Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૨૭૭] ૭. રોમકજાતકવણ્ણના
[277] 7. Romakajātakavaṇṇanā
વસ્સાનિ પઞ્ઞાસ સમાધિકાનીતિ ઇદં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો ભગવતો વધાય પરિસક્કનં આરબ્ભ કથેસિ. પચ્ચુપ્પન્નવત્થુ ઉત્તાનમેવ.
Vassānipaññāsa samādhikānīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto bhagavato vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu uttānameva.
અતીતે પન બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો પારાવતો હુત્વા બહુપારાવતપરિવુતો અરઞ્ઞે પબ્બતગુહાયં વાસં કપ્પેસિ. અઞ્ઞતરોપિ ખો તાપસો સીલસમ્પન્નો તેસં પારાવતાનં વસનટ્ઠાનતો અવિદૂરે એકં પચ્ચન્તગામં ઉપનિસ્સાય અસ્સમપદં માપેત્વા પબ્બતગુહાયં વાસં કપ્પેસિ. બોધિસત્તો અન્તરન્તરા તસ્સ સન્તિકં આગન્ત્વા સોતબ્બયુત્તકં સુણાતિ. તાપસો તત્થ ચિરં વસિત્વા પક્કામિ, અથઞ્ઞો કૂટજટિલો આગન્ત્વા તત્થ વાસં કપ્પેસિ. બોધિસત્તો પારાવતપરિવુતો તં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા પટિસન્થારં કત્વા અસ્સમપદે વિચરિત્વા ગિરિકન્દરસમીપે ગોચરં ગહેત્વા સાયં અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગચ્છતિ. કૂટતાપસો તત્થ અતિરેકપણ્ણાસવસ્સાનિ વસિ.
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pārāvato hutvā bahupārāvataparivuto araññe pabbataguhāyaṃ vāsaṃ kappesi. Aññataropi kho tāpaso sīlasampanno tesaṃ pārāvatānaṃ vasanaṭṭhānato avidūre ekaṃ paccantagāmaṃ upanissāya assamapadaṃ māpetvā pabbataguhāyaṃ vāsaṃ kappesi. Bodhisatto antarantarā tassa santikaṃ āgantvā sotabbayuttakaṃ suṇāti. Tāpaso tattha ciraṃ vasitvā pakkāmi, athañño kūṭajaṭilo āgantvā tattha vāsaṃ kappesi. Bodhisatto pārāvataparivuto taṃ upasaṅkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā assamapade vicaritvā girikandarasamīpe gocaraṃ gahetvā sāyaṃ attano vasanaṭṭhānaṃ gacchati. Kūṭatāpaso tattha atirekapaṇṇāsavassāni vasi.
અથસ્સ એકદિવસં પચ્ચન્તગામવાસિનો મનુસ્સા પારાવતમંસં અભિસઙ્ખરિત્વા અદંસુ. સો તત્થ રસતણ્હાય બજ્ઝિત્વા ‘‘કિં મંસં નામેત’’ન્તિ પુચ્છિત્વા ‘‘પારાવતમંસ’’ન્તિ સુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘મય્હં અસ્સમપદં બહૂ પારાવતા આગચ્છન્તિ, તે મારેત્વા મંસં ખાદિતું વટ્ટતી’’તિ. સો તણ્ડુલસપ્પિદધિખીરમરિચાદીનિ આહરિત્વા એકમન્તે ઠપેત્વા મુગ્ગરં ચીવરકણ્ણેન પટિચ્છાદેત્વા પારાવતાનં આગમનં ઓલોકેન્તો પણ્ણસાલદ્વારે નિસીદિ. બોધિસત્તો પારાવતપરિવુતો આગન્ત્વા તસ્સ કૂટજટિલસ્સ દુટ્ઠકિરિયં ઓલોકેત્વા ‘‘અયં દુટ્ઠતાપસો અઞ્ઞેનાકારેન નિસિન્નો, કચ્ચિ નુ ખો અમ્હાકં સમાનજાતીનં મંસં ખાદિ, પરિગણ્હિસ્સામિ ન’’ન્તિ અનુવાતે ઠત્વા તસ્સ સરીરગન્ધં ઘાયિત્વા ‘‘અયં અમ્હે મારેત્વા મંસં ખાદિતુકામો, ન તસ્સ સન્તિકં ગન્તું વટ્ટતી’’તિ પારાવતે આદાય પટિક્કમિત્વા ચરિ. તાપસો તં અનાગચ્છન્તં દિસ્વા ‘‘મધુરકથં તેહિ સદ્ધિં કથેત્વા વિસ્સાસેન ઉપગતે મારેત્વા મંસં ખાદિતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા પુરિમા દ્વે ગાથા અવોચ –
Athassa ekadivasaṃ paccantagāmavāsino manussā pārāvatamaṃsaṃ abhisaṅkharitvā adaṃsu. So tattha rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘kiṃ maṃsaṃ nāmeta’’nti pucchitvā ‘‘pārāvatamaṃsa’’nti sutvā cintesi – ‘‘mayhaṃ assamapadaṃ bahū pārāvatā āgacchanti, te māretvā maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti. So taṇḍulasappidadhikhīramaricādīni āharitvā ekamante ṭhapetvā muggaraṃ cīvarakaṇṇena paṭicchādetvā pārāvatānaṃ āgamanaṃ olokento paṇṇasāladvāre nisīdi. Bodhisatto pārāvataparivuto āgantvā tassa kūṭajaṭilassa duṭṭhakiriyaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ duṭṭhatāpaso aññenākārena nisinno, kacci nu kho amhākaṃ samānajātīnaṃ maṃsaṃ khādi, parigaṇhissāmi na’’nti anuvāte ṭhatvā tassa sarīragandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ amhe māretvā maṃsaṃ khāditukāmo, na tassa santikaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti pārāvate ādāya paṭikkamitvā cari. Tāpaso taṃ anāgacchantaṃ disvā ‘‘madhurakathaṃ tehi saddhiṃ kathetvā vissāsena upagate māretvā maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā purimā dve gāthā avoca –
૭૯.
