| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૫. સબ્બમત્થીતિકથા
5. Sabbamatthītikathā
૧. વાદયુત્તિવણ્ણના
1. Vādayuttivaṇṇanā
૨૮૨. ઇદાનિ સબ્બમત્થીતિવાદકથા નામ હોતિ. તત્થ યેસં ‘‘યં કિઞ્ચિ રૂપં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં…પે॰… અયં વુચ્ચતિ રૂપક્ખન્ધો’’તિઆદિવચનતો (વિભ॰ ૨) ‘‘સબ્બેપિ અતીતાદિભેદા ધમ્મા ખન્ધસભાવં ન વિજહન્તિ, તસ્મા સબ્બં અત્થિયેવ નામા’’તિ લદ્ધિ, સેય્યથાપિ એતરહિ સબ્બમત્થિવાદાનં, તેસં લદ્ધિવિસોધનત્થં સબ્બમત્થીતિ પુચ્છા સકવાદિસ્સ, વુત્તપ્પકારાય લદ્ધિયા ઠત્વા પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. સબ્બથાતિ સબ્બસ્મિં સરીરે સબ્બમત્થીતિ પુચ્છતિ. સબ્બદાતિ સબ્બસ્મિં કાલે સબ્બમત્થીતિ પુચ્છતિ. સબ્બેન સબ્બન્તિ સબ્બેનાકારેન સબ્બમત્થીતિ પુચ્છતિ. સબ્બેસૂતિ સબ્બેસુ ધમ્મેસુ સબ્બમત્થીતિ પુચ્છતિ. અયોગન્તિ અયુત્તં. નાનાસભાવાનઞ્હિ યોગો હોતિ, ન એકસભાવસ્સ. ઇતિ ઇમસ્મિં પઞ્હે રૂપં વેદનાય, વેદનં વા રૂપેન અનાનં એકલક્ખણમેવ કત્વા સબ્બમત્થીતિ પુચ્છતિ. યમ્પિ નત્થિ તમ્પત્થીતિ યમ્પિ છટ્ઠખન્ધાદિકં સસવિસાણાદિકં વા કિઞ્ચિ નત્થીતિ સિદ્ધં, તમ્પિ તે અત્થીતિ પુચ્છતિ. સબ્બમત્થીતિ યા દિટ્ઠિ સા દિટ્ઠિ મિચ્છાદિટ્ઠીતિ, યા દિટ્ઠિ સા દિટ્ઠિ સમ્માદિટ્ઠીતિ હેવમત્થીતિ ઇમિના ઇદં પુચ્છતિ – યા તે એસા સબ્બમત્થીતિ દિટ્ઠિ, સા દિટ્ઠિ અયાથાવકત્તા મિચ્છાદિટ્ઠીતિ એવં યા અમ્હાકં દિટ્ઠિ, સા દિટ્ઠિ યાથાવકત્તા સમ્માદિટ્ઠીતિ એવં તવ સમયે અત્થીતિ પુચ્છતિ. ઇતરો સબ્બેસુપિ એતેસુ નયેસુ વુત્તપ્પકારાય અત્થિતાય અભાવતો પટિક્ખિપતિ. ઇમેસુ પન સબ્બેસુપિ નયેસુ ‘‘આજાનાહિ નિગ્ગહ’’ન્તિ આદિં કત્વા સબ્બો કથામગ્ગભેદો વિત્થારતો વેદિતબ્બોતિ અયં તાવેત્થ વાદયુત્તિ.
282. Idāni sabbamatthītivādakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… ayaṃ vuccati rūpakkhandho’’tiādivacanato (vibha. 2) ‘‘sabbepi atītādibhedā dhammā khandhasabhāvaṃ na vijahanti, tasmā sabbaṃ atthiyeva nāmā’’ti laddhi, seyyathāpi etarahi sabbamatthivādānaṃ, tesaṃ laddhivisodhanatthaṃ sabbamatthīti pucchā sakavādissa, vuttappakārāya laddhiyā ṭhatvā paṭiññā itarassa. Sabbathāti sabbasmiṃ sarīre sabbamatthīti pucchati. Sabbadāti sabbasmiṃ kāle sabbamatthīti pucchati. Sabbena sabbanti sabbenākārena sabbamatthīti pucchati. Sabbesūti sabbesu dhammesu sabbamatthīti pucchati. Ayoganti ayuttaṃ. Nānāsabhāvānañhi yogo hoti, na ekasabhāvassa. Iti imasmiṃ pañhe rūpaṃ vedanāya, vedanaṃ vā rūpena anānaṃ ekalakkhaṇameva katvā sabbamatthīti pucchati. Yampi natthi tampatthīti yampi chaṭṭhakhandhādikaṃ sasavisāṇādikaṃ vā kiñci natthīti siddhaṃ, tampi te atthīti pucchati. Sabbamatthīti yā diṭṭhi sā diṭṭhi micchādiṭṭhīti, yā diṭṭhi sā diṭṭhi sammādiṭṭhīti hevamatthīti iminā idaṃ pucchati – yā te esā sabbamatthīti diṭṭhi, sā diṭṭhi ayāthāvakattā micchādiṭṭhīti evaṃ yā amhākaṃ diṭṭhi, sā diṭṭhi yāthāvakattā sammādiṭṭhīti evaṃ tava samaye atthīti pucchati. Itaro sabbesupi etesu nayesu vuttappakārāya atthitāya abhāvato paṭikkhipati. Imesu pana sabbesupi nayesu ‘‘ājānāhi niggaha’’nti ādiṃ katvā sabbo kathāmaggabhedo vitthārato veditabboti ayaṃ tāvettha vādayutti.
