Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૯. રક્ખિતત્થેરગાથાવણ્ણના
9. Rakkhitattheragāthāvaṇṇanā
સબ્બો રાગો પહીનો મેતિ આયસ્મતો રક્ખિતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થુ ધમ્મદેસનં સુત્વા પસન્નમાનસો દેસનાઞાણં આરબ્ભ થોમનં અકાસિ. સત્થા તસ્સ ચિત્તપ્પસાદં ઓલોકેત્વા ‘‘અયં ઇતો સતસહસ્સકપ્પમત્થકે ગોતમસ્સ નામ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ રક્ખિતો નામ સાવકો ભવિસ્સતી’’તિ બ્યાકાસિ . સો તં સુત્વા ભિય્યોસોમત્તાય પસન્નમાનસો અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે દેવદહનિગમે સાકિયરાજકુલે નિબ્બત્તિ, રક્ખિતોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો યે સાકિયકોલિયરાજૂહિ ભગવતો પરિવારત્થાય દિન્ના પઞ્ચસતરાજકુમારા પબ્બજિતા, તેસં અઞ્ઞતરો. તે પન રાજકુમારા ન સંવેગેન પબ્બજિતત્તા ઉક્કણ્ઠાભિભૂતા યદા સત્થારા કુણાલદહતીરં નેત્વા કુણાલજાતકદેસનાય (જા॰ ૨.૨૧.કુણાલજાતક) ઇત્થીનં દોસવિભાવનેન કામેસુ આદીનવં પકાસેત્વા કમ્મટ્ઠાને નિયોજિતા, તદા અયમ્પિ કમ્મટ્ઠાનં અનુયુઞ્જન્તો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૪.૧-૯) –
Sabborāgo pahīno meti āyasmato rakkhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā pasannamānaso desanāñāṇaṃ ārabbha thomanaṃ akāsi. Satthā tassa cittappasādaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ ito satasahassakappamatthake gotamassa nāma sammāsambuddhassa rakkhito nāma sāvako bhavissatī’’ti byākāsi . So taṃ sutvā bhiyyosomattāya pasannamānaso aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde devadahanigame sākiyarājakule nibbatti, rakkhitotissa nāmaṃ ahosi. So ye sākiyakoliyarājūhi bhagavato parivāratthāya dinnā pañcasatarājakumārā pabbajitā, tesaṃ aññataro. Te pana rājakumārā na saṃvegena pabbajitattā ukkaṇṭhābhibhūtā yadā satthārā kuṇāladahatīraṃ netvā kuṇālajātakadesanāya (jā. 2.21.kuṇālajātaka) itthīnaṃ dosavibhāvanena kāmesu ādīnavaṃ pakāsetvā kammaṭṭhāne niyojitā, tadā ayampi kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.1-9) –
‘‘પદુમુત્તરો નામ જિનો, લોકજેટ્ઠો નરાસભો;
‘‘Padumuttaro nāma jino, lokajeṭṭho narāsabho;
મહતો જનકાયસ્સ, દેસેતિ અમતં પદં.
Mahato janakāyassa, deseti amataṃ padaṃ.
‘‘તસ્સાહં વચનં સુત્વા, વાચાસભિમુદીરિતં;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, vācāsabhimudīritaṃ;
અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વાન, એકગ્ગો આસહં તદા.
Añjaliṃ paggahetvāna, ekaggo āsahaṃ tadā.
‘‘યથા સમુદ્દો ઉદધીનમગ્ગો, નેરૂ નગાનં પવરો સિલુચ્ચયો;
‘‘Yathā samuddo udadhīnamaggo, nerū nagānaṃ pavaro siluccayo;
તથેવ યે ચિત્તવસેન વત્તરે, ન બુદ્ધઞાણસ્સ કલં ઉપેન્તિ તે.
Tatheva ye cittavasena vattare, na buddhañāṇassa kalaṃ upenti te.
