| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā |
૩-૫. પુણ્ણમન્તાણિપુત્તત્થેરઅપદાનવણ્ણના
3-5. Puṇṇamantāṇiputtattheraapadānavaṇṇanā
અજ્ઝાયકો મન્તધરોતિઆદિકં આયસ્મતો પુણ્ણસ્સ મન્તાણિપુત્તત્થેરસ્સ અપદાનં. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો ઉપ્પત્તિતો પુરેતરમેવ હંસવતીનગરે બ્રાહ્મણમહાસાલકુલે નિબ્બત્તિત્વા અનુક્કમેન વિઞ્ઞુતં પત્તો. અપરભાગે પદુમુત્તરે ભગવતિ ઉપ્પજ્જિત્વા બોધનેય્યાનં ધમ્મં દેસેન્તે હેટ્ઠા વુત્તનયેન મહાજનેન સદ્ધિં વિહારં ગન્ત્વા પરિસપરિયન્તે નિસીદિત્વા ધમ્મં સુણન્તો સત્થારં એકં ભિક્ખું ધમ્મકથિકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા ‘‘મયાપિ અનાગતે એવરૂપેન ભવિતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા દેસનાવસાને ઉટ્ઠિતાય પરિસાય સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા નિમન્તેત્વા હેટ્ઠા વુત્તનયેન મહાસક્કારં કત્વા ભગવન્તં એવમાહ – ‘‘ભન્તે, અહં ઇમિના અધિકારેન ન અઞ્ઞં સમ્પત્તિં પત્થેમિ, યથા પનેસો ભિક્ખુ સત્તમદિવસમત્થકે તુમ્હેહિ ધમ્મકથિકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપિતો, એવં અહમ્પિ અનાગતે એકસ્સ બુદ્ધસ્સ સાસને ધમ્મકથિકાનં અગ્ગો ભવેય્ય’’ન્તિ પત્થનં અકાસિ. સત્થા અનાગતં ઓલોકેત્વા તસ્સ પત્થનાય સમિજ્ઝનભાવં દિસ્વા ‘‘અનાગતે કપ્પસતસહસ્સમત્થકે ગોતમો નામ બુદ્ધો ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, તસ્સ સાસને પબ્બજિત્વા ત્વં ધમ્મકથિકાનં અગ્ગો ભવિસ્સસી’’તિ બ્યાકાસિ.
Ajjhāyakomantadharotiādikaṃ āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato uppattito puretarameva haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā anukkamena viññutaṃ patto. Aparabhāge padumuttare bhagavati uppajjitvā bodhaneyyānaṃ dhammaṃ desente heṭṭhā vuttanayena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante nisīditvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā desanāvasāne uṭṭhitāya parisāya satthāraṃ upasaṅkamitvā nimantetvā heṭṭhā vuttanayena mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ evamāha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, yathā paneso bhikkhu sattamadivasamatthake tumhehi dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane dhammakathikānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi. Satthā anāgataṃ oloketvā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassamatthake gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane pabbajitvā tvaṃ dhammakathikānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākāsi.
સો યાવતાયુકં કલ્યાણકમ્મં કત્વા તતો ચુતો કપ્પસતસહસ્સં પુઞ્ઞસમ્ભારં સમ્ભરન્તો દેવમનુસ્સેસુ સંસરિત્વા અમ્હાકં ભગવતો કાલે કપિલવત્થુનગરસ્સ અવિદૂરે દોણવત્થુનામકે બ્રાહ્મણગામે બ્રાહ્મણમહાસાલકુલે અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરસ્સ ભાગિનેય્યો હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સ પુણ્ણોતિ નામં અકંસુ. સો સત્થરિ અભિસમ્બોધિં પત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કે અનુક્કમેન રાજગહં ઉપનિસ્સાય વિહરન્તે અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞસ્સ સન્તિકે પબ્બજિત્વા લદ્ધૂપસમ્પદો પધાનમનુયુઞ્જન્તો સબ્બં પબ્બજિતકિચ્ચં મત્થકં પાપેત્વા ‘‘દસબલસ્સ સન્તિકં ગમિસ્સામી’’તિ માતુલત્થેરેન સદ્ધિં સત્થુ સન્તિકં આગન્ત્વા કપિલવત્થુસામન્તાયેવ ઓહિયિત્વા યોનિસો મનસિકારે કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ.
So yāvatāyukaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tato cuto kappasatasahassaṃ puññasambhāraṃ sambharanto devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthunāmake brāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule aññāsikoṇḍaññattherassa bhāgineyyo hutvā nibbatti. Tassa puṇṇoti nāmaṃ akaṃsu. So satthari abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anukkamena rājagahaṃ upanissāya viharante aññāsikoṇḍaññassa santike pabbajitvā laddhūpasampado padhānamanuyuñjanto sabbaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvā ‘‘dasabalassa santikaṃ gamissāmī’’ti mātulattherena saddhiṃ satthu santikaṃ āgantvā kapilavatthusāmantāyeva ohiyitvā yoniso manasikāre kammaṃ karonto nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
તસ્સ પન પુણ્ણત્થેરસ્સ સન્તિકે પબ્બજિતા કુલપુત્તા પઞ્ચસતા અહેસું. થેરો તે દસકથાવત્થૂહિ ઓવદિ. તેપિ સબ્બે દસકથાવત્થૂહિ ઓવદિતા તસ્સ ઓવાદે ઠત્વા અરહત્તં પાપુણિત્વા અત્તનો પબ્બજિતકિચ્ચં મત્થકપ્પત્તં ઞત્વા ઉપજ્ઝાયં ઉપસઙ્કમિત્વા આહંસુ – ‘‘ભન્તે, મયં પબ્બજિતકિચ્ચસ્સ મત્થકં પત્તા, દસન્નઞ્ચ કથાવત્થૂનં લાભિનો, સમયો દાનિ નો દસબલં પસ્સિતુ’’ન્તિ, થેરો તેસં વચનં સુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘મય્હં દસકથાવત્થુલાભિતં સત્થા જાનાતિ. અહં ધમ્મં દેસેન્તો દસકથાવત્થૂનિ અમુઞ્ચિત્વાવ દેસેમિ, મયિ ચ ગચ્છન્તે સબ્બેપિમે ભિક્ખૂ મં પરિવારેત્વા ગચ્છિસ્સન્તિ, એવં મે ગણેન સદ્ધિં ગન્ત્વા અયુત્તં દસબલં પસ્સિતું, ઇમે તાવ દસબલં પસ્સિતું ગચ્છન્તૂ’’તિ. અથ તે એવમાહ – ‘‘આવુસો, તુમ્હે પુરતો ગન્ત્વા દસબલં પસ્સથ, મમ વચનેન તથાગતસ્સ પાદે વન્દથ, અહમ્પિ તુમ્હાકં ગતમગ્ગેન આગચ્છિસ્સામી’’તિ. તેપિ થેરા સબ્બે દસબલસ્સ જાતિભૂમિરટ્ઠવાસિનો સબ્બે ખીણાસવા સબ્બે દસકથાવત્થુલાભિનો ઉપજ્ઝાયસ્સ ઓવાદં અચ્છિન્દિત્વા થેરં વન્દિત્વા અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરન્તા સટ્ઠિયોજનમગ્ગં અતિક્કમ્મ રાજગહે વેળુવનમહાવિહારં ગન્ત્વા દસબલસ્સ પાદે વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. આચિણ્ણં ખો પનેતં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં આગન્તુકેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પટિસમ્મોદિતુન્તિ ભગવા તેહિ સદ્ધિં ‘‘કચ્ચિ, ભિક્ખવે, ખમનીય’’ન્તિઆદિના નયેન મધુરપટિસન્થારં કત્વા ‘‘કુતો ચ તુમ્હે, ભિક્ખવે, આગતત્થા’’તિ પુચ્છિત્વા પુન તેહિ ‘‘જાતિભૂમિતો’’તિ વુત્તે ‘‘કો નુ ખો, ભિક્ખવે, જાતિભૂમિયં જાતિભૂમકાનં ભિક્ખૂનં સબ્રહ્મચારીનં એવં સમ્ભાવિતો ‘અત્તના ચ અપ્પિચ્છો અપ્પિચ્છકથઞ્ચ ભિક્ખૂનં કત્તા’’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૫૨) દસકથાવત્થુલાભિં ભિક્ખું પુચ્છિ. તેપિ ‘‘પુણ્ણો નામ, ભન્તે, આયસ્મા મન્તાણિપુત્તો’’તિ આરોચયિંસુ.
