નસદાસન્નિહિતભાવતો. સબ્બપરિસસાધારણા હિ ભગવતો ધમ્મદેસના, પરિસાય જેટ્ઠા ભિક્ખૂ પઠમં ઉપ્પન્નત્તા, સેટ્ઠા અનગારિયભાવં આદિં કત્વા સત્થુચરિયાનુવિધાયકત્તા સકલસાસનપટિગ્ગાહકત્તા ચ, આસન્ના તત્થ નિસિન્નેસુ સત્થુસન્તિકત્તા, સદાસન્નિહિતા સત્થુસન્તિકાવચરત્તાતિ. અપિચ તે ધમ્મદેસનાય ભાજનં યથાનુસિટ્ઠં પટિપત્તિસબ્ભાવતો. વિસેસતો ચ એકચ્ચે ભિક્ખૂયેવ સન્ધાય અયં દેસનાપીતિ એવં આમન્તેસિ.

    Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā, parisāya jeṭṭhā bhikkhū paṭhamaṃ uppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu satthusantikattā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato. Visesato ca ekacce bhikkhūyeva sandhāya ayaṃ desanāpīti evaṃ āmantesi.

    કિમત્થં પન ભગવા ધમ્મં દેસેન્તો પઠમં ભિક્ખૂ આમન્તેસિ, ન ધમ્મમેવ દેસેસીતિ? સતિજનનત્થં. ભિક્ખૂ અઞ્ઞં ચિન્તેન્તાપિ વિક્ખિત્તચિત્તાપિ ધમ્મં પચ્ચવેક્ખન્તાપિ કમ્મટ્ઠાનં મનસિકરોન્તાપિ નિસિન્ના હોન્તિ. તે અનામન્તેત્વા ધમ્મે દેસિયમાને ‘‘અયં દેસના કિંનિદાના કિંપચ્ચયા કતમાય અટ્ઠુપ્પત્તિયા દેસિતા’’તિ સલ્લક્ખેતું અસક્કોન્તા દુગ્ગહિતં વા ગણ્હેય્યું, ન વા ગણ્હેય્યું, તેન નેસં સતિજનનત્થં ભગવા પઠમં આમન્તેત્વા પચ્છા ધમ્મં દેસેતિ.

    Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti. Te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ, tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    ભદન્તેતિ ગારવવચનમેતં, સત્થુનો પટિવચનદાનં વા. અપિચેત્થ ‘‘ભિક્ખવો’’તિ વદમાનો ભગવા ભિક્ખૂ આલપતિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ વદમાના તે ભગવન્તં પચ્ચાલપન્તિ. તથા હિ ‘‘ભિક્ખવો’’તિ ભગવા આભાસતિ, ‘‘ભદન્તે’’તિ પચ્ચાભાસન્તિ. ‘‘ભિક્ખવો’’તિ પટિવચનં દાપેતિ, ‘‘ભદન્તે’’તિ પટિવચનં દેન્તિ. તે ભિક્ખૂતિ યે ભગવા આમન્તેસિ, તે. ભગવતો પચ્ચસ્સોસુન્તિ ભગવતો આમન્તનં પતિઅસ્સોસું, અભિમુખા હુત્વા સુણિંસુ સમ્પટિચ્છિંસુ પટિગ્ગહેસુન્તિ અત્થો. ભગવા એતદવોચાતિ, ભગવા એતં ઇદાનિ વત્તબ્બં સકલસુત્તં અવોચ. એત્તાવતા યં આયસ્મતા આનન્દેન અત્થબ્યઞ્જનસમ્પન્નસ્સ બુદ્ધાનં દેસનાઞાણગમ્ભીરભાવસંસૂચકસ્સ ઇમસ્સ સુત્તસ્સ સુખાવગાહણત્થં કાલદેસદેસકપરિસાપદેસપ્પટિમણ્ડિતં નિદાનં ભાસિતં, તસ્સ અત્થવણ્ણના સમત્તા.

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā. Apicettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā hi ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ābhāsati, ‘‘bhadante’’ti paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ patiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti, bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ avoca. Ettāvatā yaṃ āyasmatā ānandena atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesappaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.

    ઇદાનિ પટિચ્ચસમુપ્પાદં વોતિઆદિના નયેન ભગવતા નિક્ખિત્તસ્સ સુત્તસ્સ સંવણ્ણનાય ઓકાસો અનુપ્પત્તો. સા પનેસા સુત્તવણ્ણના યસ્મા સુત્તનિક્ખેપં વિચારેત્વા વુચ્ચમાના પાકટા હોતિ, તસ્મા સુત્તનિક્ખેપં તાવ વિચારેસ્સામ. ચત્તારો હિ સુત્તનિક્ખેપા – અત્તજ્ઝાસયો, પરજ્ઝાસયો, પુચ્છાવસિકો, અટ્ઠુપ્પત્તિકોતિ. તત્થ યાનિ સુત્તાનિ ભગવા પરેહિ અનજ્ઝિટ્ઠો કેવલં અત્તનો અજ્ઝાસયેનેવ કથેતિ, સેય્યથિદં – દસબલસુત્તન્તહારકો ચન્દોપમ-વીણોપમ-સમ્મપ્પધાન-ઇદ્ધિપાદ-ઇન્દ્રિયબલ-બોજ્ઝઙ્ગમગ્ગઙ્ગ-સુત્તન્તહારકોતિ એવમાદીનિ, તેસં અત્તજ્ઝાસયો નિક્ખેપો.

