Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ૪. સચ્ચવિભઙ્ગો

    4. Saccavibhaṅgo

    ૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ઉદ્દેસવણ્ણના

    Uddesavaṇṇanā

    ૧૮૯. સચ્ચવિનિમુત્તં નત્થિ પવત્તિનિવત્તિતદુભયહેતુસન્દસ્સનવસેન પવત્તનતો. સચ્ચેસુ કમતીતિ સચ્ચેસુ વિસયભૂતેસુ પવત્તતિ. દેસેતબ્બત્થવિસયા હિ દેસનાતિ. એતેસુ કમતીતિ એતેસુ અરિયસચ્ચેસુ પરિઞ્ઞાદિકિચ્ચસાધનવસેન પવત્તતિ. ‘‘સીલસમાધિપઞ્ઞાસઙ્ખાત’’ન્તિ વુત્તં અત્થસભાવં કમનકિરિયાય કત્તુભાવેન ગહિતન્તિ પાકટતરં કત્વા દસ્સેતું ‘‘કિં કમતી’’તિ પુચ્છતિ. તબ્બોહારેનાતિ તદુપચારેન. એતેન નિપ્પરિયાયેન અત્થસભાવં સાસનં, પરિયાયેન વચનસભાવન્તિ દસ્સેતિ.

    189. Saccavinimuttaṃnatthi pavattinivattitadubhayahetusandassanavasena pavattanato. Saccesu kamatīti saccesu visayabhūtesu pavattati. Desetabbatthavisayā hi desanāti. Etesu kamatīti etesu ariyasaccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattati. ‘‘Sīlasamādhipaññāsaṅkhāta’’nti vuttaṃ atthasabhāvaṃ kamanakiriyāya kattubhāvena gahitanti pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘kiṃ kamatī’’ti pucchati. Tabbohārenāti tadupacārena. Etena nippariyāyena atthasabhāvaṃ sāsanaṃ, pariyāyena vacanasabhāvanti dasseti.

    તંસભાવાતિ દુક્ખાદિસભાવા. અમુસાસભાવાતિ બાધનાદિભાવેન ભૂતસભાવા. અઞ્ઞાકારરહિતાતિ અબાધનાદિઆકારવિવિત્તા. દ્વિધાતિ દુક્ખદુક્ખતાતન્નિમિત્તતાહિ. રાગાદિકિલેસપરિળાહો કિલેસદાહો. સન્તાનસ્સ અવિપ્ફારિકતાકરણં પુગ્ગલહિંસનં. અત્તનો એવ તિખિણભાવોતિ સઙ્ખતધમ્મસ્સ અત્તનો સભાવેનેવ રુજાવહતિક્ખભાવો. સરસેનેવાતિ સભાવેનેવ. સમ્પિણ્ડકસ્સ સમુદયસ્સ, કિલેસસન્તાપરહિતસ્સ મગ્ગસ્સ, અવિપરિણામસ્સ નિરોધસ્સ દસ્સનેન યથાસઙ્ખ્યં દુક્ખસ્સ સઙ્ખતસન્તાપવિપરિણામટ્ઠા આવિ ભવન્તીતિ આહ ‘‘ઇતરે યથાક્કમં સમુદયમગ્ગનિરોધદસ્સનેહિ આવિભવનાકારા’’તિ. બ્યાપેત્વાતિ ભવાદીસુ નાનારમ્મણેસુ ચ વિસટા હુત્વા. અનેકત્થત્તા ધાતૂનં ‘‘ઊહનં રાસિકરણ’’ન્તિ વત્વા પુન તદત્થં વિવરતિ ‘‘દુક્ખનિબ્બત્તન’’ન્તિ. એકવોકારભવેપિ હિ રાસિભૂતમેવ દુક્ખં નિબ્બત્તતિ અનેકધમ્મસમૂહતો , પગેવ ચતુપઞ્ચવોકારભવેસુ. એત્થ ચ બ્યાપનત્થં આકારં, તસ્સ ચ ય-કારાગમં કત્વા સમ્પિણ્ડનત્થં આયૂહનન્તિ પદં વેદિતબ્બં. નિદદાતીતિ દુક્ખસ્સ એકન્તકારણત્તા તં નિદસ્સેન્તં વિય જનેતીતિ દસ્સેન્તો ‘‘ઇદં તં દુક્ખ’’ન્તિઆદિમાહ. દુક્ખ…પે॰… આવિ ભવતિ રોગદસ્સનેન વિય રોગનિદાનં. સંયોગ…પે॰… દસ્સનેહીતિ સંયોગટ્ઠો વિસંયોગસભાવસ્સ નિરોધસ્સ, પલિબોધટ્ઠો નિય્યાનસભાવસ્સ મગ્ગસ્સ દસ્સનેન આવિ ભવતીતિ અત્થો. તેતિ સંયોગપલિબોધટ્ઠા.

    Taṃsabhāvāti dukkhādisabhāvā. Amusāsabhāvāti bādhanādibhāvena bhūtasabhāvā. Aññākārarahitāti abādhanādiākāravivittā. Dvidhāti dukkhadukkhatātannimittatāhi. Rāgādikilesapariḷāho kilesadāho. Santānassa avipphārikatākaraṇaṃ puggalahiṃsanaṃ. Attano eva tikhiṇabhāvoti saṅkhatadhammassa attano sabhāveneva rujāvahatikkhabhāvo. Sarasenevāti sabhāveneva. Sampiṇḍakassa samudayassa, kilesasantāparahitassa maggassa, avipariṇāmassa nirodhassa dassanena yathāsaṅkhyaṃ dukkhassa saṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhā āvi bhavantīti āha ‘‘itare yathākkamaṃ samudayamagganirodhadassanehi āvibhavanākārā’’ti. Byāpetvāti bhavādīsu nānārammaṇesu ca visaṭā hutvā. Anekatthattā dhātūnaṃ ‘‘ūhanaṃ rāsikaraṇa’’nti vatvā puna tadatthaṃ vivarati ‘‘dukkhanibbattana’’nti. Ekavokārabhavepi hi rāsibhūtameva dukkhaṃ nibbattati anekadhammasamūhato , pageva catupañcavokārabhavesu. Ettha ca byāpanatthaṃ ākāraṃ, tassa ca ya-kārāgamaṃ katvā sampiṇḍanatthaṃ āyūhananti padaṃ veditabbaṃ. Nidadātīti dukkhassa ekantakāraṇattā taṃ nidassentaṃ viya janetīti dassento ‘‘idaṃ taṃ dukkha’’ntiādimāha. Dukkha…pe… āvi bhavati rogadassanena viya roganidānaṃ. Saṃyoga…pe… dassanehīti saṃyogaṭṭho visaṃyogasabhāvassa nirodhassa, palibodhaṭṭho niyyānasabhāvassa maggassa dassanena āvi bhavatīti attho. Teti saṃyogapalibodhaṭṭhā.

    એત્થાતિ એતસ્મિં આરમ્મણભૂતે સતિ. સમુદયતો વિવેકો વિવેકટ્ઠો. નિરોધો ચ તણ્હાક્ખયભાવતો સમુદયતો વિવિત્તો, તસ્મા અવિવેકભૂતસ્સ સમુદયસ્સ દસ્સનેન નિરોધસ્સ વિવેકટ્ઠો આવિ ભવતિ, નિબ્બાનાધિગમહેતુભૂતસ્સાપિ મગ્ગસ્સ સપ્પચ્ચયતાય સઙ્ખતભાવં પસ્સતો અપ્પચ્ચયસ્સ નિરોધસ્સ અસઙ્ખતટ્ઠો આવિ ભવતિ, તથા મરણધમ્મતાય દુક્ખં વિનસ્સન્તં પસ્સતો અમરણધમ્મસ્સ નિરોધસ્સ અમતટ્ઠો આવિ ભવતીતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘વિવેકા’’તિઆદિના. ઇતરે સમુદયનિરોધદુક્ખદસ્સનેહીતિ એત્થ સમુદયદસ્સનેન ‘‘નાયં હેતુ નિબ્બાનાધિગમાય, અયં પન હેતૂ’’તિ હેતુટ્ઠો આવિ ભવતિ. તથા પરમગમ્ભીરસ્સ નિપુણતરસ્સ દુદ્દસસ્સ નિરોધસ્સ દસ્સનેન દસ્સનટ્ઠો સુખુમરૂપદસ્સનેન ચક્ખુનો વિય, દુક્ખદસ્સનેન પન અનેકરોગાતુરકપણજનદસ્સનેન ઇસ્સરજનસ્સ ઉળારભાવો વિય મગ્ગસ્સ આધિપતેય્યટ્ઠો આવિ ભવતિ.

    Etthāti etasmiṃ ārammaṇabhūte sati. Samudayato viveko vivekaṭṭho. Nirodho ca taṇhākkhayabhāvato samudayato vivitto, tasmā avivekabhūtassa samudayassa dassanena nirodhassa vivekaṭṭho āvi bhavati, nibbānādhigamahetubhūtassāpi maggassa sappaccayatāya saṅkhatabhāvaṃ passato appaccayassa nirodhassa asaṅkhataṭṭho āvi bhavati, tathā maraṇadhammatāya dukkhaṃ vinassantaṃ passato amaraṇadhammassa nirodhassa amataṭṭho āvi bhavatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘vivekā’’tiādinā. Itare samudayanirodhadukkhadassanehīti ettha samudayadassanena ‘‘nāyaṃ hetu nibbānādhigamāya, ayaṃ pana hetū’’ti hetuṭṭho āvi bhavati. Tathā paramagambhīrassa nipuṇatarassa duddasassa nirodhassa dassanena dassanaṭṭho sukhumarūpadassanena cakkhuno viya, dukkhadassanena pana anekarogāturakapaṇajanadassanena issarajanassa uḷārabhāvo viya maggassa ādhipateyyaṭṭho āvi bhavati.

    તે પનેતે હેતુટ્ઠાદિકે સરૂપતો દસ્સેતું ‘‘તત્થ પલિબોધુપચ્છેદવસેના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ પલિબોધુપચ્છેદવસેનાતિ સમુદયપ્પહાનવસેન. ‘‘મગ્ગાધિપતિનો ધમ્મા’’તિ વચનતોતિ યસ્મા સતિપિ ઝાનાદીનં આરમ્મણાધિપતિભાવે ‘‘ઝાનાધિપતિનો ધમ્મા’’તિ એવમાદિ ન વુત્તં, ‘‘મગ્ગાધિપતિનો ધમ્મા’’ ઇચ્ચેવ પન વુત્તં. તસ્મા સાતિસયો મગ્ગઙ્ગધમ્માનં આરમ્મણાધિપતિભાવો. તેનાહ ‘‘વિસેસતો વા આરમ્મણાધિપતિભૂતા મગ્ગઙ્ગધમ્મા હોન્તી’’તિ. સો તેસં આકારોતિ યો મગ્ગઙ્ગાનં ગરું કત્વા પચ્ચવેક્ખણવસેન પવત્તધમ્માનં આરમ્મણાધિપતિપચ્ચયતાસઙ્ખાતો આકારો, સો મગ્ગસ્સ આધિપતેય્યટ્ઠો. પુરિમો પન આધિપતેય્યટ્ઠો સહજાતાધિપતિવસેન વુત્તો. અભિસમેતબ્બટ્ઠોતિ યથાવુત્તપીળનાદિઅત્થમેવ પટિવિજ્ઝિતબ્બતાય એકજ્ઝં કત્વા વદતિ. તેન અભિસમયસદ્દં કમ્મત્થં દસ્સેતિ. અભિસમયસ્સાતિ ઞાણસ્સ. પવત્તિઆકારોતિ પરિજાનનાદિવિસેસાકારો. સો હિ મગ્ગક્ખણે અસમ્મોહતો સિદ્ધો, પચ્છા પચ્ચવેક્ખણાદિના પાકટો હોતિ. આકારોપિ ઞાણેન અરણીયતો અત્થોતિ વુચ્ચતીતિ કત્વા તતિયનયો દસ્સિતો. પીળનાદિના દસ્સિતો વિસયવિભાગેનપિ વિસયિવિભાગો હોતિ યથા ‘‘રૂપસઞ્ઞા, સદ્દસઞ્ઞા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૫૭).

    Te panete hetuṭṭhādike sarūpato dassetuṃ ‘‘tattha palibodhupacchedavasenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha palibodhupacchedavasenāti samudayappahānavasena. ‘‘Maggādhipatino dhammā’’ti vacanatoti yasmā satipi jhānādīnaṃ ārammaṇādhipatibhāve ‘‘jhānādhipatino dhammā’’ti evamādi na vuttaṃ, ‘‘maggādhipatino dhammā’’ icceva pana vuttaṃ. Tasmā sātisayo maggaṅgadhammānaṃ ārammaṇādhipatibhāvo. Tenāha ‘‘visesato vā ārammaṇādhipatibhūtā maggaṅgadhammā hontī’’ti. So tesaṃ ākāroti yo maggaṅgānaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇavasena pavattadhammānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāsaṅkhāto ākāro, so maggassa ādhipateyyaṭṭho. Purimo pana ādhipateyyaṭṭho sahajātādhipativasena vutto. Abhisametabbaṭṭhoti yathāvuttapīḷanādiatthameva paṭivijjhitabbatāya ekajjhaṃ katvā vadati. Tena abhisamayasaddaṃ kammatthaṃ dasseti. Abhisamayassāti ñāṇassa. Pavattiākāroti parijānanādivisesākāro. So hi maggakkhaṇe asammohato siddho, pacchā paccavekkhaṇādinā pākaṭo hoti. Ākāropi ñāṇena araṇīyato atthoti vuccatīti katvā tatiyanayo dassito. Pīḷanādinā dassito visayavibhāgenapi visayivibhāgo hoti yathā ‘‘rūpasaññā, saddasaññā’’ti (saṃ. ni. 3.57).

    કુચ્છિતં ન્તિ ગરહિતં હુત્વા અસારં. ‘‘સમાગમો’’તિઆદિના અન્વયતો બ્યતિરેકતો ચ સં-સદ્દસ્સ સંયોગત્થજોતકત્તમાહ. ‘‘ઉપ્પન્નં ઉદિત’’ન્તિઆદીસુ કેવલસ્સ પન્ન-સદ્દસ્સ, ઇત-સદ્દસ્સ ચ પયોગે ઉપ્પત્તિઅત્થસ્સ અનુપલબ્ભનતો, -સદ્દસ્સ ચ પયોગે ઉપલબ્ભનતો સો ઉપ્પત્તિઅત્થં દીપેતીતિ આહ ‘‘એવં ઉપ્પન્નં ઉદિતન્તિ એત્થાપી’’તિ. વિસું પયુજ્જમાનાતિ આગમ-ઇત-પદેહિ વિના પયુજ્જમાના. સધાતુકન્તિ અન્તોનીતેન ધાતુના સધાતુકં. તેનેવ તે ‘‘ઉપસગ્ગા’’તિ ચ વુત્તા.

    Kucchitaṃkhanti garahitaṃ hutvā asāraṃ. ‘‘Samāgamo’’tiādinā anvayato byatirekato ca saṃ-saddassa saṃyogatthajotakattamāha. ‘‘Uppannaṃ udita’’ntiādīsu kevalassa panna-saddassa, ita-saddassa ca payoge uppattiatthassa anupalabbhanato, u-saddassa ca payoge upalabbhanato so uppattiatthaṃ dīpetīti āha ‘‘evaṃ uppannaṃ uditanti etthāpī’’ti. Visuṃ payujjamānāti āgama-ita-padehi vinā payujjamānā. Sadhātukanti antonītena dhātunā sadhātukaṃ. Teneva te ‘‘upasaggā’’ti ca vuttā.

    દુક્ખવિવેકભાવન્તિ દુક્ખવિવિત્તતં. નિવત્તિયાતિ નિબ્બાનસ્સ. નિવત્તેત્વાતિ અનુપ્પાદસદ્દેન વિસેસનવસેન નિવત્તેત્વા. નિરોધપચ્ચયતા નિરોધસ્સ મગ્ગસ્સ આરમ્મણપચ્ચયતા. પુગ્ગલસચ્છિકિરિયાધમ્મભાવેહીતિ પુગ્ગલધમ્મભાવેન સચ્છિકરણધમ્મભાવેન ચ. ફલન્તિ અરિયફલં. તસ્સાતિ નિટ્ઠાનભૂતાય ફલસઙ્ખાતાય દુક્ખનિરોધપ્પત્તિયા અભિસમયભૂતાય દુક્ખનિરોધપ્પત્તિયા પટિપદતા દટ્ઠબ્બા.

    Dukkhavivekabhāvanti dukkhavivittataṃ. Nivattiyāti nibbānassa. Nivattetvāti anuppādasaddena visesanavasena nivattetvā. Nirodhapaccayatā nirodhassa maggassa ārammaṇapaccayatā. Puggalasacchikiriyādhammabhāvehīti puggaladhammabhāvena sacchikaraṇadhammabhāvena ca. Phalanti ariyaphalaṃ. Tassāti niṭṭhānabhūtāya phalasaṅkhātāya dukkhanirodhappattiyā abhisamayabhūtāya dukkhanirodhappattiyā paṭipadatā daṭṭhabbā.

    પટિવિજ્ઝનકાલે નિપ્પરિયાયેન બુદ્ધાદિસમઞ્ઞાતિ આહ ‘‘પટિવિદ્ધકાલે પવત્ત’’ન્તિ. તતો એવાતિ તેન પકાસિતત્તા એવ.

    Paṭivijjhanakāle nippariyāyena buddhādisamaññāti āha ‘‘paṭividdhakāle pavatta’’nti. Tato evāti tena pakāsitattā eva.

    તન્નિમિત્તભાવોતિ જાતિઆદિ વિય અધિટ્ઠાનભાવેન દુક્ખસ્સ કારણભાવો, ન સમુદયસચ્ચં વિય પભવભાવેન. ઉદયબ્બયપીળિતભાવો સઙ્ખારદુક્ખતા. પવત્તનમેવાતિ પવત્તિ એવ. કિચ્ચં રસોતિ રસસ્સ કિચ્ચત્થતં દસ્સેતિ. પવત્તિનિવત્તીસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. અવિકારતા વિકારાભાવો નિચ્ચતા.

