Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૪૮૨] ૯. રુરુમિગરાજજાતકવણ્ણના

    [482] 9. Rurumigarājajātakavaṇṇanā

    તસ્સ ગામવરં દમ્મીતિ ઇદં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો દેવદત્તં આરબ્ભ કથેસિ. સો કિર ભિક્ખૂહિ ‘‘બહૂપકારો તે આવુસો, દેવદત્તસત્થા, ત્વં તથાગતં નિસ્સાય પબ્બજ્જં લભિ, તીણિ પિટકાનિ ઉગ્ગણ્હિ, લાભસક્કારં પાપુણી’’તિ વુત્તો ‘‘આવુસો, સત્થારા મમ તિણગ્ગમત્તોપિ ઉપકારો ન કતો, અહં સયમેવ પબ્બજિં, સયં તીણિ પિટકાનિ ઉગ્ગણ્હિં, સયં લાભસક્કારં પાપુણિ’’ન્તિ કથેસિ. ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘અકતઞ્ઞૂ આવુસો, દેવદત્તો અકતવેદી’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, દેવદત્તો ઇદાનેવ અકતઞ્ઞૂ, પુબ્બેપિ અકતઞ્ઞૂયેવ, પુબ્બેપેસ મયા જીવિતે દિન્નેપિ મમ ગુણમત્તં ન જાનાતી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Tassagāmavaraṃ dammīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. So kira bhikkhūhi ‘‘bahūpakāro te āvuso, devadattasatthā, tvaṃ tathāgataṃ nissāya pabbajjaṃ labhi, tīṇi piṭakāni uggaṇhi, lābhasakkāraṃ pāpuṇī’’ti vutto ‘‘āvuso, satthārā mama tiṇaggamattopi upakāro na kato, ahaṃ sayameva pabbajiṃ, sayaṃ tīṇi piṭakāni uggaṇhiṃ, sayaṃ lābhasakkāraṃ pāpuṇi’’nti kathesi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘akataññū āvuso, devadatto akatavedī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva akataññū, pubbepi akataññūyeva, pubbepesa mayā jīvite dinnepi mama guṇamattaṃ na jānātī’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે એકો અસીતિકોટિવિભવો સેટ્ઠિ પુત્તં લભિત્વા ‘‘મહાધનકો’’તિસ્સ, નામં કત્વા ‘‘સિપ્પં ઉગ્ગણ્હન્તો મમ પુત્તો કિલમિસ્સતી’’તિ ન કિઞ્ચિ સિપ્પં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. સો ગીતનચ્ચવાદિતખાદનભોજનતો ઉદ્ધં ન કિઞ્ચિ અઞ્ઞાસિ. તં વયપ્પત્તં પતિરૂપેન દારેન સંયોજેત્વા માતાપિતરો કાલમકંસુ. સો તેસં અચ્ચયેન ઇત્થિધુત્તસુરાધુત્તાદીહિ પરિવુતો નાનાબ્યસનમુખેહિ ઇણં આદાય તં દાતું અસક્કોન્તો ઇણાયિકેહિ ચોદિયમાનો ચિન્તેસિ ‘‘કિં મય્હં જીવિતેન, એકેનમ્હિ અત્તભાવેન અઞ્ઞો વિય જાતો, મતં મે સેય્યો’’તિ. સો ઇણાયિકે આહ – ‘‘તુમ્હાકં ઇણપણ્ણાનિ ગહેત્વા આગચ્છથ, ગઙ્ગાતીરે મે નિદહિતં કુલસન્તકં ધનં અત્થિ, તં વો દસ્સામી’’તિ. તે તેન સદ્ધિં અગમંસુ. સો ‘‘ઇધ ધન’’ન્તિ નિધિટ્ઠાનં આચિક્ખન્તો વિય ‘‘ગઙ્ગાયં પતિત્વા મરિસ્સામી’’તિ પલાયિત્વા ગઙ્ગાયં પતિ. સો ચણ્ડસોતેન વુય્હન્તો કારુઞ્ઞરવં વિરવિ.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko asītikoṭivibhavo seṭṭhi puttaṃ labhitvā ‘‘mahādhanako’’tissa, nāmaṃ katvā ‘‘sippaṃ uggaṇhanto mama putto kilamissatī’’ti na kiñci sippaṃ uggaṇhāpesi. So gītanaccavāditakhādanabhojanato uddhaṃ na kiñci aññāsi. Taṃ vayappattaṃ patirūpena dārena saṃyojetvā mātāpitaro kālamakaṃsu. So tesaṃ accayena itthidhuttasurādhuttādīhi parivuto nānābyasanamukhehi iṇaṃ ādāya taṃ dātuṃ asakkonto iṇāyikehi codiyamāno cintesi ‘‘kiṃ mayhaṃ jīvitena, ekenamhi attabhāvena añño viya jāto, mataṃ me seyyo’’ti. So iṇāyike āha – ‘‘tumhākaṃ iṇapaṇṇāni gahetvā āgacchatha, gaṅgātīre me nidahitaṃ kulasantakaṃ dhanaṃ atthi, taṃ vo dassāmī’’ti. Te tena saddhiṃ agamaṃsu. So ‘‘idha dhana’’nti nidhiṭṭhānaṃ ācikkhanto viya ‘‘gaṅgāyaṃ patitvā marissāmī’’ti palāyitvā gaṅgāyaṃ pati. So caṇḍasotena vuyhanto kāruññaravaṃ viravi.