    Idāni paṭiccasamuppādaṃ votiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa saṃvaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicāressāma. Cattāro hi suttanikkhepā – attajjhāsayo, parajjhāsayo, pucchāvasiko, aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva katheti, seyyathidaṃ – dasabalasuttantahārako candopama-vīṇopama-sammappadhāna-iddhipāda-indriyabala-bojjhaṅgamaggaṅga-suttantahārakoti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.

    યાનિ પન ‘‘પરિપક્કા ખો રાહુલસ્સ વિમુત્તિપરિપાચનીયા ધમ્મા. યંનૂનાહં રાહુલં ઉત્તરિં આસવાનં ખયે વિનેય્ય’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૧૨૧; મ॰ નિ॰ ૩.૪૧૬) એવં પરેસં અજ્ઝાસયં ખન્તિં નિજ્ઝાનક્ખમં મનં અભિનીહારં બુજ્ઝનભાવઞ્ચ અપેક્ખિત્વા પરજ્ઝાસયવસેન કથિતાનિ, સેય્યથિદં – ચૂળરાહુલોવાદસુત્તં, મહારાહુલોવાદસુત્તં, ધમ્મચક્કપ્પવત્તનં, અનત્તલક્ખણસુત્તં, આસીવિસોપમસુત્તં, ધાતુવિભઙ્ગસુત્તન્તિ, એવમાદીનિ, તેસં પરજ્ઝાસયો નિક્ખેપો.

    Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā. Yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ nijjhānakkhamaṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca apekkhitvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – cūḷarāhulovādasuttaṃ, mahārāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanaṃ, anattalakkhaṇasuttaṃ, āsīvisopamasuttaṃ, dhātuvibhaṅgasuttanti, evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.

    ભગવન્તં પન ઉપસઙ્કમિત્વા ચતસ્સો પરિસા ચત્તારો વણ્ણા નાગા સુપણ્ણા ગન્ધબ્બા અસુરા યક્ખા મહારાજાનો તાવતિંસાદયો દેવા મહાબ્રહ્માતિ એવમાદયો ‘‘બોજ્ઝઙ્ગા બોજ્ઝઙ્ગાતિ, ભન્તે, વુચ્ચન્તિ – (સં॰ નિ॰ ૫.૨૦૨) નીવરણા નીવરણાતિ, ભન્તે, વુચ્ચન્તિ – ઇમે નુ ખો, ભન્તે, પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા, કિંસૂધ વિત્તં પુરિસસ્સ સેટ્ઠ’’ન્તિઆદિના (સં॰ નિ॰ ૧.૨૪૬; સુ॰ નિ॰ ૧૮૩) નયેન પઞ્હં પુચ્છન્તિ. એવં પુટ્ઠેન ભગવતા યાનિ કથિતાનિ બોજ્ઝઙ્ગસંયુત્તાદીનિ, યાનિ વા પનઞ્ઞાનિપિ દેવતાસંયુત્ત, મારસંયુત્ત, બ્રહ્મસંયુત્ત, સક્કપઞ્હ, ચૂળવેદલ્લ, મહાવેદલ્લ, સામઞ્ઞફલઆળવક, સૂચિલોમ, ખરલોમસુત્તાદીનિ, તેસં પુચ્છાવસિકો નિક્ખેપો.

    Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā catasso parisā cattāro vaṇṇā nāgā supaṇṇā gandhabbā asurā yakkhā mahārājāno tāvatiṃsādayo devā mahābrahmāti evamādayo ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgāti, bhante, vuccanti – (saṃ. ni. 5.202) nīvaraṇā nīvaraṇāti, bhante, vuccanti – ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā, kiṃsūdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 183) nayena pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni, yāni vā panaññānipi devatāsaṃyutta, mārasaṃyutta, brahmasaṃyutta, sakkapañha, cūḷavedalla, mahāvedalla, sāmaññaphalaāḷavaka, sūciloma, kharalomasuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.

    યાનિ પન તાનિ ઉપ્પન્નં કારણં પટિચ્ચ કથિતાનિ, સેય્યથિદં – ધમ્મદાયાદં. ચૂળસીહનાદસુત્તં પુત્તમંસૂપમં દારુક્ખન્ધૂપમં અગ્ગિક્ખન્ધૂપમં ફેણપિણ્ડૂપમં પારિચ્છત્તકૂપમન્તિ એવમાદીનિ, તેસં અટ્ઠુપ્પત્તિકો નિક્ખેપો.

    Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ – dhammadāyādaṃ. Cūḷasīhanādasuttaṃ puttamaṃsūpamaṃ dārukkhandhūpamaṃ aggikkhandhūpamaṃ pheṇapiṇḍūpamaṃ pāricchattakūpamanti evamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.

