Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેતવત્થુ-અટ્ઠકથા • Petavatthu-aṭṭhakathā |
૩. રથકારપેતિવત્થુવણ્ણના
3. Rathakārapetivatthuvaṇṇanā
વેળુરિયથમ્ભં રુચિરં પભસ્સરન્તિ ઇદં સત્થરિ સાવત્થિયં વિહરન્તે અઞ્ઞતરં પેતિં આરબ્ભ વુત્તં. અતીતે કિર કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે અઞ્ઞતરા ઇત્થી સીલાચારસમ્પન્ના કલ્યાણમિત્તસન્નિસ્સયેન સાસને અભિપ્પસન્ના સુવિભત્તવિચિત્રભિત્તિથમ્ભસોપાનભૂમિતલં અતિવિય દસ્સનીયં એકં આવાસં કત્વા તત્થ ભિક્ખૂ નિસીદાપેત્વા પણીતેન આહારેન પરિવિસિત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ નિય્યાદેસિ. સા અપરેન સમયેન કાલં કત્વા અઞ્ઞસ્સ પાપકમ્મસ્સ વસેન હિમવતિ પબ્બતરાજે રથકારદહં નિસ્સાય વિમાનપેતી હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સા સઙ્ઘસ્સ આવાસદાનપુઞ્ઞાનુભાવેન સબ્બરતનમયં ઉળારં અતિવિય સમન્તતો પાસાદિકં મનોહરં રમણીયં પોક્ખરણિયં નન્દનવનસદિસં ઉપસોભિતં વિમાનં નિબ્બત્તિ, સયઞ્ચ સુવણ્ણવણ્ણા અભિરૂપા દસ્સનીયા પાસાદિકા અહોસિ.
Veḷuriyathambhaṃ ruciraṃ pabhassaranti idaṃ satthari sāvatthiyaṃ viharante aññataraṃ petiṃ ārabbha vuttaṃ. Atīte kira kassapassa bhagavato kāle aññatarā itthī sīlācārasampannā kalyāṇamittasannissayena sāsane abhippasannā suvibhattavicitrabhittithambhasopānabhūmitalaṃ ativiya dassanīyaṃ ekaṃ āvāsaṃ katvā tattha bhikkhū nisīdāpetvā paṇītena āhārena parivisitvā bhikkhusaṅghassa niyyādesi. Sā aparena samayena kālaṃ katvā aññassa pāpakammassa vasena himavati pabbatarāje rathakāradahaṃ nissāya vimānapetī hutvā nibbatti. Tassā saṅghassa āvāsadānapuññānubhāvena sabbaratanamayaṃ uḷāraṃ ativiya samantato pāsādikaṃ manoharaṃ ramaṇīyaṃ pokkharaṇiyaṃ nandanavanasadisaṃ upasobhitaṃ vimānaṃ nibbatti, sayañca suvaṇṇavaṇṇā abhirūpā dassanīyā pāsādikā ahosi.
