Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૧૯૮] ૮. રાધજાતકવણ્ણના
[198] 8. Rādhajātakavaṇṇanā
પવાસા આગતો તાતાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. સો કિર સત્થારા ‘‘સચ્ચં કિર, ત્વં ભિક્ખુ, ઉક્કણ્ઠિતો’’તિ પુટ્ઠો ‘‘સચ્ચં, ભન્તે’’તિ વત્વા ‘‘કિંકારણા’’તિ વુત્તે ‘‘એકં અલઙ્કતઇત્થિં દિસ્વા કિલેસવસેના’’તિ આહ. અથ નં સત્થા ‘‘માતુગામો નામ ભિક્ખુ ન સક્કા રક્ખિતું, પુબ્બેપિ દોવારિકે ઠપેત્વા રક્ખન્તાપિ રક્ખિતું ન સક્ખિંસુ, કિં તે ઇત્થિયા, લદ્ધાપિ સા રક્ખિતું ન સક્કા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Pavāsāāgato tātāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira satthārā ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti puṭṭho ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘kiṃkāraṇā’’ti vutte ‘‘ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā kilesavasenā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘mātugāmo nāma bhikkhu na sakkā rakkhituṃ, pubbepi dovārike ṭhapetvā rakkhantāpi rakkhituṃ na sakkhiṃsu, kiṃ te itthiyā, laddhāpi sā rakkhituṃ na sakkā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સુવયોનિયં નિબ્બત્તિ, ‘‘રાધો’’તિસ્સ નામં, કનિટ્ઠભાતા પનસ્સ પોટ્ઠપાદો નામ. તે ઉભોપિ તરુણકાલેયેવ એકો લુદ્દકો ગહેત્વા બારાણસિયં અઞ્ઞતરસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ અદાસિ, બ્રાહ્મણો તે પુત્તટ્ઠાને ઠપેત્વા પટિજગ્ગિ. બ્રાહ્મણસ્સ પન બ્રાહ્મણી અરક્ખિતા દુસ્સીલા. સો વોહારકરણત્થાય ગચ્છન્તો તે સુવપોતકે આમન્તેત્વા ‘‘તાતા, અહં વોહારકરણત્થાય ગચ્છામિ, કાલે વા વિકાલે વા તુમ્હાકં માતુ કરણકમ્મં ઓલોકેય્યાથ, અઞ્ઞસ્સ પુરિસસ્સ ગમનભાવં વા અગમનભાવં વા જાનેય્યાથા’’તિ બ્રાહ્મણિં સુવપોતકાનં પટિચ્છાપેત્વા અગમાસિ. સા તસ્સ નિક્ખન્તકાલતો પટ્ઠાય અનાચારં ચરિ, રત્તિમ્પિ દિવાપિ આગચ્છન્તાનઞ્ચ ગચ્છન્તાનઞ્ચ પમાણં નત્થિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto suvayoniyaṃ nibbatti, ‘‘rādho’’tissa nāmaṃ, kaniṭṭhabhātā panassa poṭṭhapādo nāma. Te ubhopi taruṇakāleyeva eko luddako gahetvā bārāṇasiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa adāsi, brāhmaṇo te puttaṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggi. Brāhmaṇassa pana brāhmaṇī arakkhitā dussīlā. So vohārakaraṇatthāya gacchanto te suvapotake āmantetvā ‘‘tātā, ahaṃ vohārakaraṇatthāya gacchāmi, kāle vā vikāle vā tumhākaṃ mātu karaṇakammaṃ olokeyyātha, aññassa purisassa gamanabhāvaṃ vā agamanabhāvaṃ vā jāneyyāthā’’ti brāhmaṇiṃ suvapotakānaṃ paṭicchāpetvā agamāsi. Sā tassa nikkhantakālato paṭṭhāya anācāraṃ cari, rattimpi divāpi āgacchantānañca gacchantānañca pamāṇaṃ natthi.
તં દિસ્વા પોટ્ઠપાદો રાધં પુચ્છિ – ‘‘બ્રાહ્મણો ઇમં બ્રાહ્મણિં અમ્હાકં નિય્યાદેત્વા ગતો, અયઞ્ચ પાપકમ્મં કરોતિ, વદામિ ન’’ન્તિ. રાધો ‘‘મા વદાહી’’તિ આહ. સો તસ્સ વચનં અગ્ગહેત્વા ‘‘અમ્મ, કિંકારણા પાપકમ્મં કરોસી’’તિ આહ. સા તં મારેતુકામા હુત્વા ‘‘તાત, ત્વં નામ મય્હં પુત્તો, ઇતો પટ્ઠાય ન કરિસ્સામિ, એહિ, તાત, તાવા’’તિ પિયાયમાના વિય પક્કોસિત્વા આગતં ગહેત્વા ‘‘ત્વં મં ઓવદસિ, અત્તનો પમાણં ન જાનાસી’’તિ ગીવં પરિવત્તેત્વા મારેત્વા ઉદ્ધનન્તરેસુ પક્ખિપિ. બ્રાહ્મણો આગન્ત્વા વિસ્સમિત્વા બોધિસત્તં ‘‘કિં, તાત રાધ, માતા તે અનાચારં કરોતિ, ન કરોતી’’તિ પુચ્છન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Taṃ disvā poṭṭhapādo rādhaṃ pucchi – ‘‘brāhmaṇo imaṃ brāhmaṇiṃ amhākaṃ niyyādetvā gato, ayañca pāpakammaṃ karoti, vadāmi na’’nti. Rādho ‘‘mā vadāhī’’ti āha. So tassa vacanaṃ aggahetvā ‘‘amma, kiṃkāraṇā pāpakammaṃ karosī’’ti āha. Sā taṃ māretukāmā hutvā ‘‘tāta, tvaṃ nāma mayhaṃ putto, ito paṭṭhāya na karissāmi, ehi, tāta, tāvā’’ti piyāyamānā viya pakkositvā āgataṃ gahetvā ‘‘tvaṃ maṃ ovadasi, attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti gīvaṃ parivattetvā māretvā uddhanantaresu pakkhipi. Brāhmaṇo āgantvā vissamitvā bodhisattaṃ ‘‘kiṃ, tāta rādha, mātā te anācāraṃ karoti, na karotī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૯૫.