    એવમેતેસુ ચતૂસુ નિક્ખેપેસુ ઇમસ્સ પટિચ્ચસમુપ્પાદસુત્તસ્સ પરજ્ઝાસયો નિક્ખેપો. પરપુગ્ગલજ્ઝાસયવસેન હિદં ભગવતા નિક્ખિત્તં. કતમેસં પુગ્ગલાનં અજ્ઝાસયવસેનાતિ? ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂનં. ચત્તારો હિ પુગ્ગલા ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ નેય્યો પદપરમોતિ. તત્થ યસ્સ પુગ્ગલસ્સ સહ ઉદાહટવેલાય ધમ્માભિસમયો હોતિ, અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ. યસ્સ પુગ્ગલસ્સ સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ વિત્થારેન અત્થે વિભજિયમાને ધમ્માભિસમયો હોતિ, અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ. યસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉદ્દેસતો પરિપુચ્છતો યોનિસો મનસિકરોતો, કલ્યાણમિત્તે સેવતો, ભજતો, પયિરુપાસતો, અનુપુબ્બેન ધમ્માભિસમયો હોતિ, અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો નેય્યો. યસ્સ પુગ્ગલસ્સ બહુમ્પિ સુણતો, બહુમ્પિ ધારયતો, બહુમ્પિ વાચયતો ન તાય જાતિયા ધમ્માભિસમયો હોતિ, અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો પદપરમો. ઇતિ ઇમેસુ ચતૂસુ પુગ્ગલેસુ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂપુગ્ગલાનં અજ્ઝાસયવસેન ઇદં સુત્તં નિક્ખિત્તં.

    Evametesu catūsu nikkhepesu imassa paṭiccasamuppādasuttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parapuggalajjhāsayavasena hidaṃ bhagavatā nikkhittaṃ. Katamesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasenāti? Ugghaṭitaññūnaṃ. Cattāro hi puggalā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti. Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto, kalyāṇamitte sevato, bhajato, payirupāsato, anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato, bahumpi dhārayato, bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Iti imesu catūsu puggalesu ugghaṭitaññūpuggalānaṃ ajjhāsayavasena idaṃ suttaṃ nikkhittaṃ.

    તદા કિર પઞ્ચસતા જનપદવાસિકા ભિક્ખૂ સબ્બેવ એકચરા દ્વિચરા તિચરા ચતુચરા પઞ્ચચરા સભાગવુત્તિનો ધુતઙ્ગધરા આરદ્ધવીરિયા યુત્તયોગા વિપસ્સકા સણ્હં સુખુમં સુઞ્ઞતં પચ્ચયાકારદેસનં પત્થયમાના સાયન્હસમયે ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા, વન્દિત્વા, રત્તકમ્બલસાણિયા પરિક્ખિપમાના વિય દેસનં પચ્ચાસીસમાના પરિવારેત્વા નિસીદિંસુ. તેસં અજ્ઝાસયવસેન ભગવા ઇદં સુત્તં આરભિ. યથા હિ છેકો ચિત્તકારો અપરિકમ્મકતભિત્તિં લભિત્વા, ન આદિતોવ રૂપં સમુટ્ઠાપેસિ, મહામત્તિકલેપાદીહિ પન ભિત્તિપરિકમ્મં તાવ કત્વા , કતપરિકમ્માય ભિત્તિયા રૂપં સમુટ્ઠાપેતિ, કતપરિકમ્મં પન ભિત્તિં લભિત્વા, ભિત્તિપરિકમ્મબ્યાપારં અકત્વા, રઙ્ગજાતાનિ યોજેત્વા, વટ્ટિકં વા તૂલિકં વા આદાય રૂપમેવ સમુટ્ઠાપેતિ, એવમેવ ભગવા અકતાભિનિવેસં આદિકમ્મિકકુલપુત્તં લભિત્વા નાસ્સ આદિતોવ અરહત્તપદટ્ઠાનં સણ્હં સુખુમં સુઞ્ઞતં વિપસ્સનાલક્ખણં આચિક્ખતિ, સીલસમાધિકમ્મસ્સકતાદિટ્ઠિસમ્પદાય પન યોજેન્તો પુબ્બભાગપટિપદં તાવ આચિક્ખતિ. યં સન્ધાય વુત્તં –

    Tadā kira pañcasatā janapadavāsikā bhikkhū sabbeva ekacarā dvicarā ticarā catucarā pañcacarā sabhāgavuttino dhutaṅgadharā āraddhavīriyā yuttayogā vipassakā saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ paccayākāradesanaṃ patthayamānā sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, vanditvā, rattakambalasāṇiyā parikkhipamānā viya desanaṃ paccāsīsamānā parivāretvā nisīdiṃsu. Tesaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhi. Yathā hi cheko cittakāro aparikammakatabhittiṃ labhitvā, na āditova rūpaṃ samuṭṭhāpesi, mahāmattikalepādīhi pana bhittiparikammaṃ tāva katvā , kataparikammāya bhittiyā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, kataparikammaṃ pana bhittiṃ labhitvā, bhittiparikammabyāpāraṃ akatvā, raṅgajātāni yojetvā, vaṭṭikaṃ vā tūlikaṃ vā ādāya rūpameva samuṭṭhāpeti, evameva bhagavā akatābhinivesaṃ ādikammikakulaputtaṃ labhitvā nāssa āditova arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati, sīlasamādhikammassakatādiṭṭhisampadāya pana yojento pubbabhāgapaṭipadaṃ tāva ācikkhati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ભિક્ખુ, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા. યતો ખો તે, ભિક્ખુ, સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં ભવિસ્સતિ દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા. તતો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ચત્તારો સતિપટ્ઠાને તિવિધેન ભાવેય્યાસિ. કતમે ચત્તારો? ઇધ ત્વં, ભિક્ખુ, અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. બહિદ્ધા વા કાયે…પે॰… અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે…પે॰… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. યતો ખો ત્વં, ભિક્ખુ, સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં તિવિધેન ભાવેસ્સસિ, તતો તુય્હં, ભિક્ખુ, યા રત્તિ વા દિવસો વા આગમિસ્સતિ, વુદ્ધિયેવ પાટિકઙ્ખા કુસલેસુ ધમ્મેસુ, નો પરિહાની’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૬૯).