    તદા મહાસત્તો રુરુમિગયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા પરિવારં છડ્ડેત્વા એકકોવ ગઙ્ગાનિવત્તને રમણીયે સાલમિસ્સકે સુપુપ્ફિતઅમ્બવને વસતિ ઉપોસથં ઉપવુત્થાય. તસ્સ સરીરચ્છવિ સુમજ્જિતકઞ્ચનપટ્ટવણ્ણા અહોસિ, હત્થપાદા લાખારસપરિકમ્મકતા વિય, નઙ્ગુટ્ઠં ચામરીનઙ્ગુટ્ઠં વિય, સિઙ્ગાનિ રજતદામસદિસાનિ, અક્ખીનિ સુમજ્જિતમણિગુળિકા વિય, મુખં ઓદહિત્વા ઠપિતરત્તકમ્બલગેણ્ડુકં વિય. એવરૂપં તસ્સ રૂપં અહોસિ. સો અડ્ઢરત્તસમયે તસ્સ કારુઞ્ઞસદ્દં સુત્વા ‘‘મનુસ્સસદ્દો સૂયતિ, મા મયિ ધરન્તે મરતુ, જીવિતમસ્સ દસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા સયનગુમ્બા ઉટ્ઠાય નદીતીરં ગન્ત્વા ‘‘અમ્ભો પુરિસ, મા ભાયિ, જીવિતં તે દસ્સામી’’તિ અસ્સાસેત્વા સોતં છિન્દન્તો ગન્ત્વા તં પિટ્ઠિયં આરોપેત્વા તીરં પાપેત્વા અત્તનો વસનટ્ઠાનં નેત્વા ફલાફલાનિ દત્વા દ્વીહતીહચ્ચયેન ‘‘ભો પુરિસ, અહં તં ઇતો અરઞ્ઞતો નીહરિત્વા બારાણસિમગ્ગે ઠપેસ્સામિ, ત્વં સોત્થિના ગમિસ્સસિ, અપિચ ખો પન ત્વં ‘અસુકટ્ઠાને નામ કઞ્ચનમિગો વસતી’તિ ધનકારણા મં રઞ્ઞો ચેવ રાજમહામત્તસ્સ ચ મા આચિક્ખાહી’’તિ આહ. સો ‘‘સાધુ સામી’’તિ સમ્પટિચ્છિ.

    Tadā mahāsatto rurumigayoniyaṃ nibbattitvā parivāraṃ chaḍḍetvā ekakova gaṅgānivattane ramaṇīye sālamissake supupphitaambavane vasati uposathaṃ upavutthāya. Tassa sarīracchavi sumajjitakañcanapaṭṭavaṇṇā ahosi, hatthapādā lākhārasaparikammakatā viya, naṅguṭṭhaṃ cāmarīnaṅguṭṭhaṃ viya, siṅgāni rajatadāmasadisāni, akkhīni sumajjitamaṇiguḷikā viya, mukhaṃ odahitvā ṭhapitarattakambalageṇḍukaṃ viya. Evarūpaṃ tassa rūpaṃ ahosi. So aḍḍharattasamaye tassa kāruññasaddaṃ sutvā ‘‘manussasaddo sūyati, mā mayi dharante maratu, jīvitamassa dassāmī’’ti cintetvā sayanagumbā uṭṭhāya nadītīraṃ gantvā ‘‘ambho purisa, mā bhāyi, jīvitaṃ te dassāmī’’ti assāsetvā sotaṃ chindanto gantvā taṃ piṭṭhiyaṃ āropetvā tīraṃ pāpetvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā phalāphalāni datvā dvīhatīhaccayena ‘‘bho purisa, ahaṃ taṃ ito araññato nīharitvā bārāṇasimagge ṭhapessāmi, tvaṃ sotthinā gamissasi, apica kho pana tvaṃ ‘asukaṭṭhāne nāma kañcanamigo vasatī’ti dhanakāraṇā maṃ rañño ceva rājamahāmattassa ca mā ācikkhāhī’’ti āha. So ‘‘sādhu sāmī’’ti sampaṭicchi.

    મહાસત્તો તસ્સ પટિઞ્ઞં ગહેત્વા તં અત્તનો પિટ્ઠિયં આરોપેત્વા બારાણસિમગ્ગે ઓતારેત્વા નિવત્તિ. તસ્સ બારાણસિપવિસનદિવસેયેવ ખેમા નામ રઞ્ઞો અગ્ગમહેસી પચ્ચૂસકાલે સુપિનન્તે સુવણ્ણવણ્ણં મિગં અત્તનો ધમ્મં દેસેન્તં દિસ્વા ચિન્તેસિ ‘‘સચે એવરૂપો મિગો ન ભવેય્ય, નાહં સુપિને પસ્સેય્યં, અદ્ધા ભવિસ્સતિ, રઞ્ઞો આરોચેસ્સામી’’તિ. સા રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘મહારાજ, અહં સુવણ્ણવણ્ણં મિગં પસ્સિતું ઇચ્છામિ, સુવણ્ણવણ્ણમિગસ્સ ધમ્મં સોતુકામામ્હિ, લભિસ્સામિ ચે, જીવેય્યં, નો ચે, નત્થિ મે જીવિત’’ન્તિ આહ. રાજા તં અસ્સાસેત્વા ‘‘સચે મનુસ્સલોકે અત્થિ, લભિસ્સસી’’તિ વત્વા બ્રાહ્મણે પક્કોસાપેત્વા ‘‘સુવણ્ણવણ્ણા મિગા નામ હોન્તી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ, દેવ, હોન્તી’’તિ સુત્વા અલઙ્કતહત્થિક્ખન્ધે સુવણ્ણચઙ્કોટકે સહસ્સથવિકં ઠપેત્વા યો સુવણ્ણવણ્ણં મિગં આચિક્ખિસ્સતિ, તસ્સ સદ્ધિં સહસ્સથવિકસુવણ્ણચઙ્કોટકેન તઞ્ચ હત્થિં તતો ચ ઉત્તરિ દાતુકામો હુત્વા સુવણ્ણપટ્ટે ગાથં લિખાપેત્વા એકં અમચ્ચં પક્કોસાપેત્વા ‘‘એહિ તાત, મમ વચનેન ઇમં ગાથં નગરવાસીનં કથેહી’’તિ ઇમસ્મિં જાતકે પઠમં ગાથમાહ –