Tassa pana puṇṇattherassa santike pabbajitā kulaputtā pañcasatā ahesuṃ. Thero te dasakathāvatthūhi ovadi. Tepi sabbe dasakathāvatthūhi ovaditā tassa ovāde ṭhatvā arahattaṃ pāpuṇitvā attano pabbajitakiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā upajjhāyaṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu – ‘‘bhante, mayaṃ pabbajitakiccassa matthakaṃ pattā, dasannañca kathāvatthūnaṃ lābhino, samayo dāni no dasabalaṃ passitu’’nti, thero tesaṃ vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘mayhaṃ dasakathāvatthulābhitaṃ satthā jānāti. Ahaṃ dhammaṃ desento dasakathāvatthūni amuñcitvāva desemi, mayi ca gacchante sabbepime bhikkhū maṃ parivāretvā gacchissanti, evaṃ me gaṇena saddhiṃ gantvā ayuttaṃ dasabalaṃ passituṃ, ime tāva dasabalaṃ passituṃ gacchantū’’ti. Atha te evamāha – ‘‘āvuso, tumhe purato gantvā dasabalaṃ passatha, mama vacanena tathāgatassa pāde vandatha, ahampi tumhākaṃ gatamaggena āgacchissāmī’’ti. Tepi therā sabbe dasabalassa jātibhūmiraṭṭhavāsino sabbe khīṇāsavā sabbe dasakathāvatthulābhino upajjhāyassa ovādaṃ acchinditvā theraṃ vanditvā anupubbena cārikaṃ carantā saṭṭhiyojanamaggaṃ atikkamma rājagahe veḷuvanamahāvihāraṃ gantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Āciṇṇaṃ kho panetaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ āgantukehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammoditunti bhagavā tehi saddhiṃ ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīya’’ntiādinā nayena madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto ca tumhe, bhikkhave, āgatatthā’’ti pucchitvā puna tehi ‘‘jātibhūmito’’ti vutte ‘‘ko nu kho, bhikkhave, jātibhūmiyaṃ jātibhūmakānaṃ bhikkhūnaṃ sabrahmacārīnaṃ evaṃ sambhāvito ‘attanā ca appiccho appicchakathañca bhikkhūnaṃ kattā’’’ti (ma. ni. 1.252) dasakathāvatthulābhiṃ bhikkhuṃ pucchi. Tepi ‘‘puṇṇo nāma, bhante, āyasmā mantāṇiputto’’ti ārocayiṃsu.
તેસં કથં સુત્વા આયસ્મા સારિપુત્તો થેરં દસ્સનકામો અહોસિ. અથ સત્થા રાજગહતો સાવત્થિં અગમાસિ. પુણ્ણત્થેરોપિ દસબલસ્સ તત્થ આગતભાવં સુત્વા ‘‘સત્થારં પસ્સિસ્સામી’’તિ ગન્ત્વા અન્તોગન્ધકુટિયંયેવ તથાગતં સમ્પાપુણિ. સત્થા તસ્સ ધમ્મં દેસેસિ. થેરો ધમ્મં સુત્વા દસબલં વન્દિત્વા પટિસલ્લાનત્થાય અન્ધવનં ગન્ત્વા અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે દિવાવિહારં નિસીદિ. સારિપુત્તત્થેરોપિ તસ્સાગમનં સુત્વા સીસાનુલોકિકો ગન્ત્વા ઓકાસં સલ્લક્ખેત્વા તસ્મિં રુક્ખમૂલે નિસિન્નકં ઉપસઙ્કમિત્વા થેરેન સદ્ધિં સમ્મોદિત્વા તં વિસુદ્ધિક્કમં (મ॰ નિ॰ ૧.૨૫૭) પુચ્છિ. સોપિસ્સ પુચ્છિતપુચ્છિતં બ્યાકરોન્તો રથવિનીતૂપમાય અતિવિય ચિત્તં આરાધેસિ. તે અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુભાસિતં સમનુમોદિંસુ.
Tesaṃ kathaṃ sutvā āyasmā sāriputto theraṃ dassanakāmo ahosi. Atha satthā rājagahato sāvatthiṃ agamāsi. Puṇṇattheropi dasabalassa tattha āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘satthāraṃ passissāmī’’ti gantvā antogandhakuṭiyaṃyeva tathāgataṃ sampāpuṇi. Satthā tassa dhammaṃ desesi. Thero dhammaṃ sutvā dasabalaṃ vanditvā paṭisallānatthāya andhavanaṃ gantvā aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi. Sāriputtattheropi tassāgamanaṃ sutvā sīsānulokiko gantvā okāsaṃ sallakkhetvā tasmiṃ rukkhamūle nisinnakaṃ upasaṅkamitvā therena saddhiṃ sammoditvā taṃ visuddhikkamaṃ (ma. ni. 1.257) pucchi. Sopissa pucchitapucchitaṃ byākaronto rathavinītūpamāya ativiya cittaṃ ārādhesi. Te aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsu.