    ‘‘Tasmātiha tvaṃ, bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā. Yato kho te, bhikkhu, sīlañca suvisuddhaṃ bhavissati diṭṭhi ca ujukā. Tato tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya cattāro satipaṭṭhāne tividhena bhāveyyāsi. Katame cattāro? Idha tvaṃ, bhikkhu, ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Bahiddhā vā kāye…pe… ajjhattabahiddhā vā kāye…pe… dhammesu dhammānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Yato kho tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ tividhena bhāvessasi, tato tuyhaṃ, bhikkhu, yā ratti vā divaso vā āgamissati, vuddhiyeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no parihānī’’ti (saṃ. ni. 5.369).

    એવં આદિકમ્મિકકુલપુત્તસ્સ સીલકથાય પરિકમ્મં કથેત્વા, અરહત્તપદટ્ઠાનં સણ્હં સુખુમં સુઞ્ઞતં વિપસ્સનાલક્ખણં આચિક્ખતિ.

    Evaṃ ādikammikakulaputtassa sīlakathāya parikammaṃ kathetvā, arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati.

    પરિસુદ્ધસીલં પન આરદ્ધવીરિયં યુત્તયોગં વિપસ્સકં લભિત્વા, નાસ્સ પુબ્બભાગપટિપદં આચિક્ખતિ, ઉજુકમેવ પન અરહત્તપદટ્ઠાનં સણ્હં સુખુમં સુઞ્ઞતં વિપસ્સનાલક્ખણં આચિક્ખતિ. ઇમે પઞ્ચસતા ભિક્ખૂ પુબ્બભાગપટિપદં પરિસોધેત્વા ઠિતા સુધન્તસુવણ્ણસદિસા સુપરિમજ્જિતમણિક્ખન્ધસન્નિભા, એકો લોકુત્તરમગ્ગોવ નેસં અનાગતો. ઇતિ તસ્સાગમનત્થાય સત્થા તેસં અજ્ઝાસયં અપેક્ખમાનો ઇદં સુત્તં આરભિ.

    Parisuddhasīlaṃ pana āraddhavīriyaṃ yuttayogaṃ vipassakaṃ labhitvā, nāssa pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhati, ujukameva pana arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati. Ime pañcasatā bhikkhū pubbabhāgapaṭipadaṃ parisodhetvā ṭhitā sudhantasuvaṇṇasadisā suparimajjitamaṇikkhandhasannibhā, eko lokuttaramaggova nesaṃ anāgato. Iti tassāgamanatthāya satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ apekkhamāno idaṃ suttaṃ ārabhi.

    તત્થ પટિચ્ચસમુપ્પાદન્તિ પચ્ચયાકારં. પચ્ચયાકારો હિ અઞ્ઞમઞ્ઞં પટિચ્ચ સહિતે ધમ્મે ઉપ્પાદેતિ. તસ્મા પટિચ્ચસમુપ્પાદોતિ વુચ્ચતિ. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન વિસુદ્ધિમગ્ગતો ગહેતબ્બો.

    Tattha paṭiccasamuppādanti paccayākāraṃ. Paccayākāro hi aññamaññaṃ paṭicca sahite dhamme uppādeti. Tasmā paṭiccasamuppādoti vuccati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato gahetabbo.

    વોતિ અયં વો-સદ્દો પચ્ચત્ત-ઉપયોગકરણ-સમ્પદાન-સામિવચન-પદપૂરણેસુ દિસ્સતિ. ‘‘કચ્ચિ પન વો અનુરુદ્ધા સમગ્ગા સમ્મોદમાના’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૨૬; મહાવ॰ ૪૬૬) હિ પચ્ચત્તે દિસ્સતિ. ‘‘ગચ્છથ, ભિક્ખવે, પણામેમિ વો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૫૭) ઉપયોગે. ‘‘ન વો મમ સન્તિકે વત્થબ્બ’’ન્તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૫૭) કરણે. ‘‘વનપત્થપરિયાયં વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામી’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૯૦) સમ્પદાને. ‘‘સબ્બેસં વો, સારિપુત્ત, સુભાસિત’’ન્તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૪૫) સામિવચને. ‘‘યે હિ વો અરિયા પરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તા’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૫) પદપૂરણમત્તે. ઇધ પનાયં સમ્પદાને દટ્ઠબ્બો. ભિક્ખવેતિ પતિસ્સવેન અભિમુખીભૂતાનં પુન આલપનં. દેસેસ્સામીતિ દેસનાપટિજાનનં. તં સુણાથાતિ તં પટિચ્ચસમુપ્પાદં તં દેસનં મયા વુચ્ચમાનં સુણાથ.

