Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેતવત્થુ-અટ્ઠકથા • Petavatthu-aṭṭhakathā |
૭. રાજપુત્તપેતવત્થુવણ્ણના
7. Rājaputtapetavatthuvaṇṇanā
પુબ્બે કતાનં કમ્માનન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો રાજપુત્તપેતં આરબ્ભ કથેસિ. તત્થ યો સો અતીતે કિતવસ્સ નામ રઞ્ઞો પુત્તો અતીતે પચ્ચેકબુદ્ધે અપરજ્ઝિત્વા બહૂનિ વસ્સસહસ્સાનિ નિરયે પચ્ચિત્વા તસ્સેવ કમ્મસ્સ વિપાકાવસેસેન પેતેસુ ઉપ્પન્નો. સો ઇધ ‘‘રાજપુત્તપેતો’’તિ અધિપ્પેતો. તસ્સ વત્થુ હેટ્ઠા સાણવાસિપેતવત્થુમ્હિ વિત્થારતો આગતમેવ, તસ્મા તત્થ વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બં. સત્થા હિ તદા થેરેન અત્તનો ઞાતિપેતાનં પવત્તિયા કથિતાય ‘‘ન કેવલં તવ ઞાતકાયેવ, અથ ખો ત્વમ્પિ ઇતો અનન્તરાતીતે અત્તભાવે પેતો હુત્વા મહાદુક્ખં અનુભવી’’તિ વત્વા તેન યાચિતો –
Pubbekatānaṃ kammānanti idaṃ satthā jetavane viharanto rājaputtapetaṃ ārabbha kathesi. Tattha yo so atīte kitavassa nāma rañño putto atīte paccekabuddhe aparajjhitvā bahūni vassasahassāni niraye paccitvā tasseva kammassa vipākāvasesena petesu uppanno. So idha ‘‘rājaputtapeto’’ti adhippeto. Tassa vatthu heṭṭhā sāṇavāsipetavatthumhi vitthārato āgatameva, tasmā tattha vuttanayeneva gahetabbaṃ. Satthā hi tadā therena attano ñātipetānaṃ pavattiyā kathitāya ‘‘na kevalaṃ tava ñātakāyeva, atha kho tvampi ito anantarātīte attabhāve peto hutvā mahādukkhaṃ anubhavī’’ti vatvā tena yācito –
૭૫૩.
753.
‘‘પુબ્બે કતાનં કમ્માનં, વિપાકો મથયે મનં;
‘‘Pubbe katānaṃ kammānaṃ, vipāko mathaye manaṃ;
રૂપે સદ્દે રસે ગન્ધે, ફોટ્ઠબ્બે ચ મનોરમે.
Rūpe sadde rase gandhe, phoṭṭhabbe ca manorame.
૭૫૪.
754.
‘‘ઇચ્ચં ગીતં રતિં ખિડ્ડં, અનુભુત્વા અનપ્પકં;
‘‘Iccaṃ gītaṃ ratiṃ khiḍḍaṃ, anubhutvā anappakaṃ;
ઉય્યાને પરિચરિત્વા, પવિસન્તો ગિરિબ્બજં.
Uyyāne paricaritvā, pavisanto giribbajaṃ.
૭૫૫.
755.
‘‘ઇસિં સુનેત્તમદ્દક્ખિ, અત્તદન્તં સમાહિતં;
‘‘Isiṃ sunettamaddakkhi, attadantaṃ samāhitaṃ;
અપ્પિચ્છં હિરિસમ્પન્નં, ઉઞ્છે પત્તગતે રતં.
Appicchaṃ hirisampannaṃ, uñche pattagate rataṃ.
૭૫૬.
756.
‘‘હત્થિક્ખન્ધતો ઓરુય્હ, લદ્ધા ભન્તેતિ ચાબ્રવિ;
‘‘Hatthikkhandhato oruyha, laddhā bhanteti cābravi;
તસ્સ પત્તં ગહેત્વાન, ઉચ્ચં પગ્ગય્હ ખત્તિયો.
Tassa pattaṃ gahetvāna, uccaṃ paggayha khattiyo.
૭૫૭.
757.
‘‘થણ્ડિલે પત્તં ભિન્દિત્વા, હસમાનો અપક્કમિ;
‘‘Thaṇḍile pattaṃ bhinditvā, hasamāno apakkami;
રઞ્ઞો કિતવસ્સાહં પુત્તો, કિં મં ભિક્ખુ કરિસ્સસિ.