૨. કાલસંસન્દનવણ્ણના
2. Kālasaṃsandanavaṇṇanā
૨૮૩-૨૮૪. ઇદાનિ અતીતં અત્થીતિ કાલસંસન્દનં હોતિ. તત્થ અતીતં અત્થીતિઆદિકં સુદ્ધિકસંસન્દનં. અતીતં રૂપં અત્થીતિઆદિકં ખન્ધવસેન કાલસંસન્દનં.
283-284. Idāni atītaṃ atthīti kālasaṃsandanaṃ hoti. Tattha atītaṃ atthītiādikaṃ suddhikasaṃsandanaṃ. Atītaṃ rūpaṃ atthītiādikaṃ khandhavasena kālasaṃsandanaṃ.
૨૮૫. પચ્ચુપ્પન્નં રૂપં અપ્પિયં કરિત્વાતિ અતીતાનાગતં પહાય પચ્ચુપ્પન્નરૂપમેવ અપ્પિયં અવિભજિતબ્બં કરિત્વા. રૂપભાવં જહતીતિપઞ્હે નિરુદ્ધસ્સાપિ રૂપસ્સ રૂપક્ખન્ધસઙ્ગહિતત્તા પટિક્ખિપતિ. રૂપભાવં ન જહતીતિ પટિલોમપઞ્હેપિ રૂપક્ખન્ધેન સઙ્ગહિતત્તાવ પટિજાનાતિ. ઓદાતં વત્થં અપ્પિયં કરિત્વાતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ન સબ્બં વત્થં ઓદાતં, ઇમિના પન વત્થન્તિ અવત્વા ‘‘ઓદાતં વત્થં અપ્પિયં કરિત્વા’’તિ વુત્તે સકવાદિના એકત્થતા અનુઞ્ઞાતા. ઓદાતભાવં જહતીતિ પઞ્હે વણ્ણવિગમં સન્ધાય પટિઞ્ઞા સકવાદિસ્સ. વત્થભાવં જહતીતિ એત્થ પન પઞ્ઞત્તિયા અવિગતત્તા પટિક્ખેપો તસ્સેવ. પટિલોમેપિ એસેવ નયો.
285. Paccuppannaṃ rūpaṃ appiyaṃ karitvāti atītānāgataṃ pahāya paccuppannarūpameva appiyaṃ avibhajitabbaṃ karitvā. Rūpabhāvaṃ jahatītipañhe niruddhassāpi rūpassa rūpakkhandhasaṅgahitattā paṭikkhipati. Rūpabhāvaṃ na jahatīti paṭilomapañhepi rūpakkhandhena saṅgahitattāva paṭijānāti. Odātaṃ vatthaṃ appiyaṃ karitvāti ettha kiñcāpi na sabbaṃ vatthaṃ odātaṃ, iminā pana vatthanti avatvā ‘‘odātaṃ vatthaṃ appiyaṃ karitvā’’ti vutte sakavādinā ekatthatā anuññātā. Odātabhāvaṃ jahatīti pañhe vaṇṇavigamaṃ sandhāya paṭiññā sakavādissa. Vatthabhāvaṃ jahatīti ettha pana paññattiyā avigatattā paṭikkhepo tasseva. Paṭilomepi eseva nayo.
૨૮૬. અતીતં અતીતભાવં ન જહતીતિ પુટ્ઠો ‘‘યદિ જહેય્ય, અનાગતં વા પચ્ચુપ્પન્નં વા સિયા’’તિ મઞ્ઞમાનો પટિજાનાતિ. અનાગતં અનાગતભાવં ન જહતીતિ પુટ્ઠો પન ‘‘યદિ ન જહેય્ય, અનાગતમેવસ્સ , પચ્ચુપ્પન્નભાવં ન પાપુણેય્યા’’તિ મઞ્ઞમાનો પટિક્ખિપતિ. પચ્ચુપ્પન્નપઞ્હેપિ અતીતભાવં અનાપજ્જનદોસો સિયાતિ પટિક્ખિપતિ. અનુલોમપઞ્હેસુપિ ઇમિનાવ નયેન અત્થો વેદિતબ્બો.
286. Atītaṃ atītabhāvaṃ na jahatīti puṭṭho ‘‘yadi jaheyya, anāgataṃ vā paccuppannaṃ vā siyā’’ti maññamāno paṭijānāti. Anāgataṃ anāgatabhāvaṃ na jahatīti puṭṭho pana ‘‘yadi na jaheyya, anāgatamevassa , paccuppannabhāvaṃ na pāpuṇeyyā’’ti maññamāno paṭikkhipati. Paccuppannapañhepi atītabhāvaṃ anāpajjanadoso siyāti paṭikkhipati. Anulomapañhesupi imināva nayena attho veditabbo.
૨૮૭. એવં સુદ્ધિકનયં વત્વા પુન ખન્ધવસેન દસ્સેતું અતીતં રૂપન્તિઆદિ વુત્તં. તં સબ્બં પાળિઅનુસારેનેવ સક્કા જાનિતું.
287. Evaṃ suddhikanayaṃ vatvā puna khandhavasena dassetuṃ atītaṃ rūpantiādi vuttaṃ. Taṃ sabbaṃ pāḷianusāreneva sakkā jānituṃ.
વચનસોધનવણ્ણના
Vacanasodhanavaṇṇanā
૨૮૮. ઇદાનિ ‘‘અતીતં ન્વત્થી’’તિઆદિ વચનસોધના હોતિ. તત્થ હઞ્ચિ અતીતં ન્વત્થીતિ યદિ અતીતં નો અત્થીતિ અત્થો. અતીતં અત્થીતિ મિચ્છાતિ અતીતઞ્ચ તં અત્થિ ચાતિ મિચ્છા એવ. તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્નન્તિ પુટ્ઠો અનાગતક્ખણેયેવસ્સ પચ્ચુપ્પન્નતાય અભાવં સન્ધાય કાલનાનત્તેન પટિક્ખિપતિ.
288. Idāni ‘‘atītaṃ nvatthī’’tiādi vacanasodhanā hoti. Tattha hañci atītaṃ nvatthīti yadi atītaṃ no atthīti attho. Atītaṃatthīti micchāti atītañca taṃ atthi cāti micchā eva. Taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannanti puṭṭho anāgatakkhaṇeyevassa paccuppannatāya abhāvaṃ sandhāya kālanānattena paṭikkhipati.
દુતિયં પુટ્ઠો યં ઉપ્પાદતો પુબ્બે અનાગતં અહોસિ, તસ્સ ઉપ્પન્નકાલે પચ્ચુપ્પન્નત્તા પટિજાનાતિ. હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતીતિ યદેતં તયા ‘‘અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં હોતી’’તિ વદતા તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્નન્તિ લદ્ધિવસેન ‘‘અનાગતં વા પચ્ચુપ્પન્નં વા હુત્વા હોતી’’તિ વુત્તં. કિં તે તમ્પિ હુત્વા હોતીતિ? ઇતરો હુત્વા ભૂતસ્સ પુન હુત્વા અભાવતો ન હેવન્તિ પટિક્ખિપતિ.
Dutiyaṃ puṭṭho yaṃ uppādato pubbe anāgataṃ ahosi, tassa uppannakāle paccuppannattā paṭijānāti. Hutvā hoti hutvā hotīti yadetaṃ tayā ‘‘anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hotī’’ti vadatā taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannanti laddhivasena ‘‘anāgataṃ vā paccuppannaṃ vā hutvā hotī’’ti vuttaṃ. Kiṃ te tampi hutvā hotīti? Itaro hutvā bhūtassa puna hutvā abhāvato na hevanti paṭikkhipati.
દુતિયં પુટ્ઠો યસ્મા તં અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં હોન્તં ‘‘હુત્વા હોતી’’તિ સઙ્ખં ગતં, તસ્મા પટિજાનાતિ. અથ નં સકવાદી ‘‘યદિ તે તં અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં હોન્તં ‘હુત્વા હોતી’તિ સઙ્ખં ગતં, પુન હુત્વા હોતિ, યં અનાગતં ન હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં ન હોન્તં ‘ન હુત્વા ન હોતી’તિ સઙ્ખં ગતં સસવિસાણં, કિં તે તમ્પિ પુન ન હુત્વા ન હોતી’’તિઅધિપ્પાયેન ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતીતિ પઞ્હં પુચ્છતિ. ઇતરો ‘‘યં નત્થિ, તં નત્થિતાય, એવ અનાગતં ન હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં ન હોતીતિ નહુત્વાનહોતિ નામ તાવ હોતુ, પુન નહુત્વાનહોતિભાવો પનસ્સ કુતો’’તિ મઞ્ઞમાનો પટિક્ખિપતિ. તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીતન્તિ પઞ્હેપિ પચ્ચુપ્પન્નક્ખણેયેવસ્સ અતીતતાય અભાવં સન્ધાય કાલનાનત્તા પટિક્ખિપતિ.
Dutiyaṃ puṭṭho yasmā taṃ anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hontaṃ ‘‘hutvā hotī’’ti saṅkhaṃ gataṃ, tasmā paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘yadi te taṃ anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hontaṃ ‘hutvā hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ, puna hutvā hoti, yaṃ anāgataṃ na hutvā paccuppannaṃ na hontaṃ ‘na hutvā na hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ sasavisāṇaṃ, kiṃ te tampi puna na hutvā na hotī’’tiadhippāyena na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pañhaṃ pucchati. Itaro ‘‘yaṃ natthi, taṃ natthitāya, eva anāgataṃ na hutvā paccuppannaṃ na hotīti nahutvānahoti nāma tāva hotu, puna nahutvānahotibhāvo panassa kuto’’ti maññamāno paṭikkhipati. Taññeva paccuppannaṃ taṃ atītanti pañhepi paccuppannakkhaṇeyevassa atītatāya abhāvaṃ sandhāya kālanānattā paṭikkhipati.
દુતિયપઞ્હે પુટ્ઠો યં અતીતભાવતો પુબ્બે પચ્ચુપ્પન્નં અહોસિ, તસ્સેવ અતીતત્તા પટિજાનાતિ. હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતીતિ યદેતં તયા ‘‘પચ્ચુપ્પન્નં હુત્વા અતીતં હોતી’’તિ વદતા ‘‘તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીત’’ન્તિ લદ્ધિવસેન ‘‘પચ્ચુપ્પન્નં વા અતીતં વા હુત્વા હોતી’’તિ વુત્તં, કિં તે તમ્પિ હુત્વા હોતીતિ? ઇતરો હુત્વા ભૂતસ્સ પુન હુત્વા અભાવતો ન હેવન્તિ પટિક્ખિપતિ.
Dutiyapañhe puṭṭho yaṃ atītabhāvato pubbe paccuppannaṃ ahosi, tasseva atītattā paṭijānāti. Hutvā hoti hutvā hotīti yadetaṃ tayā ‘‘paccuppannaṃ hutvā atītaṃ hotī’’ti vadatā ‘‘taññeva paccuppannaṃ taṃ atīta’’nti laddhivasena ‘‘paccuppannaṃ vā atītaṃ vā hutvā hotī’’ti vuttaṃ, kiṃ te tampi hutvā hotīti? Itaro hutvā bhūtassa puna hutvā abhāvato na hevanti paṭikkhipati.
દુતિયપઞ્હે યસ્મા તં પચ્ચુપ્પન્નં હુત્વા અતીતં હોન્તં ‘‘હુત્વા હોતી’’તિ સઙ્ખં ગતં, તસ્મા પટિજાનાતિ . અથ નં સકવાદી ‘‘યદિ તે તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં હુત્વા અતીતં હોન્તં ‘હુત્વા હોતી’તિ સઙ્ખં ગતં, પુન હુત્વા હોતિ, યં પચ્ચુપ્પન્નં ન હુત્વા અતીતં ન હોન્તં ‘ન હુત્વા ન હોતી’તિ સઙ્ખં ગતં સસવિસાણં, કિં તે તમ્પિ પુન ન હુત્વા ન હોતી’’તિ અધિપ્પાયેન ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતીતિ પઞ્હં પુચ્છતિ. ઇતરો ‘‘યં નત્થિ, તં નત્થિતાય એવ પચ્ચુપ્પન્નં ન હુત્વા અતીતં ન હોતીતિ નહુત્વાનહોતિ નામ તાવ હોતુ. પુન નહુત્વાનહોતિભાવો પનસ્સ કુતો’’તિ મઞ્ઞમાનો પટિક્ખિપતિ. ઉભયં એકતો કત્વા આગતે તતિયપઞ્હેપિ ઇમિનાવુપાયેન યોજના કાતબ્બા.
Dutiyapañhe yasmā taṃ paccuppannaṃ hutvā atītaṃ hontaṃ ‘‘hutvā hotī’’ti saṅkhaṃ gataṃ, tasmā paṭijānāti . Atha naṃ sakavādī ‘‘yadi te taññeva paccuppannaṃ hutvā atītaṃ hontaṃ ‘hutvā hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ, puna hutvā hoti, yaṃ paccuppannaṃ na hutvā atītaṃ na hontaṃ ‘na hutvā na hotī’ti saṅkhaṃ gataṃ sasavisāṇaṃ, kiṃ te tampi puna na hutvā na hotī’’ti adhippāyena na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pañhaṃ pucchati. Itaro ‘‘yaṃ natthi, taṃ natthitāya eva paccuppannaṃ na hutvā atītaṃ na hotīti nahutvānahoti nāma tāva hotu. Puna nahutvānahotibhāvo panassa kuto’’ti maññamāno paṭikkhipati. Ubhayaṃ ekato katvā āgate tatiyapañhepi imināvupāyena yojanā kātabbā.
અપરો નયો – યદિ તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્નં, અનાગતસ્સ પચ્ચુપ્પન્ને વુત્તો હોતિભાવો, પચ્ચુપ્પન્નસ્સ ચ અનાગતે વુત્તો હુત્વાભાવો આપજ્જતિ. એવં સન્તે અનાગતમ્પિ હુત્વાહોતિ નામ. પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ હુત્વાહોતિયેવ નામ. તેન તં પુચ્છામ – ‘‘કિં તે એતેસુ એકેકં હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતી’’તિ? ઇતરો – ‘‘તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્ન’’ન્તિ પઞ્હે પટિક્ખિત્તનયેનેવ પટિક્ખિપિત્વા પુન પુટ્ઠો દુતિયે પઞ્હે પટિઞ્ઞાતનયેનેવ પટિજાનાતિ. અથ નં સકવાદી ‘‘તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્ન’’ન્તિ પઞ્હાવસેન તેસુ એકેકં હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતીતિ પટિજાનન્તં પુરિમં પટિક્ખિત્તપઞ્હં પરિવત્તિત્વા પુચ્છન્તો ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતીતિ પુચ્છતિ. તસ્સત્થો – નનુ ‘‘તયા તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્ન’’ન્તિ વુત્તે પઠમપઞ્હં પટિક્ખિપન્તેન અનાગતસ્સ હોતિભાવો પચ્ચુપ્પન્નસ્સ ચ હુત્વાભાવો પટિક્ખિત્તોતિ. તેન અનાગતં ન હોતિ નામ, પચ્ચુપ્પન્નં ન હુત્વા નામ.
Aparo nayo – yadi taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannaṃ, anāgatassa paccuppanne vutto hotibhāvo, paccuppannassa ca anāgate vutto hutvābhāvo āpajjati. Evaṃ sante anāgatampi hutvāhoti nāma. Paccuppannampi hutvāhotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti? Itaro – ‘‘taññeva anāgataṃ taṃ paccuppanna’’nti pañhe paṭikkhittanayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho dutiye pañhe paṭiññātanayeneva paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘taññeva anāgataṃ taṃ paccuppanna’’nti pañhāvasena tesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotīti paṭijānantaṃ purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvā pucchanto na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pucchati. Tassattho – nanu ‘‘tayā taññeva anāgataṃ taṃ paccuppanna’’nti vutte paṭhamapañhaṃ paṭikkhipantena anāgatassa hotibhāvo paccuppannassa ca hutvābhāvo paṭikkhittoti. Tena anāgataṃ na hoti nāma, paccuppannaṃ na hutvā nāma.
દુતિયપઞ્હે ચ તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્નન્તિ પટિઞ્ઞાતં. એવં સન્તે અનાગતમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિ નામ. પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિયેવ નામ. તેન તં પુચ્છામ – ‘‘કિં તે એતેસુ એકેકં ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતી’’તિ? પરવાદી સબ્બતો અન્ધકારેન પરિયોનદ્ધો વિય તેસં નહુત્વાનહોતિભાવં અપસ્સન્તો ન હેવન્તિ પટિક્ખિપતિ.
Dutiyapañhe ca taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannanti paṭiññātaṃ. Evaṃ sante anāgatampi na hutvā na hoti nāma. Paccuppannampi na hutvā na hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti? Paravādī sabbato andhakārena pariyonaddho viya tesaṃ nahutvānahotibhāvaṃ apassanto na hevanti paṭikkhipati.
દુતિયવારેપિ યદિ તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીતં, પચ્ચુપ્પન્નસ્સ અતીતે વુત્તો હોતિભાવો, અતીતસ્સ ચ પચ્ચુપ્પન્ને વુત્તો હુત્વાભાવો આપજ્જતિ, એવં સન્તે પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ હુત્વાહોતિ નામ, અતીતમ્પિ હુત્વાહોતિયેવ નામ. તેન તં પુચ્છામ – ‘‘કિં તે એતેસુ એકેકં હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતી’’તિ? ઇતરો તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીતન્તિપઞ્હે પટિક્ખિત્તનયેનેવ પટિક્ખિપિત્વા પુન પુટ્ઠો દુતિયપઞ્હે પટિઞ્ઞાતનયેનેવ પટિજાનાતિ. અથ નં સકવાદી ‘‘તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીત’’ન્તિ પઞ્હાવસેન તેસુ એકેકં હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતીતિ પટિજાનન્તં પુરિમં પટિક્ખિત્તપઞ્હં પરિવત્તિત્વા પુચ્છન્તો ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતીતિ પુચ્છતિ. તસ્સત્થો – નનુ તયા તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીતન્તિ વુત્તે પઠમપઞ્હં પટિક્ખિપન્તેન પચ્ચુપ્પન્નસ્સ હોતિભાવો, અતીતસ્સ ચ હુત્વાભાવો પટિક્ખિત્તોતિ. તેન પચ્ચુપ્પન્નં નહોતિ નામ. અતીતં નહુત્વા નામ.
Dutiyavārepi yadi taññeva paccuppannaṃ taṃ atītaṃ, paccuppannassa atīte vutto hotibhāvo, atītassa ca paccuppanne vutto hutvābhāvo āpajjati, evaṃ sante paccuppannampi hutvāhoti nāma, atītampi hutvāhotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti? Itaro taññeva paccuppannaṃ taṃ atītantipañhe paṭikkhittanayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho dutiyapañhe paṭiññātanayeneva paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘taññeva paccuppannaṃ taṃ atīta’’nti pañhāvasena tesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotīti paṭijānantaṃ purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvā pucchanto na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pucchati. Tassattho – nanu tayā taññeva paccuppannaṃ taṃ atītanti vutte paṭhamapañhaṃ paṭikkhipantena paccuppannassa hotibhāvo, atītassa ca hutvābhāvo paṭikkhittoti. Tena paccuppannaṃ nahoti nāma. Atītaṃ nahutvā nāma.
દુતિયપઞ્હે ચ તે ‘‘તઞ્ઞેવ પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીત’’ન્તિ પટિઞ્ઞાતં. એવં સન્તે પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિ નામ, અતીતમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિયેવ નામ. તેન તં પુચ્છામ – ‘‘કિં તે એતેસુ એકેકં ન હુત્વા ન હોતિ, ન હુત્વા ન હોતી’’તિ. પરવાદી સબ્બતો અન્ધકારેન પરિયોનદ્ધો વિય તેસં નહુત્વાનહોતિભાવં અપસ્સન્તો ન હેવન્તિ પટિક્ખિપતિ.
Dutiyapañhe ca te ‘‘taññeva paccuppannaṃ taṃ atīta’’nti paṭiññātaṃ. Evaṃ sante paccuppannampi na hutvā na hoti nāma, atītampi na hutvā na hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ na hutvā na hoti, na hutvā na hotī’’ti. Paravādī sabbato andhakārena pariyonaddho viya tesaṃ nahutvānahotibhāvaṃ apassanto na hevanti paṭikkhipati.
તતિયવારેપિ યદિ તઞ્ઞેવ અનાગતં તં પચ્ચુપ્પન્નં તં અતીતં; અનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં પચ્ચુપ્પન્નાતીતેસુ વુત્તો હોતિભાવો, પચ્ચુપ્પન્નાતીતાનઞ્ચ અનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ વુત્તો હુત્વાભાવો આપજ્જતિ. એવં સન્તે અનાગતમ્પિ હુત્વાહોતિ નામ. પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ અતીતમ્પિ હુત્વા હોતિયેવ નામ. તેન તં પુચ્છામ – ‘‘કિં તે તીસુપિ એતેસુ એકેકં હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતી’’તિ? ઇતરો ‘‘તઞ્ઞેવ અનાગતં, તં પચ્ચુપ્પન્નં, તં અતીત’’ન્તિપઞ્હે પટિક્ખિત્તનયેનેવ પટિક્ખિપિત્વા પુન પુટ્ઠો દુતિયપઞ્હે પટિઞ્ઞાતનયેનેવ પટિજાનાતિ. અથ નં સકવાદી ‘‘તઞ્ઞેવ અનાગતં, તં પચ્ચુપ્પન્નં, તં અતીત’’ન્તિ પઞ્હાવસેન તેસુ એકેકં હુત્વા હોતિ, હુત્વા હોતીતિ પટિજાનન્તં પુરિમં પટિક્ખિત્તપઞ્હં પરિવત્તિત્વા પુચ્છન્તો ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતીતિ પુચ્છતિ. તસ્સત્થો – નનુ તયા તઞ્ઞેવ અનાગતં, તં પચ્ચુપ્પન્નં, તં અતીતન્તિ વુત્તે પઠમપઞ્હં પટિક્ખિપન્તેન અનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં હોતિભાવો; પચ્ચુપ્પન્નાતીતાનઞ્ચ હુત્વાભાવો પટિક્ખિત્તોતિ? તેન અનાગતં પચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ ન હોતિ નામ. પચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ અતીતઞ્ચ ન હુત્વા નામ.
Tatiyavārepi yadi taññeva anāgataṃ taṃ paccuppannaṃ taṃ atītaṃ; anāgatapaccuppannānaṃ paccuppannātītesu vutto hotibhāvo, paccuppannātītānañca anāgatapaccuppannesu vutto hutvābhāvo āpajjati. Evaṃ sante anāgatampi hutvāhoti nāma. Paccuppannampi atītampi hutvā hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te tīsupi etesu ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti? Itaro ‘‘taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atīta’’ntipañhe paṭikkhittanayeneva paṭikkhipitvā puna puṭṭho dutiyapañhe paṭiññātanayeneva paṭijānāti. Atha naṃ sakavādī ‘‘taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atīta’’nti pañhāvasena tesu ekekaṃ hutvā hoti, hutvā hotīti paṭijānantaṃ purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvā pucchanto na hutvā na hoti na hutvā na hotīti pucchati. Tassattho – nanu tayā taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atītanti vutte paṭhamapañhaṃ paṭikkhipantena anāgatapaccuppannānaṃ hotibhāvo; paccuppannātītānañca hutvābhāvo paṭikkhittoti? Tena anāgataṃ paccuppannañca na hoti nāma. Paccuppannañca atītañca na hutvā nāma.
દુતિયપઞ્હે ચ તે ‘‘તઞ્ઞેવ અનાગતં, તં પચ્ચુપ્પન્નં, તં અતીત’’ન્તિ પટિઞ્ઞાતં. એવં સન્તે અનાગતમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિ નામ, પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ અતીતમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિયેવ નામ. તેન તં પુચ્છામ – ‘‘કિં તે એતેસુ એકેકં ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતી’’તિ? પરવાદી સબ્બતો અન્ધકારેન પરિયોનદ્ધો વિય તેસં ન હુત્વા ન હોતિભાવં અપસ્સન્તો ન હેવન્તિ પટિક્ખિપતીતિ. નિગ્ગહાદીનિ પનેત્થ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ યોજેતબ્બાનિ.
Dutiyapañhe ca te ‘‘taññeva anāgataṃ, taṃ paccuppannaṃ, taṃ atīta’’nti paṭiññātaṃ. Evaṃ sante anāgatampi na hutvā na hoti nāma, paccuppannampi atītampi na hutvā na hotiyeva nāma. Tena taṃ pucchāma – ‘‘kiṃ te etesu ekekaṃ na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti? Paravādī sabbato andhakārena pariyonaddho viya tesaṃ na hutvā na hotibhāvaṃ apassanto na hevanti paṭikkhipatīti. Niggahādīni panettha heṭṭhā vuttanayeneva yojetabbāni.
વચનસોધનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
અતીતચક્ખુરૂપાદિકથાવણ્ણના
Atītacakkhurūpādikathāvaṇṇanā
૨૮૯. અતીતં ચક્ખુ અત્થીતિઆદીસુપિ ચક્ખાદિભાવાવિજહનેનેવ અત્થિતં પટિજાનાતિ. પસ્સતીતિઆદીનિ પુટ્ઠો પન તેસં વિઞ્ઞાણાનં કિચ્ચાભાવવસેન પટિક્ખિપતિ.
289. Atītaṃcakkhu atthītiādīsupi cakkhādibhāvāvijahaneneva atthitaṃ paṭijānāti. Passatītiādīni puṭṭho pana tesaṃ viññāṇānaṃ kiccābhāvavasena paṭikkhipati.
અતીતઞાણાદિકથાવણ્ણના
Atītañāṇādikathāvaṇṇanā
૨૯૦. તેન ઞાણેન ઞાણકરણીયં કરોતીતિ પઞ્હે તસ્સ ઞાણસ્સ નિરુદ્ધત્તા કિચ્ચભાવમસ્સ અપસ્સન્તો પટિક્ખિપતિ. પુન પુટ્ઠો અતીતારમ્મણં પચ્ચુપ્પન્નં ઞાણં અતીતાનં ધમ્માનં જાનનતો અતીતં ઞાણન્તિ લેસેન પચ્ચુપ્પન્નમેવ ‘‘અતીતં ઞાણ’’ન્તિ કત્વા તેન ઞાણેન ઞાણકરણીયસ્સ અત્થિતાય પટિજાનાતિ. અથસ્સ સકવાદી લેસોકાસં અદત્વા તેન ઞાણેન દુક્ખં પરિજાનાતીતિઆદિમાહ. ઇતરો અતીતારમ્મણેનેવ ઞાણેન ઇમેસં ચતુન્નં કિચ્ચાનં અભાવા પટિક્ખિપતિ. અનાગતપઞ્હેપિ એસેવ નયો. પચ્ચુપ્પન્નપઞ્હો ચેવ સંસન્દનપઞ્હો ચ ઉત્તાનત્થાયેવ.
290. Tena ñāṇena ñāṇakaraṇīyaṃ karotīti pañhe tassa ñāṇassa niruddhattā kiccabhāvamassa apassanto paṭikkhipati. Puna puṭṭho atītārammaṇaṃ paccuppannaṃ ñāṇaṃ atītānaṃ dhammānaṃ jānanato atītaṃ ñāṇanti lesena paccuppannameva ‘‘atītaṃ ñāṇa’’nti katvā tena ñāṇena ñāṇakaraṇīyassa atthitāya paṭijānāti. Athassa sakavādī lesokāsaṃ adatvā tena ñāṇena dukkhaṃ parijānātītiādimāha. Itaro atītārammaṇeneva ñāṇena imesaṃ catunnaṃ kiccānaṃ abhāvā paṭikkhipati. Anāgatapañhepi eseva nayo. Paccuppannapañho ceva saṃsandanapañho ca uttānatthāyeva.
અરહન્તાદિકથાવણ્ણના
Arahantādikathāvaṇṇanā
૨૯૧. અરહતો અતીતો રાગો અત્થીતિઆદીસુપિ રાગાદિભાવાવિજહન્તો એવં પટિજાનાતિ. સરાગોતિઆદીસુ સુત્તવિરોધભયેન ચેવ યુત્તિવિરોધભયેન ચ પટિક્ખિપતિ.
291. Arahato atīto rāgo atthītiādīsupi rāgādibhāvāvijahanto evaṃ paṭijānāti. Sarāgotiādīsu suttavirodhabhayena ceva yuttivirodhabhayena ca paṭikkhipati.
પદસોધનકથાવણ્ણના
Padasodhanakathāvaṇṇanā
૨૯૫. એવં સબ્બમ્પિ પાળિઅનુસારેનેવ વિદિત્વા પરતો અત્થિ સિયા અતીતં, સિયા ન્વાતીતન્તિ એત્થ એવમત્થો વેદિતબ્બો. યં અતીતમેવ અત્થિ, તં અતીતં. યં પચ્ચુપ્પન્નાનાગતં અત્થિ, તં નો અત્થિ, તં નો અતીતં. તેનાતીતં ન્વાતીતં, ન્વાતીતં અતીતન્તિ તેન કારણેન અતીતં નો અતીતં, નો અતીતં અતીતન્તિ. અનાગતપચ્ચુપ્પન્નપુચ્છાસુપિ એસેવ નયો.
295. Evaṃ sabbampi pāḷianusāreneva viditvā parato atthi siyā atītaṃ, siyā nvātītanti ettha evamattho veditabbo. Yaṃ atītameva atthi, taṃ atītaṃ. Yaṃ paccuppannānāgataṃ atthi, taṃ no atthi, taṃ no atītaṃ. Tenātītaṃ nvātītaṃ, nvātītaṃ atītanti tena kāraṇena atītaṃ no atītaṃ, no atītaṃ atītanti. Anāgatapaccuppannapucchāsupi eseva nayo.
સુત્તસાધનવણ્ણના
Suttasādhanavaṇṇanā
૨૯૬. ન વત્તબ્બં ‘‘અતીતં અત્થિ અનાગતં અત્થી’’તિ સુત્તસાધનાય પુચ્છા પરવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા સકવાદિસ્સ. પુન અત્તનો લદ્ધિં નિસ્સાય યંકિઞ્ચિ, ભિક્ખવે, રૂપન્તિ અનુયોગો પરવાદિસ્સેવ. દુતિયનયે પુચ્છા સકવાદિસ્સ, પટિઞ્ઞા ઇતરસ્સ. એવં સબ્બત્થ પુચ્છા ચ પટિઞ્ઞા ચ વેદિતબ્બા. યં પનેતં પરવાદિના અનાગતસ્સ અત્થિભાવસાધનત્થં ‘‘નનુ વુત્તં ભગવતા કબળીકારે, ચે, ભિક્ખવે’’તિ સુત્તસ્સ પરિયોસાને અત્થિ તત્થ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તીતિઆદિ દસ્સિતં ન તં અનાગતસ્સ અત્થિભાવસાધકં . તઞ્હિ હેતૂનં પરિનિટ્ઠિતત્તા અવસ્સં ભાવિતં સન્ધાય તત્થ વુત્તં. અયં સુત્તાધિપ્પાયો. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનત્થમેવાતિ.
296. Navattabbaṃ ‘‘atītaṃ atthi anāgataṃ atthī’’ti suttasādhanāya pucchā paravādissa, paṭiññā sakavādissa. Puna attano laddhiṃ nissāya yaṃkiñci, bhikkhave, rūpanti anuyogo paravādisseva. Dutiyanaye pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Evaṃ sabbattha pucchā ca paṭiññā ca veditabbā. Yaṃ panetaṃ paravādinā anāgatassa atthibhāvasādhanatthaṃ ‘‘nanu vuttaṃ bhagavatā kabaḷīkāre, ce, bhikkhave’’ti suttassa pariyosāne atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbattītiādi dassitaṃ na taṃ anāgatassa atthibhāvasādhakaṃ . Tañhi hetūnaṃ pariniṭṭhitattā avassaṃ bhāvitaṃ sandhāya tattha vuttaṃ. Ayaṃ suttādhippāyo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
સબ્બમત્થીતિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sabbamatthītikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / કથાવત્થુપાળિ • Kathāvatthupāḷi / ૫. સબ્બમત્થીતિકથા • 5. Sabbamatthītikathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૫. સબ્બમત્થીતિકથા • 5. Sabbamatthītikathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૫. સબ્બમત્થીતિકથાવણ્ણના • 5. Sabbamatthītikathāvaṇṇanā