૪૩૪. અથ નં સત્થા અપરભાગે ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મજ્ઝે નિસિન્નો થેરં ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે , મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મકથિકાનં યદિદં પુણ્ણો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૧૮૮, ૧૯૬) એતદગ્ગે ઠપેસિ. સો પુબ્બકમ્મં સરિત્વા સોમનસ્સવસેન પુબ્બચરિતાપદાનં વિભાવેન્તો અજ્ઝાયકોતિઆદિમાહ. તત્થ અજ્ઝાયકોતિ અનેકબ્રાહ્મણાનં વાચેતા સિક્ખાપેતા. મન્તધરોતિ મન્તાનં ધારેતાતિ અત્થો, વેદસઙ્ખાતસ્સ ચતુત્થવેદસ્સ સજ્ઝાયનસવનદાનાનં વસેન ધારેતાતિ વુત્તં હોતિ. તિણ્ણં વેદાનન્તિ ઇરુવેદયજુવેદસામવેદસઙ્ખાતાનં તિણ્ણં વેદાનં ઞાણેન ધારેતબ્બતા ‘‘વેદો’’તિ લદ્ધનામેસુ તીસુ વેદગન્થેસુ પારં પરિયોસાનં ગતોતિ અત્થો . પુરક્ખતોમ્હિ સિસ્સેહીતિ મમ નિચ્ચપરિવારભૂતેહિ સિસ્સેહિ પરિવુતો અહં અમ્હિ. ઉપગચ્છિં નરુત્તમન્તિ નરાનં ઉત્તમં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિં, સમીપં ગતોતિ અત્થો. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
434. Atha naṃ satthā aparabhāge bhikkhusaṅghassa majjhe nisinno theraṃ ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave , mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammakathikānaṃ yadidaṃ puṇṇo’’ti (a. ni. 1.188, 196) etadagge ṭhapesi. So pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ vibhāvento ajjhāyakotiādimāha. Tattha ajjhāyakoti anekabrāhmaṇānaṃ vācetā sikkhāpetā. Mantadharoti mantānaṃ dhāretāti attho, vedasaṅkhātassa catutthavedassa sajjhāyanasavanadānānaṃ vasena dhāretāti vuttaṃ hoti. Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ ñāṇena dhāretabbatā ‘‘vedo’’ti laddhanāmesu tīsu vedaganthesu pāraṃ pariyosānaṃ gatoti attho . Purakkhatomhi sissehīti mama niccaparivārabhūtehi sissehi parivuto ahaṃ amhi. Upagacchiṃ naruttamanti narānaṃ uttamaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamiṃ, samīpaṃ gatoti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.
૪૩૮. અભિધમ્મનયઞ્ઞૂહન્તિ અહં તદા તસ્સ બુદ્ધસ્સ કાલે અભિધમ્મનયકોવિદોતિ અત્થો. કથાવત્થુવિસુદ્ધિયાતિ કથાવત્થુપ્પકરણે વિસુદ્ધિયા છેકો, અપ્પિચ્છસન્તુટ્ઠિકથાદીસુ દસસુ કથાવત્થૂસુ વા છેકો, તાય કથાવત્થુવિસુદ્ધિયા સબ્બેસં યતિજનાનં પણ્ડિતાનં વિઞ્ઞાપેત્વાન બોધેત્વાન અનાસવો નિક્કિલેસો વિહરામિ વાસં કપ્પેમિ.
438.Abhidhammanayaññūhanti ahaṃ tadā tassa buddhassa kāle abhidhammanayakovidoti attho. Kathāvatthuvisuddhiyāti kathāvatthuppakaraṇe visuddhiyā cheko, appicchasantuṭṭhikathādīsu dasasu kathāvatthūsu vā cheko, tāya kathāvatthuvisuddhiyā sabbesaṃ yatijanānaṃ paṇḍitānaṃ viññāpetvāna bodhetvāna anāsavo nikkileso viharāmi vāsaṃ kappemi.
૪૩૯. ઇતો પઞ્ચસતે કપ્પેતિ ઇતો પઞ્ચબુદ્ધપટિમણ્ડિતતો ભદ્દકપ્પતો પઞ્ચસતે કપ્પે સુપ્પકાસકા સુટ્ઠુ પાકટા ચક્કરતનાદિ સત્તહિ રતનેહિ સમ્પન્ના જમ્બુદીપાદિચતુદીપમ્હિ ઇસ્સરા પધાના ચતુરો ચત્તારો ચક્કવત્તિરાજાનો અહેસુન્તિ અત્થો. સેસં વુત્તનયમેવાતિ.
439.Ito pañcasate kappeti ito pañcabuddhapaṭimaṇḍitato bhaddakappato pañcasate kappe suppakāsakā suṭṭhu pākaṭā cakkaratanādi sattahi ratanehi sampannā jambudīpādicatudīpamhi issarā padhānā caturo cattāro cakkavattirājāno ahesunti attho. Sesaṃ vuttanayamevāti.
પુણ્ણમન્તાણિપુત્તત્થેરઅપદાનવણ્ણના સમત્તા.
Puṇṇamantāṇiputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / અપદાનપાળિ • Apadānapāḷi / ૩-૫. પુણ્ણમન્તાણિપુત્તત્થેરઅપદાનં • 3-5. Puṇṇamantāṇiputtattheraapadānaṃ