    Mahāsatto tassa paṭiññaṃ gahetvā taṃ attano piṭṭhiyaṃ āropetvā bārāṇasimagge otāretvā nivatti. Tassa bārāṇasipavisanadivaseyeva khemā nāma rañño aggamahesī paccūsakāle supinante suvaṇṇavaṇṇaṃ migaṃ attano dhammaṃ desentaṃ disvā cintesi ‘‘sace evarūpo migo na bhaveyya, nāhaṃ supine passeyyaṃ, addhā bhavissati, rañño ārocessāmī’’ti. Sā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, ahaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ migaṃ passituṃ icchāmi, suvaṇṇavaṇṇamigassa dhammaṃ sotukāmāmhi, labhissāmi ce, jīveyyaṃ, no ce, natthi me jīvita’’nti āha. Rājā taṃ assāsetvā ‘‘sace manussaloke atthi, labhissasī’’ti vatvā brāhmaṇe pakkosāpetvā ‘‘suvaṇṇavaṇṇā migā nāma hontī’’ti pucchitvā ‘‘āma, deva, hontī’’ti sutvā alaṅkatahatthikkhandhe suvaṇṇacaṅkoṭake sahassathavikaṃ ṭhapetvā yo suvaṇṇavaṇṇaṃ migaṃ ācikkhissati, tassa saddhiṃ sahassathavikasuvaṇṇacaṅkoṭakena tañca hatthiṃ tato ca uttari dātukāmo hutvā suvaṇṇapaṭṭe gāthaṃ likhāpetvā ekaṃ amaccaṃ pakkosāpetvā ‘‘ehi tāta, mama vacanena imaṃ gāthaṃ nagaravāsīnaṃ kathehī’’ti imasmiṃ jātake paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૧૧૭.

    117.

    ‘‘તસ્સ ગામવરં દમ્મિ, નારિયો ચ અલઙ્કતા;

    ‘‘Tassa gāmavaraṃ dammi, nāriyo ca alaṅkatā;

    યો મે તં મિગમક્ખાતિ, મિગાનં મિગમુત્તમ’’ન્તિ.

    Yo me taṃ migamakkhāti, migānaṃ migamuttama’’nti.

    અમચ્ચો સુવણ્ણપટ્ટં ગહેત્વા સકલનગરે વાચાપેસિ. અથ સો સેટ્ઠિપુત્તો બારાણસિં પવિસન્તોવ તં કથં સુત્વા અમચ્ચસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘અહં રઞ્ઞો એવરૂપં મિગં આચિક્ખિસ્સામિ, મં રઞ્ઞો દસ્સેહી’’તિ આહ. અમચ્ચો હત્થિક્ખન્ધતો ઓતરિત્વા તં રઞ્ઞો સન્તિકં નેત્વા ‘‘અયં કિર, દેવ, તં મિગં આચિક્ખિસ્સતી’’તિ દસ્સેસિ. રાજા ‘‘સચ્ચં અમ્ભો પુરિસા’’તિ પુચ્છિ. સો ‘‘સચ્ચં મહારાજ, ત્વં એતં યસં મય્હં દેહી’’તિ વદન્તો દુતિયં ગાથમાહ –

    Amacco suvaṇṇapaṭṭaṃ gahetvā sakalanagare vācāpesi. Atha so seṭṭhiputto bārāṇasiṃ pavisantova taṃ kathaṃ sutvā amaccassa santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ rañño evarūpaṃ migaṃ ācikkhissāmi, maṃ rañño dassehī’’ti āha. Amacco hatthikkhandhato otaritvā taṃ rañño santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ kira, deva, taṃ migaṃ ācikkhissatī’’ti dassesi. Rājā ‘‘saccaṃ ambho purisā’’ti pucchi. So ‘‘saccaṃ mahārāja, tvaṃ etaṃ yasaṃ mayhaṃ dehī’’ti vadanto dutiyaṃ gāthamāha –

    ૧૧૮.

    118.

    ‘‘મય્હં ગામવરં દેહિ, નારિયો ચ અલઙ્કતા;

    ‘‘Mayhaṃ gāmavaraṃ dehi, nāriyo ca alaṅkatā;

    અહં તે મિગમક્ખિસ્સં, મિગાનં મિગમુત્તમ’’ન્તિ.

    Ahaṃ te migamakkhissaṃ, migānaṃ migamuttama’’nti.

    તં સુત્વા રાજા તસ્સ મિત્તદુબ્ભિસ્સ તુસ્સિત્વા ‘‘અબ્ભો કુહિં સો મિગો વસતી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અસુકટ્ઠાને નામ દેવા’’તિ વુત્તે તમેવ મગ્ગદેસકં કત્વા મહન્તેન પરિવારેન તં ઠાનં અગમાસિ. અથ નં સો મિત્તદુબ્ભી ‘‘સેનં, દેવ, સન્નિસીદાપેહી’’તિ વત્વા સન્નિસિન્નાય સેનાય એસો, દેવ, સુવણ્ણમિગો એતસ્મિં વને વસતી’’તિ હત્થં પસારેત્વા આચિક્ખન્તો તતિયં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā tassa mittadubbhissa tussitvā ‘‘abbho kuhiṃ so migo vasatī’’ti pucchitvā ‘‘asukaṭṭhāne nāma devā’’ti vutte tameva maggadesakaṃ katvā mahantena parivārena taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Atha naṃ so mittadubbhī ‘‘senaṃ, deva, sannisīdāpehī’’ti vatvā sannisinnāya senāya eso, deva, suvaṇṇamigo etasmiṃ vane vasatī’’ti hatthaṃ pasāretvā ācikkhanto tatiyaṃ gāthamāha –

    ૧૧૯.