Rañño kitavassāhaṃ putto, kiṃ maṃ bhikkhu karissasi.
૭૫૮.
758.
‘‘તસ્સ કમ્મસ્સ ફરુસસ્સ, વિપાકો કટુકો અહુ;
‘‘Tassa kammassa pharusassa, vipāko kaṭuko ahu;
યં રાજપુત્તો વેદેસિ, નિરયમ્હિ સમપ્પિતો.
Yaṃ rājaputto vedesi, nirayamhi samappito.
૭૫૯.
759.
‘‘છળેવ ચતુરાસીતિ, વસ્સાનિ નહુતાનિ ચ;
‘‘Chaḷeva caturāsīti, vassāni nahutāni ca;
ભુસં દુક્ખં નિગચ્છિત્થો, નિરયે કતકિબ્બિસો.
Bhusaṃ dukkhaṃ nigacchittho, niraye katakibbiso.
૭૬૦.
760.
‘‘ઉત્તાનોપિ ચ પચ્ચિત્થ, નિકુજ્જો વામદક્ખિણો;
‘‘Uttānopi ca paccittha, nikujjo vāmadakkhiṇo;
ઉદ્ધંપાદો ઠિતો ચેવ, ચિરં બાલો અપચ્ચથ.
Uddhaṃpādo ṭhito ceva, ciraṃ bālo apaccatha.
૭૬૧.
761.
‘‘બહૂનિ વસ્સસહસ્સાનિ, પૂગાનિ નહુતાનિ ચ;
‘‘Bahūni vassasahassāni, pūgāni nahutāni ca;
ભુસં દુક્ખં નિગચ્છિત્થો, નિરયે કતકિબ્બિસો.
Bhusaṃ dukkhaṃ nigacchittho, niraye katakibbiso.
૭૬૨.
762.
‘‘એતાદિસં ખો કટુકં, અપ્પદુટ્ઠપ્પદોસિનં;
‘‘Etādisaṃ kho kaṭukaṃ, appaduṭṭhappadosinaṃ;
પચ્ચન્તિ પાપકમ્મન્તા, ઇસિમાસજ્જ સુબ્બતં.
Paccanti pāpakammantā, isimāsajja subbataṃ.
૭૬૩.
763.
‘‘સો તત્થ બહુવસ્સાનિ, વેદયિત્વા બહું દુખં;
‘‘So tattha bahuvassāni, vedayitvā bahuṃ dukhaṃ;
ખુપ્પિપાસહતો નામ, પેતો આસિ તતો ચુતો.
Khuppipāsahato nāma, peto āsi tato cuto.
૭૬૪.
764.
‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, ઇસ્સરમદસમ્ભવં;
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, issaramadasambhavaṃ;
પહાય ઇસ્સરમદં, નિવાતમનુવત્તયે.
Pahāya issaramadaṃ, nivātamanuvattaye.
૭૬૫.
765.
‘‘દિટ્ઠેવ ધમ્મે પાસંસો, યો બુદ્ધેસુ સગારવો;
‘‘Diṭṭheva dhamme pāsaṃso, yo buddhesu sagāravo;
કાયસ્સ ભેદા સપ્પઞ્ઞો, સગ્ગં સો ઉપપજ્જતી’’તિ. –
Kāyassa bhedā sappañño, saggaṃ so upapajjatī’’ti. –
ઇદં પેતવત્થું કથેસિ.
Idaṃ petavatthuṃ kathesi.
૭૫૩. તત્થ પુબ્બે કતાનં કમ્માનં, વિપાકો મથયે મનન્તિ પુરિમાસુ જાતીસુ કતાનં અકુસલકમ્માનં ફલં ઉળારં હુત્વા ઉપ્પજ્જમાનં અન્ધબાલાનં ચિત્તં મથયેય્ય અભિભવેય્ય, પરેસં અનત્થકરણમુખેન અત્તનો અત્થં ઉપ્પાદેય્યાતિ અધિપ્પાયો.
753. Tattha pubbe katānaṃ kammānaṃ, vipāko mathaye mananti purimāsu jātīsu katānaṃ akusalakammānaṃ phalaṃ uḷāraṃ hutvā uppajjamānaṃ andhabālānaṃ cittaṃ mathayeyya abhibhaveyya, paresaṃ anatthakaraṇamukhena attano atthaṃ uppādeyyāti adhippāyo.