79.
‘‘વસ્સાનિ પઞ્ઞાસ સમાધિકાનિ, વસિમ્હ સેલસ્સ ગુહાય રોમક;
‘‘Vassāni paññāsa samādhikāni, vasimha selassa guhāya romaka;
અસઙ્કમાના અભિનિબ્બુતત્તા, હત્થત્તમાયન્તિ મમણ્ડજા પુરે.
Asaṅkamānā abhinibbutattā, hatthattamāyanti mamaṇḍajā pure.
૮૦.
80.
‘‘તેદાનિ વક્કઙ્ગ કિમત્થમુસ્સુકા, ભજન્તિ અઞ્ઞં ગિરિકન્દરં દિજા;
‘‘Tedāni vakkaṅga kimatthamussukā, bhajanti aññaṃ girikandaraṃ dijā;
ન નૂન મઞ્ઞન્તિ મમં યથા પુરે, ચિરપ્પવુત્થા અથ વા ન તે ઇમે’’તિ.
Na nūna maññanti mamaṃ yathā pure, cirappavutthā atha vā na te ime’’ti.
તત્થ સમાધિકાનીતિ સમઅધિકાનિ. રોમકાતિ રુમાય ઉપ્પન્ન, સુધોતપવાળેન સમાનવણ્ણનેત્તપાદતાય બોધિસત્તં પારાવતં આલપતિ. અસઙ્કમાનાતિ એવં અતિરેકપઞ્ઞાસવસ્સાનિ ઇમિસ્સા પબ્બતગુહાય વસન્તેસુ અમ્હેસુ એતે અણ્ડજા એકદિવસમ્પિ મયિ આસઙ્કં અકત્વા અભિનિબ્બુતચિત્તાવ હુત્વા પુબ્બે મમ હત્થત્તં હત્થપ્પસારણોકાસં આગચ્છન્તીતિ અત્થો.
Tattha samādhikānīti samaadhikāni. Romakāti rumāya uppanna, sudhotapavāḷena samānavaṇṇanettapādatāya bodhisattaṃ pārāvataṃ ālapati. Asaṅkamānāti evaṃ atirekapaññāsavassāni imissā pabbataguhāya vasantesu amhesu ete aṇḍajā ekadivasampi mayi āsaṅkaṃ akatvā abhinibbutacittāva hutvā pubbe mama hatthattaṃ hatthappasāraṇokāsaṃ āgacchantīti attho.
તેદાનીતિ તે ઇદાનિ. વક્કઙ્ગાતિ બોધિસત્તં આલપતિ, સબ્બેપિ પન પક્ખિનો ઉપ્પતનકાલે ગીવં વક્કં કત્વા ઉપ્પતનતો ‘‘વક્કઙ્ગા’’તિ વુચ્ચન્તિ. કિમત્થન્તિ કિંકારણં સમ્પસ્સમાના? ઉસ્સુકાતિ ઉક્કણ્ઠિતરૂપા હુત્વા. ગિરિકન્દરન્તિ ગિરિતો અઞ્ઞં પબ્બતકન્દરં. યથા પુરેતિ યથા પુબ્બે એતે પક્ખિનો મં ગરું કત્વા પિયં કત્વા મઞ્ઞન્તિ, તથા ઇદાનિ ન નૂન મઞ્ઞન્તિ, પુબ્બે ઇધ નિવુત્થતાપસો અઞ્ઞો, અયં અઞ્ઞો, એવં મઞ્ઞે એતે મં મઞ્ઞન્તીતિ દીપેતિ. ચિરપ્પવુત્થા અથ વા ન તે ઇમેતિ કિં નુ ખો ઇમે ચિરં વિપ્પવસિત્વા દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન આગતત્તા મં ‘‘સોયેવ અય’’ન્તિ ન સઞ્જાનન્તિ, ઉદાહુ યે અમ્હેસુ અભિનિબ્બુતચિત્તા, ન તે ઇમે, અઞ્ઞેવ આગન્તુકપક્ખિનો, ઇમે કેન મં ન ઉપસઙ્કમન્તીતિ પુચ્છતિ.
Tedānīti te idāni. Vakkaṅgāti bodhisattaṃ ālapati, sabbepi pana pakkhino uppatanakāle gīvaṃ vakkaṃ katvā uppatanato ‘‘vakkaṅgā’’ti vuccanti. Kimatthanti kiṃkāraṇaṃ sampassamānā? Ussukāti ukkaṇṭhitarūpā hutvā. Girikandaranti girito aññaṃ pabbatakandaraṃ. Yathā pureti yathā pubbe ete pakkhino maṃ garuṃ katvā piyaṃ katvā maññanti, tathā idāni na nūna maññanti, pubbe idha nivutthatāpaso añño, ayaṃ añño, evaṃ maññe ete maṃ maññantīti dīpeti. Cirappavutthā atha vā na te imeti kiṃ nu kho ime ciraṃ vippavasitvā dīghassa addhuno accayena āgatattā maṃ ‘‘soyeva aya’’nti na sañjānanti, udāhu ye amhesu abhinibbutacittā, na te ime, aññeva āgantukapakkhino, ime kena maṃ na upasaṅkamantīti pucchati.
તં સુત્વા બોધિસત્તો પક્કમિત્વા ઠિતોવ તતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bodhisatto pakkamitvā ṭhitova tatiyaṃ gāthamāha –
૮૧.
81.
‘‘જાનામ તં ન મયં સમ્પમૂળ્હા, સોયેવ ત્વં તે મયમસ્મ નાઞ્ઞે;
‘‘Jānāma taṃ na mayaṃ sampamūḷhā, soyeva tvaṃ te mayamasma nāññe;
ચિત્તઞ્ચ તે અસ્મિં જને પદુટ્ઠં, આજીવિકા તેન તમુત્તસામા’’તિ.
Cittañca te asmiṃ jane paduṭṭhaṃ, ājīvikā tena tamuttasāmā’’ti.
તત્થ ન મયં સમ્પમૂળ્હાતિ મયં મૂળ્હા પમત્તા ન હોમ. ચિત્તઞ્ચ તે અસ્મિં જને પદુટ્ઠન્તિ ત્વં, સોયેવ મયમ્પિ તેયેવ, ન તં સઞ્જાનામ, અપિચ ખો પન તવ ચિત્તં અસ્મિં જને પદુટ્ઠં અમ્હે મારેતું ઉપ્પન્નં. આજીવિકાતિ આજીવહેતુ પબ્બજિત પદુટ્ઠતાપસ. તેન તમુત્તસામાતિ તેન કારણેન તં ઉત્તસામ ભાયામ ન ઉપસઙ્કમામ.
Tattha na mayaṃ sampamūḷhāti mayaṃ mūḷhā pamattā na homa. Cittañca te asmiṃ jane paduṭṭhanti tvaṃ, soyeva mayampi teyeva, na taṃ sañjānāma, apica kho pana tava cittaṃ asmiṃ jane paduṭṭhaṃ amhe māretuṃ uppannaṃ. Ājīvikāti ājīvahetu pabbajita paduṭṭhatāpasa. Tena tamuttasāmāti tena kāraṇena taṃ uttasāma bhāyāma na upasaṅkamāma.
કૂટતાપસો ‘‘ઞાતો અહં ઇમેહી’’તિ મુગ્ગરં ખિપિત્વા વિરજ્ઝિત્વા ‘‘ગચ્છ તાવ ત્વં વિરદ્ધોમ્હી’’તિ આહ. અથ નં બોધિસત્તો ‘‘મં તાવ વિરદ્ધોસિ, ચત્તારો પન અપાયે ન વિરજ્ઝસિ. સચે ઇધ વસિસ્સસિ, ગામવાસીનં ‘ચોરો અય’ન્તિ આચિક્ખિત્વા તં ગાહાપેસ્સામિ સીઘં પલાયસ્સૂ’’તિ તં તજ્જેત્વા પક્કામિ. કૂટજટિલો તત્થ વસિતું નાસક્ખિ, અઞ્ઞત્થ અગમાસિ.
Kūṭatāpaso ‘‘ñāto ahaṃ imehī’’ti muggaraṃ khipitvā virajjhitvā ‘‘gaccha tāva tvaṃ viraddhomhī’’ti āha. Atha naṃ bodhisatto ‘‘maṃ tāva viraddhosi, cattāro pana apāye na virajjhasi. Sace idha vasissasi, gāmavāsīnaṃ ‘coro aya’nti ācikkhitvā taṃ gāhāpessāmi sīghaṃ palāyassū’’ti taṃ tajjetvā pakkāmi. Kūṭajaṭilo tattha vasituṃ nāsakkhi, aññattha agamāsi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા કૂટતાપસો દેવદત્તો અહોસિ, પુરિમો સીલવન્તતાપસો સારિપુત્તો, પારાવતજેટ્ઠકો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kūṭatāpaso devadatto ahosi, purimo sīlavantatāpaso sāriputto, pārāvatajeṭṭhako pana ahameva ahosi’’nti.
રોમકજાતકવણ્ણના સત્તમા.
Romakajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૭૭. રોમકજાતકં • 277. Romakajātakaṃ