    119.

    ‘‘એતસ્મિં વનસણ્ડસ્મિં, અમ્બા સાલા ચ પુપ્ફિતા;

    ‘‘Etasmiṃ vanasaṇḍasmiṃ, ambā sālā ca pupphitā;

    ઇન્દગોપકસઞ્છન્ના, એત્થેસો તિટ્ઠતે મિગો’’તિ.

    Indagopakasañchannā, ettheso tiṭṭhate migo’’ti.

    તત્થ ઇન્દગોપકસઞ્છન્નાતિ એતસ્સ વનસણ્ડસ્સ ભૂમિ ઇન્દગોપકવણ્ણાય રત્તાય સુખસમ્ફસ્સાય તિણજાતિયા સઞ્છન્ના, સસકુચ્છિ વિય મુદુકા, એત્થ એતસ્મિં રમણીયે વનસણ્ડે એસો તિટ્ઠતીતિ દસ્સેતિ.

    Tattha indagopakasañchannāti etassa vanasaṇḍassa bhūmi indagopakavaṇṇāya rattāya sukhasamphassāya tiṇajātiyā sañchannā, sasakucchi viya mudukā, ettha etasmiṃ ramaṇīye vanasaṇḍe eso tiṭṭhatīti dasseti.

    રાજા તસ્સ વચનં સુત્વા અમચ્ચે આણાપેસિ ‘‘તસ્સ મિગસ્સ પલાયિતું અદત્વા ખિપ્પં આવુધહત્થેહિ પુરિસેહિ સદ્ધિં વનસણ્ડં પરિવારેથા’’તિ. તે તથા કત્વા ઉન્નદિંસુ. રાજા કતિપયેહિ જનેહિ સદ્ધિં એકમન્તં અટ્ઠાસિ, સોપિસ્સ અવિદૂરે અટ્ઠાસિ. મહાસત્તો તં સદ્દં સુત્વા ચિન્તેસિ ‘‘મહન્તો બલકાયસદ્દો, તમ્હા મે પુરિસા ભયેન ઉપ્પન્નેન ભવિતબ્બ’’ન્તિ . સો ઉટ્ઠાય સકલપરિસં ઓલોકેત્વા રઞ્ઞો ઠિતટ્ઠાનં દિસ્વા ‘‘રઞ્ઞો ઠિતટ્ઠાનેયેવ મે સોત્થિ ભવિસ્સતિ, એત્થેવ મયા ગન્તું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા રાજાભિમુખો પાયાસિ. રાજા તં આગચ્છન્તં દિસ્વા ‘‘નાગબલો મિગો અવત્થરન્તો વિય આગચ્છેય્ય, સરં સન્નય્હિત્વા ઇમં મિગં સન્તાસેત્વા સચે પલાયતિ, વિજ્ઝિત્વા દુબ્બલં કત્વા ગણ્હિસ્સામી’’તિ ધનું આરોપેત્વા બોધિસત્તાભિમુખો અહોસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા ઇમં ગાથાદ્વયમાહ –

    Rājā tassa vacanaṃ sutvā amacce āṇāpesi ‘‘tassa migassa palāyituṃ adatvā khippaṃ āvudhahatthehi purisehi saddhiṃ vanasaṇḍaṃ parivārethā’’ti. Te tathā katvā unnadiṃsu. Rājā katipayehi janehi saddhiṃ ekamantaṃ aṭṭhāsi, sopissa avidūre aṭṭhāsi. Mahāsatto taṃ saddaṃ sutvā cintesi ‘‘mahanto balakāyasaddo, tamhā me purisā bhayena uppannena bhavitabba’’nti . So uṭṭhāya sakalaparisaṃ oloketvā rañño ṭhitaṭṭhānaṃ disvā ‘‘rañño ṭhitaṭṭhāneyeva me sotthi bhavissati, ettheva mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā rājābhimukho pāyāsi. Rājā taṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘nāgabalo migo avattharanto viya āgaccheyya, saraṃ sannayhitvā imaṃ migaṃ santāsetvā sace palāyati, vijjhitvā dubbalaṃ katvā gaṇhissāmī’’ti dhanuṃ āropetvā bodhisattābhimukho ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā imaṃ gāthādvayamāha –

    ૧૨૦.

    120.

    ‘‘ધનું અદ્વેજ્ઝં કત્વાન, ઉસું સન્નય્હુપાગમિ;

    ‘‘Dhanuṃ advejjhaṃ katvāna, usuṃ sannayhupāgami;

    મિગો ચ દિસ્વા રાજાનં, દૂરતો અજ્ઝભાસથ.

    Migo ca disvā rājānaṃ, dūrato ajjhabhāsatha.

    ૧૨૧.

    121.

    ‘‘આગમેહિ મહારાજ, મા મં વિજ્ઝિ રથેસભ;

    ‘‘Āgamehi mahārāja, mā maṃ vijjhi rathesabha;

    કો નુ તે ઇદમક્ખાસિ, એત્થેસો તિટ્ઠતે મિગો’’તિ.

    Ko nu te idamakkhāsi, ettheso tiṭṭhate migo’’ti.

    તત્થ અદ્વેજ્ઝં કત્વાનાતિ જિયાય ચ સરેન ચ સદ્ધિં એકમેવ કત્વા. સન્નય્હાતિ સન્નય્હિત્વા. આગમેહીતિ ‘‘તિટ્ઠ, મહારાજ, મા મં વિજ્ઝિ, જીવગ્ગાહમેવ ગણ્હાહી’’તિ મધુરાય મનુસ્સવાચાય અભાસિ.