ઇદાનિ તં ચિત્તમથનં વિસયેન સદ્ધિં દસ્સેતું ‘‘રૂપે સદ્દે’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ રૂપેતિ રૂપહેતુ, યથિચ્છિતસ્સ મનાપિયસ્સ રૂપારમ્મણસ્સ પટિલાભનિમિત્તન્તિ અત્થો. સદ્દેતિઆદીસુપિ એસેવ નયો.
Idāni taṃ cittamathanaṃ visayena saddhiṃ dassetuṃ ‘‘rūpe sadde’’tiādi vuttaṃ. Tattha rūpeti rūpahetu, yathicchitassa manāpiyassa rūpārammaṇassa paṭilābhanimittanti attho. Saddetiādīsupi eseva nayo.
૭૫૪. એવં સાધારણતો વુત્તમત્થં અસાધારણતો નિયમેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘નચ્ચં ગીત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ રતિન્તિ કામરતિં. ખિડ્ડન્તિ સહાયકાદીહિ કેળિં. ગિરિબ્બજન્તિ રાજગહં.
754. Evaṃ sādhāraṇato vuttamatthaṃ asādhāraṇato niyametvā dassento ‘‘naccaṃ gīta’’ntiādimāha. Tattha ratinti kāmaratiṃ. Khiḍḍanti sahāyakādīhi keḷiṃ. Giribbajanti rājagahaṃ.
૭૫૫. ઇસિન્તિ અસેક્ખાનં સીલક્ખન્ધાદીનં એસનટ્ઠેન ઇસિં. સુનેત્તન્તિ એવંનામકં પચ્ચેકબુદ્ધં. અત્તદન્તન્તિ ઉત્તમેન દમથેન દમિતચિત્તં. સમાહિતન્તિ અરહત્તફલસમાધિના સમાહિતં. ઉઞ્છે પત્તગતે રતન્તિ ઉઞ્છેન ભિક્ખાચારેન લદ્ધે પત્તગતે પત્તપરિયાપન્ને આહારે રતં સન્તુટ્ઠં.
755.Isinti asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ esanaṭṭhena isiṃ. Sunettanti evaṃnāmakaṃ paccekabuddhaṃ. Attadantanti uttamena damathena damitacittaṃ. Samāhitanti arahattaphalasamādhinā samāhitaṃ. Uñche pattagate ratanti uñchena bhikkhācārena laddhe pattagate pattapariyāpanne āhāre rataṃ santuṭṭhaṃ.
૭૫૬. લદ્ધા, ભન્તેતિ ચાબ્રવીતિ ‘‘અપિ, ભન્તે, ભિક્ખા લદ્ધા’’તિ વિસ્સાસજનનત્થં કથેસિ. ઉચ્ચં પગ્ગય્હાતિ ઉચ્ચતરં કત્વા પત્તં ઉક્ખિપિત્વા.
756.Laddhā, bhanteti cābravīti ‘‘api, bhante, bhikkhā laddhā’’ti vissāsajananatthaṃ kathesi. Uccaṃ paggayhāti uccataraṃ katvā pattaṃ ukkhipitvā.
૭૫૭. થણ્ડિલે પત્તં ભિન્દિત્વાતિ ખરકઠિને ભૂમિપ્પદેસે ખિપન્તો પત્તં ભિન્દિત્વા. અપક્કમીતિ થોકં અપસક્કિ. અપસક્કન્તો ચ ‘‘અકારણેનેવ અન્ધબાલો મહન્તં અનત્થં અત્તનો અકાસી’’તિ કરુણાયનવસેન ઓલોકેન્તં પચ્ચેકબુદ્ધં રાજપુત્તો આહ ‘‘રઞ્ઞો કિતવસ્સાહં પુત્તો, કિં મં ભિક્ખુ કરિસ્સસી’’તિ.
757.Thaṇḍile pattaṃ bhinditvāti kharakaṭhine bhūmippadese khipanto pattaṃ bhinditvā. Apakkamīti thokaṃ apasakki. Apasakkanto ca ‘‘akāraṇeneva andhabālo mahantaṃ anatthaṃ attano akāsī’’ti karuṇāyanavasena olokentaṃ paccekabuddhaṃ rājaputto āha ‘‘rañño kitavassāhaṃ putto, kiṃ maṃ bhikkhu karissasī’’ti.
૭૫૮. ફરુસસ્સાતિ દારુણસ્સ. કટુકોતિ અનિટ્ઠો. યન્તિ યં વિપાકં. સમપ્પિતોતિ અલ્લીનો.