સા તત્થ પુરિસેહિ વિનાવ દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવન્તી વિહરતિ. તસ્સા તત્થ દીઘરત્તં નિપ્પુરિસાય વસન્તિયા અનભિરતિ ઉપ્પન્ના. સા ઉક્કણ્ઠિતા હુત્વા ‘‘અત્થેસો ઉપાયો’’તિ ચિન્તેત્વા દિબ્બાનિ અમ્બપક્કાનિ નદિયં પક્ખિપતિ. સબ્બં કણ્ણમુણ્ડપેતિવત્થુસ્મિં આગતનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઇધ પન બારાણસિવાસી એકો માણવો ગઙ્ગાય તેસુ એકં અમ્બફલં દિસ્વા તસ્સ પભવં ગવેસન્તો અનુક્કમેન તં ઠાનં ગન્ત્વા નદિં દિસ્વા તદનુસારેન તસ્સા વસનટ્ઠાનં ગતો. સા તં દિસ્વા અત્તનો વસનટ્ઠાનં નેત્વા પટિસન્થારં કરોન્તી નિસીદિ. સો તસ્સા વસનટ્ઠાનસમ્પત્તિં દિસ્વા પુચ્છન્તો –
Sā tattha purisehi vināva dibbasampattiṃ anubhavantī viharati. Tassā tattha dīgharattaṃ nippurisāya vasantiyā anabhirati uppannā. Sā ukkaṇṭhitā hutvā ‘‘attheso upāyo’’ti cintetvā dibbāni ambapakkāni nadiyaṃ pakkhipati. Sabbaṃ kaṇṇamuṇḍapetivatthusmiṃ āgatanayeneva veditabbaṃ. Idha pana bārāṇasivāsī eko māṇavo gaṅgāya tesu ekaṃ ambaphalaṃ disvā tassa pabhavaṃ gavesanto anukkamena taṃ ṭhānaṃ gantvā nadiṃ disvā tadanusārena tassā vasanaṭṭhānaṃ gato. Sā taṃ disvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā paṭisanthāraṃ karontī nisīdi. So tassā vasanaṭṭhānasampattiṃ disvā pucchanto –
૪૩૯.
439.
‘‘વેળુરિયથમ્ભં રુચિરં પભસ્સરં, વિમાનમારુય્હ અનેકચિત્તં;
‘‘Veḷuriyathambhaṃ ruciraṃ pabhassaraṃ, vimānamāruyha anekacittaṃ;
તત્થચ્છસિ દેવિ મહાનુભાવે, પથદ્ધનિ પન્નરસેવ ચન્દો.
Tatthacchasi devi mahānubhāve, pathaddhani pannaraseva cando.
૪૪૦.
440.
‘‘વણ્ણો ચ તે કનકસ્સ સન્નિભો, ઉત્તત્તરૂપો ભુસ દસ્સનેય્યો;
‘‘Vaṇṇo ca te kanakassa sannibho, uttattarūpo bhusa dassaneyyo;
પલ્લઙ્કસેટ્ઠે અતુલે નિસિન્ના, એકા તુવં નત્થિ ચ તુય્હ સામિકો.
Pallaṅkaseṭṭhe atule nisinnā, ekā tuvaṃ natthi ca tuyha sāmiko.
૪૪૧.
441.
‘‘ઇમા ચ તે પોક્ખરણી સમન્તા, પહૂતમલ્યા બહુપુણ્ડરીકા;
‘‘Imā ca te pokkharaṇī samantā, pahūtamalyā bahupuṇḍarīkā;
સુવણ્ણચુણ્ણેહિ સમન્તમોત્થતા, ન તત્થ પઙ્કો પણકો ચ વિજ્જતિ.
Suvaṇṇacuṇṇehi samantamotthatā, na tattha paṅko paṇako ca vijjati.
૪૪૨.
442.
‘‘હંસા ચિમે દસ્સનીયા મનોરમા, ઉદકસ્મિમનુપરિયન્તિ સબ્બદા;
‘‘Haṃsā cime dassanīyā manoramā, udakasmimanupariyanti sabbadā;
સમય્ય વગ્ગૂપનદન્તિ સબ્બે, બિન્દુસ્સરા દુન્દુભીનંવ ઘોસો.
Samayya vaggūpanadanti sabbe, bindussarā dundubhīnaṃva ghoso.
૪૪૩.
443.
‘‘દદ્દલ્લમાના યસસા યસસ્સિની, નાવાય ચ ત્વં અવલમ્બ તિટ્ઠસિ;
‘‘Daddallamānā yasasā yasassinī, nāvāya ca tvaṃ avalamba tiṭṭhasi;
આળારપમ્હે હસિતે પિયંવદે, સબ્બઙ્ગકલ્યાણિ ભુસં વિરોચસિ.
Āḷārapamhe hasite piyaṃvade, sabbaṅgakalyāṇi bhusaṃ virocasi.
૪૪૪.
444.
‘‘ઇદં વિમાનં વિરજં સમે ઠિતં, ઉય્યાનવન્તં રતિનન્દિવડ્ઢનં;
‘‘Idaṃ vimānaṃ virajaṃ same ṭhitaṃ, uyyānavantaṃ ratinandivaḍḍhanaṃ;
ઇચ્છામહં નારિ અનોમદસ્સને, તયા સહ નન્દને ઇધ મોદિતુ’’ન્તિ. –
Icchāmahaṃ nāri anomadassane, tayā saha nandane idha moditu’’nti. –
ઇમા ગાથા અભાસિ.
Imā gāthā abhāsi.
૪૩૯. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં વિમાને. અચ્છસીતિ ઇચ્છિતિચ્છિતકાલે નિસીદસિ. દેવીતિ તં આલપતિ. મહાનુભાવેતિ મહતા દિબ્બાનુભાવેન સમન્નાગતે. પથદ્ધનીતિ અત્તનો પથભૂતે અદ્ધનિ, ગગનતલમગ્ગેતિ અત્થો. પન્નરસેવ ચન્દોતિ પુણ્ણમાસિયં પરિપુણ્ણમણ્ડલો ચન્દો વિય વિજ્જોતમાનાતિ અત્થો.
439. Tattha tatthāti tasmiṃ vimāne. Acchasīti icchiticchitakāle nisīdasi. Devīti taṃ ālapati. Mahānubhāveti mahatā dibbānubhāvena samannāgate. Pathaddhanīti attano pathabhūte addhani, gaganatalamaggeti attho. Pannaraseva candoti puṇṇamāsiyaṃ paripuṇṇamaṇḍalo cando viya vijjotamānāti attho.
૪૪૦. વણ્ણો ચ તે કનકસ્સ સન્નિભોતિ તવ વણ્ણો ચ ઉત્તત્તસિઙ્ગીસુવણ્ણેન સદિસો અતિવિય મનોહરો. તેનાહ ‘‘ઉત્તત્તરૂપો ભુસ દસ્સનેય્યો’’તિ. અતુલેતિ મહારહે. અતુલેતિ વા દેવતાય આલપનં, અસદિસરૂપેતિ અત્થો. નત્થિ ચ તુય્હ સામિકોતિ તુય્હં સામિકો ચ નત્થિ.
440.Vaṇṇoca te kanakassa sannibhoti tava vaṇṇo ca uttattasiṅgīsuvaṇṇena sadiso ativiya manoharo. Tenāha ‘‘uttattarūpo bhusa dassaneyyo’’ti. Atuleti mahārahe. Atuleti vā devatāya ālapanaṃ, asadisarūpeti attho. Natthi ca tuyha sāmikoti tuyhaṃ sāmiko ca natthi.
૪૪૧. પહૂતમલ્યાતિ કમલકુવલયાદિબહુવિધકુસુમવતિયો . સુવણ્ણચુણ્ણેહીતિ સુવણ્ણવાલુકાહિ. સમન્તમોત્થતાતિ સમન્તતો ઓકિણ્ણા. તત્થાતિ તાસુ પોક્ખરણીસુ. પઙ્કો પણકો ચાતિ કદ્દમો વા ઉદકપિચ્છિલ્લો વા ન વિજ્જતિ.
441.Pahūtamalyāti kamalakuvalayādibahuvidhakusumavatiyo . Suvaṇṇacuṇṇehīti suvaṇṇavālukāhi. Samantamotthatāti samantato okiṇṇā. Tatthāti tāsu pokkharaṇīsu. Paṅko paṇako cāti kaddamo vā udakapicchillo vā na vijjati.
૪૪૨. હંસા ચિમે દસ્સનીયા મનોરમાતિ ઇમે હંસા ચ દસ્સનસુખા મનોરમા ચ. અનુપરિયન્તીતિ અનુવિચરન્તિ. સબ્બદાતિ સબ્બેસુ ઉતૂસુ. સમય્યાતિ સઙ્ગમ્મ. વગ્ગૂતિ મધુરં. ઉપનદન્તીતિ વિકૂજન્તિ. બિન્દુસ્સરાતિ અવિસટસ્સરા સમ્પિણ્ડિતસ્સરા. દુન્દુભીનંવ ઘોસોતિ વગ્ગુબિન્દુસ્સરભાવેન દુન્દુભીનં વિય તવ પોક્ખરણિયં હંસાનં ઘોસોતિ અત્થો.
442.Haṃsā cime dassanīyā manoramāti ime haṃsā ca dassanasukhā manoramā ca. Anupariyantīti anuvicaranti. Sabbadāti sabbesu utūsu. Samayyāti saṅgamma. Vaggūti madhuraṃ. Upanadantīti vikūjanti. Bindussarāti avisaṭassarā sampiṇḍitassarā. Dundubhīnaṃva ghosoti vaggubindussarabhāvena dundubhīnaṃ viya tava pokkharaṇiyaṃ haṃsānaṃ ghosoti attho.
૪૪૩. દદ્દલ્લમાનાતિ અતિવિય અભિજલન્તી. યસસાતિ દેવિદ્ધિયા. નાવાયાતિ દોણિયં. પોક્ખરણિયઞ્હિ પદુમિનિયં સુવણ્ણનાવાય મહારહે પલ્લઙ્કે નિસીદિત્વા ઉદકકીળં કીળન્તિં પેતિં દિસ્વા એવમાહ. અવલમ્બાતિ અવલમ્બિત્વા અપસ્સેનં અપસ્સાય. તિટ્ઠસીતિ ઇદં ઠાનસદ્દસ્સ ગતિનિવત્તિ અત્થત્તા ગતિયા પટિક્ખેપવચનં. ‘‘નિસજ્જસી’’તિ વા પાઠો, નિસીદસિચ્ચેવસ્સ અત્થો દટ્ઠબ્બો. આળારપમ્હેતિ વેલ્લિતદીઘનીલપખુમે. હસિતેતિ હસિતમહાહસિતમુખે. પિયંવદેતિ પિયભાણિની. સબ્બઙ્ગકલ્યાણીતિ સબ્બેહિ અઙ્ગેહિ સુન્દરે, સોભનસબ્બઙ્ગપચ્ચઙ્ગીતિ અત્થો. વિરોચસીતિ વિરાજેસિ.
443.Daddallamānāti ativiya abhijalantī. Yasasāti deviddhiyā. Nāvāyāti doṇiyaṃ. Pokkharaṇiyañhi paduminiyaṃ suvaṇṇanāvāya mahārahe pallaṅke nisīditvā udakakīḷaṃ kīḷantiṃ petiṃ disvā evamāha. Avalambāti avalambitvā apassenaṃ apassāya. Tiṭṭhasīti idaṃ ṭhānasaddassa gatinivatti atthattā gatiyā paṭikkhepavacanaṃ. ‘‘Nisajjasī’’ti vā pāṭho, nisīdasiccevassa attho daṭṭhabbo. Āḷārapamheti vellitadīghanīlapakhume. Hasiteti hasitamahāhasitamukhe. Piyaṃvadeti piyabhāṇinī. Sabbaṅgakalyāṇīti sabbehi aṅgehi sundare, sobhanasabbaṅgapaccaṅgīti attho. Virocasīti virājesi.
૪૪૪. વિરજન્તિ વિગતરજં નિદ્દોસં. સમે ઠિતન્તિ સમે ભૂમિભાગે ઠિતં, ચતુરસ્સસોભિતતાય વા સમભાગે ઠિતં, સમન્તભદ્દકન્તિ અત્થો. ઉય્યાનવન્તન્તિ નન્દનવનસહિતં. રતિનન્દિવડ્ઢનન્તિ રતિઞ્ચ નન્દિઞ્ચ વડ્ઢેતીતિ રતિનન્દિવડ્ઢનં, સુખસ્સ ચ પીતિયા ચ સંવડ્ઢનન્તિ અત્થો. નારીતિ તસ્સા આલપનં. અનોમદસ્સનેતિ પરિપુણ્ણઅઙ્ગપચ્ચઙ્ગતાય અનિન્દિતદસ્સને. નન્દનેતિ નન્દનકરે. ઇધાતિ નન્દનવને, વિમાને વા. મોદિતુન્તિ અભિરમિતું ઇચ્છામીતિ યોજના.
444.Virajanti vigatarajaṃ niddosaṃ. Same ṭhitanti same bhūmibhāge ṭhitaṃ, caturassasobhitatāya vā samabhāge ṭhitaṃ, samantabhaddakanti attho. Uyyānavantanti nandanavanasahitaṃ. Ratinandivaḍḍhananti ratiñca nandiñca vaḍḍhetīti ratinandivaḍḍhanaṃ, sukhassa ca pītiyā ca saṃvaḍḍhananti attho. Nārīti tassā ālapanaṃ. Anomadassaneti paripuṇṇaaṅgapaccaṅgatāya aninditadassane. Nandaneti nandanakare. Idhāti nandanavane, vimāne vā. Moditunti abhiramituṃ icchāmīti yojanā.
એવં તેન માણવેન વુત્તે સા વિમાનપેતિદેવતા તસ્સ પટિવચનં દેન્તી –
Evaṃ tena māṇavena vutte sā vimānapetidevatā tassa paṭivacanaṃ dentī –
૪૪૫.
445.
‘‘કરોહિ કમ્મં ઇધ વેદનીયં, ચિત્તઞ્ચ તે ઇધ નિહિતં ભવતુ;
‘‘Karohi kammaṃ idha vedanīyaṃ, cittañca te idha nihitaṃ bhavatu;
કત્વાન કમ્મં ઇધ વેદનીયં, એવં મમં લચ્છસિ કામકામિનિ’’ન્તિ. –
Katvāna kammaṃ idha vedanīyaṃ, evaṃ mamaṃ lacchasi kāmakāmini’’nti. –
ગાથમાહ. તત્થ કરોહિ કમ્મં ઇધ વેદનીયન્તિ ઇધ ઇમસ્મિં દિબ્બટ્ઠાને વિપચ્ચનકં વિપાકદાયકં કુસલકમ્મં કરોહિ પસવેય્યાસિ. ઇધ નિહિતન્તિ ઇધૂપનીતં, ‘‘ઇધ નિન્ન’’ન્તિ વા પાઠો, ઇમસ્મિં ઠાને નિન્નં પોણં પબ્ભારં તવ ચિત્તં ભવતુ હોતુ. મમન્તિ મં. લચ્છસીતિ લભિસ્સસિ.
Gāthamāha. Tattha karohi kammaṃ idha vedanīyanti idha imasmiṃ dibbaṭṭhāne vipaccanakaṃ vipākadāyakaṃ kusalakammaṃ karohi pasaveyyāsi. Idha nihitanti idhūpanītaṃ, ‘‘idha ninna’’nti vā pāṭho, imasmiṃ ṭhāne ninnaṃ poṇaṃ pabbhāraṃ tava cittaṃ bhavatu hotu. Mamanti maṃ. Lacchasīti labhissasi.
સો માણવો તસ્સા વિમાનપેતિયા વચનં સુત્વા તતો મનુસ્સપથં ગતો તત્થ ચિત્તં પણિધાય તજ્જં પુઞ્ઞકમ્મં કત્વા નચિરસ્સેવ કાલં કત્વા તત્થ નિબ્બત્તિ તસ્સા પેતિયા સહબ્યતં. તમત્થં પકાસેન્તા સઙ્ગીતિકારા –
So māṇavo tassā vimānapetiyā vacanaṃ sutvā tato manussapathaṃ gato tattha cittaṃ paṇidhāya tajjaṃ puññakammaṃ katvā nacirasseva kālaṃ katvā tattha nibbatti tassā petiyā sahabyataṃ. Tamatthaṃ pakāsentā saṅgītikārā –
૪૪૬.
446.
‘‘સાધૂતિ સો તસ્સા પટિસ્સુણિત્વા,
‘‘Sādhūti so tassā paṭissuṇitvā,
અકાસિ કમ્મં તહિં વેદનીયં;
Akāsi kammaṃ tahiṃ vedanīyaṃ;
કત્વાન કમ્મં તહિં વેદનીયં,
Katvāna kammaṃ tahiṃ vedanīyaṃ,
ઉપપજ્જિ સો માણવો તસ્સા સહબ્યત’’ન્તિ. –
Upapajji so māṇavo tassā sahabyata’’nti. –
ઓસાનગાથમાહંસુ. તત્થ સાધૂતિ સમ્પટિચ્છને નિપાતો. તસ્સાતિ તસ્સા વિમાનપેતિયા. પટિસ્સુણિત્વાતિ તસ્સા વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા. તહિં વેદનીયન્તિ તસ્મિં વિમાને તાય સદ્ધિં વેદિતબ્બસુખવિપાકં કુસલકમ્મં. સહબ્યતન્તિ સહભાવં. સો માણવો તસ્સા સહબ્યતં ઉપપજ્જીતિ યોજના. સેસં ઉત્તાનમેવ.
Osānagāthamāhaṃsu. Tattha sādhūti sampaṭicchane nipāto. Tassāti tassā vimānapetiyā. Paṭissuṇitvāti tassā vacanaṃ sampaṭicchitvā. Tahiṃ vedanīyanti tasmiṃ vimāne tāya saddhiṃ veditabbasukhavipākaṃ kusalakammaṃ. Sahabyatanti sahabhāvaṃ. So māṇavo tassā sahabyataṃ upapajjīti yojanā. Sesaṃ uttānameva.
એવં તેસુ તત્થ ચિરકાલં દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવન્તેસુ પુરિસો કમ્મસ્સ પરિક્ખયેન કાલમકાસિ, ઇત્થી પન અત્તનો પુઞ્ઞકમ્મસ્સ ખેત્તઙ્ગતભાવેન એકં બુદ્ધન્તરં તત્થ પરિપુણ્ણં કત્વા વસિ. અથ અમ્હાકં ભગવતિ લોકે ઉપ્પજ્જિત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કે અનુક્કમેન જેતવને વિહરન્તે આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો એકદિવસં પબ્બતચારિકં ચરમાનો તં વિમાનઞ્ચ વિમાનપેતિઞ્ચ દિસ્વા ‘‘વેળુરિયથમ્ભં રુચિરં પભસ્સર’’ન્તિઆદિકાહિ ગાથાહિ પુચ્છિ. સા ચસ્સ આદિતો પટ્ઠાય સબ્બં અત્તનો પવત્તિં આરોચેસિ. તં સુત્વા થેરો સાવત્થિં આગન્ત્વા ભગવતો આરોચેસિ. ભગવા તમત્થં અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા સમ્પત્તપરિસાય ધમ્મં દેસેસિ. તં સુત્વા મહાજનો દાનાદિપુઞ્ઞધમ્મનિરતો અહોસીતિ.
Evaṃ tesu tattha cirakālaṃ dibbasampattiṃ anubhavantesu puriso kammassa parikkhayena kālamakāsi, itthī pana attano puññakammassa khettaṅgatabhāvena ekaṃ buddhantaraṃ tattha paripuṇṇaṃ katvā vasi. Atha amhākaṃ bhagavati loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakke anukkamena jetavane viharante āyasmā mahāmoggallāno ekadivasaṃ pabbatacārikaṃ caramāno taṃ vimānañca vimānapetiñca disvā ‘‘veḷuriyathambhaṃ ruciraṃ pabhassara’’ntiādikāhi gāthāhi pucchi. Sā cassa ādito paṭṭhāya sabbaṃ attano pavattiṃ ārocesi. Taṃ sutvā thero sāvatthiṃ āgantvā bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā mahājano dānādipuññadhammanirato ahosīti.
રથકારપેતિવત્થુવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Rathakārapetivatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પેતવત્થુપાળિ • Petavatthupāḷi / ૩. રથકારપેતિવત્થુ • 3. Rathakārapetivatthu