    Voti ayaṃ vo-saddo paccatta-upayogakaraṇa-sampadāna-sāmivacana-padapūraṇesu dissati. ‘‘Kacci pana vo anuruddhā samaggā sammodamānā’’tiādīsu (ma. ni. 1.326; mahāva. 466) hi paccatte dissati. ‘‘Gacchatha, bhikkhave, paṇāmemi vo’’tiādīsu (ma. ni. 2.157) upayoge. ‘‘Na vo mama santike vatthabba’’ntiādīsu (ma. ni. 2.157) karaṇe. ‘‘Vanapatthapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.190) sampadāne. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsita’’ntiādīsu (ma. ni. 1.345) sāmivacane. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) padapūraṇamatte. Idha panāyaṃ sampadāne daṭṭhabbo. Bhikkhaveti patissavena abhimukhībhūtānaṃ puna ālapanaṃ. Desessāmīti desanāpaṭijānanaṃ. Taṃ suṇāthāti taṃ paṭiccasamuppādaṃ taṃ desanaṃ mayā vuccamānaṃ suṇātha.

    સાધુકં મનસિ કરોથાતિ એત્થ પન સાધુકં સાધૂતિ એકત્થમેતં. અયઞ્ચ સાધુસદ્દો આયાચન-સમ્પટિચ્છન-સમ્પહંસન-સુન્દર-દળ્હીકમ્માદીસુ દિસ્સતિ. ‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતૂ’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૫૭; સં॰ નિ॰ ૪.૬૫; ૫.૩૮૧) હિ આયાચને દિસ્સતિ. ‘‘સાધુ, ભન્તેતિ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૩.૮૬) સમ્પટિચ્છને. ‘‘સાધુ સાધુ, સારિપુત્તા’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૯) સમ્પહંસને.

    Sādhukaṃ manasi karothāti ettha pana sādhukaṃ sādhūti ekatthametaṃ. Ayañca sādhusaddo āyācana-sampaṭicchana-sampahaṃsana-sundara-daḷhīkammādīsu dissati. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (a. ni. 4.257; saṃ. ni. 4.65; 5.381) hi āyācane dissati. ‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane. ‘‘Sādhu sādhu, sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.

    ‘‘સાધુ ધમ્મરુચી રાજા, સાધુ પઞ્ઞાણવા નરો;

    ‘‘Sādhu dhammarucī rājā, sādhu paññāṇavā naro;

    સાધુ મિત્તાનમદ્દુબ્ભો, પાપસ્સ અકરણં સુખ’’ન્તિ. –

    Sādhu mittānamaddubbho, pāpassa akaraṇaṃ sukha’’nti. –

    આદીસુ (જા॰ ૨.૧૮.૧૦૧) સુન્દરે. ‘‘તેન હિ, બ્રાહ્મણ, સાધુકં સુણાહી’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૯૨) સાધુકસદ્દોયેવ દળ્હીકમ્મે આણત્તિયન્તિપિ વુચ્ચતિ. ઇધ પનાયં એત્થેવ દળ્હીકમ્મે આણત્તિયા ચ અત્થો વેદિતબ્બો, સુન્દરત્થેપિ વટ્ટતિ. દળ્હીકરણત્થેન હિ ‘‘દળ્હં ઇમં ધમ્મં સુણાથ, સુગ્ગહિતં ગણ્હન્તા’’, આણત્તિઅત્થેન ‘‘મમ આણત્તિયા સુણાથ’’ સુન્દરત્થેન ‘‘સુન્દરમિમં ભદ્દકં ધમ્મં સુણાથા’’તિ એતં દીપિતં હોતિ. મનસિ કરોથાતિ આવજ્જેથ. સમન્નાહરથાતિ અત્થો. અવિક્ખિત્તચિત્તા હુત્વા નિસામેથ, ચિત્તે કરોથાતિ અધિપ્પાયો.

    Ādīsu (jā. 2.18.101) sundare. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, sādhukaṃ suṇāhī’’tiādīsu (a. ni. 5.192) sādhukasaddoyeva daḷhīkamme āṇattiyantipi vuccati. Idha panāyaṃ ettheva daḷhīkamme āṇattiyā ca attho veditabbo, sundaratthepi vaṭṭati. Daḷhīkaraṇatthena hi ‘‘daḷhaṃ imaṃ dhammaṃ suṇātha, suggahitaṃ gaṇhantā’’, āṇattiatthena ‘‘mama āṇattiyā suṇātha’’ sundaratthena ‘‘sundaramimaṃ bhaddakaṃ dhammaṃ suṇāthā’’ti etaṃ dīpitaṃ hoti. Manasi karothāti āvajjetha. Samannāharathāti attho. Avikkhittacittā hutvā nisāmetha, citte karothāti adhippāyo.

    ઇદાનેત્થ તં સુણાથાતિ સોતિન્દ્રિયવિક્ખેપનિવારણમેતં. સાધુકં મનસિ કરોથાતિ મનસિકારે દળ્હીકમ્મનિયોજનેન મનિન્દ્રિયવિક્ખેપનિવારણં. પુરિમઞ્ચેત્થ બ્યઞ્જનવિપલ્લાસગાહનિવારણં, પચ્છિમં અત્થવિપલ્લાસગાહનિવારણં. પુરિમેન ચ ધમ્મસ્સવને નિયોજેતિ, પચ્છિમેન સુતાનં ધમ્માનં ધારણૂપપરિક્ખાસુ. પુરિમેન ચ ‘‘સબ્યઞ્જનો અયં ધમ્મો, તસ્મા સવનીયો’’તિ દીપેતિ, પચ્છિમેન ‘‘સાત્થો, તસ્મા મનસિ કાતબ્બો’’તિ. સાધુકપદં વા ઉભયપદેહિ યોજેત્વા, ‘‘યસ્મા અયં ધમ્મો ધમ્મગમ્ભીરો ચ દેસનાગમ્ભીરો ચ, તસ્મા સુણાથ સાધુકં. યસ્મા અત્થગમ્ભીરો ચ પટિવેધગમ્ભીરો ચ, તસ્મા સાધુકં મનસિ કરોથા’’તિ એવં યોજના વેદિતબ્બા. ભાસિસ્સામીતિ દેસેસ્સામિ. ‘‘તં સુણાથા’’તિ એત્થ પટિઞ્ઞાતં દેસનં સંખિત્તતોવ ન દેસેસ્સામિ, અપિચ ખો વિત્થારતોપિ નં ભાસિસ્સામીતિ વુત્તં હોતિ. સઙ્ખેપવિત્થારવાચકાનિ હિ એતાનિ પદાનિ. યથાહ વઙ્ગીસત્થેરો –

    Idānettha taṃ suṇāthāti sotindriyavikkhepanivāraṇametaṃ. Sādhukaṃ manasi karothāti manasikāre daḷhīkammaniyojanena manindriyavikkhepanivāraṇaṃ. Purimañcettha byañjanavipallāsagāhanivāraṇaṃ, pacchimaṃ atthavipallāsagāhanivāraṇaṃ. Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutānaṃ dhammānaṃ dhāraṇūpaparikkhāsu. Purimena ca ‘‘sabyañjano ayaṃ dhammo, tasmā savanīyo’’ti dīpeti, pacchimena ‘‘sāttho, tasmā manasi kātabbo’’ti. Sādhukapadaṃ vā ubhayapadehi yojetvā, ‘‘yasmā ayaṃ dhammo dhammagambhīro ca desanāgambhīro ca, tasmā suṇātha sādhukaṃ. Yasmā atthagambhīro ca paṭivedhagambhīro ca, tasmā sādhukaṃ manasi karothā’’ti evaṃ yojanā veditabbā. Bhāsissāmīti desessāmi. ‘‘Taṃ suṇāthā’’ti ettha paṭiññātaṃ desanaṃ saṃkhittatova na desessāmi, apica kho vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hoti. Saṅkhepavitthāravācakāni hi etāni padāni. Yathāha vaṅgīsatthero –

    ‘‘સંખિત્તેનપિ દેસેતિ, વિત્થારેનપિ ભાસતિ;

    ‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;

    સાળિકાયિવ નિગ્ઘોસો, પટિભાનં ઉદીરયી’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૨૧૪; થેરગા॰ ૧૨૪૧);

    Sāḷikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udīrayī’’ti. (saṃ. ni. 1.214; theragā. 1241);

    એવં વુત્તે ઉસ્સાહજાતા હુત્વા એવં, ભન્તેતિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું સત્થુ વચનં સમ્પટિચ્છિંસુ, પટિગ્ગહેસુન્તિ વુત્તં હોતિ.

    Evaṃ vutte ussāhajātā hutvā evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ satthu vacanaṃ sampaṭicchiṃsu, paṭiggahesunti vuttaṃ hoti.

    અથ નેસં ભગવા એતદવોચ – એતં ઇદાનિ વત્તબ્બં ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પટિચ્ચસમુપ્પાદો’’તિઆદિં સકલં સુત્તં અવોચ. તત્થ કતમો ચ, ભિક્ખવે, પટિચ્ચસમુપ્પાદોતિ કથેતુકમ્યતાપુચ્છા. પઞ્ચવિધા હિ પુચ્છા અદિટ્ઠજોતનાપુચ્છા દિટ્ઠસંસન્દનાપુચ્છા વિમતિચ્છેદનાપુચ્છા અનુમતિપુચ્છા કથેતુકમ્યતાપુચ્છાતિ, તાસં ઇદં નાનત્તં –

    Atha nesaṃ bhagavā etadavoca – etaṃ idāni vattabbaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādo’’tiādiṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Tattha katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādoti kathetukamyatāpucchā. Pañcavidhā hi pucchā adiṭṭhajotanāpucchā diṭṭhasaṃsandanāpucchā vimaticchedanāpucchā anumatipucchā kathetukamyatāpucchāti, tāsaṃ idaṃ nānattaṃ –

    કતમા અદિટ્ઠજોતના પુચ્છા (મહાનિ॰ ૧૫૦; ચૂળનિ॰ પુણ્ણકમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૧૨)? પકતિયા લક્ખણં અઞ્ઞાતં હોતિ અદિટ્ઠં અતુલિતં અતીરિતં અવિભૂતં અવિભાવિતં. તસ્સ ઞાણાય દસ્સનાય તુલનાય તીરણાય વિભૂતાય વિભાવનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ. અયં અદિટ્ઠજોતનાપુચ્છા.

    Katamā adiṭṭhajotanā pucchā (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12)? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.

    કતમા દિટ્ઠસંસન્દનાપુચ્છા? પકતિયા લક્ખણં ઞાતં હોતિ દિટ્ઠં તુલિતં તીરિતં વિભૂતં વિભાવિતં. સો અઞ્ઞેહિ પણ્ડિતેહિ સદ્ધિં સંસન્દનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ. અયં દિટ્ઠસંસન્દનાપુચ્છા.

    Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.

    કતમા વિમતિચ્છેદનાપુચ્છા? પકતિયા સંસયપક્ખન્દો હોતિ વિમતિપક્ખન્દો દ્વેળ્હકજાતો – ‘‘એવં નુ ખો, ન નુ ખો, કથં નુ ખો’’તિ, સો વિમતિચ્છેદનત્થાય પઞ્હં પુચ્છતિ, અયં વિમતિચ્છેદનાપુચ્છા.

    Katamā vimaticchedanāpucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā.

    કતમા અનુમતિપુચ્છા? ભગવા ભિક્ખૂનં અનુમતિયા પઞ્હં પુચ્છતિ – ‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ, અનિચ્ચં, ભન્તે. યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વાતિ, દુક્ખં, ભન્તે. યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – ‘‘એતં મમ એસોહમસ્મિ એસો મે અત્તા’’તિ, નો હેતં ભન્તેતિ (સં॰ નિ॰ ૩.૭૯). અયં અનુમતિપુચ્છા.

    Katamā anumatipucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti, aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti, dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ – ‘‘etaṃ mama esohamasmi eso me attā’’ti, no hetaṃ bhanteti (saṃ. ni. 3.79). Ayaṃ anumatipucchā.

    કતમા કથેતુકમ્યતાપુચ્છા? ભગવા ભિક્ખૂનં કથેતુકમ્યતાય પઞ્હં પુચ્છતિ – ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો’’તિ? અયં કથેતુકમ્યતાપુચ્છાતિ.

    Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.

    તત્થ બુદ્ધાનં પુરિમા તિસ્સો પુચ્છા નત્થિ. કસ્મા? બુદ્ધાનઞ્હિ તીસુ અદ્ધાસુ કિઞ્ચિ સઙ્ખતં અદ્ધાવિમુત્તં વા અસઙ્ખતં અદિટ્ઠં અજોતિતં અતુલિતં અતીરિતં અવિભૂતં અવિભાવિતં નામ નત્થિ. તેન નેસં અદિટ્ઠજોતનાપુચ્છા નત્થિ. યં પન ભગવતા અત્તનો ઞાણેન પટિવિદ્ધં, તસ્સ અઞ્ઞેન સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા સદ્ધિં સંસન્દનકિચ્ચં નત્થિ. તેનસ્સ દિટ્ઠસંસન્દનાપુચ્છા નત્થિ. યસ્મા પનેસ અકથંકથી તિણ્ણવિચિકિચ્છો સબ્બધમ્મેસુ વિહતસંસયો. તેનસ્સ વિમતિચ્છેદનાપુચ્છા નત્થિ. ઇતરા પન દ્વે પુચ્છા ભગવતો અત્થિ. તાસુ અયં કથેતુકમ્યતા પુચ્છાતિ વેદિતબ્બા.

    Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānañhi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajotitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi. Tena nesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo. Tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi. Tāsu ayaṃ kathetukamyatā pucchāti veditabbā.

    ઇદાનિ તાવ પુચ્છાય પુટ્ઠં પચ્ચયાકારં વિભજન્તો અવિજ્જાપચ્ચયા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારાતિઆદિમાહ. એત્થ ચ યથા નામ ‘‘પિતરં કથેસ્સામી’’તિ આરદ્ધો ‘‘તિસ્સસ્સ પિતા સોણસ્સ પિતા’’તિ પઠમતરં પુત્તમ્પિ કથેતિ, એવમેવ ભગવા પચ્ચયં કથેતું આરદ્ધો ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિઆદિના નયેન સઙ્ખારાદીનં પચ્ચયે અવિજ્જાદિધમ્મે કથેન્તો પચ્ચયુપ્પન્નમ્પિ કથેસિ. આહારવગ્ગસ્સ પન પરિયોસાને ‘‘પટિચ્ચસમુપ્પાદઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ પટિચ્ચસમુપ્પન્ને ચ ધમ્મે’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૨૦) ઉભયં આરભિત્વા ઉભયમ્પિ કથેસિ. ઇદાનિ અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારાતિઆદીસુ પન અવિજ્જા ચ સા પચ્ચયો ચાતિ અવિજ્જાપચ્ચયો. તસ્મા અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા સમ્ભવન્તીતિ ઇમિના નયેન અત્થો વેદિતબ્બો. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારેન પન સબ્બાકારસમ્પન્ના અનુલોમપટિચ્ચસમુપ્પાદકથા વિસુદ્ધિમગ્ગે કથિતા, તસ્મા સા તત્થ કથિતવસેનેવ ગહેતબ્બા.