758.Pharusassāti dāruṇassa. Kaṭukoti aniṭṭho. Yanti yaṃ vipākaṃ. Samappitoti allīno.
૭૫૯. છળેવ ચતુરાસીતિ, વસ્સાનિ નહુતાનિ ચાતિ ઉત્તાનો નિપન્નો ચતુરાસીતિવસ્સસહસ્સાનિ, નિકુજ્જો, વામપસ્સેન, દક્ખિણપસ્સેન, ઉદ્ધંપાદો, ઓલમ્બિકો, યથાઠિતો ચાતિ એવં છ ચતુરાસીતિસહસ્સાનિ વસ્સાનિ હોન્તિ. તેનાહ –
759.Chaḷeva caturāsīti, vassāni nahutāni cāti uttāno nipanno caturāsītivassasahassāni, nikujjo, vāmapassena, dakkhiṇapassena, uddhaṃpādo, olambiko, yathāṭhito cāti evaṃ cha caturāsītisahassāni vassāni honti. Tenāha –
૭૬૦.
760.
‘‘ઉત્તાનોપિ ચ પચ્ચિત્થ, નિકુજ્જો વામદક્ખિણો;
‘‘Uttānopi ca paccittha, nikujjo vāmadakkhiṇo;
ઉદ્ધંપાદો ઠિતો ચેવ, ચિરં બાલો અપચ્ચથા’’તિ.
Uddhaṃpādo ṭhito ceva, ciraṃ bālo apaccathā’’ti.
તાનિ પન વસ્સાનિ યસ્મા અનેકાનિ નહુતાનિ હોન્તિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘નહુતાની’’તિ. ભુસં દુક્ખં નિગચ્છિત્થોતિ અતિવિય દુક્ખં પાપુણિ.
Tāni pana vassāni yasmā anekāni nahutāni honti, tasmā vuttaṃ ‘‘nahutānī’’ti. Bhusaṃ dukkhaṃ nigacchitthoti ativiya dukkhaṃ pāpuṇi.
૭૬૧. પૂગાનીતિ વસ્સસમૂહે, ઇધ પુરિમગાથાય ચ અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં દટ્ઠબ્બં.
761.Pūgānīti vassasamūhe, idha purimagāthāya ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
૭૬૨. એતાદિસન્તિ એવરૂપં. કટુકન્તિ અતિદુક્ખં, ભાવનપંસકનિદ્દેસોયં ‘‘એકમન્તં નિસીદી’’તિઆદીસુ વિય. અપ્પદુટ્ઠપ્પદોસિનં ઇસિં સુબ્બતં આસજ્જ આસાદેત્વા પાપકમ્મન્તા પુગ્ગલા એવરૂપં કટુકં અતિવિય દુક્ખં પચ્ચન્તીતિ યોજના.
762.Etādisanti evarūpaṃ. Kaṭukanti atidukkhaṃ, bhāvanapaṃsakaniddesoyaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’tiādīsu viya. Appaduṭṭhappadosinaṃ isiṃ subbataṃ āsajja āsādetvā pāpakammantā puggalā evarūpaṃ kaṭukaṃ ativiya dukkhaṃ paccantīti yojanā.
૭૬૩. સોતિ સો રાજપુત્તપેતો. તત્થાતિ નિરયે. વેદયિત્વાતિ અનુભવિત્વા. નામાતિ બ્યત્તપાકટભાવેન. તતો ચુતોતિ નિરયતો ચુતો. સેસં વુત્તનયમેવ.
763.Soti so rājaputtapeto. Tatthāti niraye. Vedayitvāti anubhavitvā. Nāmāti byattapākaṭabhāvena. Tato cutoti nirayato cuto. Sesaṃ vuttanayameva.
એવં ભગવા રાજપુત્તપેતકથાય તત્થ સન્નિપતિતં મહાજનં સંવેજેત્વા ઉપરિ સચ્ચાનિ પકાસેસિ. સચ્ચપરિયોસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ સમ્પાપુણિંસૂતિ.
Evaṃ bhagavā rājaputtapetakathāya tattha sannipatitaṃ mahājanaṃ saṃvejetvā upari saccāni pakāsesi. Saccapariyosāne bahū sotāpattiphalādīni sampāpuṇiṃsūti.
રાજપુત્તપેતવત્થુવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Rājaputtapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પેતવત્થુપાળિ • Petavatthupāḷi / ૭. રાજપુત્તપેતવત્થુ • 7. Rājaputtapetavatthu