    Tattha advejjhaṃ katvānāti jiyāya ca sarena ca saddhiṃ ekameva katvā. Sannayhāti sannayhitvā. Āgamehīti ‘‘tiṭṭha, mahārāja, mā maṃ vijjhi, jīvaggāhameva gaṇhāhī’’ti madhurāya manussavācāya abhāsi.

    રાજા તસ્સ મધુરકથાય બન્ધિત્વા ધનું ઓતારેત્વા ગારવેન અટ્ઠાસિ. મહાસત્તોપિ રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા મધુરપટિસન્થારં કત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. મહાજનોપિ સબ્બાવુધાનિ છડ્ડેત્વા આગન્ત્વા રાજાનં પરિવારેસિ. તસ્મિં ખણે મહાસત્તો સુવણ્ણકિઙ્કિણિકં ચાલેન્તો વિય મધુરેન સરેન રાજાનં પુચ્છિ ‘‘કો નુ તે ઇદમક્ખાસિ, એત્થેસો તિટ્ઠતે મિગો’’તિ? તસ્મિં ખણે પાપપુરિસો થોકં પટિક્કમિત્વા સોતપથેવ અટ્ઠાસિ. રાજા ‘‘ઇમિના મે દસ્સિતો’’તિ કથેન્તો છટ્ઠં ગાથમાહ –

    Rājā tassa madhurakathāya bandhitvā dhanuṃ otāretvā gāravena aṭṭhāsi. Mahāsattopi rājānaṃ upasaṅkamitvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Mahājanopi sabbāvudhāni chaḍḍetvā āgantvā rājānaṃ parivāresi. Tasmiṃ khaṇe mahāsatto suvaṇṇakiṅkiṇikaṃ cālento viya madhurena sarena rājānaṃ pucchi ‘‘ko nu te idamakkhāsi, ettheso tiṭṭhate migo’’ti? Tasmiṃ khaṇe pāpapuriso thokaṃ paṭikkamitvā sotapatheva aṭṭhāsi. Rājā ‘‘iminā me dassito’’ti kathento chaṭṭhaṃ gāthamāha –

    ૧૨૨.

    122.

    ‘‘એસ પાપચરો પોસો, સમ્મ તિટ્ઠતિ આરકા;

    ‘‘Esa pāpacaro poso, samma tiṭṭhati ārakā;

    સોયં મે ઇદમક્ખાસિ, એત્થેસો તિટ્ઠતે મિગો’’તિ.

    Soyaṃ me idamakkhāsi, ettheso tiṭṭhate migo’’ti.

    તત્થ પાપચરોતિ વિસ્સટ્ઠાચારો.

    Tattha pāpacaroti vissaṭṭhācāro.

    તં સુત્વા મહાસત્તો તં મિત્તદુબ્ભિં ગરહિત્વા રઞ્ઞા સદ્ધિં સલ્લપન્તો સત્તમં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā mahāsatto taṃ mittadubbhiṃ garahitvā raññā saddhiṃ sallapanto sattamaṃ gāthamāha –

    ૧૨૩.

    123.

    ‘‘સચ્ચં કિરેવ માહંસુ, નરા એકચ્ચિયા ઇધ;

    ‘‘Saccaṃ kireva māhaṃsu, narā ekacciyā idha;

    કટ્ઠં નિપ્લવિતં સેય્યો, ન ત્વેવેકચ્ચિયો નરો’’તિ.

    Kaṭṭhaṃ niplavitaṃ seyyo, na tvevekacciyo naro’’ti.

    તત્થ નિપ્લવિતન્તિ ઉત્તારિતં. એકચ્ચિયોતિ એકચ્ચો પન મિત્તદુબ્ભી પાપપુગ્ગલો ઉદકે પતન્તોપિ ઉત્તારિતો ન ત્વેવ સેય્યો. કટ્ઠઞ્હિ નાનપ્પકારેન ઉપકારાય સંવત્તતિ, મિત્તદુબ્ભી પન પાપપુગ્ગલો વિનાસાય, તસ્મા તતો કટ્ઠમેવ વરતરન્તિ પોરાણકપણ્ડિતા કથયિંસુ, મયા પન તેસં વચનં ન કતન્તિ.

    Tattha niplavitanti uttāritaṃ. Ekacciyoti ekacco pana mittadubbhī pāpapuggalo udake patantopi uttārito na tveva seyyo. Kaṭṭhañhi nānappakārena upakārāya saṃvattati, mittadubbhī pana pāpapuggalo vināsāya, tasmā tato kaṭṭhameva varataranti porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu, mayā pana tesaṃ vacanaṃ na katanti.

    તં સુત્વા રાજા ઇતરં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā itaraṃ gāthamāha –

    ૧૨૪.

    124.

    ‘‘કિં નુ રુરુ ગરહસિ મિગાનં, કિં પક્ખીનં કિં પન માનુસાનં;

    ‘‘Kiṃ nu ruru garahasi migānaṃ, kiṃ pakkhīnaṃ kiṃ pana mānusānaṃ;

    ભયં હિ મં વિન્દતિનપ્પરૂપં, સુત્વાન તં માનુસિં ભાસમાન’’ન્તિ.

    Bhayaṃ hi maṃ vindatinapparūpaṃ, sutvāna taṃ mānusiṃ bhāsamāna’’nti.

