Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. પિયઞ્જહત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Piyañjahattheragāthāvaṇṇanā
ઉપ્પતન્તેસુ નિપતેતિ આયસ્મતો પિયઞ્જહત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સોપિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો ઇતો એકનવુતે કપ્પે વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે હિમવન્તે રુક્ખદેવતા હુત્વા પબ્બતન્તરે વસન્તો દેવતાસમાગમેસુ અપ્પાનુભાવતાય પરિસપરિયન્તે ઠત્વા ધમ્મં સુત્વા સત્થરિ પટિલદ્ધસદ્ધો એકદિવસં સુવિસુદ્ધં રમણીયં ગઙ્ગાયં પુલિનપ્પદેસં દિસ્વા સત્થુ ગુણે અનુસ્સરિ – ‘‘ઇતોપિ સુવિસુદ્ધા સત્થુ ગુણા અનન્તા અપરિમેય્યા ચા’’તિ, એવં સો સત્થુ ગુણે આરબ્ભ ચિત્તં પસાદેત્વા તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે વેસાલિયં લિચ્છવિરાજકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો યુદ્ધસોણ્ડો અપરાજિતસઙ્ગામો અમિત્તાનં પિયહાનિકરણેન પિયઞ્જહોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો સત્થુ વેસાલિગમને પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા અરઞ્ઞે વસમાનો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૩.૮૪-૯૦) –
Uppatantesu nipateti āyasmato piyañjahattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle himavante rukkhadevatā hutvā pabbatantare vasanto devatāsamāgamesu appānubhāvatāya parisapariyante ṭhatvā dhammaṃ sutvā satthari paṭiladdhasaddho ekadivasaṃ suvisuddhaṃ ramaṇīyaṃ gaṅgāyaṃ pulinappadesaṃ disvā satthu guṇe anussari – ‘‘itopi suvisuddhā satthu guṇā anantā aparimeyyā cā’’ti, evaṃ so satthu guṇe ārabbha cittaṃ pasādetvā tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājakule nibbattitvā vayappatto yuddhasoṇḍo aparājitasaṅgāmo amittānaṃ piyahānikaraṇena piyañjahoti paññāyittha. So satthu vesāligamane paṭiladdhasaddho pabbajitvā araññe vasamāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.84-90) –
‘‘પબ્બતે હિમવન્તમ્હિ, વસામિ પબ્બતન્તરે;
‘‘Pabbate himavantamhi, vasāmi pabbatantare;
પુલિનં સોભનં દિસ્વા, બુદ્ધસેટ્ઠં અનુસ્સરિં.
Pulinaṃ sobhanaṃ disvā, buddhaseṭṭhaṃ anussariṃ.
‘‘ઞાણે ઉપનિધા નત્થિ, સઙ્ખારં નત્થિ સત્થુનો;
‘‘Ñāṇe upanidhā natthi, saṅkhāraṃ natthi satthuno;
સબ્બધમ્મં અભિઞ્ઞાય, ઞાણેન અધિમુચ્ચતિ.
Sabbadhammaṃ abhiññāya, ñāṇena adhimuccati.
‘‘નમો તે પુરિસાજઞ્ઞ, નમો તે પુરિસુત્તમ;
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
ઞાણેન તે સમો નત્થિ, યાવતા ઞાણમુત્તમં.
Ñāṇena te samo natthi, yāvatā ñāṇamuttamaṃ.
‘‘ઞાણે ચિત્તં પસાદેત્વા, કપ્પં સગ્ગમ્હિ મોદહં;
‘‘Ñāṇe cittaṃ pasādetvā, kappaṃ saggamhi modahaṃ;
અવસેસેસુ કપ્પેસુ, કુસલં ચરિતં મયા.
Avasesesu kappesu, kusalaṃ caritaṃ mayā.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં સઞ્ઞમલભિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ઞાણસઞ્ઞાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ઇતો સત્તતિકપ્પમ્હિ, એકો પુલિનપુપ્ફિયો;
‘‘Ito sattatikappamhi, eko pulinapupphiyo;
સત્તરતનસમ્પન્નો, ચક્કવત્તી મહબ્બલો.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ‘‘અન્ધપુથુજ્જનાનં પટિપત્તિતો વિધુરા અરિયાનં પટિપત્તી’’તિ ઇમસ્સ અત્થસ્સ દસ્સનવસેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Arahattaṃ pana patvā ‘‘andhaputhujjanānaṃ paṭipattito vidhurā ariyānaṃ paṭipattī’’ti imassa atthassa dassanavasena aññaṃ byākaronto –
૭૬.
76.