    Tannimittabhāvoti jātiādi viya adhiṭṭhānabhāvena dukkhassa kāraṇabhāvo, na samudayasaccaṃ viya pabhavabhāvena. Udayabbayapīḷitabhāvo saṅkhāradukkhatā. Pavattanamevāti pavatti eva. Kiccaṃ rasoti rasassa kiccatthataṃ dasseti. Pavattinivattīsūti niddhāraṇe bhummaṃ. Avikāratā vikārābhāvo niccatā.

    મરીચિમાયાઅત્તાનન્તિ મરીચિયા માયાય અત્તનો ચ અરિયઞાણસ્સાતિ અરિયાનં ઞાણસ્સ. તેન અરિયાનં મગ્ગઞાણાનુસારેન પવત્તનકઞાણમ્પિ સઙ્ગહિતં હોતિ. તેનાહ ‘‘અવિતથગાહકસ્સા’’તિઆદિ . તેસન્તિ પટિવેધપચ્ચવેક્ખણઞાણાનં. તત્થ પટિવેધઞાણસ્સ પટિવિજ્ઝિતબ્બતા ગોચરભાવો, ઇતરસ્સ આરમ્મણભાવો. પટિવિજ્ઝિતબ્બતા, આરમ્મણભાવો વા પટિવેધઞાણસ્સ ગોચરભાવો, ઇતરસ્સ આરમ્મણભાવોવ.

    Marīcimāyāattānanti marīciyā māyāya attano ca ariyañāṇassāti ariyānaṃ ñāṇassa. Tena ariyānaṃ maggañāṇānusārena pavattanakañāṇampi saṅgahitaṃ hoti. Tenāha ‘‘avitathagāhakassā’’tiādi . Tesanti paṭivedhapaccavekkhaṇañāṇānaṃ. Tattha paṭivedhañāṇassa paṭivijjhitabbatā gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvo. Paṭivijjhitabbatā, ārammaṇabhāvo vā paṭivedhañāṇassa gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvova.

    બાધકપ્પભવભાવેનાતિ બાધકસ્સ ઉપ્પાદકભાવેન વિસું ગહિતત્તા ન તણ્હા બાધકભાવેન ગહિતા પવત્તિપવત્તિહેતૂનં અસઙ્કરવસેન બોધનતો. એવઞ્ચ કત્વા અભિધમ્મભાજનીયેપિ અયમત્થવણ્ણના યુજ્જતેવ . યદિપિ એવં ‘‘દુક્ખમેવ બાધક’’ન્તિ નિયમાનુપપત્તિ, સમુદયભાવપ્પસઙ્ગો ચાતિ ચોદનં સન્ધાયાહ ‘‘જાતિઆદીનં વિય વા’’તિઆદિ. બાધકત્તસ્સ બાધકત્તે ચ નિયમોતિ આહ ‘‘દ્વિધાપિ બાધકત્થાવધારણેના’’તિ. યથા હિ બાધકત્તસ્સ દુક્ખે નિયતતા, એવં દુક્ખસ્સ ચ બાધકત્તે નિયતતાતિ. સુત્તન્તભાજનીયે તણ્હાય એવ સમુદયભાવસ્સ દસ્સિતત્તા તણ્હાવસેન નિયમં દસ્સેન્તો ‘‘ન તણ્હાય વિના’’તિઆદિમાહ. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના હેસાતિ. ‘‘કુસલેહિ વિના’’તિઆદિના દુક્ખહેતુતાય તણ્હાય પધાનભાવમાહ. તથા હિ સા કમ્મવિચિત્તતાય હેતુભાવં ગચ્છન્તી વિસેસેન કમ્મસ્સ સહકારિકારણં હોતીતિ. દ્વિધાપિ નિયમેનાતિ મગ્ગોવ નિય્યાનં, નિય્યાનમેવ ચ મગ્ગોતિ દ્વિપ્પકારેન નિયમેન.

    Bādhakappabhavabhāvenāti bādhakassa uppādakabhāvena visuṃ gahitattā na taṇhā bādhakabhāvena gahitā pavattipavattihetūnaṃ asaṅkaravasena bodhanato. Evañca katvā abhidhammabhājanīyepi ayamatthavaṇṇanā yujjateva . Yadipi evaṃ ‘‘dukkhameva bādhaka’’nti niyamānupapatti, samudayabhāvappasaṅgo cāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jātiādīnaṃ viya vā’’tiādi. Bādhakattassa bādhakatte ca niyamoti āha ‘‘dvidhāpi bādhakatthāvadhāraṇenā’’ti. Yathā hi bādhakattassa dukkhe niyatatā, evaṃ dukkhassa ca bādhakatte niyatatāti. Suttantabhājanīye taṇhāya eva samudayabhāvassa dassitattā taṇhāvasena niyamaṃ dassento ‘‘na taṇhāya vinā’’tiādimāha. Suttantabhājanīyavaṇṇanā hesāti. ‘‘Kusalehi vinā’’tiādinā dukkhahetutāya taṇhāya padhānabhāvamāha. Tathā hi sā kammavicittatāya hetubhāvaṃ gacchantī visesena kammassa sahakārikāraṇaṃ hotīti. Dvidhāpi niyamenāti maggova niyyānaṃ, niyyānameva ca maggoti dvippakārena niyamena.

    વચીસચ્ચં સચ્ચવાચા, તંસમુટ્ઠાપિકા ચેતના ચાતિ આહ ‘‘વિરતિસચ્ચેતિ મુસાવાદવિરતિય’’ન્તિ. કેચિ પન ‘‘વિરતિસચ્ચં સમાદાનવિરતી’’તિ વદન્તિ, તેસમ્પિ ન સમાદાનમત્તં વિરતિસચ્ચં, અથ ખો સમાદાનાવિસંવાદનં. તં પન પટિઞ્ઞાસચ્ચત્તા મુસાવાદવિરતિયેવ હોતિ. તેનાહ ‘‘ન હિ અઞ્ઞવિરતીસુ સચ્ચસદ્દો નિરુળ્હો’’તિ. સતિપિ દુક્ખસમુદયાવબોધે યાવદેવ નિરોધમગ્ગાધિગમત્થા પઞ્ઞાભાવનાતિ પચ્છિમદ્વયસ્સેવ સચ્ચત્થં સાતિસયં, તદધિગમસ્સ ચ અવિવાદહેતુકં સુત્તે વિભાવિતં દસ્સેન્તો ‘‘તસ્સ પના’’તિઆદિમાહ.

    Vacīsaccaṃ saccavācā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanā cāti āha ‘‘viratisacceti musāvādaviratiya’’nti. Keci pana ‘‘viratisaccaṃ samādānaviratī’’ti vadanti, tesampi na samādānamattaṃ viratisaccaṃ, atha kho samādānāvisaṃvādanaṃ. Taṃ pana paṭiññāsaccattā musāvādaviratiyeva hoti. Tenāha ‘‘na hi aññaviratīsu saccasaddo niruḷho’’ti. Satipi dukkhasamudayāvabodhe yāvadeva nirodhamaggādhigamatthā paññābhāvanāti pacchimadvayasseva saccatthaṃ sātisayaṃ, tadadhigamassa ca avivādahetukaṃ sutte vibhāvitaṃ dassento ‘‘tassa panā’’tiādimāha.

    ઠાનં નત્થીતિ અત્તનો વાદપતિટ્ઠાપનકારણં નત્થીતિ અત્થો. અત્તભાવપટિલાભેનેવ સત્તાનં જાતિઆદીનં પત્તિ સમ્મુખીભાવો ચ જાયતીતિ આહ ‘‘સમ્પત્તતા, પચ્ચક્ખતા ચ પઠમતા’’તિ. ભગવતો દેસનાક્કમેનેવ વા પઠમાદિતા દટ્ઠબ્બા.

    Ṭhānaṃ natthīti attano vādapatiṭṭhāpanakāraṇaṃ natthīti attho. Attabhāvapaṭilābheneva sattānaṃ jātiādīnaṃ patti sammukhībhāvo ca jāyatīti āha ‘‘sampattatā, paccakkhatā ca paṭhamatā’’ti. Bhagavato desanākkameneva vā paṭhamāditā daṭṭhabbā.

    પરિજનનાદીહીતિ પરિઞ્ઞાપ્પહાનસચ્છિકિરિયાભાવનાહિ, નિસ્સક્કવચનઞ્ચેતં અઞ્ઞસદ્દપેક્ખાય. ધમ્મઞાણકિચ્ચન્તિ સભાવધમ્માવબોધકિચ્ચં. પરિઞ્ઞેય્યાદીનિ એતપ્પરમાનેવાતિ ઇતો પરં નેય્યં નત્થીતિ દસ્સેતિ.

    Parijananādīhīti pariññāppahānasacchikiriyābhāvanāhi, nissakkavacanañcetaṃ aññasaddapekkhāya. Dhammañāṇakiccanti sabhāvadhammāvabodhakiccaṃ. Pariññeyyādīni etapparamānevāti ito paraṃ neyyaṃ natthīti dasseti.

    દુક્ખાદીનં અરિયસચ્ચભાવસ્સ અનુરૂપં યુત્તં, આચરિયપરમ્પરાગતં વા સવનં અનુસ્સવો. સુતાનુસારેન, અઞ્ઞથા વા કક્ખળફુસનાદિઅનિચ્ચાદિસભાવસામઞ્ઞાકારપરિગ્ગણ્હનં આકારપરિવિતક્કો. યથાવિતક્કિતાકારસ્સ દિટ્ઠિસઙ્ખાતાય દસ્સનભૂતાય પઞ્ઞાય નિજ્ઝાનક્ખમનં રોચનં દિટ્ઠિનિજ્ઝાનક્ખન્તિ . આદિચ્ચો વિય પભાય નિરોધં ફુસતિ સચ્છિકરોતિ કિલેસન્ધકારં વિદ્ધંસેતિ. ચત્તારિપિ સચ્ચાનિ પસ્સતીતિ વુત્તં ‘‘યો, ભિક્ખવે, દુક્ખં પસ્સતી’’તિઆદિના.

    Dukkhādīnaṃ ariyasaccabhāvassa anurūpaṃ yuttaṃ, ācariyaparamparāgataṃ vā savanaṃ anussavo. Sutānusārena, aññathā vā kakkhaḷaphusanādianiccādisabhāvasāmaññākārapariggaṇhanaṃ ākāraparivitakko. Yathāvitakkitākārassa diṭṭhisaṅkhātāya dassanabhūtāya paññāya nijjhānakkhamanaṃ rocanaṃ diṭṭhinijjhānakkhanti. Ādicco viya pabhāya nirodhaṃ phusati sacchikaroti kilesandhakāraṃ viddhaṃseti. Cattāripi saccāni passatīti vuttaṃ ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passatī’’tiādinā.

    કાલન્તરદસ્સનન્તિ નાનાભિસમયં વદતિ. એકદસ્સિનોતિ એકસચ્ચદસ્સિનો. ન યોજેતબ્બા સિયાતિ યોજનાયઞ્ચ સબ્બદસ્સનં દસ્સનન્તરપરમન્તિ દસ્સનાનુપરમો આપજ્જેય્ય, સચ્ચાનઞ્ચ નાનાભિસમયે દુક્ખદસ્સનાદીહિ પઠમમગ્ગાદિપ્પહેય્યાનં સંયોજનત્તયાદીનં એકદેસપ્પહાનં આપજ્જતિ. તથા ચ સતિ એકદેસસોતાપત્તિમગ્ગટ્ઠતા, તદનન્તરઞ્ચ પત્તબ્બેન ફલેન એકદેસસોતાપન્નતા ચ આપજ્જતિ, તસ્મા ન સચ્ચાનં નાનાભિસમયો યુત્તો. યથા ચ નાનાભિસમયો ન યુત્તો, એવં આરમ્મણાભિસમયોપિ. યદિ હિ આરમ્મણકરણેન ચતુસચ્ચાભિસમયો ઇચ્છિતો, ન મગ્ગો સયમેવ અત્તાનં આરમ્મણં કરોતીતિ અપરિપુણ્ણો સચ્ચાભિસમયો સિયા. અઞ્ઞેન મગ્ગેન મગ્ગો આલમ્બીયતીતિ પરિપુણ્ણોવાતિ ચે? એવં સતિ યેન મગ્ગેન મગ્ગો આલમ્બિતો, સોપિ અઞ્ઞેન, સોપિ અઞ્ઞેનાતિ અનવટ્ઠાનં સિયા, તસ્મા ન આરમ્મણપટિવેધતો ચતુસચ્ચાભિસમયો યુત્તો, વુત્તનયેનેવ પન યુત્તો. કિઞ્ચ પરિચ્છિન્દિતબ્બં સમુચ્છિન્દિતબ્બઞ્ચ આલમ્બિત્વા પરિચ્છેદસમુચ્છેદભાવના મગ્ગઞાણસ્સ ન યુત્તા તતો અનિસ્સટભાવતો, સબ્બસઙ્ખતવિનિસ્સટં નિબ્બાનમેવ પન આરમ્મણતા યુત્તા. અહેતુકદિટ્ઠિ અકિરિયદિટ્ઠિગ્ગહણેન ગહિતા હેતુબ્યાપારોવ પરમત્થતો કિરિયાતિ કત્વા.

    Kālantaradassananti nānābhisamayaṃ vadati. Ekadassinoti ekasaccadassino. Na yojetabbā siyāti yojanāyañca sabbadassanaṃ dassanantaraparamanti dassanānuparamo āpajjeyya, saccānañca nānābhisamaye dukkhadassanādīhi paṭhamamaggādippaheyyānaṃ saṃyojanattayādīnaṃ ekadesappahānaṃ āpajjati. Tathā ca sati ekadesasotāpattimaggaṭṭhatā, tadanantarañca pattabbena phalena ekadesasotāpannatā ca āpajjati, tasmā na saccānaṃ nānābhisamayo yutto. Yathā ca nānābhisamayo na yutto, evaṃ ārammaṇābhisamayopi. Yadi hi ārammaṇakaraṇena catusaccābhisamayo icchito, na maggo sayameva attānaṃ ārammaṇaṃ karotīti aparipuṇṇo saccābhisamayo siyā. Aññena maggena maggo ālambīyatīti paripuṇṇovāti ce? Evaṃ sati yena maggena maggo ālambito, sopi aññena, sopi aññenāti anavaṭṭhānaṃ siyā, tasmā na ārammaṇapaṭivedhato catusaccābhisamayo yutto, vuttanayeneva pana yutto. Kiñca paricchinditabbaṃ samucchinditabbañca ālambitvā paricchedasamucchedabhāvanā maggañāṇassa na yuttā tato anissaṭabhāvato, sabbasaṅkhatavinissaṭaṃ nibbānameva pana ārammaṇatā yuttā. Ahetukadiṭṭhi akiriyadiṭṭhiggahaṇena gahitā hetubyāpārova paramatthato kiriyāti katvā.

    પવત્તેતીતિ સજ્જતિ, પવત્તિયા વા હેતુ હોતિ. નિવત્તેતીતિ સંહરતિ પલયં ગમેતિ, પલોકતાદિવસેન વા મોક્ખહેતુ હોતિ. પધાનતોતિ પકતિતો, યં ‘‘અબ્યત્ત’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ.

    Pavattetīti sajjati, pavattiyā vā hetu hoti. Nivattetīti saṃharati palayaṃ gameti, palokatādivasena vā mokkhahetu hoti. Padhānatoti pakatito, yaṃ ‘‘abyatta’’ntipi vuccati.

    ‘‘કાલો કરોતિ ભૂતાનિ, કાલો સંહરતી પજા;

    ‘‘Kālo karoti bhūtāni, kālo saṃharatī pajā;

    કાલો સુત્તે જાગરતિ, કાલો હિ દુરતિક્કમો’’તિ. –

    Kālo sutte jāgarati, kālo hi duratikkamo’’ti. –

    એવંવાદા કાલવાદિનો. ‘‘કણ્ટકસ્સ તિખિણતા, કપિટ્ઠફલાદીનં પરિમણ્ડલતા, મિગપક્ખિસરીસપાદીનં વિચિત્તભાવોતિ એવમાદયો કેન કારિતા? સભાવેનેવ સિદ્ધા, એવં સબ્બમ્પિ, ન એત્થ કસ્સચિ કામકારો’’તિ એવંવાદા સભાવવાદિનો. ‘‘લોકો નિયતો અચ્છેજ્જસુત્તાવુતાભેજ્જમણિસદિસો , ન એત્થ કસ્સચિ પુરિસકારો’’તિ એવંપવત્તવાદા નિયતિવાદિનો,

    Evaṃvādā kālavādino. ‘‘Kaṇṭakassa tikhiṇatā, kapiṭṭhaphalādīnaṃ parimaṇḍalatā, migapakkhisarīsapādīnaṃ vicittabhāvoti evamādayo kena kāritā? Sabhāveneva siddhā, evaṃ sabbampi, na ettha kassaci kāmakāro’’ti evaṃvādā sabhāvavādino. ‘‘Loko niyato acchejjasuttāvutābhejjamaṇisadiso , na ettha kassaci purisakāro’’ti evaṃpavattavādā niyativādino,

    ‘‘યદિચ્છાય પવત્તન્તિ, યદિચ્છાય નિવત્તરે;

    ‘‘Yadicchāya pavattanti, yadicchāya nivattare;

    યદિચ્છાય સુખદુક્ખં, તસ્મા યદિચ્છતી પજા’’તિ. –

    Yadicchāya sukhadukkhaṃ, tasmā yadicchatī pajā’’ti. –

    એવંપવત્તવાદા યદિચ્છાવાદિસઙ્ખાતા અધિચ્ચસમુપ્પત્તિવાદિનો ચ એત્થ સભાવવાદે એવ અન્તોગધાતિ દટ્ઠબ્બા. અણૂહિ લોકો પવત્તતીતિ આજીવકવાદં સન્ધાયાહ. સો હિ અકારણપરિગ્ગહો. કણાદવાદો પન ઇસ્સરિચ્છાવસેન અણૂનં સંયોગવિયોગતો લોકસ્સ પવત્તિનિવત્તિં વદતિ. પધાનસ્સ અપ્પવત્તીતિ મહતાદિભાવેન અપરિણામો, અનભિબ્યત્તિ વા. ‘‘અહમઞ્ઞો, પકતિ અઞ્ઞા’’તિ એવં પવત્તપકતિપુરિસન્તરજાનનેન અત્તસુખદુક્ખમોહેસુ અવિભાગગ્ગહણે નિવત્તિતે કિર વુત્તનયેન પધાનં નપ્પવત્તતિ, સો વિમોક્ખોતિ કાપિલા. એવમાદીતિ આદિ-સદ્દેન મહાબ્રહ્મુનો સમીપતા, સંયોગોતિ એવમાદીનમ્પિ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો.