‘‘ધમ્મવિધિં ઠપેત્વાન, બુદ્ધો કારુણિકો ઇસિ;
‘‘Dhammavidhiṃ ṭhapetvāna, buddho kāruṇiko isi;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, ઇમા ગાથા અભાસથ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘યો સો ઞાણં પકિત્તેસિ, બુદ્ધમ્હિ લોકનાયકે;
‘‘Yo so ñāṇaṃ pakittesi, buddhamhi lokanāyake;
કપ્પાનં સતસહસ્સં, દુગ્ગતિં ન ગમિસ્સતિ.
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ na gamissati.
‘‘કિલેસે ઝાપયિત્વાન, એકગ્ગો સુસમાહિતો;
‘‘Kilese jhāpayitvāna, ekaggo susamāhito;
સોભિતો નામ નામેન, હેસ્સતિ સત્થુ સાવકો.
Sobhito nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘પઞ્ઞાસે કપ્પસહસ્સે, સત્તેવાસું યસુગ્ગતા;
‘‘Paññāse kappasahasse, sattevāsuṃ yasuggatā;
સત્તરતનસમ્પન્ના, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પહીનકિલેસે પચ્ચવેક્ખન્તો ‘‘સબ્બો રાગો’’તિ ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana patvā attano pahīnakilese paccavekkhanto ‘‘sabbo rāgo’’ti gāthaṃ abhāsi.
૭૯. તત્થ ‘‘સબ્બો રાગો’’તિ કામરાગાદિપ્પભેદો સબ્બોપિ રાગો. પહીનોતિ અરિયમગ્ગભાવનાય સમુચ્છેદપ્પહાનવસેન પહીનો. સબ્બો દોસોતિ આઘાતવત્થુકાદિભાવેન અનેકભેદભિન્નો સબ્બોપિ બ્યાપાદો. સમૂહતોતિ મગ્ગેન સમુગ્ઘાટિતો. સબ્બો મે વિગતો મોહોતિ ‘‘દુક્ખે અઞ્ઞાણ’’ન્તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૦૬૭; વિભ॰ ૯૦૯) વત્થુભેદેન અટ્ઠભેદો, સંકિલેસવત્થુવિભાગેન અનેકવિભાગો સબ્બોપિ મોહો મગ્ગેન વિદ્ધંસિતત્તા મય્હં વિગતો. સીતિભૂતોસ્મિ નિબ્બુતોતિ એવં મૂલકિલેસપ્પહાનેન તદેકટ્ઠતાય સંકિલેસાનં સમ્મદેવ પટિપ્પસ્સદ્ધત્તા અનવસેસકિલેસદરથપરિળાહાભાવતો સીતિભાવં પત્તો, તતો એવ સબ્બસો કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બુતો અહં અસ્મિ ભવામીતિ અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.
79. Tattha ‘‘sabbo rāgo’’ti kāmarāgādippabhedo sabbopi rāgo. Pahīnoti ariyamaggabhāvanāya samucchedappahānavasena pahīno. Sabbo dosoti āghātavatthukādibhāvena anekabhedabhinno sabbopi byāpādo. Samūhatoti maggena samugghāṭito. Sabbo me vigato mohoti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1067; vibha. 909) vatthubhedena aṭṭhabhedo, saṃkilesavatthuvibhāgena anekavibhāgo sabbopi moho maggena viddhaṃsitattā mayhaṃ vigato. Sītibhūtosmi nibbutoti evaṃ mūlakilesappahānena tadekaṭṭhatāya saṃkilesānaṃ sammadeva paṭippassaddhattā anavasesakilesadarathapariḷāhābhāvato sītibhāvaṃ patto, tato eva sabbaso kilesaparinibbānena parinibbuto ahaṃ asmi bhavāmīti aññaṃ byākāsi.
રક્ખિતત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Rakkhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૯. રક્ખિતત્થેરગાથા • 9. Rakkhitattheragāthā