    તત્થ મિગાનન્તિ મિગાનમઞ્ઞતરં ગરહસિ, ઉદાહુ પક્ખીનં, માનુસાનન્તિ પુચ્છિ. ભયઞ્હિ મં વિન્દતીતિ ભયં મં પટિલભતિ, અહં અત્તનિ અનિસ્સરો ભયસન્તકો વિય હોમિ. અનપ્પરૂપન્તિ મહન્તં.

    Tattha migānanti migānamaññataraṃ garahasi, udāhu pakkhīnaṃ, mānusānanti pucchi. Bhayañhi maṃ vindatīti bhayaṃ maṃ paṭilabhati, ahaṃ attani anissaro bhayasantako viya homi. Anapparūpanti mahantaṃ.

    તતો મહાસત્તો ‘‘મહારાજ, ન મિગં, ન પક્ખિં ગરહામિ, મનુસ્સં પન ગરહામી’’તિ દસ્સેન્તો નવમં ગાથમાહ –

    Tato mahāsatto ‘‘mahārāja, na migaṃ, na pakkhiṃ garahāmi, manussaṃ pana garahāmī’’ti dassento navamaṃ gāthamāha –

    ૧૨૫.

    125.

    ‘‘યમુદ્ધરિં વાહને વુય્હમાનં, મહોદકે સલિલે સીઘસોતે;

    ‘‘Yamuddhariṃ vāhane vuyhamānaṃ, mahodake salile sīghasote;

    તતોનિદાનં ભયમાગતં મમ, દુક્ખો હવે રાજ અસબ્ભિ સઙ્ગમો’’તિ.

    Tatonidānaṃ bhayamāgataṃ mama, dukkho have rāja asabbhi saṅgamo’’ti.

    તત્થ વાહનેતિ પતિતપતિતે વહિતું સમત્થે ગઙ્ગાવહે. મહોદકે સલિલેતિ મહાઉદકે મહાસલિલેતિ અત્થો. ઉભયેનાપિ ગઙ્ગાવહસ્સેવ બહુઉદકતં દસ્સેતિ. તતોનિદાનન્તિ મહારાજ, યો મય્હં તયા દસ્સિતો પુરિસો, એસો મયા ગઙ્ગાય વુય્હમાનો અડ્ઢરત્તસમયે કારુઞ્ઞરવં વિરવન્તો ઉદ્ધરિતો, તતોનિદાનં મે ઇદમજ્જ ભયં આગતં, અસપ્પુરિસેહિ સમાગમો નામ દુક્ખો, મહારાજાતિ.

    Tattha vāhaneti patitapatite vahituṃ samatthe gaṅgāvahe. Mahodake salileti mahāudake mahāsalileti attho. Ubhayenāpi gaṅgāvahasseva bahuudakataṃ dasseti. Tatonidānanti mahārāja, yo mayhaṃ tayā dassito puriso, eso mayā gaṅgāya vuyhamāno aḍḍharattasamaye kāruññaravaṃ viravanto uddharito, tatonidānaṃ me idamajja bhayaṃ āgataṃ, asappurisehi samāgamo nāma dukkho, mahārājāti.

    તં સુત્વા રાજા તસ્સ કુજ્ઝિત્વા ‘‘એવં બહૂપકારસ્સ નામ ગુણં ન જાનાતિ, વિજ્ઝિત્વા નં જીવિતક્ખયં પાપેસ્સામી’’તિ દસમં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā tassa kujjhitvā ‘‘evaṃ bahūpakārassa nāma guṇaṃ na jānāti, vijjhitvā naṃ jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti dasamaṃ gāthamāha –

    ૧૨૬.

    126.

    ‘‘સોહં ચતુપ્પત્તમિમં વિહઙ્ગમં, તનુચ્છિદં હદયે ઓસ્સજામિ;

    ‘‘Sohaṃ catuppattamimaṃ vihaṅgamaṃ, tanucchidaṃ hadaye ossajāmi;

    હનામિ તં મિત્તદુબ્ભિં અકિચ્ચકારિં, યો તાદિસં કમ્મકતં ન જાને’’તિ.

    Hanāmi taṃ mittadubbhiṃ akiccakāriṃ, yo tādisaṃ kammakataṃ na jāne’’ti.

    તત્થ ચતુપ્પત્તન્તિ ચતૂહિ વાજપત્તેહિ સમન્નાગતં. વિહઙ્ગમન્તિ આકાસગામિં. તનુચ્છિદન્તિ સરીરછિન્દનં. ઓસ્સજામીતિ એતસ્સ હદયે વિસ્સજ્જેમિ.

    Tattha catuppattanti catūhi vājapattehi samannāgataṃ. Vihaṅgamanti ākāsagāmiṃ. Tanucchidanti sarīrachindanaṃ. Ossajāmīti etassa hadaye vissajjemi.

    તતો મહાસત્તો ‘‘મા એસ મં નિસ્સાય નસ્સતૂ’’તિ ચિન્તેત્વા એકાદસમં ગાથમાહ –

    Tato mahāsatto ‘‘mā esa maṃ nissāya nassatū’’ti cintetvā ekādasamaṃ gāthamāha –

    ૧૨૭.

    127.

    ‘‘ધીરસ્સ બાલસ્સ હવે જનિન્દ, સન્તો વધં નપ્પસંસન્તિ જાતુ;

    ‘‘Dhīrassa bālassa have janinda, santo vadhaṃ nappasaṃsanti jātu;

    કામં ઘરં ગચ્છતુ પાપધમ્મો, યઞ્ચસ્સ ભટ્ઠં તદેતસ્સ દેહિ;

    Kāmaṃ gharaṃ gacchatu pāpadhammo, yañcassa bhaṭṭhaṃ tadetassa dehi;

    અહઞ્ચ તે કામકરો ભવામી’’તિ.

    Ahañca te kāmakaro bhavāmī’’ti.