    Evaṃpavattavādā yadicchāvādisaṅkhātā adhiccasamuppattivādino ca ettha sabhāvavāde eva antogadhāti daṭṭhabbā. Aṇūhi loko pavattatīti ājīvakavādaṃ sandhāyāha. So hi akāraṇapariggaho. Kaṇādavādo pana issaricchāvasena aṇūnaṃ saṃyogaviyogato lokassa pavattinivattiṃ vadati. Padhānassa appavattīti mahatādibhāvena apariṇāmo, anabhibyatti vā. ‘‘Ahamañño, pakati aññā’’ti evaṃ pavattapakatipurisantarajānanena attasukhadukkhamohesu avibhāgaggahaṇe nivattite kira vuttanayena padhānaṃ nappavattati, so vimokkhoti kāpilā. Evamādīti ādi-saddena mahābrahmuno samīpatā, saṃyogoti evamādīnampi saṅgaho veditabbo.

    એકત્તાતિ એકભાવતો એકોપિ વુત્તો. તયોતિ કિચ્ચવિભાગેન. તાનીતિ સમ્માવાચાદિસીલાનિ. છન્દસ્સ સદ્દહનાનુકૂલાપિ છન્દનવસેન પવત્તિ હોતીતિ સદ્ધિન્દ્રિયસદ્ધાબલેહિ સદ્ધિં છન્દિદ્ધિપાદો વુત્તો. તાદિસે કાલે ઉપેક્ખાનિમિત્તાનુબ્રૂહનેન ઉપકારા સમાધિસ્સ સમવાહિતાવસેન તાદિસકિચ્ચાવ ઉપેક્ખા વેદિતબ્બા.

    Ekattāti ekabhāvato ekopi vutto. Tayoti kiccavibhāgena. Tānīti sammāvācādisīlāni. Chandassa saddahanānukūlāpi chandanavasena pavatti hotīti saddhindriyasaddhābalehi saddhiṃ chandiddhipādo vutto. Tādise kāle upekkhānimittānubrūhanena upakārā samādhissa samavāhitāvasena tādisakiccāva upekkhā veditabbā.

    વિઘાતકત્તાતિ સંહરણીયવસેન વિહન્તભાવતો.

    Vighātakattāti saṃharaṇīyavasena vihantabhāvato.

    અરિયસચ્ચદ્વયન્તિ સમુદયમગ્ગસચ્ચદ્વયં. તેનેવાતિ યથાવુત્તદુક્ખાદિસદ્દાનં પરિઞ્ઞેય્યાદિવાચકત્તા એવ. આદિપદસઙ્ગહોતિ ‘‘દુક્ખં, ન અરિયસચ્ચ’’ન્તિ ઇમિના ચતુક્કે આદિપદે સઙ્ગહો. તદપેક્ખન્તિ અરિયસચ્ચસદ્દાપેક્ખં દુક્ખસદ્દં. ચતુત્થપદસઙ્ગહોતિ ‘‘નેવ દુક્ખં, ન અરિયસચ્ચ’’ન્તિ ઇમિના પદેન સઙ્ગહો. અવસેસકિલેસાદયોતિ તણ્હાવજ્જકિલેસા અવસેસાકુસલા, સાસવાનિ કુસલમૂલાનિ, સાસવા ચ કુસલધમ્મા. તે હિ અભિધમ્મભાજનીયે સમુદયભાવેન વુત્તા, ન અરિયસચ્ચભાવેનાતિ આહ ‘‘સમુદયો, ન અરિયસચ્ચ’’ન્તિ. અઞ્ઞાનિ મગ્ગઙ્ગાનીતિ ફલસમ્માદિટ્ઠિઆદયો. ઇમિના નયેનાતિ એત્થાયં યોજના – અત્થિ સમુદયો, ન અરિયસચ્ચં, અત્થિ અરિયસચ્ચં, ન સમુદયો, અત્થિ સમુદયો ચેવ અરિયસચ્ચઞ્ચ, અત્થિ નેવ સમુદયો, ન અરિયસચ્ચં. તત્થ પઠમપદં વુત્તત્થં. નિરોધો અરિયસચ્ચં, ન સમુદયો, તણ્હા સમુદયો ચેવ અરિયસચ્ચઞ્ચ, મગ્ગસમ્પયુત્તા ધમ્મા સામઞ્ઞફલાનિ ચ યસ્સ પહાનાય ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ, તદભાવતો નેવ સમુદયો, ન અરિયસચ્ચં. ઇતરસચ્ચદ્વયં અરિયસચ્ચં તસ્સ તસ્સ પભાવકટ્ઠેન સિયા સમુદયો, ન પન યસ્સ પહાનાય ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ તથત્થેન. ઇતરચતુક્કદ્વયેપિ આદિપદં વુત્તત્થમેવ. સેસેસુ સમુદયો અરિયસચ્ચં, ન નિરોધો, અસઙ્ખતધાતુ નિરોધો ચેવ અરિયસચ્ચઞ્ચ, મગ્ગસમ્પયુત્તા ધમ્મા, સામઞ્ઞફલાનિ ચ યસ્સ સચ્છિકિરિયાય ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ તથત્થેન નેવ નિરોધો, ન અરિયસચ્ચં. ઇતરસચ્ચદ્વયં અરિયસચ્ચં, નિરોધધમ્મતાય સિયા નિરોધો, ન પન યસ્સ સચ્છિકિરિયાય ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ તથત્થેન. તથા નિરોધો અરિયસચ્ચં, ન મગ્ગો, અરિયમગ્ગો મગ્ગો ચેવ અરિયસચ્ચઞ્ચ, મગ્ગસમ્પયુત્તા ધમ્મા, સામઞ્ઞફલાનિ ચ યસ્સ ભાવનાય ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ તથત્થેન નેવ મગ્ગો, ન અરિયસચ્ચં. ઇતરસચ્ચદ્વયં સિયા મગ્ગો ઉપપત્તિમગ્ગભાવતો, ન પન યસ્સ ભાવનાય ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતિ તથત્થેન.

    Ariyasaccadvayanti samudayamaggasaccadvayaṃ. Tenevāti yathāvuttadukkhādisaddānaṃ pariññeyyādivācakattā eva. Ādipadasaṅgahoti ‘‘dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā catukke ādipade saṅgaho. Tadapekkhanti ariyasaccasaddāpekkhaṃ dukkhasaddaṃ. Catutthapadasaṅgahoti ‘‘neva dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā padena saṅgaho. Avasesakilesādayoti taṇhāvajjakilesā avasesākusalā, sāsavāni kusalamūlāni, sāsavā ca kusaladhammā. Te hi abhidhammabhājanīye samudayabhāvena vuttā, na ariyasaccabhāvenāti āha ‘‘samudayo, na ariyasacca’’nti. Aññāni maggaṅgānīti phalasammādiṭṭhiādayo. Iminā nayenāti etthāyaṃ yojanā – atthi samudayo, na ariyasaccaṃ, atthi ariyasaccaṃ, na samudayo, atthi samudayo ceva ariyasaccañca, atthi neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Tattha paṭhamapadaṃ vuttatthaṃ. Nirodho ariyasaccaṃ, na samudayo, taṇhā samudayo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati, tadabhāvato neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ tassa tassa pabhāvakaṭṭhena siyā samudayo, na pana yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Itaracatukkadvayepi ādipadaṃ vuttatthameva. Sesesu samudayo ariyasaccaṃ, na nirodho, asaṅkhatadhātu nirodho ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva nirodho, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ, nirodhadhammatāya siyā nirodho, na pana yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Tathā nirodho ariyasaccaṃ, na maggo, ariyamaggo maggo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva maggo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ siyā maggo upapattimaggabhāvato, na pana yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena.

    સન્તન્તિ સમાનં. એવં ઇતરેસુપીતિ કાતબ્બાપિ કિરિયા કારકરહિતા કેવલં અત્તનો પચ્ચયેહિ તાય પવત્તમાનાય પચ્ચયસામગ્ગી કિરિયં કરોતીતિ વોહારમત્તં હોતિ. નિબ્બુતિગમકેસુપિ એસેવ નયો.

    Santanti samānaṃ. Evaṃ itaresupīti kātabbāpi kiriyā kārakarahitā kevalaṃ attano paccayehi tāya pavattamānāya paccayasāmaggī kiriyaṃ karotīti vohāramattaṃ hoti. Nibbutigamakesupi eseva nayo.

    સાસવતા અસુભતા કિલેસાસુચિપગ્ઘરણતો. દુક્ખાદીનન્તિ દુક્ખસમુદયમગ્ગાનં. સમુદયાદિભાવોતિ દુક્ખસ્સ સમુદયમગ્ગભાવો, સમુદયસ્સ મગ્ગદુક્ખભાવો, મગ્ગસ્સ દુક્ખસમુદયભાવો ચ, ન પન નિરોધભાવો દુક્ખાદીનન્તિ સમ્બન્ધો. અઞ્ઞમઞ્ઞસમઙ્ગિતાતિ દુક્ખાદીનં ઇતરીતરસભાવયોગો. તણ્હાયાતિ આધારે ભુમ્મં. પુનબ્ભવસ્સાતિ પુનભવસઙ્ખાતસ્સ આયતિદુક્ખસ્સ. પકતિવાદીનન્તિ કાપિલાનં. વિકારાતિ મહતાદયો બ્યત્તા. વિભાવતોતિ અભિબ્યત્તિતો, પરિણામતો વા પુબ્બે. પટિપ્પલીના ચાતિ પચ્છા પકતિયં પલયં ગતા વેસમ્મં મુઞ્ચિત્વા સત્તાદિસમભાવેન અન્તો સમોરુદ્ધા. તેનાહ ‘‘પકતિભાવેનેવ તિટ્ઠન્તી’’તિ. પકતિભાવેનેવાતિ અબ્યત્તભાવેનેવ . સમુદયભાવેનાતિ તણ્હાસઙ્ખાતપભવભાવેન. અઞ્ઞથા તંસમ્પયુત્તઅવિજ્જાદીનમ્પિ સમુદયભાવો લબ્ભતેવાતિ. અવિભત્તેહીતિ વેસમ્મવિરહેન પકતિભાવં ગતેહિ. ‘‘વિકારેહી’’તિ સામઞ્ઞતો વુત્તે ‘‘મહન્તા’’તિઆદિના સરૂપતો દસ્સેતિ. તત્થ મહન્તોતિ મહાબુદ્ધિ. તઞ્હિ કાપિલા ‘‘મહાઅજ્ઝાસયો’’તિ ચ વોહરન્તિ. રૂપતમ્મત્તાદયો પઞ્ચ તમ્મત્તા, અહંકારો ચાતિ છ અવિસેસા. ચક્ખુ સોતં ઘાનં જિવ્હા કાયો વાચા પાણિ પાદો પાયુ ઉપત્થં મનોતિ એકાદસિન્દ્રિયાનિ. પથવી આપો તેજો વાયો આકાસન્તિ પઞ્ચ ભૂતવિસેસા, તેહિ. ‘‘પકતિભાવેનેવ ઠિતેહી’’તિ ઇમિના ‘‘અવિભત્તેહી’’તિ પદસ્સ અત્થં વદતિ. સગબ્ભાતિ સબીજા અસુઞ્ઞતા. તન્તૂસૂતિ સુત્તેસુ સમવાયિકારણભૂતેસુ. તથા કપાલેસુ. તિવિધઞ્હિ તે કારણં વદન્તિ ઉપાદાનકારણં નિમિત્તકારણં સમવાયિકારણન્તિ. તત્થ તુરિવેમસલાકાદયો ઉપાદાનકારણં. તન્તવાયો નિમિત્તકારણં. તન્તવો સમવાયિકારણન્તિ. દ્વીસુ અણૂસૂતિ પથવીભૂતેસુ વા આપોતેજોવાયોભૂતેસુ વા દ્વીસુ પરમાણૂસુ. ઇધબુદ્ધિવોહારજનકોતિ ‘‘ઇધ તન્તૂસુ પટો, ઇધ કપાલેસુ ઘટો, ઇધ બીરણેસુ ઘટો’’તિઆદિના નયેન હેતુફલાનં સમ્બન્ધભૂતેન સત્તાનં ઇધબુદ્ધિવોહારા જાયન્તિ. સો ગોવિસાણાનં વિય અવિસું સહસિદ્ધાનં સમ્બન્ધો સમવાયો. ખાણુસેનાનં વિય પન વિસુંસિદ્ધાનં સમ્બન્ધો સંયોગો. તીસુ અણૂસુ તિઅણુકં ફલં સમવેતં એકીભૂતમિવ સમ્બન્ધન્તિ યોજના. ‘‘સમવેત’’ન્તિ એતસ્સ ‘‘એકીભૂતમિવ સમ્બન્ધ’’ન્તિ ઇદં અત્થવિવરણં. મહાપરિમાણન્તિ મહન્તપરિમાણં મહાપથવીઆદિકં એકં ફલં, યં તે ‘‘કારિયં દ્રબ્ય’’ન્તિ વદન્તિ. યેહિ કારણેહિ આરદ્ધં કારિયદ્રબ્યં, તદન્તોગધાનિ એવ તાનિ કારણાનિ મઞ્ઞન્તીતિ આહ ‘‘અત્તનો અન્તોગધેહિ કારણેહી’’તિ. સતિ સમવાયે હેતુમ્હિ ફલં સમવેતન્તિ ફલે હેતુ સિયા, તં નત્થીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમવાયાભાવા ફલે હેતુ નત્થીતિ હેતુસુઞ્ઞં ફલ’’ન્તિ.

    Sāsavatā asubhatā kilesāsucipaggharaṇato. Dukkhādīnanti dukkhasamudayamaggānaṃ. Samudayādibhāvoti dukkhassa samudayamaggabhāvo, samudayassa maggadukkhabhāvo, maggassa dukkhasamudayabhāvo ca, na pana nirodhabhāvo dukkhādīnanti sambandho. Aññamaññasamaṅgitāti dukkhādīnaṃ itarītarasabhāvayogo. Taṇhāyāti ādhāre bhummaṃ. Punabbhavassāti punabhavasaṅkhātassa āyatidukkhassa. Pakativādīnanti kāpilānaṃ. Vikārāti mahatādayo byattā. Vibhāvatoti abhibyattito, pariṇāmato vā pubbe. Paṭippalīnā cāti pacchā pakatiyaṃ palayaṃ gatā vesammaṃ muñcitvā sattādisamabhāvena anto samoruddhā. Tenāha ‘‘pakatibhāveneva tiṭṭhantī’’ti. Pakatibhāvenevāti abyattabhāveneva . Samudayabhāvenāti taṇhāsaṅkhātapabhavabhāvena. Aññathā taṃsampayuttaavijjādīnampi samudayabhāvo labbhatevāti. Avibhattehīti vesammavirahena pakatibhāvaṃ gatehi. ‘‘Vikārehī’’ti sāmaññato vutte ‘‘mahantā’’tiādinā sarūpato dasseti. Tattha mahantoti mahābuddhi. Tañhi kāpilā ‘‘mahāajjhāsayo’’ti ca voharanti. Rūpatammattādayo pañca tammattā, ahaṃkāro cāti cha avisesā. Cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo vācā pāṇi pādo pāyu upatthaṃ manoti ekādasindriyāni. Pathavī āpo tejo vāyo ākāsanti pañca bhūtavisesā, tehi. ‘‘Pakatibhāveneva ṭhitehī’’ti iminā ‘‘avibhattehī’’ti padassa atthaṃ vadati. Sagabbhāti sabījā asuññatā. Tantūsūti suttesu samavāyikāraṇabhūtesu. Tathā kapālesu. Tividhañhi te kāraṇaṃ vadanti upādānakāraṇaṃ nimittakāraṇaṃ samavāyikāraṇanti. Tattha turivemasalākādayo upādānakāraṇaṃ. Tantavāyo nimittakāraṇaṃ. Tantavo samavāyikāraṇanti. Dvīsu aṇūsūti pathavībhūtesu vā āpotejovāyobhūtesu vā dvīsu paramāṇūsu. Idhabuddhivohārajanakoti ‘‘idha tantūsu paṭo, idha kapālesu ghaṭo, idha bīraṇesu ghaṭo’’tiādinā nayena hetuphalānaṃ sambandhabhūtena sattānaṃ idhabuddhivohārā jāyanti. So govisāṇānaṃ viya avisuṃ sahasiddhānaṃ sambandho samavāyo. Khāṇusenānaṃ viya pana visuṃsiddhānaṃ sambandho saṃyogo. Tīsu aṇūsu tiaṇukaṃ phalaṃ samavetaṃ ekībhūtamiva sambandhanti yojanā. ‘‘Samaveta’’nti etassa ‘‘ekībhūtamiva sambandha’’nti idaṃ atthavivaraṇaṃ. Mahāparimāṇanti mahantaparimāṇaṃ mahāpathavīādikaṃ ekaṃ phalaṃ, yaṃ te ‘‘kāriyaṃ drabya’’nti vadanti. Yehi kāraṇehi āraddhaṃ kāriyadrabyaṃ, tadantogadhāni eva tāni kāraṇāni maññantīti āha ‘‘attano antogadhehi kāraṇehī’’ti. Sati samavāye hetumhi phalaṃ samavetanti phale hetu siyā, taṃ natthīti dassento āha ‘‘samavāyābhāvā phale hetu natthīti hetusuññaṃ phala’’nti.

    આહારભેદેતિ કબળીકારાદિઆહારવિસેસે. તપ્પચ્ચયધમ્મભેદેતિ અજ્ઝોહરણીયવત્થુસળાયતનઅવિજ્જાઅભિસઙ્ખારસઙ્ખાતે તેસં પચ્ચયભૂતધમ્મવિસેસે, ઓજટ્ઠમકરૂપવેદનાપટિસન્ધિવિઞ્ઞાણનામરૂપસઙ્ખાતે વા તન્નિબ્બત્તધમ્મવિસેસે, તે પચ્ચયા એતેસં ધમ્મવિસેસાનન્તિ તપ્પચ્ચયધમ્મભેદા . રૂપાદિઆરમ્મણવસેન વાતિ યોજના. યાનદ્વયવસેનાતિ સમથવિપસ્સનાયાનદ્વયવસેન. કિઞ્ચાપિ મગ્ગક્ખણે સમથવિપસ્સના યુગનદ્ધાવ, યથા પન સુઞ્ઞતાદિસમઞ્ઞા, એવં સમથવિપસ્સનાસમઞ્ઞાપિ આગમનતો મગ્ગસ્સ સિયુન્તિ આહ ‘‘આગમનવસેન વુત્તો’’તિ. યસ્સ વા પઞ્ઞિન્દ્રિયં અધિકં, તસ્સ મગ્ગો વિપસ્સના, ઇતરસ્સ સમથોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો.

    Āhārabhedeti kabaḷīkārādiāhāravisese. Tappaccayadhammabhedeti ajjhoharaṇīyavatthusaḷāyatanaavijjāabhisaṅkhārasaṅkhāte tesaṃ paccayabhūtadhammavisese, ojaṭṭhamakarūpavedanāpaṭisandhiviññāṇanāmarūpasaṅkhāte vā tannibbattadhammavisese, te paccayā etesaṃ dhammavisesānanti tappaccayadhammabhedā. Rūpādiārammaṇavasena vāti yojanā. Yānadvayavasenāti samathavipassanāyānadvayavasena. Kiñcāpi maggakkhaṇe samathavipassanā yuganaddhāva, yathā pana suññatādisamaññā, evaṃ samathavipassanāsamaññāpi āgamanato maggassa siyunti āha ‘‘āgamanavasena vutto’’ti. Yassa vā paññindriyaṃ adhikaṃ, tassa maggo vipassanā, itarassa samathoti evamettha attho daṭṭhabbo.

    સમાધિજાતિ સમાધાનટ્ઠોવ. તતો એવાતિ સમાધિઅનુગુણકિરિયત્તાવ.

    Samādhijāti samādhānaṭṭhova. Tato evāti samādhianuguṇakiriyattāva.

    આદાય ઊહિત્વાતિ ગહેત્વા વિય તક્કેત્વા વિતક્કેત્વા. દ્વિન્નન્તિ સમ્માદિટ્ઠિસમ્માસઙ્કપ્પાનં. પુરિમકાલસ્સ વિય નિદ્દેસો યથા ‘‘એકં ખન્ધં પટિચ્ચ તયો ખન્ધા’’તિ, ‘‘એકં મહાભૂતં પટિચ્ચ તયો મહાભૂતા’’તિ ચ.

    Ādāya ūhitvāti gahetvā viya takketvā vitakketvā. Dvinnanti sammādiṭṭhisammāsaṅkappānaṃ. Purimakālassa viya niddeso yathā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti, ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’ti ca.

    ઓગાહિતુન્તિ ઞાણેન પટિવિજ્ઝિતું. ગહેતું અસક્કુણેય્યતાય સણ્હત્તં. સુખુમાય પઞ્ઞાય ગહેતબ્બતાય સુખુમત્તં. ઇતીતિ ઇમિના કમેનાતિ અયમત્થોતિ અધિપ્પાયેનાહ ‘‘ઇતિસદ્દેન વિજાનનક્કમં દસ્સેતી’’તિ. એવં પકારેહીતિ એવં-સદ્દેન જોતિયમાનો એવ અત્થો પકાર-સદ્દેન વુચ્ચતીતિ ‘‘એવં-સદ્દેન વિજાનનકારણભૂતે નયે દસ્સેતી’’તિ વુત્તં. ઇતીતિ વા નિદસ્સનત્થો. તેન વુત્તપ્પભેદે પચ્ચામસનવસેન નિદસ્સેતિ. એવં-સદ્દો ઇદમત્થો. તેન એવં પકારેહીતિ ઇદંપકારેહિ, ઈદિસેહીતિ અત્થો.

    Ogāhitunti ñāṇena paṭivijjhituṃ. Gahetuṃ asakkuṇeyyatāya saṇhattaṃ. Sukhumāya paññāya gahetabbatāya sukhumattaṃ. Itīti iminā kamenāti ayamatthoti adhippāyenāha ‘‘itisaddena vijānanakkamaṃ dassetī’’ti. Evaṃ pakārehīti evaṃ-saddena jotiyamāno eva attho pakāra-saddena vuccatīti ‘‘evaṃ-saddena vijānanakāraṇabhūte naye dassetī’’ti vuttaṃ. Itīti vā nidassanattho. Tena vuttappabhede paccāmasanavasena nidasseti. Evaṃ-saddo idamattho. Tena evaṃ pakārehīti idaṃpakārehi, īdisehīti attho.

    ઉદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Uddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૧. દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસો

    1. Dukkhasaccaniddeso

    જાતિનિદ્દેસવણ્ણના

    Jātiniddesavaṇṇanā

    ૧૯૦. ‘‘જાતિઆદિનિદ્દેસે’’તિ ઇમિના ‘‘તત્થા’’તિ પદસ્સ અત્થં વદતિ. દુક્ખમાતિકાતિ દુક્ખદુક્ખાદીનં દુક્ખવિસેસાનં ઉદ્દેસો. પદદ્વયેતિ ‘‘પરિયાયદુક્ખં, નિપ્પરિયાયદુક્ખ’’ન્તિ એતસ્મિં પદદ્વયે.

    190. ‘‘Jātiādiniddese’’ti iminā ‘‘tatthā’’ti padassa atthaṃ vadati. Dukkhamātikāti dukkhadukkhādīnaṃ dukkhavisesānaṃ uddeso. Padadvayeti ‘‘pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkha’’nti etasmiṃ padadvaye.

    દુક્ખત્તાયેવાતિ નિપ્પરિયાયદુક્ખતં વદતિ. સભાવેન નામં વિસેસેતીતિ અન્વત્થસઞ્ઞતં દસ્સેતિ. પુરિમેન સભાવદુક્ખવાચકેન દુક્ખસદ્દેન. સો હિ વિસેસનં અવચ્છેદકભાવતો પચ્છિમં સઙ્ખારદુક્ખટ્ઠં વિસેસેતિ. સો હિ નિવત્તેતબ્બગહેતબ્બસાધારણત્તા અવચ્છિન્દિતબ્બો. તેનાતિ વિપરિણામઅધિટ્ઠાનાદિપકારવિસેસેન.

    Dukkhattāyevāti nippariyāyadukkhataṃ vadati. Sabhāvena nāmaṃ visesetīti anvatthasaññataṃ dasseti. Purimena sabhāvadukkhavācakena dukkhasaddena. So hi visesanaṃ avacchedakabhāvato pacchimaṃ saṅkhāradukkhaṭṭhaṃ viseseti. So hi nivattetabbagahetabbasādhāraṇattā avacchinditabbo. Tenāti vipariṇāmaadhiṭṭhānādipakāravisesena.

    દેસેતબ્બસ્સ અત્થસ્સ સઙ્ખિપનં ઇધ સઙ્ખેપો, સો ચ તબ્બિભાગાનં સાધારણભાવોતિ આહ ‘‘સઙ્ખેપો સામઞ્ઞ’’ન્તિ. અન્તોકરિત્વાતિ અન્તોગધે કત્વા, સઙ્ગહેત્વા વા. ઉભયથાપીતિ સઙ્ખેપતોપિ વિત્થારતોપિ. સાધારણભાગાનં વિભજનં વિભાગો, વિત્થારોતિ આહ ‘‘વિત્થારો પન વિસેસો’’તિ. વિસેસન્તરનિવત્તકોતિ વિભાગન્તરાસઙ્ગાહકો.

    Desetabbassa atthassa saṅkhipanaṃ idha saṅkhepo, so ca tabbibhāgānaṃ sādhāraṇabhāvoti āha ‘‘saṅkhepo sāmañña’’nti. Antokaritvāti antogadhe katvā, saṅgahetvā vā. Ubhayathāpīti saṅkhepatopi vitthāratopi. Sādhāraṇabhāgānaṃ vibhajanaṃ vibhāgo, vitthāroti āha ‘‘vitthāro pana viseso’’ti. Visesantaranivattakoti vibhāgantarāsaṅgāhako.

    ૧૯૧. અપરત્થાતિ ભુમ્મવચનં સામિઅત્થે યથા ‘‘સબ્બત્થ પાદક’’ન્તિ આહ ‘‘સામિઅત્થેપિ હિ અપરત્થસદ્દો સિજ્ઝતી’’તિ. સિદ્ધિ પન ‘‘ઇતરાહિપિ દિસ્સતી’’તિ ઇમિના વેદિતબ્બા. યસ્મા ચ એવં સદ્દો સમ્ભવતિ, તસ્મા પાળિયં સામિવસેન વુત્તં અટ્ઠકથાયં ભુમ્મવસેન દસ્સિતન્તિ દીપેન્તો ‘‘તેસં તેસન્તિ વા’’તિઆદિમાહ. અપરસ્સાતિ અપરસ્સ સત્તસ્સ. મનુસ્સાદિભેદો ઉપપત્તિભવો ગતિ, તબ્બિસેસભૂતા ખત્તિયાદિસામઞ્ઞાધિટ્ઠાના ખન્ધા જાતીતિ દસ્સેન્તો ‘‘પઞ્ચગતિવસેના’’તિઆદિમાહ.

    191. Aparatthāti bhummavacanaṃ sāmiatthe yathā ‘‘sabbattha pādaka’’nti āha ‘‘sāmiatthepi hi aparatthasaddo sijjhatī’’ti. Siddhi pana ‘‘itarāhipi dissatī’’ti iminā veditabbā. Yasmā ca evaṃ saddo sambhavati, tasmā pāḷiyaṃ sāmivasena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ bhummavasena dassitanti dīpento ‘‘tesaṃ tesanti vā’’tiādimāha. Aparassāti aparassa sattassa. Manussādibhedo upapattibhavo gati, tabbisesabhūtā khattiyādisāmaññādhiṭṭhānā khandhā jātīti dassento ‘‘pañcagativasenā’’tiādimāha.

    તિણાકારોતિ તિણવિકપ્પો, તિણવિસેસોતિ અત્થો. એવન્તિ નિદસ્સને. તેન વુત્તપ્પકારં પઠમં વિઞ્ઞાણપાતુભાવં પચ્ચામસતિ. તદુપાદાયાતિ તતો પટ્ઠાય. અરિયભાવકરણત્તાતિ અરિયભાવકારણત્તા. કરોતીતિ હિ કરણં. અરિયસદિસત્તા વા અરિયસીલં. પુથુજ્જનકલ્યાણકાનમ્પિ હિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલં અરિયસીલસદિસં. આકારવિકારાતિ ઉપ્પજ્જનાદિઆકારવિકતિયો. સહુપ્પાદકાતિ ઉપ્પાદસહિતા ઉપ્પાદાવત્થા ખન્ધા. આયતનવસેનાતિ પરિપુણ્ણાપરિપુણ્ણાયતનવસેન. યોનિવસેનાતિ અણ્ડજાદિયોનિવસેન. એકેકેનેવ પદેનાતિ યથા દુતિયનયે જાતિઆદિપદેસુ દ્વીહિ દ્વીહિ પદેહિ પરિપુણ્ણાપરિપુણ્ણાયતનયોનિવિભાગેન સબ્બસત્તે પરિયાદિયિત્વા જાતિ દસ્સિતા, ન એવમિધ. ઇધ પનેતેસુ એકેકેનેવ પદેન અવિભાગતો સબ્બસત્તે પરિયાદિયિત્વા. ઉભયત્થાતિ પુરિમપચ્છિમનયેસુ ભાવનિદ્દેસોવ યુત્તો. અનભિહિતે વિભત્તિવિધાનં, નાભિહિતેતિ. પાકટા નિબ્બત્તીતિ અભિબ્યત્તા નિબ્બત્તિ.

    Tiṇākāroti tiṇavikappo, tiṇavisesoti attho. Evanti nidassane. Tena vuttappakāraṃ paṭhamaṃ viññāṇapātubhāvaṃ paccāmasati. Tadupādāyāti tato paṭṭhāya. Ariyabhāvakaraṇattāti ariyabhāvakāraṇattā. Karotīti hi karaṇaṃ. Ariyasadisattā vā ariyasīlaṃ. Puthujjanakalyāṇakānampi hi catupārisuddhisīlaṃ ariyasīlasadisaṃ. Ākāravikārāti uppajjanādiākāravikatiyo. Sahuppādakāti uppādasahitā uppādāvatthā khandhā. Āyatanavasenāti paripuṇṇāparipuṇṇāyatanavasena. Yonivasenāti aṇḍajādiyonivasena. Ekekeneva padenāti yathā dutiyanaye jātiādipadesu dvīhi dvīhi padehi paripuṇṇāparipuṇṇāyatanayonivibhāgena sabbasatte pariyādiyitvā jāti dassitā, na evamidha. Idha panetesu ekekeneva padena avibhāgato sabbasatte pariyādiyitvā. Ubhayatthāti purimapacchimanayesu bhāvaniddesova yutto. Anabhihite vibhattividhānaṃ, nābhihiteti. Pākaṭā nibbattīti abhibyattā nibbatti.

    દ્વિન્નં દ્વિન્નન્તિ એકવોકારભવે રૂપાયતનધમ્માયતનવસેન દ્વિન્નં, ચતુવોકારભવે મનાયતનધમ્માયતનવસેન દ્વિન્નં. સેસેતિ પઞ્ચવોકારભવે. પઞ્ચન્નન્તિ ચક્ખુસોતમનોરૂપધમ્માયતનવસેન પઞ્ચન્નં. તાનિ હિ રૂપભવે પઞ્ચવોકારે ઉપપત્તિક્ખણે ઉપ્પજ્જન્તિ. કામધાતુયં પટિસન્ધિક્ખણે ઉપ્પજ્જમાનાનન્તિ યોજના. વિકલાવિકલિન્દ્રિયાનન્તિ અપરિપુણ્ણપરિપુણ્ણાયતનાનં સત્તાનં. ઇન્દ્રિયવસેનેવ હિ આયતનાનં વેકલ્લં ઇચ્છિતબ્બં. તત્થ વિકલિન્દ્રિયસ્સ સત્તન્નં નવન્નં દસન્નં પુનપિ દસન્નં, ઇતરસ્સ એકાદસન્નં આયતનાનં વસેન સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. સત્તન્નન્તિ કાયમનોરૂપગન્ધરસફોટ્ઠબ્બધમ્માયતનવસેન સત્તન્નં. ગબ્ભસેય્યકઞ્હિ સન્ધાયેતં વુત્તં. નવન્નન્તિ ચક્ખુસોતસદ્દાયતનવજ્જાનં નવન્નં. અન્ધબધિરવસેન હિદં વુત્તં. દસન્નન્તિ ચક્ખુસદ્દવજ્જાનં. પુન દસન્નન્તિ સોતસદ્દવજ્જાનં. અન્ધવસેન, બધિરવસેન ચેતં દ્વયં વુત્તં. એકાદસન્નન્તિ સદ્દવજ્જાનં.

    Dvinnaṃ dvinnanti ekavokārabhave rūpāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ, catuvokārabhave manāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ. Seseti pañcavokārabhave. Pañcannanti cakkhusotamanorūpadhammāyatanavasena pañcannaṃ. Tāni hi rūpabhave pañcavokāre upapattikkhaṇe uppajjanti. Kāmadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānanti yojanā. Vikalāvikalindriyānanti aparipuṇṇaparipuṇṇāyatanānaṃ sattānaṃ. Indriyavaseneva hi āyatanānaṃ vekallaṃ icchitabbaṃ. Tattha vikalindriyassa sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ punapi dasannaṃ, itarassa ekādasannaṃ āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Sattannanti kāyamanorūpagandharasaphoṭṭhabbadhammāyatanavasena sattannaṃ. Gabbhaseyyakañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ. Navannanti cakkhusotasaddāyatanavajjānaṃ navannaṃ. Andhabadhiravasena hidaṃ vuttaṃ. Dasannanti cakkhusaddavajjānaṃ. Puna dasannanti sotasaddavajjānaṃ. Andhavasena, badhiravasena cetaṃ dvayaṃ vuttaṃ. Ekādasannanti saddavajjānaṃ.

    તંદુક્ખભાવોતિ પરિયાયદુક્ખભાવો. તત્થ નિબ્બત્તિનિવારણેનાતિ ઉપ્પલપદુમાદીસુ ઉપ્પત્તિપટિક્ખેપેન અભાવકથનેન. દુક્ખુપ્પત્તિકારણેતિ દુક્ખુપ્પત્તિયા હેતુભૂતે દુક્ખુપ્પત્તિટ્ઠાને.

    Taṃdukkhabhāvoti pariyāyadukkhabhāvo. Tattha nibbattinivāraṇenāti uppalapadumādīsu uppattipaṭikkhepena abhāvakathanena. Dukkhuppattikāraṇeti dukkhuppattiyā hetubhūte dukkhuppattiṭṭhāne.

    મરણનિદ્દેસવણ્ણના

    Maraṇaniddesavaṇṇanā

    ૧૯૩. ખન્ધભેદસ્સાતિ ખન્ધવિનાસસ્સ. સોતિ ખન્ધભેદો. પબન્ધસમુચ્છેદોતિ પબન્ધસ્સ અચ્ચન્તસમુચ્છેદો. તબ્ભાવતોતિ સમ્મુતિમરણભાવતો. તદેકદેસભાવતોતિ તદવયવભાવતો. તસ્સેવ નામન્તિ અસમ્મોહત્થં વુત્તં સબ્બસ્સાપિ એકકમ્મનિબ્બત્તજીવિતિન્દ્રિયપ્પબન્ધવિચ્છેદભાવતો. સમ્મુતિમરણમેવ હિ જાતિક્ખયમરણં, તં પન જાતિક્ખયમરણં ઉપક્કમમરણં, સરસમરણન્તિ દુવિધં. તત્થ સરસમરણમ્પિ આયુક્ખયમરણં, પુઞ્ઞક્ખયમરણન્તિ દુવિધં. એવમેતેસં તદેકદેસતા વેદિતબ્બા. યઞ્ચેત્થ ઉપક્કમમરણં, તં અકાલમરણં. સરસમરણં કાલમરણં. મરણેન સત્તા યથાલદ્ધઅત્તભાવેન વિયુજ્જન્તીતિ આહ ‘‘સમ્પત્તિભવક્ખન્ધેહિ વિયોજેતી’’તિ.

    193. Khandhabhedassāti khandhavināsassa. Soti khandhabhedo. Pabandhasamucchedoti pabandhassa accantasamucchedo. Tabbhāvatoti sammutimaraṇabhāvato. Tadekadesabhāvatoti tadavayavabhāvato. Tasseva nāmanti asammohatthaṃ vuttaṃ sabbassāpi ekakammanibbattajīvitindriyappabandhavicchedabhāvato. Sammutimaraṇameva hi jātikkhayamaraṇaṃ, taṃ pana jātikkhayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ, sarasamaraṇanti duvidhaṃ. Tattha sarasamaraṇampi āyukkhayamaraṇaṃ, puññakkhayamaraṇanti duvidhaṃ. Evametesaṃ tadekadesatā veditabbā. Yañcettha upakkamamaraṇaṃ, taṃ akālamaraṇaṃ. Sarasamaraṇaṃ kālamaraṇaṃ. Maraṇena sattā yathāladdhaattabhāvena viyujjantīti āha ‘‘sampattibhavakkhandhehi viyojetī’’ti.

    કારણત્થોતિ મૂલત્થો. મૂલઞ્હિ ‘‘આદી’’તિ વુચ્ચતિ ‘‘કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધં, દિટ્ઠિ ચ ઉજુકા’’તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૬૯). તેનાહ ‘‘સન્ધિબન્ધનચ્છેદમૂલકન્તિ અત્થો’’તિ.

    Kāraṇatthoti mūlattho. Mūlañhi ‘‘ādī’’ti vuccati ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.369). Tenāha ‘‘sandhibandhanacchedamūlakanti attho’’ti.

    ફલકિરિયાગબ્ભા ઈદિસી હેતુકિરિયાતિ કત્વા વુત્તં ‘‘અન્તોગધા’’તિ. બ્યસનસ્સ હિ આપાદકેહિ આપાદનં આપાદેતબ્બઆપત્તિયા સહેવ સિજ્ઝતીતિ.

    Phalakiriyāgabbhā īdisī hetukiriyāti katvā vuttaṃ ‘‘antogadhā’’ti. Byasanassa hi āpādakehi āpādanaṃ āpādetabbaāpattiyā saheva sijjhatīti.

    સોકનિદ્દેસવણ્ણના

    Sokaniddesavaṇṇanā

    ૧૯૪. સુખં હિનોતિ પવત્તતિ એતેનાતિ સુખકારણં હિતં. ભોગબ્યસનાદિપદત્થવિસેસન્તિ ભોગબ્યસનં, સીલબ્યસનન્તિ એવં ભોગસીલપદાનં વસેન અત્થવિસેસં. સમાસવિસેસન્તિ ‘‘રોગોયેવ બ્યસનં, દિટ્ઠિ એવ બ્યસન’’ન્તિ સમાનાધિકરણવસેન સમાસવિસેસં. અન્નપાનવત્થયાનાદિ પરિભુઞ્જિતબ્બતો ભોગોતિ અધિપ્પેતો, સો ચ ધમ્મસમૂહભાવેન. તબ્બિનાસાતિ ઞાતિભોગબ્યસનાનિ વુત્તાનીતિ તે વિકારભાવેન પઞ્ઞાપેતબ્બત્તા પણ્ણત્તિમત્તા. પરિનિપ્ફન્નં નામ ખન્ધપઞ્ચકં. અતંસભાવત્તા પણ્ણત્તિ અપરિનિપ્ફન્ના, અનિપ્ફન્ના ચ હોતીતિ વુત્તં ‘‘અપરિનિપ્ફન્નતં સન્ધાય અનિપ્ફન્નાનીતિ આહા’’તિ. ન હિ પણ્ણત્તિ કેનચિ નિપ્ફાદીયતિ. અઞ્ઞત્થાપિ અપરિનિપ્ફન્ને અનિપ્ફન્નવોહારો આગતોતિ દસ્સેતું ‘‘અપરિનિપ્ફન્નતંયેવા’’તિઆદિમાહ. કામઞ્ચેત્થ અપરિનિપ્ફન્નં ‘‘અનિપ્ફન્ન’’ન્તિ વુત્તં, ‘‘નિપ્ફન્ન’’ન્તિ પન ન પરિનિપ્ફન્નમેવ વુચ્ચતિ, નાપિ સબ્બો સભાવધમ્મોતિ દસ્સેન્તો ‘‘ખન્ધવિભઙ્ગે ચા’’તિઆદિમાહ. નિપ્ફન્નતા વુત્તાતિ સમ્બન્ધો. અનિપ્ફન્નતા સભાવધમ્મત્તેપિ કેનચિ ન નિપ્ફાદીયતીતિ કત્વા.

    194. Sukhaṃ hinoti pavattati etenāti sukhakāraṇaṃ hitaṃ. Bhogabyasanādipadatthavisesanti bhogabyasanaṃ, sīlabyasananti evaṃ bhogasīlapadānaṃ vasena atthavisesaṃ. Samāsavisesanti ‘‘rogoyeva byasanaṃ, diṭṭhi eva byasana’’nti samānādhikaraṇavasena samāsavisesaṃ. Annapānavatthayānādi paribhuñjitabbato bhogoti adhippeto, so ca dhammasamūhabhāvena. Tabbināsāti ñātibhogabyasanāni vuttānīti te vikārabhāvena paññāpetabbattā paṇṇattimattā. Parinipphannaṃ nāma khandhapañcakaṃ. Ataṃsabhāvattā paṇṇatti aparinipphannā, anipphannā ca hotīti vuttaṃ ‘‘aparinipphannataṃ sandhāya anipphannānīti āhā’’ti. Na hi paṇṇatti kenaci nipphādīyati. Aññatthāpi aparinipphanne anipphannavohāro āgatoti dassetuṃ ‘‘aparinipphannataṃyevā’’tiādimāha. Kāmañcettha aparinipphannaṃ ‘‘anipphanna’’nti vuttaṃ, ‘‘nipphanna’’nti pana na parinipphannameva vuccati, nāpi sabbo sabhāvadhammoti dassento ‘‘khandhavibhaṅge cā’’tiādimāha. Nipphannatā vuttāti sambandho. Anipphannatā sabhāvadhammattepi kenaci na nipphādīyatīti katvā.

    સઙ્કુચિતં ચિન્તનન્તિ પીતિસોમનસ્સપટિપક્ખતો, દોસસમ્પયોગતો ચ આરમ્મણે અનભિરતિપ્પવત્તિમાહ. અન્તો અત્તનો નિસ્સયસ્સ નિદ્દહનવસેન વા ઝાનં ચિન્તનં અન્તોનિજ્ઝાનં. સતિપિ અનુસોચનભાવે અત્તનો કતાકતકુસલાકુસલવિસયો મનોવિલેખભૂતો વિપ્પટિસારો કુક્કુચ્ચં, યથાવુત્તઅન્તોનિજ્ઝાનં સોકોતિ ઉભિન્નં વિસેસો વેદિતબ્બો.

    Saṅkucitaṃ cintananti pītisomanassapaṭipakkhato, dosasampayogato ca ārammaṇe anabhiratippavattimāha. Anto attano nissayassa niddahanavasena vā jhānaṃ cintanaṃ antonijjhānaṃ. Satipi anusocanabhāve attano katākatakusalākusalavisayo manovilekhabhūto vippaṭisāro kukkuccaṃ, yathāvuttaantonijjhānaṃ sokoti ubhinnaṃ viseso veditabbo.

    ‘‘મનોદ્વારજવનક્ખણે’’તિ પરિબ્યત્તમન્તોનિજ્ઝાનં સન્ધાયાહ, ઇતરં પન પઞ્ચદ્વારજવનેસુપિ લબ્ભતેવ. તેનાહ ‘‘કાયવિઞ્ઞાણાદી’’તિઆદિ. દોમનસ્સસ્સાતિ અસોચનાકારસ્સ દોમનસ્સસ્સ, સોચનાકારસ્સાપિ વા નાનાવીથિકસ્સ. તમ્પિ હિ દુક્ખમેવાતિ. અઞ્ઞથાતિ મનોદ્વારજવને એવ ગહિતે. તત્થાતિ કાયવત્થુકમનોદ્વારિકેસુ.

    ‘‘Manodvārajavanakkhaṇe’’ti paribyattamantonijjhānaṃ sandhāyāha, itaraṃ pana pañcadvārajavanesupi labbhateva. Tenāha ‘‘kāyaviññāṇādī’’tiādi. Domanassassāti asocanākārassa domanassassa, socanākārassāpi vā nānāvīthikassa. Tampi hi dukkhamevāti. Aññathāti manodvārajavane eva gahite. Tatthāti kāyavatthukamanodvārikesu.

    પરિદેવનિદ્દેસવણ્ણના

    Paridevaniddesavaṇṇanā

    ૧૯૫. આદેવનસદ્દં કત્વાતિ આદેવિત્વા, વિલપિત્વાતિ અત્થો. પુગ્ગલસ્સ સમ્ભમભાવોતિ યસ્સ સત્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ અનવટ્ઠાનભાવો. સમ્ભમં વા અબ્ભન્તરગતં તસ્સ પચ્ચુપટ્ઠાપેતિ પાકટભાવકરણેનાતિ સમ્ભમપચ્ચુપટ્ઠાનો.

    195. Ādevanasaddaṃ katvāti ādevitvā, vilapitvāti attho. Puggalassa sambhamabhāvoti yassa sattassa uppajjati, tassa anavaṭṭhānabhāvo. Sambhamaṃ vā abbhantaragataṃ tassa paccupaṭṭhāpeti pākaṭabhāvakaraṇenāti sambhamapaccupaṭṭhāno.

    મુટ્ઠીહિ પોથનાદીનિ મુટ્ઠિપોથનાદીનિ.

    Muṭṭhīhi pothanādīni muṭṭhipothanādīni.

    યેન દોમનસ્સેન. પુબ્બે વુત્તદુક્ખતોતિ ‘‘અત્તનો ખન્ધં મુટ્ઠીહિ પોથેતી’’તિઆદિના વુત્તદુક્ખતો. તંનિદાનન્તિ પરિદેવનિદાનં.

    Yena domanassena. Pubbe vuttadukkhatoti ‘‘attano khandhaṃ muṭṭhīhi pothetī’’tiādinā vuttadukkhato. Taṃnidānanti paridevanidānaṃ.

    દુક્ખદોમનસ્સનિદ્દેસવણ્ણના

    Dukkhadomanassaniddesavaṇṇanā

    ૧૯૬-૭. કાયદુક્ખાભિભૂતસ્સ પતિકારાભિલાસાય તાદિસદુક્ખાવહપયોગકાલાદીસુ કાયિકદુક્ખસ્સ તદુપનિસ્સયતા વેદિતબ્બા. એતેન દુક્ખેનાતિ અનાથતાહત્થપાદચ્છેદનાદિદુક્ખેન.

    196-7. Kāyadukkhābhibhūtassa patikārābhilāsāya tādisadukkhāvahapayogakālādīsu kāyikadukkhassa tadupanissayatā veditabbā. Etena dukkhenāti anāthatāhatthapādacchedanādidukkhena.

    ઉપાયાસનિદ્દેસવણ્ણના

    Upāyāsaniddesavaṇṇanā

    ૧૯૮. દુક્ખટ્ઠાનનિસજ્જાદીનિ દુક્ખટ્ઠાનાદીનિ. દોમનસ્સસ્સ વત્થુ હોતિ ઉપાયાસોતિ સમ્બન્ધો.

    198. Dukkhaṭṭhānanisajjādīni dukkhaṭṭhānādīni. Domanassassa vatthu hoti upāyāsoti sambandho.

    અપ્પિયસમ્પયોગનિદ્દેસવણ્ણના

    Appiyasampayoganiddesavaṇṇanā

    ૧૯૯. અઞ્ઞસાપેક્ખસદ્દો અસમત્થસમાસોતિ તં દસ્સેતિ ‘‘યેન સમાસો, ન તસ્સાયં પટિસેધકો અ-કારો’’તિ.

    199. Aññasāpekkhasaddo asamatthasamāsoti taṃ dasseti ‘‘yena samāso, na tassāyaṃ paṭisedhako a-kāro’’ti.

    પચ્છિમદ્વયન્તિ ‘‘સમોધાનં મિસ્સીભાવો’’તિ ઇદં પદદ્વયં. તદત્થવસેનાતિ સમોધાનત્થસ્સ, મિસ્સીભાવત્થસ્સ ચ વસેન સઙ્ખારેસુ લબ્ભતિ. આગતેહિ ચ તેહિ સઙ્ખારેહિ પુગ્ગલસ્સ સંયોગો હોતીતિ યોજના.

    Pacchimadvayanti ‘‘samodhānaṃ missībhāvo’’ti idaṃ padadvayaṃ. Tadatthavasenāti samodhānatthassa, missībhāvatthassa ca vasena saṅkhāresu labbhati. Āgatehi ca tehi saṅkhārehi puggalassa saṃyogo hotīti yojanā.

    તંગહણમત્તન્તિ આપાથગતારમ્મણગ્ગહણમત્તં.

    Taṃgahaṇamattanti āpāthagatārammaṇaggahaṇamattaṃ.

    ઇચ્છાનિદ્દેસવણ્ણના

    Icchāniddesavaṇṇanā

    ૨૦૧. તં કાલન્તિ ચુતિચિત્તનિરોધતો ઉદ્ધં કાલં. ‘‘યમ્પી’’તિ યં-સદ્દો કરણત્થે પચ્ચત્તન્તિ યેનપીતિ અત્થો વુત્તો. ‘‘યં ઇચ્છ’’ન્તિ યં-સદ્દો યદા ઇચ્છાપેક્ખો, તદા ‘‘ન લભતી’’તિ એત્થ અલાભપધાનાભાવતો ઇચ્છા વિસેસીયતીતિ આહ ‘‘અલાભવિસિટ્ઠા ઇચ્છા વુત્તા હોતી’’તિ. ‘‘ઇચ્છં ન લભતિ ય’’ન્તિ એવં કિરિયાપરામસનભૂતો યં-સદ્દો યદા ‘‘ન લભતી’’તિ એતં અપેક્ખતિ, તત્થ ગુણભૂતા ઇચ્છા, પધાનભૂતો અલાભોતિ આહ ‘‘તદા ઇચ્છાવિસિટ્ઠો અલાભો વુત્તો હોતી’’તિ.

    201. Taṃkālanti cuticittanirodhato uddhaṃ kālaṃ. ‘‘Yampī’’ti yaṃ-saddo karaṇatthe paccattanti yenapīti attho vutto. ‘‘Yaṃ iccha’’nti yaṃ-saddo yadā icchāpekkho, tadā ‘‘na labhatī’’ti ettha alābhapadhānābhāvato icchā visesīyatīti āha ‘‘alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hotī’’ti. ‘‘Icchaṃ na labhati ya’’nti evaṃ kiriyāparāmasanabhūto yaṃ-saddo yadā ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tattha guṇabhūtā icchā, padhānabhūto alābhoti āha ‘‘tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hotī’’ti.

    હિરોત્તપ્પરહિતા છિન્નિકા, ધુત્તિકાતિ વુચ્ચન્તીતિ આહ ‘‘છિન્નભિન્નગણેનાતિ નિલ્લજ્જેન ધુત્તગણેના’’તિ. કપ્પટિકા સિબ્બિતપિલોતિકધારિનો.

    Hirottapparahitā chinnikā, dhuttikāti vuccantīti āha ‘‘chinnabhinnagaṇenāti nillajjena dhuttagaṇenā’’ti. Kappaṭikā sibbitapilotikadhārino.

    અલબ્ભનેય્યઇચ્છન્તિ અલબ્ભનેય્યવત્થુસ્મિં ઇચ્છં.

    Alabbhaneyyaicchanti alabbhaneyyavatthusmiṃ icchaṃ.

    ઉપાદાનક્ખન્ધનિદ્દેસવણ્ણના

    Upādānakkhandhaniddesavaṇṇanā

    ૨૦૨. તાદિસસ્સ વત્થુનો સબ્ભાવાતિ સામઞ્ઞતો અનવસેસગ્ગહણં સન્ધાયાહ.

    202. Tādisassa vatthuno sabbhāvāti sāmaññato anavasesaggahaṇaṃ sandhāyāha.

    અતિપાકટેન અતિ વિય પકાસેન દુક્ખેનાતિ અત્થો.

    Atipākaṭena ati viya pakāsena dukkhenāti attho.

    દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૨. સમુદયસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના

    2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā

    ૨૦૩. મનો વિયાતિ મનો-સદ્દસ્સ વિય. ઇક-સદ્દેનાતિ ‘‘પોનોભવિકા’’તિ એત્થ ઇક-સદ્દેન. ગમિયત્થત્તાતિ ઞાપિતત્થત્તા. કરણસીલતા હિ ઇધ સીલત્થો, સો ચ ઇક-સદ્દેન વુચ્ચતીતિ કિરિયાવાચકસ્સ કરણસદ્દસ્સ અદસ્સનં અપ્પયોગો. વુત્તત્થાનઞ્હિ અપ્પયોગો. સતિ પચ્ચયન્તરસમવાયે પુનબ્ભવસ્સ દાયિકા, તદભાવે અદાયિકાતિ વુત્તાતિ આહ ‘‘અદાયિકાપિ પુનબ્ભવં દેતિચ્ચેવા’’તિ તંસભાવાનતિવત્તનતો. તેનેવાહ ‘‘સમાનસભાવત્તા, તદાનુભાવત્તા ચા’’તિ. તત્થ સભાવો તણ્હાયનં. આનુભાવો પચ્ચયસમવાયે ફલનિપ્ફાદનસમત્થતા. ઇતરેસૂતિ અવસિટ્ઠકિલેસાદીસુ. પવત્તિવિપાકદાયિનો કમ્મસ્સ સહાયભૂતા તણ્હા ‘‘ઉપધિવેપક્કા’’તિ અધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘ઉપધિમ્હિ યથાનિબ્બત્તે’’તિઆદિ. યથાનિબ્બત્તેતિ અત્તનો પચ્ચયેહિ નિબ્બત્તપ્પકારે. નન્દનં સંઉપ્પિલાવનં અભિતસ્સનં. રઞ્જનં વત્થસ્સ વિય રઙ્ગજાતેન ચિત્તસ્સ વિપરિણામનં, રમાપનં વા. રાગસમ્બન્ધેનાતિ રાગપદસમ્બન્ધેન ‘‘ઉપ્પન્નસ્સા’’તિ પુલ્લિઙ્ગવસેન વુત્તં. રૂપારૂપભવરાગો વિસું વક્ખતીતિ એત્થ વક્ખતિ-કિરિયાપદં કમ્મત્થે વેદિતબ્બં.

    203. Mano viyāti mano-saddassa viya. Ika-saddenāti ‘‘ponobhavikā’’ti ettha ika-saddena. Gamiyatthattāti ñāpitatthattā. Karaṇasīlatā hi idha sīlattho, so ca ika-saddena vuccatīti kiriyāvācakassa karaṇasaddassa adassanaṃ appayogo. Vuttatthānañhi appayogo. Sati paccayantarasamavāye punabbhavassa dāyikā, tadabhāve adāyikāti vuttāti āha ‘‘adāyikāpi punabbhavaṃ deticcevā’’ti taṃsabhāvānativattanato. Tenevāha ‘‘samānasabhāvattā, tadānubhāvattā cā’’ti. Tattha sabhāvo taṇhāyanaṃ. Ānubhāvo paccayasamavāye phalanipphādanasamatthatā. Itaresūti avasiṭṭhakilesādīsu. Pavattivipākadāyino kammassa sahāyabhūtā taṇhā ‘‘upadhivepakkā’’ti adhippetāti āha ‘‘upadhimhi yathānibbatte’’tiādi. Yathānibbatteti attano paccayehi nibbattappakāre. Nandanaṃ saṃuppilāvanaṃ abhitassanaṃ. Rañjanaṃ vatthassa viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmanaṃ, ramāpanaṃ vā. Rāgasambandhenāti rāgapadasambandhena ‘‘uppannassā’’ti pulliṅgavasena vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgo visuṃ vakkhatīti ettha vakkhati-kiriyāpadaṃ kammatthe veditabbaṃ.

    ‘‘સવત્થુકં ચક્ખુ’’ન્તિ ઇમિના સકલં ચક્ખુદસકમાહ, દુતિયેન સસમ્ભારચક્ખું. છિદ્દન્તિ કણ્ણસ્સ છિદ્દપદેસં. કણ્ણબદ્ધન્તિ કણ્ણપાળિ. વણ્ણસણ્ઠાનતો રત્તકમ્બલપટલં વિય, કિચ્ચતો મુદુસિનિદ્ધમધુરરસદં મઞ્ઞન્તિ. સામઞ્ઞેન ગહિતાતિ વિસયેન અવિસેસેત્વા ગહિતા. વિસયવિસિટ્ઠાતિ ચક્ખાદિવિસયવિસિટ્ઠા. એત્થ ઉપ્પજ્જતીતિ સમુદાયાવયવેહિ વિય સામઞ્ઞવિસેસેહિ ન નાનત્તવોહારો ન હોતિ યથા ‘‘રુક્ખો સિંસપા’’તિ. ન હિ સબ્બો રુક્ખો સિંસપા. તસ્મા કિરિયાભેદસબ્ભાવતો ‘‘સયાના ભુઞ્જન્તિ સધના’’તિઆદીસુ વિય ‘‘ઉપ્પજ્જમાના’’તિ એત્થ કિરિયાય લક્ખણતા, ઇતરત્થ લક્ખિતબ્બતા ચ વુત્તા. યદિ ઉપ્પજ્જમાના હોતીતિ અનિચ્છિતત્તા સાસઙ્કં ઉપ્પાદકિરિયાય અત્થિભાવમાહ. તેન ઉપ્પાદે સતીતિ અયમેતસ્સ અત્થોતિ ‘‘ઉપ્પજ્જમાના’’તિ એત્થ ઉપ્પાદો હેતુભાવેન વુત્તો, ઇતરો ચ તસ્સ ફલભાવેનાતિ આહ ‘‘સો હિ તેન ઉપયોજિતો વિય હોતી’’તિ. ઉપ્પજ્જમાનાતિ વા તણ્હાય તત્થ ઉપ્પજ્જનસીલતા ઉપ્પજ્જનસભાવો, ઉપ્પજ્જનસમત્થતા વા વુત્તા. તત્થેવ ચસ્સા ઉપ્પજ્જનસીલતા સક્કાયતો અઞ્ઞસ્મિં વિસયે પવત્તિયા અભાવતો, સમત્થતા પચ્ચયસમવાયેન, અઞ્ઞથા અસમત્થતા, યતો કદાચિ ન ઉપ્પજ્જતિ. નિવિસમાના નિવિસતીતિ એત્થાપિ ઇમિના નયેન અત્થો વેદિતબ્બોતિ.

    ‘‘Savatthukaṃ cakkhu’’nti iminā sakalaṃ cakkhudasakamāha, dutiyena sasambhāracakkhuṃ. Chiddanti kaṇṇassa chiddapadesaṃ. Kaṇṇabaddhanti kaṇṇapāḷi. Vaṇṇasaṇṭhānato rattakambalapaṭalaṃ viya, kiccato mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti. Sāmaññena gahitāti visayena avisesetvā gahitā. Visayavisiṭṭhāti cakkhādivisayavisiṭṭhā. Ettha uppajjatīti samudāyāvayavehi viya sāmaññavisesehi na nānattavohāro na hoti yathā ‘‘rukkho siṃsapā’’ti. Na hi sabbo rukkho siṃsapā. Tasmā kiriyābhedasabbhāvato ‘‘sayānā bhuñjanti sadhanā’’tiādīsu viya ‘‘uppajjamānā’’ti ettha kiriyāya lakkhaṇatā, itarattha lakkhitabbatā ca vuttā. Yadi uppajjamānāhotīti anicchitattā sāsaṅkaṃ uppādakiriyāya atthibhāvamāha. Tena uppāde satīti ayametassa atthoti ‘‘uppajjamānā’’ti ettha uppādo hetubhāvena vutto, itaro ca tassa phalabhāvenāti āha ‘‘so hi tena upayojito viya hotī’’ti. Uppajjamānāti vā taṇhāya tattha uppajjanasīlatā uppajjanasabhāvo, uppajjanasamatthatā vā vuttā. Tattheva cassā uppajjanasīlatā sakkāyato aññasmiṃ visaye pavattiyā abhāvato, samatthatā paccayasamavāyena, aññathā asamatthatā, yato kadāci na uppajjati. Nivisamānā nivisatīti etthāpi iminā nayena attho veditabboti.

    સમુદયસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૩. નિરોધસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના

    3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā

    ૨૦૪. તણ્હાય વિરજ્જનં હલિદ્દિરાગસ્સ વિય પલુજ્જનન્તિ કત્વા આહ ‘‘ખયગમનવસેના’’તિ. વિચ્છિન્નં નિરુજ્ઝનન્તિ વુત્તં ‘‘અપ્પવત્તિગમનવસેના’’તિ. ચજનં છડ્ડનં, હાપનં વાતિ આહ ‘‘અનપેક્ખતાય ચજનવસેન, હાનિવસેન ચા’’તિ.

    204. Taṇhāya virajjanaṃ haliddirāgassa viya palujjananti katvā āha ‘‘khayagamanavasenā’’ti. Vicchinnaṃ nirujjhananti vuttaṃ ‘‘appavattigamanavasenā’’ti. Cajanaṃ chaḍḍanaṃ, hāpanaṃ vāti āha ‘‘anapekkhatāya cajanavasena, hānivasena cā’’ti.

    તદપ્પવત્તિ વિયાતિ તસ્સા તિત્તઅલાબુવલ્લિયા અપ્પવત્તિ વિય. અપ્પવત્તિહેતુભૂતમ્પિ નિબ્બાનં તણ્હાય અપ્પવત્તિ વિય ગય્હતીતિ આહ ‘‘તદપ્પવત્તિ વિયા’’તિ યથા ‘‘રાગક્ખયો’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૧૫, ૩૩૦). અપ્પવત્તિભૂતન્તિ તણ્હાય અપ્પવત્તિયા પત્તં, પત્તબ્બન્તિ અત્થો. નિબ્બાનં આગમ્મ નિરુદ્ધાયપિ તણ્હાય પિયરૂપસાતરૂપેસુ નિરુદ્ધાતિ વત્તબ્બતાદસ્સનત્થં વુત્તાતિ યોજના. એત્થ ચ યસ્મા મગ્ગો, નિબ્બાનઞ્ચ તણ્હાય સમુચ્છેદસાધનં, તસ્મા ‘‘પુરિમા વા ઉપમા’’તિઆદિના ઉપમાદ્વયં ઉભયત્થ યથાક્કમં યોજિતં, ઉભયટ્ઠાનિયં પન ઉભયત્થાપિ લબ્ભતેવ.

    Tadappavatti viyāti tassā tittaalābuvalliyā appavatti viya. Appavattihetubhūtampi nibbānaṃ taṇhāya appavatti viya gayhatīti āha ‘‘tadappavatti viyā’’ti yathā ‘‘rāgakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330). Appavattibhūtanti taṇhāya appavattiyā pattaṃ, pattabbanti attho. Nibbānaṃ āgamma niruddhāyapi taṇhāya piyarūpasātarūpesu niruddhāti vattabbatādassanatthaṃ vuttāti yojanā. Ettha ca yasmā maggo, nibbānañca taṇhāya samucchedasādhanaṃ, tasmā ‘‘purimā vā upamā’’tiādinā upamādvayaṃ ubhayattha yathākkamaṃ yojitaṃ, ubhayaṭṭhāniyaṃ pana ubhayatthāpi labbhateva.

    નિરોધસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૪. મગ્ગસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના

    4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā

    ૨૦૫. તિત્થિયેહિ કપ્પિતસ્સ મગ્ગસ્સ પકતિપુરિસન્તરઞાણાદિકસ્સ. અરિયં લભાપેતીતિ અરિયં સામઞ્ઞફલં લભાપેતિ.

    205. Titthiyehikappitassa maggassa pakatipurisantarañāṇādikassa. Ariyaṃ labhāpetīti ariyaṃ sāmaññaphalaṃ labhāpeti.

    તબ્બિપક્ખવિરતિસભાવાતિ તસ્સા સમ્માવાચાય વિપક્ખતો મિચ્છાવાચાય વિરતિસભાવા. ભેદકરમિચ્છાવાચા પિસુણવાચા, સબ્બાપિ વા મિચ્છાવાચા વિસંવાદનાદિવસેન ભેદકરીતિ આહ ‘‘ભેદકરમિચ્છાવાચાપહાનેના’’તિ. વિસંવાદનાદિકિચ્ચતાય હિ લૂખાનં અપરિગ્ગાહકાનં મુસાવાદાદીનં પટિપક્ખભૂતા સિનિદ્ધભાવેન પરિગ્ગાહકસભાવા સમ્માવાચા તપ્પચ્ચયસુભાસિતસમ્પટિગ્ગાહકે જને, સમ્પયુત્તધમ્મે ચ પરિગ્ગણ્હન્તી પવત્તતીતિ પરિગ્ગહલક્ખણા. તેનાહ ‘‘જને, સમ્પયુત્તે ચ પરિગ્ગણ્હનકિચ્ચવતી’’તિ. ચીવરકમ્માદિકો તાદિસો પયોગો. કાતબ્બં ચીવરરજનાદિકં. નિરવજ્જસમુટ્ઠાપનકિચ્ચવાતિ નિરવજ્જસ્સ કત્તબ્બસ્સ, નિરવજ્જાકારેન વા સમુટ્ઠાપનકિચ્ચવા. સમ્પયુત્તધમ્મે ચ સમુટ્ઠાપેન્તોતિ એત્થ સમુટ્ઠાપનં મિચ્છાકમ્મન્તપટિપક્ખભૂતસ્સ અત્તનો કિચ્ચસ્સ અનુગુણભાવેન સમ્પયુત્તાનં પવત્તનમેવ, ઉક્ખિપનં વા નેસં કાયિકકિરિયાય ભારુક્ખિપનં વિય. સમ્પયુત્તધમ્માનં, આજીવસ્સેવ વા વિસોધનં વોદાપનં.

    Tabbipakkhaviratisabhāvāti tassā sammāvācāya vipakkhato micchāvācāya viratisabhāvā. Bhedakaramicchāvācā pisuṇavācā, sabbāpi vā micchāvācā visaṃvādanādivasena bhedakarīti āha ‘‘bhedakaramicchāvācāpahānenā’’ti. Visaṃvādanādikiccatāya hi lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ musāvādādīnaṃ paṭipakkhabhūtā siniddhabhāvena pariggāhakasabhāvā sammāvācā tappaccayasubhāsitasampaṭiggāhake jane, sampayuttadhamme ca pariggaṇhantī pavattatīti pariggahalakkhaṇā. Tenāha ‘‘jane, sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī’’ti. Cīvarakammādiko tādiso payogo. Kātabbaṃ cīvararajanādikaṃ. Niravajjasamuṭṭhāpanakiccavāti niravajjassa kattabbassa, niravajjākārena vā samuṭṭhāpanakiccavā. Sampayuttadhamme ca samuṭṭhāpentoti ettha samuṭṭhāpanaṃ micchākammantapaṭipakkhabhūtassa attano kiccassa anuguṇabhāvena sampayuttānaṃ pavattanameva, ukkhipanaṃ vā nesaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Sampayuttadhammānaṃ, ājīvasseva vā visodhanaṃ vodāpanaṃ.

    દિટ્ઠેકટ્ઠાતિ દિટ્ઠિયા સહજપહાનેકટ્ઠા, પઠમમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિવસેનેવ તં વેદિતબ્બં. ‘‘દિટ્ઠેકટ્ઠઅવિજ્જાદયો’’તિપિ પાઠો. એતસ્મિં પક્ખે ચતુમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિયા સઙ્ગહો કતો હોતિ. ઉપરિમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિયા પન દિટ્ઠિટ્ઠાને તંતંમગ્ગવજ્ઝો માનો ગહેતબ્બો. સો હિ ‘‘અહ’’ન્તિ પવત્તિઆકારતો દિટ્ઠિટ્ઠાનિયો. પકાસેતીતિ કિચ્ચપટિવેધેન પટિવિજ્ઝતિ. તેનેવ હિ અઙ્ગેનાતિ તેનેવ સમ્માદિટ્ઠિસઙ્ખાતેન મગ્ગઙ્ગેન. તથાપવત્તિતેન કરણભૂતેન, તેન વા કારણેન. અઙ્ગ-સદ્દો હિ કારણત્થોપિ હોતીતિ. તત્થાતિ મગ્ગે, મગ્ગચિત્તુપ્પાદે વા.

    Diṭṭhekaṭṭhāti diṭṭhiyā sahajapahānekaṭṭhā, paṭhamamaggasammādiṭṭhivaseneva taṃ veditabbaṃ. ‘‘Diṭṭhekaṭṭhaavijjādayo’’tipi pāṭho. Etasmiṃ pakkhe catumaggasammādiṭṭhiyā saṅgaho kato hoti. Uparimaggasammādiṭṭhiyā pana diṭṭhiṭṭhāne taṃtaṃmaggavajjho māno gahetabbo. So hi ‘‘aha’’nti pavattiākārato diṭṭhiṭṭhāniyo. Pakāsetīti kiccapaṭivedhena paṭivijjhati. Teneva hi aṅgenāti teneva sammādiṭṭhisaṅkhātena maggaṅgena. Tathāpavattitena karaṇabhūtena, tena vā kāraṇena. Aṅga-saddo hi kāraṇatthopi hotīti. Tatthāti magge, maggacittuppāde vā.

    ઇમસ્સેવાતિ અરિયમગ્ગપરિયાપન્નસ્સેવ. યદિપિ વિરમિતબ્બતો વિરમન્તસ્સ ચેતનાપિ લબ્ભતેવ, વિરતિયા એવ પન તદા પધાનભાવોતિ આહ ‘‘વિરમણકાલે વા વિરતિયો’’તિ. સુભાસિતાદીતિ અસમ્ફપ્પલાપાદિ. આદિ-સદ્દેન અપિસુણાદિ સઙ્ગહિતા. ભાસનાદીતિ એત્થ પન કાયસુચરિતાદિ. અમગ્ગઙ્ગત્તાતિ અમગ્ગસભાવત્તા. તમેવ ચેતનાય અમગ્ગસભાવતં દસ્સેતું ‘‘એકસ્સ ઞાણસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સમ્માવાચાદિકિચ્ચત્તયં નામ મિચ્છાવાચાદીનં તિણ્ણં પાપધમ્માનં સમુચ્છિન્દનં, મગ્ગચેતના ચ તંસભાવા ન હોતીતિ ન તસ્સા મગ્ગક્ખણે સમ્માવાચાદિભાવસિદ્ધિ. તંસિદ્ધિયન્તિ કિચ્ચત્તયસિદ્ધિયં. યથા પનસ્સા પુબ્બભાગે સુભાસિતવાચાદિભાવો, એવં મગ્ગક્ખણેપિ સિયા. એવં સન્તે યથા તત્થ એકસ્સ સમ્માસઙ્કપ્પસ્સ તિકિચ્ચતા, સમ્માદિટ્ઠિઆદીનઞ્ચ એકેકાનં ચતુકિચ્ચતા, એવં એકા મગ્ગચેતના સમ્માવાચાદિકિચ્ચત્તયસ્સ સાધિકા ભવેય્ય, તથા ચ સતિ મગ્ગે સમ્માવાચાદીનિ તીણિ અઙ્ગાનિ ન ભવેય્યું, છળઙ્ગિકો ચ અરિયમગ્ગો સિયાતિ તયિદમાહ ‘‘એકાય ચેતનાયા’’તિઆદિના. યસ્મા પનેતં નત્થિ, તસ્મા મગ્ગપચ્ચયતાવચનતો ચ ન ચેતનાય મગ્ગભાવોતિ મગ્ગક્ખણે વિરતિયોવ સમ્માવાચાદયો.

    Imassevāti ariyamaggapariyāpannasseva. Yadipi viramitabbato viramantassa cetanāpi labbhateva, viratiyā eva pana tadā padhānabhāvoti āha ‘‘viramaṇakāle vā viratiyo’’ti. Subhāsitādīti asamphappalāpādi. Ādi-saddena apisuṇādi saṅgahitā. Bhāsanādīti ettha pana kāyasucaritādi. Amaggaṅgattāti amaggasabhāvattā. Tameva cetanāya amaggasabhāvataṃ dassetuṃ ‘‘ekassañāṇassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammāvācādikiccattayaṃ nāma micchāvācādīnaṃ tiṇṇaṃ pāpadhammānaṃ samucchindanaṃ, maggacetanā ca taṃsabhāvā na hotīti na tassā maggakkhaṇe sammāvācādibhāvasiddhi. Taṃsiddhiyanti kiccattayasiddhiyaṃ. Yathā panassā pubbabhāge subhāsitavācādibhāvo, evaṃ maggakkhaṇepi siyā. Evaṃ sante yathā tattha ekassa sammāsaṅkappassa tikiccatā, sammādiṭṭhiādīnañca ekekānaṃ catukiccatā, evaṃ ekā maggacetanā sammāvācādikiccattayassa sādhikā bhaveyya, tathā ca sati magge sammāvācādīni tīṇi aṅgāni na bhaveyyuṃ, chaḷaṅgiko ca ariyamaggo siyāti tayidamāha ‘‘ekāya cetanāyā’’tiādinā. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā maggapaccayatāvacanato ca na cetanāya maggabhāvoti maggakkhaṇe viratiyova sammāvācādayo.

    બ્રૂહનં સુખં. સન્તસુખં ઉપેક્ખા. સા હિ ‘‘ઉપેક્ખા પન સન્તત્તા, સુખમિચ્ચેવ ભાસિતા’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૬૪૪; વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૨૩૨) વુત્તા. વિતક્કાદીનન્તિ તેયેવ અભિનિરોપનાદયો પાકટપરિયાયેન વુત્તા.

    Brūhanaṃ sukhaṃ. Santasukhaṃ upekkhā. Sā hi ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (visuddhi. 2.644; vibha. aṭṭha. 232) vuttā. Vitakkādīnanti teyeva abhiniropanādayo pākaṭapariyāyena vuttā.

    વચીસઙ્ખારભાવતો વચીભેદસ્સ ઉપકારકો વિતક્કો. ‘‘સાવજ્જા…પે॰… ઉપકારકો એવા’’તિ ઇમિના વચીભેદતં સમુટ્ઠાપકચેતનાનં વિય વિરતિયાપિ વિસેસપચ્ચયો વિતક્કોતિ દસ્સેતિ. વચીભેદનિયામિકા વાચાતિ વચીદુચ્ચરિતવિરતિમાહ. સા હિ સમ્માવાચાભૂતા મિચ્છાવાચાસુ સંયમિની. તત્થ યથા વિસંવાદનાદિમિચ્છાવાચતો અવિરતો મિચ્છાકમ્મન્તતોપિ ન વિરમતેવ. યથાહ – ‘‘એકં ધમ્મં…પે॰… અકારિય’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૧૭૬). તથા અવિસંવાદનાદિના સમ્માવાચાય ઠિતો સમ્માકમ્મન્તમ્પિ પૂરેતિયેવાતિ આહ ‘‘વચીભેદ…પે॰… ઉપકારિકા’’તિ. ધમ્માનં પવત્તિનિટ્ઠાભાવતો યથા ગતીતિ નિબ્બત્તિ વુચ્ચતિ, એવં પવત્તિભાવતો રસલક્ખણાનિપીતિ આહ ‘‘કિચ્ચાદિસભાવે વા’’તિ.

    Vacīsaṅkhārabhāvato vacībhedassa upakārako vitakko. ‘‘Sāvajjā…pe… upakārako evā’’ti iminā vacībhedataṃ samuṭṭhāpakacetanānaṃ viya viratiyāpi visesapaccayo vitakkoti dasseti. Vacībhedaniyāmikā vācāti vacīduccaritaviratimāha. Sā hi sammāvācābhūtā micchāvācāsu saṃyaminī. Tattha yathā visaṃvādanādimicchāvācato avirato micchākammantatopi na viramateva. Yathāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ…pe… akāriya’’nti (dha. pa. 176). Tathā avisaṃvādanādinā sammāvācāya ṭhito sammākammantampi pūretiyevāti āha ‘‘vacībheda…pe… upakārikā’’ti. Dhammānaṃ pavattiniṭṭhābhāvato yathā gatīti nibbatti vuccati, evaṃ pavattibhāvato rasalakkhaṇānipīti āha ‘‘kiccādisabhāve vā’’ti.

    અભિનન્દનન્તિ તણ્હાદિવસેન અભિનન્દનં.

    Abhinandananti taṇhādivasena abhinandanaṃ.

    વાચુગ્ગતકરણં ઉગ્ગહો, અત્થપરિપુચ્છનં પરિપુચ્છાતિ તદુભયં સવનાધીનન્તિ આહ ‘‘સવનઞાણે એવ અવરોધં ગચ્છન્તી’’તિ. ઞાણેન પરિચ્છિન્દિત્વા ગહણં પરિગ્ગણ્હનં.

    Vācuggatakaraṇaṃ uggaho, atthaparipucchanaṃ paripucchāti tadubhayaṃ savanādhīnanti āha ‘‘savanañāṇe eva avarodhaṃ gacchantī’’ti. Ñāṇena paricchinditvā gahaṇaṃ pariggaṇhanaṃ.

    તસ્સાતિ પયોગસ્સ.

    Tassāti payogassa.

    સોતિ કામવિતક્કપ્પવત્તિયા કારણભૂતો સુભનિમિત્તે અયોનિસોમનસિકારો. તસ્સાતિ કામવિતક્કસ્સ. ગતં ગમનં પવત્તિ, તસ્સ ઉપાયોતિ ગતમગ્ગો.

    Soti kāmavitakkappavattiyā kāraṇabhūto subhanimitte ayonisomanasikāro. Tassāti kāmavitakkassa. Gataṃ gamanaṃ pavatti, tassa upāyoti gatamaggo.

    પહાતબ્બએકત્તન્તિ પહાતબ્બતાસામઞ્ઞં.

    Pahātabbaekattanti pahātabbatāsāmaññaṃ.

    મગ્ગભાવેન ચતુબ્બિધમ્પિ એકત્તેનાતિ સોતાપત્તિમગ્ગાદિવસેન ચતુબ્બિધમ્પિ મગ્ગભાવેન એકત્તેન સામઞ્ઞતો ગહેત્વા ‘‘અસ્સા’’તિ એકવચનેન વુત્તન્તિ અત્થો. સબ્બસ્સ મગ્ગસ્સ અઞ્ઞમઞ્ઞં સદિસતા, તથા અસદિસતા ચ એકચ્ચસદિસતા ચ ઝાનઙ્ગવસેન સબ્બસદિસસબ્બાસદિસએકચ્ચસદિસતા, સો એવ વિસેસોતિ યોજેતબ્બં. વિપસ્સનાનિયામં ધુરં કત્વા આહાતિ સમ્બન્ધો. ઇધ પનાતિ ઇમિસ્સા સમ્મોહવિનોદનિયં. સમ્મસિ…પે॰… નિવત્તનતોતિ પઠમત્થેરવાદં વદન્તો તદજ્ઝાસયં પુરક્ખત્વા વદતીતિ અધિપ્પાયેન વુત્તં. ઇતરથા ઇતરવાદાપેત્થ દસ્સિતા એવાતિ. પાદકજ્ઝાનનિયામન્તિ પાદકજ્ઝાનનિયામં ધુરં કત્વા આહાતિ યોજના. ‘‘વિપસ્સના …પે॰… દટ્ઠબ્બો’’તિ કસ્મા વુત્તં. ન હિ તસ્સા ઇધ પટિક્ખેપતા અત્થિ. તથા હિ વુત્તં ‘‘કેચિ વુટ્ઠાનગામિનિવિપસ્સના નિયામેતીતિ વદન્તી’’તિ? નયિદમેવં. ઇધાપીતિ ઇધ પાદકજ્ઝાનનિયામેપિ વિપસ્સનાનિયામો ન પટિક્ખિત્તોતિ અયઞ્હેત્થ અત્થો. તેનેવાહ ‘‘સાધારણત્તા’’તિ. ‘‘ઇધ પના’’તિ ઇમિનાપિ પઠમત્થેરવાદો સઙ્ગહિતોતિ વેદિતબ્બો. યદિ એવં કસ્મા વિપસ્સનાનિયામો વિસું ગહિતોતિ? વાદત્તયાવિધુરતાદસ્સનત્થં. અઞ્ઞે ચાચરિયવાદાતિ સમ્મસિતજ્ઝાનપુગ્ગલજ્ઝાસયવાદા.

    Maggabhāvena catubbidhampi ekattenāti sotāpattimaggādivasena catubbidhampi maggabhāvena ekattena sāmaññato gahetvā ‘‘assā’’ti ekavacanena vuttanti attho. Sabbassa maggassa aññamaññaṃ sadisatā, tathā asadisatā ca ekaccasadisatā ca jhānaṅgavasena sabbasadisasabbāsadisaekaccasadisatā, so eva visesoti yojetabbaṃ. Vipassanāniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti sambandho. Idha panāti imissā sammohavinodaniyaṃ. Sammasi…pe… nivattanatoti paṭhamattheravādaṃ vadanto tadajjhāsayaṃ purakkhatvā vadatīti adhippāyena vuttaṃ. Itarathā itaravādāpettha dassitā evāti. Pādakajjhānaniyāmanti pādakajjhānaniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti yojanā. ‘‘Vipassanā …pe… daṭṭhabbo’’ti kasmā vuttaṃ. Na hi tassā idha paṭikkhepatā atthi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘keci vuṭṭhānagāminivipassanā niyāmetīti vadantī’’ti? Nayidamevaṃ. Idhāpīti idha pādakajjhānaniyāmepi vipassanāniyāmo na paṭikkhittoti ayañhettha attho. Tenevāha ‘‘sādhāraṇattā’’ti. ‘‘Idha panā’’ti imināpi paṭhamattheravādo saṅgahitoti veditabbo. Yadi evaṃ kasmā vipassanāniyāmo visuṃ gahitoti? Vādattayāvidhuratādassanatthaṃ. Aññe cācariyavādāti sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādā.

    ‘‘આરુપ્પે તિકચતુક્કજ્ઝાનં…પે॰… ન લોકિય’’ન્તિ ઇદં થેરવાદે આગતં પોરાણટ્ઠકથાયં તન્તિં કત્વા ઠપિતન્તિ અટ્ઠસાલિનિયં સઙ્ગહેત્વા વુત્તન્તિ આહ ‘‘વુત્તં અટ્ઠસાલિનિયન્તિ અધિપ્પાયો’’તિ. યેસૂતિ પચ્છિમજ્ઝાનવજ્જાનિ સન્ધાય વદતિ. તત્થ હિ અરૂપુપ્પત્તિયં સંસયો, ન ઇતરસ્મિં. ‘‘ચતુક્કપઞ્ચકજ્ઝાન’’ન્તિ વુત્તે અવિસેસતો સાસવાનાસવં અપેક્ખીયતિ, નિવત્તેતબ્બગહેતબ્બસાધારણવચનેનેત્થ સાસવતો અવચ્છિન્દનત્થં ‘‘તઞ્ચ લોકુત્તર’’ન્તિ વત્વા નિવત્તિતધમ્મદસ્સનત્થં ‘‘ન લોકિય’’ન્તિ વુત્તન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સમુદાયઞ્ચ…પે॰… આહા’’તિ. ઇતરથા બ્યભિચારાભાવતો ‘‘લોકુત્તર’’ન્તિ વિસેસનં નિરત્થકં સિયા. તયો મગ્ગાતિ દુતિયમગ્ગાદયો. તજ્ઝાનિકન્તિ તિકચતુક્કજ્ઝાનિકં સોતાપત્તિફલાદિં. અઞ્ઞઝાનિકાપીતિ તિકચતુક્કજ્ઝાનતો અઞ્ઞઝાનિકાપિ ચતુક્કજ્ઝાનિકાપિ મગ્ગા ઉપ્પજ્જન્તિ. પિ-સદ્દેન તજ્ઝાનિકાપિ તિકચતુક્કજ્ઝાનિકાતિ અત્થો. યદિ એવં ચતુવોકારભવેપિ પઞ્ચવોકારભવે વિય મગ્ગસ્સ તિકચતુક્કજ્ઝાનિકભાવે કેનસ્સ ઝાનઙ્ગાદિનિયામોતિ આહ ‘‘ઝાનઙ્ગાદિનિયામિકા પુબ્બાભિસઙ્ખારસમાપત્તી’’તિ. પુબ્બાભિસઙ્ખારસમાપત્તીતિ ચ પાદકભૂતા અત્તના અતિક્કન્તધમ્મવિરાગભાવેન વિપસ્સનાય પુબ્બાભિસઙ્ખારકારી અરૂપસમાપત્તિ, ફલસમાપત્તિ વા. તેનાહ ‘‘પાદક’’ન્તિ. ન સમ્મસિતબ્બાતિ ન સમ્મસિતબ્બા સમાપત્તિ ઝાનઙ્ગાદિનિયામિકા સમ્મસિતબ્બાનં તિકચતુક્કજ્ઝાનાનં તત્થ અનુપ્પજ્જનતો, ઇતરત્થ ચ વિસેસાભાવતો. ફલસ્સપીતિ ચતુત્થપઞ્ચમજ્ઝાનિકફલસ્સપિ.

    ‘‘Āruppe tikacatukkajjhānaṃ…pe… na lokiya’’nti idaṃ theravāde āgataṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tantiṃ katvā ṭhapitanti aṭṭhasāliniyaṃ saṅgahetvā vuttanti āha ‘‘vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo’’ti. Yesūti pacchimajjhānavajjāni sandhāya vadati. Tattha hi arūpuppattiyaṃ saṃsayo, na itarasmiṃ. ‘‘Catukkapañcakajjhāna’’nti vutte avisesato sāsavānāsavaṃ apekkhīyati, nivattetabbagahetabbasādhāraṇavacanenettha sāsavato avacchindanatthaṃ ‘‘tañca lokuttara’’nti vatvā nivattitadhammadassanatthaṃ ‘‘na lokiya’’nti vuttanti dassento āha ‘‘samudāyañca…pe… āhā’’ti. Itarathā byabhicārābhāvato ‘‘lokuttara’’nti visesanaṃ niratthakaṃ siyā. Tayo maggāti dutiyamaggādayo. Tajjhānikanti tikacatukkajjhānikaṃ sotāpattiphalādiṃ. Aññajhānikāpīti tikacatukkajjhānato aññajhānikāpi catukkajjhānikāpi maggā uppajjanti. Pi-saddena tajjhānikāpi tikacatukkajjhānikāti attho. Yadi evaṃ catuvokārabhavepi pañcavokārabhave viya maggassa tikacatukkajjhānikabhāve kenassa jhānaṅgādiniyāmoti āha ‘‘jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpattī’’ti. Pubbābhisaṅkhārasamāpattīti ca pādakabhūtā attanā atikkantadhammavirāgabhāvena vipassanāya pubbābhisaṅkhārakārī arūpasamāpatti, phalasamāpatti vā. Tenāha ‘‘pādaka’’nti. Na sammasitabbāti na sammasitabbā samāpatti jhānaṅgādiniyāmikā sammasitabbānaṃ tikacatukkajjhānānaṃ tattha anuppajjanato, itarattha ca visesābhāvato. Phalassapīti catutthapañcamajjhānikaphalassapi.

    દુક્ખઞાણાદીનન્તિ દુક્ખસમુદયઞાણાનં. તંતંકુસલારમ્મણારમ્મણત્તાતિ કામાવચરાદીસુ યેન યેન કુસલેન સદ્ધિં નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, તસ્સ તસ્સ કુસલસ્સ આરમ્મણં આરમ્મણં એતેસન્તિ તંતંકુસલારમ્મણારમ્મણા , તબ્ભાવતો. તંતંવિરમિતબ્બાદિઆરમ્મણત્તાતિ વિસંવાદનવત્થુઆદિઆરમ્મણત્તા. વીતિક્કમિતબ્બતો એવ હિ વિરતીતિ. ‘‘અઙ્ગાન’’ન્તિ ઇદં ‘‘નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પાદીન’’ન્તિ એત્થાપિ યોજેતબ્બં અવયવેન વિના સમુદાયાભાવતો. વિસેસપચ્ચયોતિ ભિન્નસીલસ્સ, અપરિસુદ્ધસીલસ્સ વા સમ્મપ્પધાનાસમ્ભવતો સમાધાનસ્સ વિય વાયામસ્સ સીલં વિસેસપચ્ચયો. અયઞ્ચ અત્થો યદિપિ પુરિમસિદ્ધસીલવસેન યુત્તો, સહજાતવસેનાપિ પન લબ્ભતેવાતિ દસ્સેન્તો ‘‘સમ્પયુત્તસ્સાપી’’તિ આહ. સહજમેવ ચેત્થ અધિપ્પેતન્તિ આહ ‘‘સમ્પયુત્તસ્સેવ ચા’’તિઆદિ. સમ્મોસો પમાદો, તપ્પટિપક્ખો અસમ્મોસો અપ્પમાદો, સો ચિત્તસ્સ આરક્ખાતિ આહ ‘‘ચેતસો રક્ખિતતા’’તિ.

    Dukkhañāṇādīnanti dukkhasamudayañāṇānaṃ. Taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇattāti kāmāvacarādīsu yena yena kusalena saddhiṃ nekkhammasaṅkappādayo uppajjanti, tassa tassa kusalassa ārammaṇaṃ ārammaṇaṃ etesanti taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇā , tabbhāvato. Taṃtaṃviramitabbādiārammaṇattāti visaṃvādanavatthuādiārammaṇattā. Vītikkamitabbato eva hi viratīti. ‘‘Aṅgāna’’nti idaṃ ‘‘nekkhammasaṅkappādīna’’nti etthāpi yojetabbaṃ avayavena vinā samudāyābhāvato. Visesapaccayoti bhinnasīlassa, aparisuddhasīlassa vā sammappadhānāsambhavato samādhānassa viya vāyāmassa sīlaṃ visesapaccayo. Ayañca attho yadipi purimasiddhasīlavasena yutto, sahajātavasenāpi pana labbhatevāti dassento ‘‘sampayuttassāpī’’ti āha. Sahajameva cettha adhippetanti āha ‘‘sampayuttasseva cā’’tiādi. Sammoso pamādo, tappaṭipakkho asammoso appamādo, so cittassa ārakkhāti āha ‘‘cetaso rakkhitatā’’ti.

    સીલક્ખન્ધો ચાતિ -સદ્દેન સમાધિક્ખન્ધો ચ. ખન્તિપ્પધાનત્તા સીલસ્સ અદોસસાધનતા, નીવરણજેટ્ઠકસ્સ કામચ્છન્દસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકભાવતો સમાધિસ્સ અલોભસાધનતા દટ્ઠબ્બા. સાસનન્તિ પટિવેધસાસનં, ‘‘સાસનબ્રહ્મચરિય’’ન્તિ ચ વદન્તિ.

    Sīlakkhandho cāti ca-saddena samādhikkhandho ca. Khantippadhānattā sīlassa adosasādhanatā, nīvaraṇajeṭṭhakassa kāmacchandassa ujuvipaccanīkabhāvato samādhissa alobhasādhanatā daṭṭhabbā. Sāsananti paṭivedhasāsanaṃ, ‘‘sāsanabrahmacariya’’nti ca vadanti.

    મગ્ગસચ્ચનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Maggasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ૨૦૬-૨૧૪. ‘‘પરિઞ્ઞેય્યભાવરહિતે એકન્તપહાતબ્બે’’તિ કસ્મા વુત્તં, નનુ તણ્હાયપિ ચક્ખાદીનં વિય તણ્હાવત્થુતાવચનેન પરિઞ્ઞેય્યતા વુત્તા. યથાહ ‘‘રૂપતણ્હા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતી’’તિઆદિ (દી॰ નિ॰ ૨.૪૦૦; મ॰ નિ॰ ૧.૧૩૩; વિભ॰ ૨૦૩). તપ્પટિબદ્ધસંકિલેસપ્પહાનવસેન સમતિક્કમિતબ્બતા હિ પરિઞ્ઞેય્યતા. એકન્તપહાતબ્બતા ચ ન તણ્હાય એવ, અથ ખો અવસેસાનં સંકિલેસધમ્માનમ્પિ. તથા હિ તેસં સબ્બસો અચ્ચન્તપ્પહાયિકા દસ્સનભાવનાતિ? સચ્ચમેતં, તથાપિ યથા ‘‘દુક્ખં અરિયસચ્ચં પરિઞ્ઞેય્ય’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૯૯) તણ્હાવજ્જે ઉપાદાનક્ખન્ધપઞ્ચકે પરિઞ્ઞેય્યભાવો નિરુળ્હો, ન તથા તણ્હાય, તણ્હાય પન ‘‘યાયં તણ્હા પોનોભવિકા’’તિઆદિના (વિભ॰ ૨૦૩; દી॰ નિ॰ ૨.૪૦૦; મ॰ નિ॰ ૧.૯૧, ૪૬૦; સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૮૧; મહાવ॰ ૧૪; પટિ॰ મ॰ ૧.૩૪) સમુદયભાવો વિય સાતિસયં પહાતબ્બભાવો નિરુળ્હોતિ દસ્સેતું ‘‘પરિઞ્ઞેય્યભાવરહિતે એકન્તપ્પહાતબ્બે’’તિ વુત્તં. યસ્સ અસઙ્ગહિતો પદેસો અત્થિ, સો સપ્પદેસો, એકદેસોતિ અત્થો. તત્થાતિ અરિયસચ્ચસદ્દે. સમુદયોતિ સમુદયત્થો. ‘‘નિપ્પદેસતો સમુદયં દસ્સેતુ’’ન્તિ સમુદયસ્સેવેત્થ ગહણે કારણં દસ્સેતું ‘‘દુક્ખનિરોધા પના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દુક્ખનિરોધાતિ દુક્ખં, નિરોધો ચ. અરિયસચ્ચદેસનાયન્તિ અરિયસચ્ચદેસનાયમ્પિ સચ્ચદેસનાયં વિય. ધમ્મતોતિ દેસેતબ્બધમ્મતો નિપ્પદેસા એવ. ‘‘અવસેસા ચ કિલેસા’’તિઆદિના દેસનાભેદો એવ હિ તત્થ વિસેસો. તેનાહ ‘‘ન હિ તતો અઞ્ઞો’’તિઆદિ. અપુબ્બો નત્થીતિ ધમ્મતો અપુબ્બો નત્થીતિ અત્થો. તસ્સાતિ સમુદયસ્સ. સબ્બત્થ તીસુપિ વારેસૂતિ અટ્ઠઙ્ગિકપઞ્ચઙ્ગિકસબ્બસઙ્ગાહિકભેદેસુ મહાવારેસુ, તદન્તોગધેસુ ચ પઞ્ચસુ કોટ્ઠાસેસુ. અપુબ્બસ્સાતિ ‘‘અવસેસા ચ કિલેસા’’તિઆદિના તણ્હાય અપુબ્બસ્સ. અવસિટ્ઠકિલેસાદીનઞ્હિ સમુદયતાવચનં ઇધ અપુબ્બદસ્સનં. તસ્સ યદિપિ દુતિયતતિયવારેસુ વિસેસો નત્થિ, પઞ્ચસુ પન કોટ્ઠાસેસુ ઉપરૂપરિ અપુબ્બં દસ્સિતન્તિ કત્વા એવં વુત્તં. તઞ્હિ સમુદયવિસેસદસ્સનં, ઇતરં પન મગ્ગવિસેસદસ્સનં. તસ્સ ચ ધમ્મતો અપુબ્બાભાવો દસ્સિતોયેવ. યદિ એવં દુતિયાદિકોટ્ઠાસેસુ, પઠમકોટ્ઠાસેપિ વા કસ્મા તણ્હા ગહિતાતિ આહ ‘‘અપુબ્બસમુદયદસ્સનત્થાયપિ હી’’તિઆદિ. કેવલાયાતિ તદઞ્ઞકિલેસાદિનિરપેક્ખાય. દેસનાવસેન ન વુત્તોતિ ન ધમ્મવસેનાતિ અધિપ્પાયો. તસ્મા દુક્ખાદીનિ તત્થ અરિયસચ્ચદેસનાયં સપ્પદેસાનિ દસ્સિતાનિ હોન્તિ પરિયાયેનાતિ દટ્ઠબ્બં. અભિધમ્મદેસના પન નિપ્પરિયાયકથાતિ કત્વા અટ્ઠકથાયં ‘‘નિપ્પદેસતો સમુદયં દસ્સેતું’’ઇચ્ચેવ વુત્તં. પચ્ચયસઙ્ખાતન્તિ પચ્ચયાભિમતં પચ્ચયભૂતં, પચ્ચયકોટ્ઠાસં વા.

    206-214. ‘‘Pariññeyyabhāvarahite ekantapahātabbe’’ti kasmā vuttaṃ, nanu taṇhāyapi cakkhādīnaṃ viya taṇhāvatthutāvacanena pariññeyyatā vuttā. Yathāha ‘‘rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’tiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena samatikkamitabbatā hi pariññeyyatā. Ekantapahātabbatā ca na taṇhāya eva, atha kho avasesānaṃ saṃkilesadhammānampi. Tathā hi tesaṃ sabbaso accantappahāyikā dassanabhāvanāti? Saccametaṃ, tathāpi yathā ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’nti (saṃ. ni. 5.1099) taṇhāvajje upādānakkhandhapañcake pariññeyyabhāvo niruḷho, na tathā taṇhāya, taṇhāya pana ‘‘yāyaṃ taṇhā ponobhavikā’’tiādinā (vibha. 203; dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 460; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; paṭi. ma. 1.34) samudayabhāvo viya sātisayaṃ pahātabbabhāvo niruḷhoti dassetuṃ ‘‘pariññeyyabhāvarahite ekantappahātabbe’’ti vuttaṃ. Yassa asaṅgahito padeso atthi, so sappadeso, ekadesoti attho. Tatthāti ariyasaccasadde. Samudayoti samudayattho. ‘‘Nippadesato samudayaṃ dassetu’’nti samudayassevettha gahaṇe kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘dukkhanirodhā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkhanirodhāti dukkhaṃ, nirodho ca. Ariyasaccadesanāyanti ariyasaccadesanāyampi saccadesanāyaṃ viya. Dhammatoti desetabbadhammato nippadesā eva. ‘‘Avasesā ca kilesā’’tiādinā desanābhedo eva hi tattha viseso. Tenāha ‘‘na hi tato añño’’tiādi. Apubbo natthīti dhammato apubbo natthīti attho. Tassāti samudayassa. Sabbattha tīsupi vāresūti aṭṭhaṅgikapañcaṅgikasabbasaṅgāhikabhedesu mahāvāresu, tadantogadhesu ca pañcasu koṭṭhāsesu. Apubbassāti ‘‘avasesā ca kilesā’’tiādinā taṇhāya apubbassa. Avasiṭṭhakilesādīnañhi samudayatāvacanaṃ idha apubbadassanaṃ. Tassa yadipi dutiyatatiyavāresu viseso natthi, pañcasu pana koṭṭhāsesu uparūpari apubbaṃ dassitanti katvā evaṃ vuttaṃ. Tañhi samudayavisesadassanaṃ, itaraṃ pana maggavisesadassanaṃ. Tassa ca dhammato apubbābhāvo dassitoyeva. Yadi evaṃ dutiyādikoṭṭhāsesu, paṭhamakoṭṭhāsepi vā kasmā taṇhā gahitāti āha ‘‘apubbasamudayadassanatthāyapi hī’’tiādi. Kevalāyāti tadaññakilesādinirapekkhāya. Desanāvasena na vuttoti na dhammavasenāti adhippāyo. Tasmā dukkhādīni tattha ariyasaccadesanāyaṃ sappadesāni dassitāni honti pariyāyenāti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammadesanā pana nippariyāyakathāti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nippadesato samudayaṃ dassetuṃ’’icceva vuttaṃ. Paccayasaṅkhātanti paccayābhimataṃ paccayabhūtaṃ, paccayakoṭṭhāsaṃ vā.

    તેસન્તિ કુસલધમ્માનં. પચ્ચયાનં પહાનવસેનાતિ હેતુનિરોધેન ફલનિરોધં દસ્સેતિ, તપ્પટિબદ્ધકિલેસપ્પહાનેન વા કુસલાનં પહાનં વુત્તં. યથા ‘‘ધમ્માપિ વો, ભિક્ખવે, પહાતબ્બા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૦). ઇતિ પરિયાયતો કુસલાનં પહાનં વુત્તં, ન નિપ્પરિયાયતો તદભાવતોતિ આહ ‘‘ન હિ કુસલા પહાતબ્બા’’તિ. યથા ચ કુસલધમ્મેસુ, અબ્યાકતધમ્મેસુપિ એસેવ નયો. નિરોધન્તિ અસઙ્ખતધાતું. અપ્પવત્તિભાવોતિ યો નિરોધસ્સ નિબ્બાનસ્સ તણ્હાદિઅપ્પવત્તિહેતુભાવો, તં પહાનન્તિ વુત્તન્તિ અત્થો.

    Tesanti kusaladhammānaṃ. Paccayānaṃ pahānavasenāti hetunirodhena phalanirodhaṃ dasseti, tappaṭibaddhakilesappahānena vā kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. Yathā ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā’’ti (ma. ni. 1.240). Iti pariyāyato kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ, na nippariyāyato tadabhāvatoti āha ‘‘na hi kusalā pahātabbā’’ti. Yathā ca kusaladhammesu, abyākatadhammesupi eseva nayo. Nirodhanti asaṅkhatadhātuṃ. Appavattibhāvoti yo nirodhassa nibbānassa taṇhādiappavattihetubhāvo, taṃ pahānanti vuttanti attho.

    કાયકમ્માદિસુદ્ધિયાતિ પુબ્બભાગકાયકમ્મવચીકમ્મઆજીવસુદ્ધિયા દૂરતરૂપનિસ્સયતં અરિયમગ્ગસ્સ દસ્સેતીતિ સમ્બન્ધો. પઞ્ચઙ્ગિકં…પે॰… પવત્તતં દીપેતિ, ન પન અરિયમગ્ગસ્સ પઞ્ચઙ્ગિકત્તાતિ અધિપ્પાયો. ઞાપકનિદસ્સનન્તિ ઞાપકભાવનિદસ્સનં, એતેન ‘‘વચનતો’’તિ ઇદં હેતુઅત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. વચનતોતિ વા ઈદિસસ્સ વચનસ્સ સબ્ભાવતો. પટિપદાય એકદેસોપિ પટિપદા એવાતિ અત્થો. નિદ્દિટ્ઠો ધમ્મસઙ્ગાહકેહિ સઙ્ગાયનવસેન.

    Kāyakammādisuddhiyāti pubbabhāgakāyakammavacīkammaājīvasuddhiyā dūratarūpanissayataṃ ariyamaggassa dassetīti sambandho. Pañcaṅgikaṃ…pe… pavattataṃ dīpeti, na pana ariyamaggassa pañcaṅgikattāti adhippāyo. Ñāpakanidassananti ñāpakabhāvanidassanaṃ, etena ‘‘vacanato’’ti idaṃ hetuatthe nissakkavacananti dasseti. Vacanatoti vā īdisassa vacanassa sabbhāvato. Paṭipadāya ekadesopi paṭipadā evāti attho. Niddiṭṭho dhammasaṅgāhakehi saṅgāyanavasena.

    ઝાનેહિ દેસનાપવેસો ‘‘લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતી’’તિ (ધ॰ સ॰ ૨૭૭) ઝાનસીસેન દેસનાવ. તથા ભાવનાપવેસો. પાળિગમનન્તિ પાળિપવત્તિ પાઠદેસના. યથાવિજ્જમાનધમ્મવસેનાતિ તસ્મિં ચિત્તુપ્પાદે લબ્ભમાનવિતક્કાદિધમ્મવસેન.

    Jhānehi desanāpaveso ‘‘lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277) jhānasīsena desanāva. Tathā bhāvanāpaveso. Pāḷigamananti pāḷipavatti pāṭhadesanā. Yathāvijjamānadhammavasenāti tasmiṃ cittuppāde labbhamānavitakkādidhammavasena.

    અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૩. પઞ્હપુચ્છકવણ્ણના

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ૨૧૫. તસ્સાતિ સુત્તન્તભાજનીયસ્સ. એવં પનાતિ ‘‘અપિચેસા સમ્માદિટ્ઠિ નામ પુબ્બભાગે નાનાક્ખણા નાનારમ્મણા’’તિઆદિપ્પકારેન. એવઞ્ચ કત્વાતિ લોકુત્તરમગ્ગસ્સેવ મગ્ગસચ્ચભાવસ્સ અધિપ્પેતત્તા. તેનાતિ તેન કારણેન, અરિયમગ્ગસ્સેવ ઉદ્દિસિત્વા નિદ્દિટ્ઠત્તાતિ અત્થો.

    215. Tassāti suttantabhājanīyassa. Evaṃ panāti ‘‘apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā’’tiādippakārena. Evañca katvāti lokuttaramaggasseva maggasaccabhāvassa adhippetattā. Tenāti tena kāraṇena, ariyamaggasseva uddisitvā niddiṭṭhattāti attho.

    પઞ્હપુચ્છકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    સચ્ચવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Saccavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૪. સચ્ચવિભઙ્ગો • 4. Saccavibhaṅgo

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ૨. અભિધમ્મભાજનીયવણ્ણના • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
    ૩. પઞ્હાપુચ્છકવણ્ણના • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૪. સચ્ચવિભઙ્ગો • 4. Saccavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact