| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૫. સબ્બમત્થીતિકથા
5. Sabbamatthītikathā
૧. વાદયુત્તિવણ્ણના
1. Vādayuttivaṇṇanā
૨૮૨. સબ્બસ્મિં સરીરે સબ્બન્તિ સિરસિ પાદા પચ્છતો ચક્ખૂનીતિ એવં સબ્બં સબ્બત્થ અત્થીતિ અત્થો. સબ્બસ્મિં કાલેતિ બાલકાલે યુવતા, વુડ્ઢકાલે બાલતા, એવં સબ્બસ્મિં કાલે સબ્બં. સબ્બેનાકારેનાતિ નીલાકારેન પીતં, પીતાકારેન લોહિતન્તિ એવં. સબ્બેસુ ધમ્મેસૂતિ ચક્ખુસ્મિં સોતં, સોતસ્મિં ઘાનન્તિ એવં. અયુત્તન્તિ યોગરહિતં વદતિ, તં પન એકસભાવં. કથં પન એકસભાવસ્સ યોગરહિતતાતિ તં દસ્સેન્તો ‘‘નાનાસભાવાનઞ્હી’’તિઆદિમાહ. દ્વિન્નઞ્હિ નાનાસભાવાનં અઙ્ગુલીનં મેણ્ડકાનં વા અઞ્ઞમઞ્ઞયોગો હોતિ, ન એકસ્સેવ સતો, તસ્મા યો નાનાસભાવેસુ હોતિ યોગો, તેન રહિતં એકસભાવં અયોગન્તિ વુત્તં. ઇદં પુચ્છતીતિ પરવાદીદિટ્ઠિયા મિચ્છાદિટ્ઠિભાવં ગહેત્વા ઉપ્પન્નાય અત્તનો દિટ્ઠિયા સમ્માદિટ્ઠિભાવો અત્થીતિ વુત્તં હોતિ.
282. Sabbasmiṃsarīre sabbanti sirasi pādā pacchato cakkhūnīti evaṃ sabbaṃ sabbattha atthīti attho. Sabbasmiṃ kāleti bālakāle yuvatā, vuḍḍhakāle bālatā, evaṃ sabbasmiṃ kāle sabbaṃ. Sabbenākārenāti nīlākārena pītaṃ, pītākārena lohitanti evaṃ. Sabbesu dhammesūti cakkhusmiṃ sotaṃ, sotasmiṃ ghānanti evaṃ. Ayuttanti yogarahitaṃ vadati, taṃ pana ekasabhāvaṃ. Kathaṃ pana ekasabhāvassa yogarahitatāti taṃ dassento ‘‘nānāsabhāvānañhī’’tiādimāha. Dvinnañhi nānāsabhāvānaṃ aṅgulīnaṃ meṇḍakānaṃ vā aññamaññayogo hoti, na ekasseva sato, tasmā yo nānāsabhāvesu hoti yogo, tena rahitaṃ ekasabhāvaṃ ayoganti vuttaṃ. Idaṃ pucchatīti paravādīdiṭṭhiyā micchādiṭṭhibhāvaṃ gahetvā uppannāya attano diṭṭhiyā sammādiṭṭhibhāvo atthīti vuttaṃ hoti.
વાદયુત્તિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vādayuttivaṇṇanā niṭṭhitā.
૨. કાલસંસન્દનવણ્ણના
2. Kālasaṃsandanavaṇṇanā
૨૮૫. અતીતાનાગતં પહાય પચ્ચુપ્પન્નરૂપમેવ અપ્પિયં અવિભજિતબ્બં કરિત્વાતિ પચ્ચુપ્પન્નસદ્દેન રૂપસદ્દેન ચાતિ ઉભોહિપિ પચ્ચુપ્પન્નરૂપમેવ વત્તબ્બં કત્વાતિ વુત્તં હોતિ. પઞ્ઞત્તિયા અવિગતત્તાતિ એતેન ઇદં વિઞ્ઞાયતિ ‘‘ન રૂપપઞ્ઞત્તિ વિય વત્થપઞ્ઞત્તિ સભાવપરિચ્છિન્ને પવત્તા વિજ્જમાનપઞ્ઞત્તિ, અથ ખો પુબ્બાપરિયવસેન પવત્તમાનં રૂપસમૂહં ઉપાદાય પવત્તા અવિજ્જમાનપઞ્ઞત્તિ, તસ્મા વત્થભાવસ્સ ઓદાતભાવવિગમે વિગમાવત્તબ્બતા યુત્તા, ન પન રૂપભાવસ્સ પચ્ચુપ્પન્નભાવવિગમે’’તિ.