    તત્થ કામન્તિ કામેન યથારુચિયા અત્તનો ઘરં ગચ્છતુ. યઞ્ચસ્સ ભટ્ઠં તદેતસ્સ દેહીતિ યઞ્ચ તસ્સ ‘‘ઇદં નામ તે દસ્સામી’’તિ તયા કથિતં, તં તસ્સ દેહિ. કામકરોતિ ઇચ્છાકરો, યં ઇચ્છસિ, તં કરોહિ, મંસં વા મે ખાદ, કીળામિગં વા કરોહિ, સબ્બત્થ તે અનુકૂલવત્તી ભવિસ્સામીતિ અત્થો.

    Tattha kāmanti kāmena yathāruciyā attano gharaṃ gacchatu. Yañcassa bhaṭṭhaṃ tadetassa dehīti yañca tassa ‘‘idaṃ nāma te dassāmī’’ti tayā kathitaṃ, taṃ tassa dehi. Kāmakaroti icchākaro, yaṃ icchasi, taṃ karohi, maṃsaṃ vā me khāda, kīḷāmigaṃ vā karohi, sabbattha te anukūlavattī bhavissāmīti attho.

    તં સુત્વા રાજા તુટ્ઠમાનસો મહાસત્તસ્સ થુતિં કરોન્તો અનન્તરં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso mahāsattassa thutiṃ karonto anantaraṃ gāthamāha –

    ૧૨૮.

    128.

    ‘‘અદ્ધા રુરૂ અઞ્ઞતરો સતં સો, યો દુબ્ભતો માનુસસ્સ ન દુબ્ભિ;

    ‘‘Addhā rurū aññataro sataṃ so, yo dubbhato mānusassa na dubbhi;

    કામં ઘરં ગચ્છતુ પાપધમ્મો, યઞ્ચસ્સ ભટ્ઠં તદેતસ્સ દમ્મિ;

    Kāmaṃ gharaṃ gacchatu pāpadhammo, yañcassa bhaṭṭhaṃ tadetassa dammi;

    અહઞ્ચ તે કામચારં દદામી’’તિ.

    Ahañca te kāmacāraṃ dadāmī’’ti.

    તત્થ સતં સોતિ અદ્ધા ત્વં સતં પણ્ડિતાનં અઞ્ઞતરો. કામચારન્તિ અહં તવ ધમ્મકથાય પસીદિત્વા તુય્હં કામચારં અભયં દદામિ, ઇતો પટ્ઠાય તુમ્હે નિબ્ભયા યથારુચિયા વિહરથાતિ મહાસત્તસ્સ વરં અદાસિ.

    Tattha sataṃ soti addhā tvaṃ sataṃ paṇḍitānaṃ aññataro. Kāmacāranti ahaṃ tava dhammakathāya pasīditvā tuyhaṃ kāmacāraṃ abhayaṃ dadāmi, ito paṭṭhāya tumhe nibbhayā yathāruciyā viharathāti mahāsattassa varaṃ adāsi.

    અથ નં મહાસત્તો ‘‘મહારાજ, મનુસ્સા નામ અઞ્ઞં મુખેન ભાસન્તિ, અઞ્ઞં કાયેન કરોન્તી’’તિ પરિગ્ગણ્હન્તો દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Atha naṃ mahāsatto ‘‘mahārāja, manussā nāma aññaṃ mukhena bhāsanti, aññaṃ kāyena karontī’’ti pariggaṇhanto dve gāthā abhāsi –

    ૧૨૯.

    129.

    ‘‘સુવિજાનં સિઙ્ગાલાનં, સકુણાનઞ્ચ વસ્સિતં;

    ‘‘Suvijānaṃ siṅgālānaṃ, sakuṇānañca vassitaṃ;

    મનુસ્સવસ્સિતં રાજ, દુબ્બિજાનતરં તતો.

    Manussavassitaṃ rāja, dubbijānataraṃ tato.

    ૧૩૦.

    130.

    ‘‘અપિ ચે મઞ્ઞતી પોસો, ઞાતિ મિત્તો સખાતિ વા;

    ‘‘Api ce maññatī poso, ñāti mitto sakhāti vā;

    યો પુબ્બે સુમનો હુત્વા, પચ્છા સમ્પજ્જતે દિસો’’તિ.

    Yo pubbe sumano hutvā, pacchā sampajjate diso’’ti.

    તં સુત્વા રાજા ‘‘મિગરાજ, મા મં એવં મઞ્ઞિ, અહઞ્હિ રજ્જં જહન્તોપિ ન તુય્હં દિન્નવરં જહિસ્સં, સદ્દહથ, મય્હ’’ન્તિ વરં અદાસિ. મહાસત્તો તસ્સ સન્તિકે વરં ગણ્હન્તો અત્તાનં આદિં કત્વા સબ્બસત્તાનં અભયદાનં વરં ગણ્હિ. રાજાપિ તં વરં દત્વા બોધિસત્તં નગરં નેત્વા મહાસત્તઞ્ચ નગરઞ્ચ અલઙ્કારાપેત્વા દેવિયા ધમ્મં દેસાપેસિ. મહાસત્તો દેવિં આદિં કત્વા રઞ્ઞો ચ રાજપરિસાય ચ મધુરાય મનુસ્સભાસાય ધમ્મં દેસેત્વા રાજાનં દસહિ રાજધમ્મેહિ ઓવદિત્વા મહાજનં અનુસાસિત્વા અરઞ્ઞં પવિસિત્વા મિગગણપરિવુતો વાસં કપ્પેસિ. રાજા ‘‘સબ્બેસં સત્તાનં અભયં દમ્મી’’તિ નગરે ભેરિં ચરાપેસિ. તતો પટ્ઠાય મિગપક્ખીનં કોચિ હત્થં પસારેતું સમત્થો નામ નાહોસિ. મિગગણો મનુસ્સાનં સસ્સાનિ ખાદતિ, કોચિ વારેતું ન સક્કોતિ. મહાજનો રાજઙ્ગણં ગન્ત્વા ઉપક્કોસિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા ઇમં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘migarāja, mā maṃ evaṃ maññi, ahañhi rajjaṃ jahantopi na tuyhaṃ dinnavaraṃ jahissaṃ, saddahatha, mayha’’nti varaṃ adāsi. Mahāsatto tassa santike varaṃ gaṇhanto attānaṃ ādiṃ katvā sabbasattānaṃ abhayadānaṃ varaṃ gaṇhi. Rājāpi taṃ varaṃ datvā bodhisattaṃ nagaraṃ netvā mahāsattañca nagarañca alaṅkārāpetvā deviyā dhammaṃ desāpesi. Mahāsatto deviṃ ādiṃ katvā rañño ca rājaparisāya ca madhurāya manussabhāsāya dhammaṃ desetvā rājānaṃ dasahi rājadhammehi ovaditvā mahājanaṃ anusāsitvā araññaṃ pavisitvā migagaṇaparivuto vāsaṃ kappesi. Rājā ‘‘sabbesaṃ sattānaṃ abhayaṃ dammī’’ti nagare bheriṃ carāpesi. Tato paṭṭhāya migapakkhīnaṃ koci hatthaṃ pasāretuṃ samattho nāma nāhosi. Migagaṇo manussānaṃ sassāni khādati, koci vāretuṃ na sakkoti. Mahājano rājaṅgaṇaṃ gantvā upakkosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā imaṃ gāthamāha –

    ૧૩૧.

    131.

    ‘‘સમાગતા જાનપદા, નેગમા ચ સમાગતા;

    ‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;

    મિગા સસ્સાનિ ખાદન્તિ, તં દેવો પટિસેધતૂ’’તિ.

    Migā sassāni khādanti, taṃ devo paṭisedhatū’’ti.

    તત્થ તં દેવોતિ તં મિગગણં દેવો પટિસેધતૂતિ.

    Tattha taṃ devoti taṃ migagaṇaṃ devo paṭisedhatūti.

    તં સુત્વા રાજા ગાથાદ્વયમાહ –

    Taṃ sutvā rājā gāthādvayamāha –

    ૧૩૨.

    132.

    ‘‘કામં જનપદો માસિ, રટ્ઠઞ્ચાપિ વિનસ્સતુ;

    ‘‘Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañcāpi vinassatu;

    ન ત્વેવાહં રુરું દુબ્ભે, દત્વા અભયદક્ખિણં.

    Na tvevāhaṃ ruruṃ dubbhe, datvā abhayadakkhiṇaṃ.

    ૧૩૩.

    133.

    ‘‘મા મે જનપદો આસિ, રટ્ઠઞ્ચાપિ વિનસ્સતુ;

    ‘‘Mā me janapado āsi, raṭṭhañcāpi vinassatu;

    ન ત્વેવાહં મિગરાજસ્સ, વરં દત્વા મુસા ભણે’’તિ.

    Na tvevāhaṃ migarājassa, varaṃ datvā musā bhaṇe’’ti.

    તત્થ માસીતિ કામં મય્હં જનપદો મા હોતુ. રુરુન્તિ ન ત્વેવ અહં સુવણ્ણવણ્ણસ્સ રુરુમિગરાજસ્સ અભયદક્ખિણં દત્વા દુબ્ભિસ્સામીતિ.

    Tattha māsīti kāmaṃ mayhaṃ janapado mā hotu. Rurunti na tveva ahaṃ suvaṇṇavaṇṇassa rurumigarājassa abhayadakkhiṇaṃ datvā dubbhissāmīti.

    મહાજનો રઞ્ઞો વચનં સુત્વા કિઞ્ચિ વત્તું અવિસહન્તો પટિક્કમિ. સા કથા વિત્થારિકા અહોસિ. તં સુત્વા મહાસત્તો મિગગણં સન્નિપાતાપેત્વા ‘‘ઇતો પટ્ઠાય મનુસ્સાનં સસ્સાનિ મા ખાદથા’’તિ ઓવદિત્વા ‘‘અત્તનો ખેત્તેસુ પણ્ણસઞ્ઞં બન્ધન્તૂ’’તિ મનુસ્સાનં ઘોસાપેસિ. તે તથા બન્ધિંસુ, તાય સઞ્ઞાય મિગા યાવજ્જતના સસ્સાનિ ન ખાદન્તિ.

    Mahājano rañño vacanaṃ sutvā kiñci vattuṃ avisahanto paṭikkami. Sā kathā vitthārikā ahosi. Taṃ sutvā mahāsatto migagaṇaṃ sannipātāpetvā ‘‘ito paṭṭhāya manussānaṃ sassāni mā khādathā’’ti ovaditvā ‘‘attano khettesu paṇṇasaññaṃ bandhantū’’ti manussānaṃ ghosāpesi. Te tathā bandhiṃsu, tāya saññāya migā yāvajjatanā sassāni na khādanti.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ દેવદત્તો અકતઞ્ઞૂયેવા’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ ‘‘તદા સેટ્ઠિપુત્તો દેવદત્તો અહોસિ, રાજા આનન્દો, રુરુમિગરાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto akataññūyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā seṭṭhiputto devadatto ahosi, rājā ānando, rurumigarājā pana ahameva ahosi’’nti.

    રુરુમિગરાજજાતકવણ્ણના નવમા.

    Rurumigarājajātakavaṇṇanā navamā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૮૨. રુરુમિગરાજજાતકં • 482. Rurumigarājajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact