| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૫. સચ્ચયમકં
5. Saccayamakaṃ
૧. પણ્ણત્તિવારો
1. Paṇṇattivāro
નિદ્દેસવારવણ્ણના
Niddesavāravaṇṇanā
૧૦-૨૬. ‘‘દુક્ખં દુક્ખસચ્ચન્તિ? આમન્તા’’તિ એત્થ કિઞ્ચાપિ દુક્ખદુક્ખં સઙ્ખારદુક્ખં વિપરિણામદુક્ખન્તિ તીસુપિ દુક્ખસદ્દો પવત્તતિ, ‘‘જાતિપિ દુક્ખા’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૧૪; વિભ॰ ૧૯૦) જાતિઆદીસુ ચ, સો પન દુક્ખદુક્ખતો અઞ્ઞત્થ પવત્તમાનો અઞ્ઞનિરપેક્ખો નપ્પવત્તતિ. સુદ્ધઞ્ચેત્થ દુક્ખપદં અઞ્ઞનિરપેક્ખં ગહેત્વા પણ્ણત્તિસોધનં કરોતિ, તેન નિપ્પરિયાયતો દુક્ખસભાવત્તા એવ યં દુક્ખદુક્ખં, તસ્મિં દુક્ખદુક્ખે એસ દુક્ખસદ્દો, તઞ્ચ એકન્તેન દુક્ખસચ્ચમેવાતિ ‘‘આમન્તા’’તિ વુત્તં. સુદ્ધસચ્ચવારે સચ્ચવિભઙ્ગે વુત્તેસુ સમુદયેસુ કોચિ ફલધમ્મેસુ નત્થિ, ન ચ ફલધમ્મેસુ કોચિ નિરોધોતિ વુચ્ચમાનો અત્થિ, મગ્ગસદ્દો ચ ફલફલઙ્ગેસુ મગ્ગફલત્તા પવત્તતિ, ન મગ્ગકિચ્ચસબ્ભાવા. પરિનિટ્ઠિતનિય્યાનકિચ્ચાનિ હિ તાનિ. નિય્યાનવાચકો ચેત્થ મગ્ગસદ્દો, ન નિય્યાનફલવાચકો, તસ્મા સમુદયો સચ્ચં, નિરોધો સચ્ચં, મગ્ગો સચ્ચન્તિ એતેસુપિ ‘‘આમન્તા’’ઇચ્ચેવ વિસ્સજ્જનં કતં.
10-26. ‘‘Dukkhaṃdukkhasaccanti? Āmantā’’ti ettha kiñcāpi dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ vipariṇāmadukkhanti tīsupi dukkhasaddo pavattati, ‘‘jātipi dukkhā’’tiādinā (mahāva. 14; vibha. 190) jātiādīsu ca, so pana dukkhadukkhato aññattha pavattamāno aññanirapekkho nappavattati. Suddhañcettha dukkhapadaṃ aññanirapekkhaṃ gahetvā paṇṇattisodhanaṃ karoti, tena nippariyāyato dukkhasabhāvattā eva yaṃ dukkhadukkhaṃ, tasmiṃ dukkhadukkhe esa dukkhasaddo, tañca ekantena dukkhasaccamevāti ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ. Suddhasaccavāre saccavibhaṅge vuttesu samudayesu koci phaladhammesu natthi, na ca phaladhammesu koci nirodhoti vuccamāno atthi, maggasaddo ca phalaphalaṅgesu maggaphalattā pavattati, na maggakiccasabbhāvā. Pariniṭṭhitaniyyānakiccāni hi tāni. Niyyānavācako cettha maggasaddo, na niyyānaphalavācako, tasmā samudayo saccaṃ, nirodho saccaṃ, maggo saccanti etesupi ‘‘āmantā’’icceva vissajjanaṃ kataṃ.
અથ વા પદસોધનેન પદેસુ સોધિતેસુ સચ્ચવિસેસનભૂતા એવ દુક્ખાદિસદ્દા ઇધ ગહિતાતિ વિઞ્ઞાયન્તિ. તેસં પન એકન્તેન સચ્ચવિસેસનભાવં, સચ્ચાનઞ્ચ તબ્બિસેસનયોગવિસેસં દીપેતું સુદ્ધસચ્ચવારો વુત્તોતિ સચ્ચવિસેસનાનં દુક્ખાદીનં એકન્તસચ્ચત્તા ‘‘દુક્ખં સચ્ચં…પે॰… મગ્ગો સચ્ચન્તિ? આમન્તા’’તિ વુત્તન્તિ. યથા ચેત્થ, એવં ખન્ધયમકાદીસુપિ સુદ્ધખન્ધાદિવારેસુ ખન્ધાદિવિસેસનભૂતાનમેવ રૂપાદીનં ગહણં યુત્તં. અટ્ઠકથાયં (યમ॰ અટ્ઠ॰ ખન્ધયમક ૩૮) પન ‘‘યસ્મા પિયરૂપસાતરૂપસઙ્ખાતં વા રૂપં હોતુ ભૂતુપાદારૂપં વા, સબ્બં પઞ્ચસુ ખન્ધેસુ સઙ્ગહં ગચ્છતેવ, તસ્મા આમન્તાતિ પટિજાનાતી’’તિ વચનેન રૂપાદિચક્ખાદિદુક્ખાદિગ્ગહણેહિ સુદ્ધખન્ધાદિવારેસુપિ ખન્ધાદિવિસેસનતો અઞ્ઞેપિ ગહિતાતિ અયમત્થો દીપિતો હોતિ, તેન તદનુરૂપતાવસેન ઇતરો અત્થો વુત્તો.
Atha vā padasodhanena padesu sodhitesu saccavisesanabhūtā eva dukkhādisaddā idha gahitāti viññāyanti. Tesaṃ pana ekantena saccavisesanabhāvaṃ, saccānañca tabbisesanayogavisesaṃ dīpetuṃ suddhasaccavāro vuttoti saccavisesanānaṃ dukkhādīnaṃ ekantasaccattā ‘‘dukkhaṃ saccaṃ…pe… maggo saccanti? Āmantā’’ti vuttanti. Yathā cettha, evaṃ khandhayamakādīsupi suddhakhandhādivāresu khandhādivisesanabhūtānameva rūpādīnaṃ gahaṇaṃ yuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ (yama. aṭṭha. khandhayamaka 38) pana ‘‘yasmā piyarūpasātarūpasaṅkhātaṃ vā rūpaṃ hotu bhūtupādārūpaṃ vā, sabbaṃ pañcasu khandhesu saṅgahaṃ gacchateva, tasmā āmantāti paṭijānātī’’ti vacanena rūpādicakkhādidukkhādiggahaṇehi suddhakhandhādivāresupi khandhādivisesanato aññepi gahitāti ayamattho dīpito hoti, tena tadanurūpatāvasena itaro attho vutto.
નિદ્દેસવારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
૨. પવત્તિવારવણ્ણના
2. Pavattivāravaṇṇanā
૨૭-૧૬૪. અન્તમસો સુદ્ધાવાસાનમ્પીતિ ઇદં તેસં અરિયત્તા દુક્ખસચ્ચેન ઉપપજ્જને આસઙ્કા સિયાતિ કત્વા વુત્તં. તણ્હાવિપ્પયુત્તચિત્તસ્સાતિ ઇદં પઞ્ચવોકારવસેનેવ ગહેતબ્બન્તિ વુત્તં. યસ્સ દુક્ખસચ્ચં ઉપ્પજ્જતીતિ એતેન પન સન્નિટ્ઠાનેન સબ્બે ઉપપજ્જન્તા પવત્તિયં ચતુવોકારે મગ્ગફલતો અઞ્ઞચિત્તાનં ઉપ્પાદક્ખણસમઙ્ગિનો પઞ્ચવોકારે ચ સબ્બચિત્તાનં ઉપ્પાદક્ખણસમઙ્ગિનો સઙ્ગહિતાતિ તેસ્વેવ સન્નિટ્ઠાનેન નિચ્છિતેસુ કેચિ ‘‘પવત્તે તણ્હાવિપ્પયુત્તચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે’’તિ એતેન દુક્ખસમુદયેસુ એકકોટ્ઠાસપ્પવત્તિસમઙ્ગિનો દસ્સીયન્તિ સન્નિટ્ઠાનેન ગહિતસ્સેવ વિભાગદસ્સનતો, તેન ચતુવોકારાનમ્પિ ગહણં ઉપપન્નમેવ. ન હિ તેસુ મગ્ગફલુપ્પાદસમઙ્ગીસુ પસઙ્ગતા અત્થિ તંસમઙ્ગીનં તેસં સન્નિટ્ઠાનેન અગ્ગહિતત્તાતિ. ઇદં ઇધ ન ગહેતબ્બન્તિ ઇદં ચતુવોકારે ફલસમાપત્તિચિત્તં ઇધ સચ્ચાનં ઉપ્પાદવચને ન ગહેતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ.
27-164. Antamasosuddhāvāsānampīti idaṃ tesaṃ ariyattā dukkhasaccena upapajjane āsaṅkā siyāti katvā vuttaṃ. Taṇhāvippayuttacittassāti idaṃ pañcavokāravaseneva gahetabbanti vuttaṃ. Yassa dukkhasaccaṃ uppajjatīti etena pana sanniṭṭhānena sabbe upapajjantā pavattiyaṃ catuvokāre maggaphalato aññacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino pañcavokāre ca sabbacittānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgino saṅgahitāti tesveva sanniṭṭhānena nicchitesu keci ‘‘pavatte taṇhāvippayuttacittassa uppādakkhaṇe’’ti etena dukkhasamudayesu ekakoṭṭhāsappavattisamaṅgino dassīyanti sanniṭṭhānena gahitasseva vibhāgadassanato, tena catuvokārānampi gahaṇaṃ upapannameva. Na hi tesu maggaphaluppādasamaṅgīsu pasaṅgatā atthi taṃsamaṅgīnaṃ tesaṃ sanniṭṭhānena aggahitattāti. Idaṃ idha na gahetabbanti idaṃ catuvokāre phalasamāpatticittaṃ idha saccānaṃ uppādavacane na gahetabbanti vuttaṃ hoti.
એત્થ ચ સબ્બેસં ઉપપજ્જન્તાનન્તિ ઇદં કમ્મજપવત્તસ્સ પઠમુપ્પાદદસ્સનેન વુત્તં, અસઞ્ઞસત્તાપેત્થ સઙ્ગહિતા. પવત્તે તણ્હાવિપ્પયુત્તચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણેતિ ઇદં પન સમુદયસચ્ચુપ્પાદવોમિસ્સસ્સ દુક્ખસચ્ચુપ્પાદસ્સ તંરહિતસ્સ દસ્સનવસેન વુત્તં. તણ્હાય ઉપ્પાદક્ખણેતિ તંસહિતસ્સ સમુદયસચ્ચુપ્પાદવોમિસ્સસ્સ. તેસં પન અસઞ્ઞસત્તાનં પવત્તિયં દુક્ખસચ્ચસ્સ ઉપ્પાદો સબ્બત્થ ન ગહિતો, તથા નિરોધો ચાતિ. મગ્ગસચ્ચયમકેપિ એસેવ નયો. તેસં તસ્મિં ઉપપત્તિક્ખણે ચ તણ્હાવિપ્પયુત્તચિત્તુપ્પત્તિક્ખણે ચાતિ એવમેત્થ ખણવસેન ઓકાસો વેદિતબ્બોતિ વુત્તં, એવઞ્ચ સતિ ‘‘યસ્સ યત્થ દુક્ખસચ્ચં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ તત્થ સમુદયસચ્ચં ઉપ્પજ્જિસ્સતી’’તિ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૭૧) એતસ્સ વિસ્સજ્જને પચ્છિમકોટ્ઠાસે ‘‘ઇતરેસં ચતુવોકારં પઞ્ચવોકારં ઉપપજ્જન્તાનં, પવત્તે ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે તેસં તત્થ દુક્ખસચ્ચઞ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સમુદયસચ્ચઞ્ચ ઉપ્પજ્જિસ્સતી’’તિ ઇદં ન યુજ્જેય્ય. ન હિ ઉપપત્તિક્ખણે ચિત્તુપ્પત્તિક્ખણે ચ સમુદયસચ્ચં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ. તસ્મા ઉપપત્તિક્ખણતણ્હાવિપ્પયુત્તચિત્તુપ્પત્તિક્ખણસમઙ્ગીનં પુગ્ગલાનં યસ્મિં કામાવચરાદિઓકાસે સા ઉપપત્તિ ચિત્તુપ્પત્તિ ચ પવત્તમાના, તત્થ તેસન્તિ ઓકાસવસેનેવેત્થ તત્થ-સદ્દસ્સ અત્થો યુજ્જતિ. પુગ્ગલોકાસવારો હેસ. તત્થ પુગ્ગલવિસેસદસ્સનત્થં ‘‘સબ્બેસં ઉપપજ્જન્તાન’’ન્તિઆદિ વુત્તં, ઓકાસો પન યત્થ તે, સો એવાતિ.
Ettha ca sabbesaṃ upapajjantānanti idaṃ kammajapavattassa paṭhamuppādadassanena vuttaṃ, asaññasattāpettha saṅgahitā. Pavatte taṇhāvippayuttacittassa uppādakkhaṇeti idaṃ pana samudayasaccuppādavomissassa dukkhasaccuppādassa taṃrahitassa dassanavasena vuttaṃ. Taṇhāya uppādakkhaṇeti taṃsahitassa samudayasaccuppādavomissassa. Tesaṃ pana asaññasattānaṃ pavattiyaṃ dukkhasaccassa uppādo sabbattha na gahito, tathā nirodho cāti. Maggasaccayamakepi eseva nayo. Tesaṃ tasmiṃ upapattikkhaṇe ca taṇhāvippayuttacittuppattikkhaṇe cāti evamettha khaṇavasena okāso veditabboti vuttaṃ, evañca sati ‘‘yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjati, tassa tattha samudayasaccaṃ uppajjissatī’’ti (yama. 1.saccayamaka.71) etassa vissajjane pacchimakoṭṭhāse ‘‘itaresaṃ catuvokāraṃ pañcavokāraṃ upapajjantānaṃ, pavatte cittassa uppādakkhaṇe tesaṃ tattha dukkhasaccañca uppajjati samudayasaccañca uppajjissatī’’ti idaṃ na yujjeyya. Na hi upapattikkhaṇe cittuppattikkhaṇe ca samudayasaccaṃ uppajjissatīti. Tasmā upapattikkhaṇataṇhāvippayuttacittuppattikkhaṇasamaṅgīnaṃ puggalānaṃ yasmiṃ kāmāvacarādiokāse sā upapatti cittuppatti ca pavattamānā, tattha tesanti okāsavasenevettha tattha-saddassa attho yujjati. Puggalokāsavāro hesa. Tattha puggalavisesadassanatthaṃ ‘‘sabbesaṃ upapajjantāna’’ntiādi vuttaṃ, okāso pana yattha te, so evāti.
‘‘સબ્બેસં ચવન્તાનં પવત્તે ચિત્તસ્સ ભઙ્ગક્ખણે આરુપ્પે મગ્ગસ્સ ચ ફલસ્સ ચ ઉપ્પાદક્ખણે તેસં સમુદયસચ્ચઞ્ચ નુપ્પજ્જતિ દુક્ખસચ્ચઞ્ચ નુપ્પજ્જતી’’તિ એત્થ પન ‘‘પવત્તે ચિત્તસ્સ ભઙ્ગક્ખણે દુક્ખસચ્ચં નુપ્પજ્જતી’’તિ ચિત્તપટિબદ્ધવુત્તિત્તા ચિત્તજરૂપમેવ ઇધાધિપ્પેતં, ન કમ્મજાદિરૂપં ચિત્તં અનપેક્ખિત્વાવ ઉપ્પજ્જનતોતિ કેચિ વદન્તિ. ‘‘યસ્સ વા પન સમુદયસચ્ચં નુપ્પજ્જતી’’તિ એતેન પન સન્નિટ્ઠાનેન ગહિતો પુગ્ગલો ન ચિત્તં અપેક્ખિત્વાવ ગહિતો, અથ ખો યો કોચિ એવંપકારો, તસ્મા ‘‘તસ્સ દુક્ખસચ્ચં નુપ્પજ્જતી’’તિ એતેન ચ ન ચિત્તાપેક્ખમેવ દુક્ખસચ્ચં વુત્તં, અથ ખો યં કિઞ્ચીતિ ચિત્તસ્સ ભઙ્ગક્ખણે યં કિઞ્ચિ દુક્ખસચ્ચં નુપ્પજ્જતીતિ અયમત્થો વિઞ્ઞાયતીતિ. ન હિ યમકે વિભજિતબ્બે અવિભત્તા નામ પુચ્છા અત્થીતિ.
‘‘Sabbesaṃ cavantānaṃ pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe āruppe maggassa ca phalassa ca uppādakkhaṇe tesaṃ samudayasaccañca nuppajjati dukkhasaccañca nuppajjatī’’ti ettha pana ‘‘pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇe dukkhasaccaṃ nuppajjatī’’ti cittapaṭibaddhavuttittā cittajarūpameva idhādhippetaṃ, na kammajādirūpaṃ cittaṃ anapekkhitvāva uppajjanatoti keci vadanti. ‘‘Yassa vāpana samudayasaccaṃ nuppajjatī’’ti etena pana sanniṭṭhānena gahito puggalo na cittaṃ apekkhitvāva gahito, atha kho yo koci evaṃpakāro, tasmā ‘‘tassa dukkhasaccaṃ nuppajjatī’’ti etena ca na cittāpekkhameva dukkhasaccaṃ vuttaṃ, atha kho yaṃ kiñcīti cittassa bhaṅgakkhaṇe yaṃ kiñci dukkhasaccaṃ nuppajjatīti ayamattho viññāyatīti. Na hi yamake vibhajitabbe avibhattā nāma pucchā atthīti.
‘‘સુદ્ધાવાસાનં દુતિયે ચિત્તેવત્તમાને’’તિ ઇદં સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન યસ્સ યત્થ દુક્ખસચ્ચં ઉપ્પજ્જિત્થ, નો ચ સમુદયસચ્ચં, તંદસ્સનવસેન વુત્તં. તસ્મિં પન દસ્સિતે તેન સમાનગતિકત્તા દુતિયાકુસલચિત્તતો પુરિમસબ્બચિત્તસમઙ્ગિનો તેનેવ દસ્સિતા હોન્તિ. તેસમ્પિ હિ તત્થ દુક્ખસચ્ચં ઉપ્પજ્જિત્થ નો ચ તેસં તત્થ સમુદયસચ્ચં ઉપ્પજ્જિત્થાતિ. એવઞ્ચ કત્વા ‘‘ઇતરેસં ચતુવોકારપઞ્ચવોકારાન’’ન્તિ એત્થ યથાવુત્તા સુદ્ધાવાસા અગ્ગહિતા હોન્તિ. યથા ‘‘યસ્સ યત્થ દુક્ખસચ્ચં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ તત્થ સમુદયસચ્ચં ઉપ્પજ્જિત્થા’’તિ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૬૧) એતસ્સ વિસ્સજ્જને ‘‘સુદ્ધાવાસાનં ઉપપત્તિચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે’’તિ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૬૧) એતેનેવ ઉપપત્તિચિત્તુપ્પાદક્ખણસમઙ્ગિસમાનગતિકા દુતિયાકુસલતો પુરિમસબ્બચિત્તુપ્પાદક્ખણસમઙ્ગિનો દસ્સિતા હોન્તીતિ ન તે ‘‘ઇતરેસ’’ન્તિ એતેન ગય્હન્તિ, એવમિધાપિ દટ્ઠબ્બન્તિ. ‘‘ઇતરેસ’’ન્તિ વચનં પઞ્ચવોકારાનં વિસેસનત્થં, ન ચતુવોકારાનં. ન હિ તે પુબ્બે વુત્તા વજ્જેતબ્બા સન્તિ પઞ્ચવોકારા વિય યથાવુત્તા સુદ્ધાવાસાતિ. ‘‘અભિસમેતાવીનં તેસં તત્થ દુક્ખસચ્ચઞ્ચ ઉપ્પજ્જિત્થ મગ્ગસચ્ચઞ્ચ ઉપ્પજ્જિત્થા’’તિ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૪૧) એતેન સન્નિટ્ઠાનેન પુગ્ગલોકાસા અઞ્ઞમઞ્ઞપરિચ્છિન્ના ગહિતાતિ યસ્મિં ઓકાસે અભિસમેતાવિનો, તે એવં ‘‘અભિસમેતાવીન’’ન્તિ એતેન ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બા . તેન યે કામાવચરે રૂપાવચરે અરૂપાવચરે વા અભિસમેતાવિનો રૂપાવચરં અરૂપાવચરં વા ઉપપન્ના, યાવ તત્થાભિસમયો ઉપ્પન્નો ભવિસ્સતિ, તાવ તે એત્થ ન ગય્હન્તિ, તે પન પુરિમકોટ્ઠાસે ‘‘સુદ્ધાવાસાનં દુતિયે ચિત્તે વત્તમાને’’તિ એવં દસ્સિતેહિ સુદ્ધાવાસે અનુપ્પન્નાભિસમયેહિ સમાનગતિકાતિ વિસું ન દસ્સિતા. ‘‘અનભિસમેતાવીન’’ન્તિ ગહિતા યે સબ્બત્થ તત્થ ચ અનભિસમેતાવિનો, તેસુ સુદ્ધાવાસાનં ગહણકાલવિસેસનત્થં ‘‘સુદ્ધાવાસાનં દુતિયે ચિત્તે વત્તમાને’’તિ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૪૨) વુત્તન્તિ.
‘‘Suddhāvāsānaṃ dutiye cittevattamāne’’ti idaṃ sabbantimena paricchedena yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjittha, no ca samudayasaccaṃ, taṃdassanavasena vuttaṃ. Tasmiṃ pana dassite tena samānagatikattā dutiyākusalacittato purimasabbacittasamaṅgino teneva dassitā honti. Tesampi hi tattha dukkhasaccaṃ uppajjittha no ca tesaṃ tattha samudayasaccaṃ uppajjitthāti. Evañca katvā ‘‘itaresaṃ catuvokārapañcavokārāna’’nti ettha yathāvuttā suddhāvāsā aggahitā honti. Yathā ‘‘yassa yattha dukkhasaccaṃ uppajjati, tassa tattha samudayasaccaṃ uppajjitthā’’ti (yama. 1.saccayamaka.61) etassa vissajjane ‘‘suddhāvāsānaṃ upapatticittassa uppādakkhaṇe’’ti (yama. 1.saccayamaka.61) eteneva upapatticittuppādakkhaṇasamaṅgisamānagatikā dutiyākusalato purimasabbacittuppādakkhaṇasamaṅgino dassitā hontīti na te ‘‘itaresa’’nti etena gayhanti, evamidhāpi daṭṭhabbanti. ‘‘Itaresa’’nti vacanaṃ pañcavokārānaṃ visesanatthaṃ, na catuvokārānaṃ. Na hi te pubbe vuttā vajjetabbā santi pañcavokārā viya yathāvuttā suddhāvāsāti. ‘‘Abhisametāvīnaṃ tesaṃ tattha dukkhasaccañca uppajjittha maggasaccañca uppajjitthā’’ti (yama. 1.saccayamaka.41) etena sanniṭṭhānena puggalokāsā aññamaññaparicchinnā gahitāti yasmiṃ okāse abhisametāvino, te evaṃ ‘‘abhisametāvīna’’nti etena gahitāti daṭṭhabbā . Tena ye kāmāvacare rūpāvacare arūpāvacare vā abhisametāvino rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ vā upapannā, yāva tatthābhisamayo uppanno bhavissati, tāva te ettha na gayhanti, te pana purimakoṭṭhāse ‘‘suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāne’’ti evaṃ dassitehi suddhāvāse anuppannābhisamayehi samānagatikāti visuṃ na dassitā. ‘‘Anabhisametāvīna’’nti gahitā ye sabbattha tattha ca anabhisametāvino, tesu suddhāvāsānaṃ gahaṇakālavisesanatthaṃ ‘‘suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāne’’ti (yama. 1.saccayamaka.42) vuttanti.
યસ્સ ચિત્તસ્સ અનન્તરા અગ્ગમગ્ગં પટિલભિસ્સન્તીતિ એતેન વોદાનચિત્તસમઙ્ગિના સમાનગતિકા તતો પુરિમતરચિત્તસમઙ્ગિનોપિ યાવ સબ્બન્તિમતણ્હાસમ્પયુત્તચિત્તસમઙ્ગી, તાવ દસ્સિતાતિ વેદિતબ્બા. એસ નયો અઞ્ઞેસુ એવરૂપેસૂતિ.
Yassa cittassa anantarā aggamaggaṃ paṭilabhissantīti etena vodānacittasamaṅginā samānagatikā tato purimataracittasamaṅginopi yāva sabbantimataṇhāsampayuttacittasamaṅgī, tāva dassitāti veditabbā. Esa nayo aññesu evarūpesūti.
પવત્તે ચિત્તસ્સ ભઙ્ગક્ખણેતિ આગતટ્ઠાને પટિસન્ધિચિત્તસ્સપિ ભઙ્ગક્ખણગ્ગહણં દટ્ઠબ્બં, તથા ‘‘પવત્તે ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે’’તિ આગતટ્ઠાને ચ ચુતિચિત્તસ્સપિ ઉપ્પાદક્ખણસ્સાતિ. ‘‘યસ્સ દુક્ખસચ્ચં ન નિરુજ્ઝતિ, તસ્સ સમુદયસચ્ચં ન નિરુજ્ઝિસ્સતી’’તિ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૧૧૬) એતસ્સ વિસ્સજ્જને દ્વીસુપિ કોટ્ઠાસેસુ ‘‘અરૂપે મગ્ગસ્સ ચ ફલસ્સ ચ ભઙ્ગક્ખણે’’ઇચ્ચેવ (યમ॰ ૧.સચ્ચયમક.૧૧૬) વુત્તં, ન વિસેસિતં. કસ્મા? એકસ્સપિ મગ્ગસ્સ ચ ફલસ્સ ચ ભઙ્ગક્ખણસમઙ્ગિનો ઉભયકોટ્ઠાસભજનતો. યસ્સ દુક્ખસચ્ચં ન નિરુજ્ઝતીતિ એતેન સન્નિટ્ઠાનેન ગહિતેસુ હિ અરુપે મગ્ગફલભઙ્ગક્ખણસમઙ્ગીસુ કેસઞ્ચિ તિણ્ણં ફલાનં દ્વિન્નઞ્ચ મગ્ગાનં ભઙ્ગક્ખણસમઙ્ગીનં નિરન્તરં અનુપ્પાદેત્વા અન્તરન્તરા વિપસ્સનાનિકન્તિં ભવનિકન્તિં ઉપ્પાદેત્વા યે ઉપરિમગ્ગે ઉપ્પાદેસ્સન્તિ, તેસં સમુદયસચ્ચં નિરુજ્ઝિસ્સતીતિ તેસંયેવ પન કેસઞ્ચિ અન્તરા તણ્હં અનુપ્પાદેત્વા ઉપરિમગ્ગઉપ્પાદેન્તાનં મગ્ગફલભઙ્ગક્ખણસમઙ્ગીનં સમુદયસચ્ચં ન નિરુજ્ઝિસ્સતીતિ. સામઞ્ઞવચનેનપિ ચ પુરિમકોટ્ઠાસે વુચ્ચમાનેન પચ્છિમકોટ્ઠાસે વક્ખમાને વજ્જેત્વાવ ગહણં હોતીતિ દસ્સિતોયં નયોતિ.
Pavatte cittassa bhaṅgakkhaṇeti āgataṭṭhāne paṭisandhicittassapi bhaṅgakkhaṇaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tathā ‘‘pavatte cittassa uppādakkhaṇe’’ti āgataṭṭhāne ca cuticittassapi uppādakkhaṇassāti. ‘‘Yassa dukkhasaccaṃ na nirujjhati, tassa samudayasaccaṃ na nirujjhissatī’’ti (yama. 1.saccayamaka.116) etassa vissajjane dvīsupi koṭṭhāsesu ‘‘arūpe maggassa ca phalassa ca bhaṅgakkhaṇe’’icceva (yama. 1.saccayamaka.116) vuttaṃ, na visesitaṃ. Kasmā? Ekassapi maggassa ca phalassa ca bhaṅgakkhaṇasamaṅgino ubhayakoṭṭhāsabhajanato. Yassa dukkhasaccaṃ na nirujjhatīti etena sanniṭṭhānena gahitesu hi arupe maggaphalabhaṅgakkhaṇasamaṅgīsu kesañci tiṇṇaṃ phalānaṃ dvinnañca maggānaṃ bhaṅgakkhaṇasamaṅgīnaṃ nirantaraṃ anuppādetvā antarantarā vipassanānikantiṃ bhavanikantiṃ uppādetvā ye uparimagge uppādessanti, tesaṃ samudayasaccaṃ nirujjhissatīti tesaṃyeva pana kesañci antarā taṇhaṃ anuppādetvā uparimaggauppādentānaṃ maggaphalabhaṅgakkhaṇasamaṅgīnaṃ samudayasaccaṃ na nirujjhissatīti. Sāmaññavacanenapi ca purimakoṭṭhāse vuccamānena pacchimakoṭṭhāse vakkhamāne vajjetvāva gahaṇaṃ hotīti dassitoyaṃ nayoti.
પવત્તિવારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
૩. પરિઞ્ઞાવારવણ્ણના
3. Pariññāvāravaṇṇanā
૧૬૫-૧૭૦. પરિઞ્ઞાવારે …પે॰… તિસ્સોપેત્થ પરિઞ્ઞા લબ્ભન્તીતિ એત્થેવ વિસેસનં ખન્ધયમકાદીસુ સબ્બખન્ધાદીનં વિય સબ્બસચ્ચાનં અપરિઞ્ઞેય્યતાદસ્સનત્થં સચ્છિકરણભાવનાવસેન ઇમસ્સ વારસ્સ અપ્પવત્તિદસ્સનત્થઞ્ચ. દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞત્થં સમુદયસ્સ ચ પહાનત્થં ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતીતિ પરિઞ્ઞાપહાનં સચ્ચેસુ દસ્સેતું દુક્ખે તીરણપરિઞ્ઞા વુત્તા, ન પહાનપરિઞ્ઞા. સમુદયે ચ પહાનપરિઞ્ઞા, ન તીરણપરિઞ્ઞા. ઞાતપરિઞ્ઞા પન સાધારણાતિ ઉભયત્થ વુત્તા. મગ્ગઞાણઞ્હિ દુક્ખસમુદયાનિ વિભાવેતીતિ ઞાતપરિઞ્ઞા ચ હોતિ , દુક્ખતીરણકિચ્ચાનં નિપ્ફાદનતો તીરણપરિઞ્ઞા ચ, સમુદયસ્સ અપ્પવત્તિકરણતોવ પહાનપરિઞ્ઞા ચાતિ તિસ્સોપિ પરિઞ્ઞા મગ્ગક્ખણે એવ યોજેતબ્બાતિ.
165-170. Pariññāvāre…pe… tissopettha pariññā labbhantīti ettheva visesanaṃ khandhayamakādīsu sabbakhandhādīnaṃ viya sabbasaccānaṃ apariññeyyatādassanatthaṃ sacchikaraṇabhāvanāvasena imassa vārassa appavattidassanatthañca. Dukkhassa pariññatthaṃ samudayassa ca pahānatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatīti pariññāpahānaṃ saccesu dassetuṃ dukkhe tīraṇapariññā vuttā, na pahānapariññā. Samudaye ca pahānapariññā, na tīraṇapariññā. Ñātapariññā pana sādhāraṇāti ubhayattha vuttā. Maggañāṇañhi dukkhasamudayāni vibhāvetīti ñātapariññā ca hoti , dukkhatīraṇakiccānaṃ nipphādanato tīraṇapariññā ca, samudayassa appavattikaraṇatova pahānapariññā cāti tissopi pariññā maggakkhaṇe eva yojetabbāti.
પરિઞ્ઞાવારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.
સચ્ચયમકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saccayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / યમકપાળિ • Yamakapāḷi / ૫. સચ્ચયમકં • 5. Saccayamakaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ૫. સચ્ચયમકં • 5. Saccayamakaṃ
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૫. સચ્ચયમકં • 5. Saccayamakaṃ