285. Atītānāgataṃ pahāya paccuppannarūpameva appiyaṃ avibhajitabbaṃ karitvāti paccuppannasaddena rūpasaddena cāti ubhohipi paccuppannarūpameva vattabbaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Paññattiyā avigatattāti etena idaṃ viññāyati ‘‘na rūpapaññatti viya vatthapaññatti sabhāvaparicchinne pavattā vijjamānapaññatti, atha kho pubbāpariyavasena pavattamānaṃ rūpasamūhaṃ upādāya pavattā avijjamānapaññatti, tasmā vatthabhāvassa odātabhāvavigame vigamāvattabbatā yuttā, na pana rūpabhāvassa paccuppannabhāvavigame’’ti.
કાલસંસન્દનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kālasaṃsandanavaṇṇanā niṭṭhitā.
વચનસોધનવણ્ણના
Vacanasodhanavaṇṇanā
૨૮૮. અનાગતં વા પચ્ચુપ્પન્નં વા હુત્વા હોતીતિ વુત્તન્તિ એત્થ અનાગતં અનાગતં હુત્વા પુન પચ્ચુપ્પન્નં હોન્તં હુત્વા હોતીતિ, તથા પચ્ચુપ્પન્નં પચ્ચુપ્પન્નં હોન્તં પુબ્બે અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં હોતીતિ હુત્વા હોતીતિ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. કિં તે તમ્પિ હુત્વા હોતીતિ તબ્ભાવાવિગમતો હુત્વાહોતિભાવાનુપરમં અનુપચ્છેદં પુચ્છતીતિ અધિપ્પાયો યુત્તો. હુત્વા ભૂતસ્સ પુન હુત્વા અભાવતોતિ અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નભૂતસ્સ પુન અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નાભાવતો.
288. Anāgataṃvā paccuppannaṃ vā hutvā hotīti vuttanti ettha anāgataṃ anāgataṃ hutvā puna paccuppannaṃ hontaṃ hutvā hotīti, tathā paccuppannaṃ paccuppannaṃ hontaṃ pubbe anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hotīti hutvā hotīti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kiṃ te tampi hutvā hotīti tabbhāvāvigamato hutvāhotibhāvānuparamaṃ anupacchedaṃ pucchatīti adhippāyo yutto. Hutvā bhūtassa puna hutvā abhāvatoti anāgataṃ hutvā paccuppannabhūtassa puna anāgataṃ hutvā paccuppannābhāvato.
યસ્મા તન્તિ તં હુત્વા ભૂતં પચ્ચુપ્પન્નં યસ્મા અનાગતં હુત્વા પચ્ચુપ્પન્નં હોન્તં ‘‘હુત્વા હોતી’’તિ સઙ્ખ્યં ગતં, તસ્મા દુતિયમ્પિ ‘‘હુત્વા હોતી’’તિ વચનં અરહતીતિ પટિજાનાતીતિ અધિપ્પાયો. એવં પન ધમ્મે હુત્વાહોતિભાવાનુપરમં વદન્તસ્સ અધમ્મે સસવિસાણે નહુત્વાન હોતિભાવાનુપરમો આપજ્જતીતિ અધિપ્પાયેન ‘‘અથ ન’’ન્તિઆદિમાહ.
Yasmā tanti taṃ hutvā bhūtaṃ paccuppannaṃ yasmā anāgataṃ hutvā paccuppannaṃ hontaṃ ‘‘hutvā hotī’’ti saṅkhyaṃ gataṃ, tasmā dutiyampi ‘‘hutvā hotī’’ti vacanaṃ arahatīti paṭijānātīti adhippāyo. Evaṃ pana dhamme hutvāhotibhāvānuparamaṃ vadantassa adhamme sasavisāṇe nahutvāna hotibhāvānuparamo āpajjatīti adhippāyena ‘‘atha na’’ntiādimāha.
પટિક્ખિત્તનયેનાતિ કાલનાનત્તેન. પટિઞ્ઞાતનયેનાતિ અત્થાનાનત્તેન. અત્થાનાનત્તં ઇચ્છન્તોપિ પન અનાગતસ્સ પચ્ચુપ્પન્ને વુત્તં હોતિભાવં, પચ્ચુપ્પન્નસ્સ ચ અનાગતે વુત્તં હુત્વાભાવં કથં પટિજાનાતીતિ વિચારેતબ્બં. અત્થાનાનત્તમેવ હિ તેન અનુઞ્ઞાયતિ, ન અનાગતે પચ્ચુપ્પન્નભાવો, પચ્ચુપ્પન્ને વા અનાગતભાવોતિ. પુરિમં પટિક્ખિત્તપઞ્હં પરિવત્તિત્વાતિ અનુઞ્ઞાતપઞ્હસ્સ હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતીતિ દોસો વુત્તોતિ અવુત્તદોસં અતિક્કમ્મ પટિક્ખિત્તપઞ્હં પુન ગહેત્વા તેન ચોદેતીતિ અત્થો. એત્થ ચ અત્થાનાનત્તેન હુત્વાહોતીતિ અનુજાનન્તસ્સ દોસો કાલનાનત્તાયેવ અનાગતં પચ્ચુપ્પન્નન્તિ પટિક્ખેપેન કથં હોતીતિ? તસ્સેવ અનુજાનનપટિક્ખેપતોતિ અધિપ્પાયો.
Paṭikkhittanayenāti kālanānattena. Paṭiññātanayenāti atthānānattena. Atthānānattaṃ icchantopi pana anāgatassa paccuppanne vuttaṃ hotibhāvaṃ, paccuppannassa ca anāgate vuttaṃ hutvābhāvaṃ kathaṃ paṭijānātīti vicāretabbaṃ. Atthānānattameva hi tena anuññāyati, na anāgate paccuppannabhāvo, paccuppanne vā anāgatabhāvoti. Purimaṃ paṭikkhittapañhaṃ parivattitvāti anuññātapañhassa hutvā hoti hutvā hotīti doso vuttoti avuttadosaṃ atikkamma paṭikkhittapañhaṃ puna gahetvā tena codetīti attho. Ettha ca atthānānattena hutvāhotīti anujānantassa doso kālanānattāyeva anāgataṃ paccuppannanti paṭikkhepena kathaṃ hotīti? Tasseva anujānanapaṭikkhepatoti adhippāyo.
એકેકન્તિ અનાગતમ્પિ ન હુત્વા ન હોતિ પચ્ચુપ્પન્નમ્પીતિ તદુભયં ગહેત્વા ‘‘એકેકં ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતી’’તિ વુત્તં, ન એકેકમેવ ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતીતિ. એસ નયો પુરિમસ્મિં ‘‘એકેકં હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતી’’તિ વચનેપિ. અનાગતસ્સ હિ ‘‘હુત્વા હોતી’’તિ નામં પચ્ચુપ્પન્નસ્સ ચાતિ દ્વેપિ નામાનિ સઙ્ગહેત્વા ‘‘હુત્વા હોતિ હુત્વા હોતી’’તિ ચોદિતં, તથા ‘‘ન હુત્વા ન હોતિ ન હુત્વા ન હોતી’’તિ ચાતિ અધિપ્પાયો . સબ્બતો અન્ધકારેન પરિયોનદ્ધો વિયાતિ એતેન અપરિયોનદ્ધેન પટિજાનિતબ્બં સિયાતિ દસ્સેતિ. એત્થ ચ પુરિમનયે હુત્વા ભૂતસ્સ પુન હુત્વાહોતિભાવો ચોદિતો, દુતિયનયે અનાગતાદીસુ એકેકસ્સ હુત્વાહોતિનામતાતિ અયં વિસેસો.
Ekekanti anāgatampi na hutvā na hoti paccuppannampīti tadubhayaṃ gahetvā ‘‘ekekaṃ na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti vuttaṃ, na ekekameva na hutvā na hoti na hutvā na hotīti. Esa nayo purimasmiṃ ‘‘ekekaṃ hutvā hoti hutvā hotī’’ti vacanepi. Anāgatassa hi ‘‘hutvā hotī’’ti nāmaṃ paccuppannassa cāti dvepi nāmāni saṅgahetvā ‘‘hutvā hoti hutvā hotī’’ti coditaṃ, tathā ‘‘na hutvā na hoti na hutvā na hotī’’ti cāti adhippāyo . Sabbato andhakārena pariyonaddho viyāti etena apariyonaddhena paṭijānitabbaṃ siyāti dasseti. Ettha ca purimanaye hutvā bhūtassa puna hutvāhotibhāvo codito, dutiyanaye anāgatādīsu ekekassa hutvāhotināmatāti ayaṃ viseso.
વચનસોધનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vacanasodhanavaṇṇanā niṭṭhitā.
અતીતઞાણાદિકથાવણ્ણના
Atītañāṇādikathāvaṇṇanā
૨૯૦. પુન પુટ્ઠો…પે॰… અત્થિતાય પટિજાનાતીતિ એત્થ પચ્ચુપ્પન્નં ઞાણં તેનાતિ એતેન અનુવત્તમાનાપેક્ખનવચનેન કથં વુચ્ચતીતિ વિચારેતબ્બં.
290. Puna puṭṭho…pe… atthitāya paṭijānātīti ettha paccuppannaṃ ñāṇaṃ tenāti etena anuvattamānāpekkhanavacanena kathaṃ vuccatīti vicāretabbaṃ.
અતીતઞાણાદિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Atītañāṇādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
અરહન્તાદિકથાવણ્ણના
Arahantādikathāvaṇṇanā
૨૯૧. યુત્તિવિરોધો અરહતો સરાગાદિભાવે પુથુજ્જનેન અનાનત્તં બ્રહ્મચરિયવાસસ્સ અફલતાતિ એવમાદિકો દટ્ઠબ્બો.
291. Yuttivirodho arahato sarāgādibhāve puthujjanena anānattaṃ brahmacariyavāsassa aphalatāti evamādiko daṭṭhabbo.
અરહન્તાદિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Arahantādikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
પદસોધનકથાવણ્ણના
Padasodhanakathāvaṇṇanā
૨૯૫. તેન કારણેનાતિ અતીતઅત્થિસદ્દાનં એકત્થત્તા અત્થિસદ્દત્થસ્સ ચ ન્વાતીતભાવતો ‘‘અતીતં ન્વાતીતં, ન્વાતીતઞ્ચ અતીતં હોતી’’તિ વુત્તં હોતિ. એત્થ પન અતીતાદીનં અત્થિતં વદન્તસ્સ પરવાદિસ્સેવાયં દોસો યથા આપજ્જતિ, ન પન ‘‘નિબ્બાનં અત્થી’’તિ વદન્તસ્સ સકવાદિસ્સ, તથા પટિપાદેતબ્બં.
295. Tena kāraṇenāti atītaatthisaddānaṃ ekatthattā atthisaddatthassa ca nvātītabhāvato ‘‘atītaṃ nvātītaṃ, nvātītañca atītaṃ hotī’’ti vuttaṃ hoti. Ettha pana atītādīnaṃ atthitaṃ vadantassa paravādissevāyaṃ doso yathā āpajjati, na pana ‘‘nibbānaṃ atthī’’ti vadantassa sakavādissa, tathā paṭipādetabbaṃ.
પદસોધનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Padasodhanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
સબ્બમત્થીતિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sabbamatthītikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / કથાવત્થુપાળિ • Kathāvatthupāḷi / ૫. સબ્બમત્થીતિકથા • 5. Sabbamatthītikathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૫. સબ્બમત્થીતિકથા • 5. Sabbamatthītikathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૫. સબ્બમત્થીતિકથાવણ્ણના • 5. Sabbamatthītikathāvaṇṇanā