95.
‘‘પવાસા આગતો તાત, ઇદાનિ નચિરાગતો;
‘‘Pavāsā āgato tāta, idāni nacirāgato;
કચ્ચિન્નુ તાત તે માતા, ન અઞ્ઞમુપસેવતી’’તિ.
Kaccinnu tāta te mātā, na aññamupasevatī’’ti.
તસ્સત્થો – અહં, તાત રાધ, પવાસા આગતો, સો ચમ્હિ ઇદાનેવ આગતો નચિરાગતો, તેન પવત્તિં અજાનન્તો તં પુચ્છામિ – ‘‘કચ્ચિ નુ તે, તાત, માતા અઞ્ઞં પુરિસં ન ઉપસેવતી’’તિ.
Tassattho – ahaṃ, tāta rādha, pavāsā āgato, so camhi idāneva āgato nacirāgato, tena pavattiṃ ajānanto taṃ pucchāmi – ‘‘kacci nu te, tāta, mātā aññaṃ purisaṃ na upasevatī’’ti.
રાધો ‘‘તાત, પણ્ડિતા નામ ભૂતં વા અભૂતં વા અનિય્યાનિકં નામ ન કથેસુ’’ન્તિ ઞાપેન્તો દુતિયં ગાથમાહ –
Rādho ‘‘tāta, paṇḍitā nāma bhūtaṃ vā abhūtaṃ vā aniyyānikaṃ nāma na kathesu’’nti ñāpento dutiyaṃ gāthamāha –
૯૬.
96.
‘‘ન ખો પનેતં સુભણં, ગિરં સચ્ચુપસંહિતં;
‘‘Na kho panetaṃ subhaṇaṃ, giraṃ saccupasaṃhitaṃ;
સયેથ પોટ્ઠપાદોવ, મુમ્મુરે ઉપકૂથિતો’’તિ.
Sayetha poṭṭhapādova, mummure upakūthito’’ti.
તત્થ ગિરન્તિ વચનં. તઞ્હિ યથા ઇદાનિ ગિરા, એવં તદા ‘‘ગિર’’ન્તિ વુચ્ચતિ, સો સુવપોતકો લિઙ્ગં અનાદિયિત્વા એવમાહ. અયં પનેત્થ અત્થો – તાત, પણ્ડિતેન નામ સચ્ચુપસંહિતં યથાભૂતં અત્થયુત્તં સભાવવચનમ્પિ અનિય્યાનિકં ન સુભણં. અનિય્યાનિકઞ્ચ સચ્ચં ભણન્તો સયેથ પોટ્ઠપાદોવ, મુમ્મુરે ઉપકૂથિતો, યથા પોટ્ઠપાદો કુક્કુળે ઝામો સયતિ, એવં સયેય્યાતિ. ‘‘ઉપકૂધિતો’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો.
Tattha giranti vacanaṃ. Tañhi yathā idāni girā, evaṃ tadā ‘‘gira’’nti vuccati, so suvapotako liṅgaṃ anādiyitvā evamāha. Ayaṃ panettha attho – tāta, paṇḍitena nāma saccupasaṃhitaṃ yathābhūtaṃ atthayuttaṃ sabhāvavacanampi aniyyānikaṃ na subhaṇaṃ. Aniyyānikañca saccaṃ bhaṇanto sayetha poṭṭhapādova, mummure upakūthito, yathā poṭṭhapādo kukkuḷe jhāmo sayati, evaṃ sayeyyāti. ‘‘Upakūdhito’’tipi pāṭho, ayamevattho.
એવં બોધિસત્તો બ્રાહ્મણસ્સ ધમ્મં દેસેત્વા ‘‘મયાપિ ઇમસ્મિં ઠાને વસિતું ન સક્કા’’તિ બ્રાહ્મણં આપુચ્છિત્વા અરઞ્ઞમેવ પાવિસિ.
Evaṃ bodhisatto brāhmaṇassa dhammaṃ desetvā ‘‘mayāpi imasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkā’’ti brāhmaṇaṃ āpucchitvā araññameva pāvisi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. ‘‘તદા પોટ્ઠપાદો આનન્દો અહોસિ, રાધો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā poṭṭhapādo ānando ahosi, rādho pana ahameva ahosi’’nti.
રાધજાતકવણ્ણના અટ્ઠમા.
Rādhajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૧૯૮. રાધજાતકં • 198. Rādhajātakaṃ