‘‘ઉપ્પતન્તેસુ નિપતે, નિપતન્તેસુ ઉપ્પતે;
‘‘Uppatantesu nipate, nipatantesu uppate;
વસે અવસમાનેસુ, રમમાનેસુ નો રમે’’તિ. – ગાથં અભાસિ;
Vase avasamānesu, ramamānesu no rame’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ ઉપ્પતન્તેસૂતિ ઉણ્ણમન્તેસુ, સત્તેસુ માનુદ્ધચ્ચથમ્ભસારમ્ભાદીહિ અત્તુક્કંસનેન અનુપસન્તેસુ. નિપતેતિ નમેય્ય, તેસઞ્ઞેવ પાપધમ્માનં પરિવજ્જનેન નિવાતવુત્તિ ભવેય્ય. નિપતન્તેસૂતિ ઓણમન્તેસુ, હીનાધિમુત્તિકતાય કોસજ્જેન ચ ગુણતો નિહીયમાનેસુ. ઉપ્પતેતિ ઉણ્ણમેય્ય, પણીતાધિમુત્તિકતાય વીરિયારમ્ભેન ચ ગુણતો ઉસ્સુક્કેય્ય. અથ વા ઉપ્પતન્તેસૂતિ ઉટ્ઠહન્તેસુ, કિલેસેસુ પરિયુટ્ઠાનવસેન સીસં ઉક્ખિપન્તેસુ. નિપતેતિ પટિસઙ્ખાનબલેન યથા તે ન ઉપ્પજ્જન્તિ, તથા અનુરૂપપચ્ચવેક્ખણાય નિપતેય્ય, વિક્ખમ્ભેય્ય ચેવ સમુચ્છિન્દેય્ય ચ. નિપતન્તેસૂતિ પરિપતન્તેસુ, અયોનિસોમનસિકારેસુ વીરિયપયોગમન્દતાય વા યથારદ્ધેસુ સમથવિપસ્સનાધમ્મેસુ હાય માનેસુ . ઉપ્પતેતિ યોનિસોમનસિકારેન વીરિયારમ્ભસમ્પદાય ચ તે ઉપટ્ઠાપેય્ય ઉપ્પાદેય્ય વડ્ઢેય્ય ચ. વસે અવસમાનેસૂતિ સત્તેસુ મગ્ગબ્રહ્મચરિયવાસં અરિયવાસઞ્ચ અવસન્તેસુ સયં તં વાસં વસેય્યાતિ, અરિયેસુ વા કિલેસવાસં દુતિયકવાસં અવસન્તેસુ યેન વાસેન તે અવસમાના નામ હોન્તિ, સયં તથા વસે. રમમાનેસુ નો રમેતિ સત્તેસુ કામગુણરતિયા કિલેસરતિયા રમન્તેસુ સયં તથા નો રમે નં રમેય્ય, અરિયેસુ વા નિરામિસાય ઝાનાદિરતિયા રમમાનેસુ સયમ્પિ તથા રમે, તતો અઞ્ઞથા પન કદાચિપિ નો રમે નાભિરમેય્ય વાતિ અત્થો.
Tattha uppatantesūti uṇṇamantesu, sattesu mānuddhaccathambhasārambhādīhi attukkaṃsanena anupasantesu. Nipateti nameyya, tesaññeva pāpadhammānaṃ parivajjanena nivātavutti bhaveyya. Nipatantesūti oṇamantesu, hīnādhimuttikatāya kosajjena ca guṇato nihīyamānesu. Uppateti uṇṇameyya, paṇītādhimuttikatāya vīriyārambhena ca guṇato ussukkeyya. Atha vā uppatantesūti uṭṭhahantesu, kilesesu pariyuṭṭhānavasena sīsaṃ ukkhipantesu. Nipateti paṭisaṅkhānabalena yathā te na uppajjanti, tathā anurūpapaccavekkhaṇāya nipateyya, vikkhambheyya ceva samucchindeyya ca. Nipatantesūti paripatantesu, ayonisomanasikāresu vīriyapayogamandatāya vā yathāraddhesu samathavipassanādhammesu hāya mānesu . Uppateti yonisomanasikārena vīriyārambhasampadāya ca te upaṭṭhāpeyya uppādeyya vaḍḍheyya ca. Vaseavasamānesūti sattesu maggabrahmacariyavāsaṃ ariyavāsañca avasantesu sayaṃ taṃ vāsaṃ vaseyyāti, ariyesu vā kilesavāsaṃ dutiyakavāsaṃ avasantesu yena vāsena te avasamānā nāma honti, sayaṃ tathā vase. Ramamānesu no rameti sattesu kāmaguṇaratiyā kilesaratiyā ramantesu sayaṃ tathā no rame naṃ rameyya, ariyesu vā nirāmisāya jhānādiratiyā ramamānesu sayampi tathā rame, tato aññathā pana kadācipi no rame nābhirameyya vāti attho.
પિયઞ્જહત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Piyañjahattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. પિયઞ્જહત્થેરગાથા • 6. Piyañjahattheragāthā