Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. રાધત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Rādhattheragāthāvaṇṇanā
યથા અગારં દુચ્છન્નન્તિઆદિકા આયસ્મતો રાધત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો વિહારં ગન્ત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો સત્થારા એકં ભિક્ખું પટિભાનેય્યકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપિયમાનં દિસ્વા સયં તં ઠાનન્તરં પત્થેત્વા મહાદાનં પવત્તેસિ. સત્થુ ઉળારઞ્ચ પૂજં અકાસિ. સો એવં કતપણિધાનો તતો ચુતો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં પિણ્ડાય ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો મધુરાનિ અમ્બફલાની અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો અમ્હાકં ભગવતો કાલે રાજગહે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા રાધોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો હુત્વા ઘરાવાસં વસન્તો મહલ્લકકાલે પુત્તદારેહિ અપસાદિતો, ‘‘કિં મે ઘરાવાસેન, પબ્બજિસ્સામી’’તિ વિહારં ગન્ત્વા થેરે ભિક્ખૂ ઉપસઙ્કમિત્વા પબ્બજ્જં યાચિત્વા તેહિ ‘‘અયં બ્રાહ્મણો જિણ્ણો ન સક્કોતિ વત્તપટિવત્તં પૂરેતુ’’ન્તિ પટિક્ખિત્તો સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા અત્તનો અજ્ઝાસયં પવેદેત્વા સત્થારા ઉપનિસ્સયસમ્પત્તિં ઓલોકેત્વા આણત્તેન ધમ્મસેનાપતિના પબ્બાજિતો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૧.૬૩-૬૭) –
Yathā agāraṃ ducchannantiādikā āyasmato rādhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vihāraṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno satthārā ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhāneyyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā sayaṃ taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā mahādānaṃ pavattesi. Satthu uḷārañca pūjaṃ akāsi. So evaṃ katapaṇidhāno tato cuto tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso madhurāni ambaphalānī adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā rādhoti laddhanāmo vayappatto hutvā gharāvāsaṃ vasanto mahallakakāle puttadārehi apasādito, ‘‘kiṃ me gharāvāsena, pabbajissāmī’’ti vihāraṃ gantvā there bhikkhū upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yācitvā tehi ‘‘ayaṃ brāhmaṇo jiṇṇo na sakkoti vattapaṭivattaṃ pūretu’’nti paṭikkhitto satthu santikaṃ gantvā attano ajjhāsayaṃ pavedetvā satthārā upanissayasampattiṃ oloketvā āṇattena dhammasenāpatinā pabbājito vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.63-67) –
‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, આહુતીનં પટિગ્ગહં;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
રથિયં પટિપજ્જન્તં, પાદફલં અદાસહં.
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, pādaphalaṃ adāsahaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા સત્થુ સન્તિકાવચરો હુત્વા વિચરન્તો સત્થુ ધમ્મદેસનાપટિભાનસ્સ પચ્ચયભૂતાનં પટિભાનજાનનકાનં અગ્ગો જાતો. થેરસ્સ હિ દિટ્ઠિસમુદાચારઞ્ચ આગમ્મ દસબલસ્સ નવનવા ધમ્મદેસના પટિભાતિ. તેનાહ ભગવા – ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં પટિભાનેય્યકાનં યદિદં રાધો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૧૯, ૨૩૩). સો એકદિવસં ‘‘ઇમે સત્તા અભાવનાય રાગેન અભિભુય્યન્તિ, ભાવનાય સતિ તં નત્થી’’તિ ભાવનં થોમેન્તો ‘‘યથા અગાર’’ન્તિઆદિના ગાથાદ્વયમાહ.
Arahattaṃ pana patvā satthu santikāvacaro hutvā vicaranto satthu dhammadesanāpaṭibhānassa paccayabhūtānaṃ paṭibhānajānanakānaṃ aggo jāto. Therassa hi diṭṭhisamudācārañca āgamma dasabalassa navanavā dhammadesanā paṭibhāti. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ paṭibhāneyyakānaṃ yadidaṃ rādho’’ti (a. ni. 1.219, 233). So ekadivasaṃ ‘‘ime sattā abhāvanāya rāgena abhibhuyyanti, bhāvanāya sati taṃ natthī’’ti bhāvanaṃ thomento ‘‘yathā agāra’’ntiādinā gāthādvayamāha.
૧૩૩-૪. તત્થ અગારન્તિ યંકિઞ્ચિ ગેહં. દુચ્છન્નન્તિ વિરળચ્છન્નં છિદ્દાવછિદ્દં. સમતિવિજ્ઝતીતિ વસ્સવુટ્ઠિ વિનિવિજ્ઝતિ. અભાવિતન્તિ તં અગારં વુટ્ઠિ વિય ભાવનાય રહિતત્તા અભાવિતં ચિત્તં. રાગો સમતિવિજ્ઝતીતિ ન કેવલં રાગોવ દોસમોહમાનાદયોપિ સબ્બકિલેસા તથારૂપં ચિત્તં અતિવિજ્ઝન્તિયેવ. સુભાવિતન્તિ સમથવિપસ્સનાભાવનાહિ સુટ્ઠુ ભાવિતં, એવરૂપં ચિત્તં સુચ્છન્નં ગેહં વુટ્ઠિ વિય રાગાદયો કિલેસા અતિવિજ્ઝિતું ન સક્કોન્તીતિ.
133-4. Tattha agāranti yaṃkiñci gehaṃ. Ducchannanti viraḷacchannaṃ chiddāvachiddaṃ. Samativijjhatīti vassavuṭṭhi vinivijjhati. Abhāvitanti taṃ agāraṃ vuṭṭhi viya bhāvanāya rahitattā abhāvitaṃ cittaṃ. Rāgo samativijjhatīti na kevalaṃ rāgova dosamohamānādayopi sabbakilesā tathārūpaṃ cittaṃ ativijjhantiyeva. Subhāvitanti samathavipassanābhāvanāhi suṭṭhu bhāvitaṃ, evarūpaṃ cittaṃ succhannaṃ gehaṃ vuṭṭhi viya rāgādayo kilesā ativijjhituṃ na sakkontīti.
રાધત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Rādhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. રાધત્થેરગાથા • 7. Rādhattheragāthā