    Idāni tāva pucchāya puṭṭhaṃ paccayākāraṃ vibhajanto avijjāpaccayā, bhikkhave, saṅkhārātiādimāha. Ettha ca yathā nāma ‘‘pitaraṃ kathessāmī’’ti āraddho ‘‘tissassa pitā soṇassa pitā’’ti paṭhamataraṃ puttampi katheti, evameva bhagavā paccayaṃ kathetuṃ āraddho ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena saṅkhārādīnaṃ paccaye avijjādidhamme kathento paccayuppannampi kathesi. Āhāravaggassa pana pariyosāne ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti (saṃ. ni. 2.20) ubhayaṃ ārabhitvā ubhayampi kathesi. Idāni avijjāpaccayā saṅkhārātiādīsu pana avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo. Tasmā avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti iminā nayena attho veditabbo. Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana sabbākārasampannā anulomapaṭiccasamuppādakathā visuddhimagge kathitā, tasmā sā tattha kathitavaseneva gahetabbā.

    પટિલોમકથાયં પન અવિજ્જાય ત્વેવાતિ અવિજ્જાય તુ એવ. અસેસવિરાગનિરોધાતિ વિરાગસઙ્ખાતેન મગ્ગેન અસેસનિરોધા. સઙ્ખારનિરોધોતિ સઙ્ખારાનં અનુપ્પાદનિરોધો હોતિ. એવંનિરોધાનં પન સઙ્ખારાનં નિરોધા વિઞ્ઞાણાદીનઞ્ચ નિરોધા નામરૂપાદીનિ નિરુદ્ધાનિયેવ હોન્તીતિ દસ્સેતું સઙ્ખારનિરોધા વિઞ્ઞાણનિરોધોતિઆદીનિ વત્વા, એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ નિરોધો હોતીતિ આહ. તત્થ કેવલસ્સાતિ સકલસ્સ, સુદ્ધસ્સ વા, સત્તવિરહિતસ્સાતિ અત્થો. દુક્ખક્ખન્ધસ્સાતિ દુક્ખરાસિસ્સ. નિરોધો હોતીતિ અનુપ્પાદો હોતિ. ઇતિ ભગવા અનુલોમતો દ્વાદસહિ પદેહિ વટ્ટકથં કથેત્વા તમેવ વટ્ટં વિનિવટ્ટેત્વા પટિલોમતો દ્વાદસહિ પદેહિ વિવટ્ટં કથેન્તો અરહત્તેન દેસનાય કૂટં ગણ્હિ. દેસનાપરિયોસાને તે પઞ્ચસતા આરદ્ધવિપસ્સકા ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂપુગ્ગલા સૂરિયરસ્મિસમ્ફુટ્ઠાનિ પરિપાકગતાનિ પદુમાનિ વિય સચ્ચાનિ બુજ્ઝિત્વા અરહત્તફલે પતિટ્ઠહિંસુ.

    Paṭilomakathāyaṃ pana avijjāya tvevāti avijjāya tu eva. Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃnirodhānaṃ pana saṅkhārānaṃ nirodhā viññāṇādīnañca nirodhā nāmarūpādīni niruddhāniyeva hontīti dassetuṃ saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhotiādīni vatvā, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotīti āha. Tattha kevalassāti sakalassa, suddhassa vā, sattavirahitassāti attho. Dukkhakkhandhassāti dukkharāsissa. Nirodho hotīti anuppādo hoti. Iti bhagavā anulomato dvādasahi padehi vaṭṭakathaṃ kathetvā tameva vaṭṭaṃ vinivaṭṭetvā paṭilomato dvādasahi padehi vivaṭṭaṃ kathento arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Desanāpariyosāne te pañcasatā āraddhavipassakā ugghaṭitaññūpuggalā sūriyarasmisamphuṭṭhāni paripākagatāni padumāni viya saccāni bujjhitvā arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.

    ઇદમવોચ ભગવાતિ ઇદં વટ્ટવિવટ્ટવસેન સકલસુત્તં ભગવા અવોચ. અત્તમના તે ભિક્ખૂતિ તુટ્ઠચિત્તા તે પઞ્ચસતા ખીણાસવા ભિક્ખૂ. ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ કરવીકરુતમઞ્જુના કણ્ણસુખેન પણ્ડિતજનહદયાનં અમતાભિસેકસદિસેન બ્રહ્મસ્સરેન ભાસતો ભગવતો વચનં અભિનન્દિંસુ, અનુમોદિંસુ ચેવ સમ્પટિચ્છિંસુ ચાતિ અત્થો. તેનેતં વુચ્ચતિ –

    Idamavoca bhagavāti idaṃ vaṭṭavivaṭṭavasena sakalasuttaṃ bhagavā avoca. Attamanā te bhikkhūti tuṭṭhacittā te pañcasatā khīṇāsavā bhikkhū. Bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti karavīkarutamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsato bhagavato vacanaṃ abhinandiṃsu, anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cāti attho. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘સુભાસિતં સુલપિતં, સાધુ સાધૂતિ તાદિનો;

    ‘‘Subhāsitaṃ sulapitaṃ, sādhu sādhūti tādino;

    અનુમોદમાના સિરસા, સમ્પટિચ્છિંસુ ભિક્ખવો’’તિ.

    Anumodamānā sirasā, sampaṭicchiṃsu bhikkhavo’’ti.

    પઠમપટિચ્ચસમુપ્પાદસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Paṭhamapaṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧. પટિચ્ચસમુપ્પાદસુત્તં • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧. પટિચ્ચસમુપ્પાદસુત્તવણ્ણના • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact