Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૬] ૬. સકુણજાતકવણ્ણના
[36] 6. Sakuṇajātakavaṇṇanā
યં નિસ્સિતાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો દડ્ઢપણ્ણસાલં ભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. એકો કિર ભિક્ખુ સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા જેતવનતો નિક્ખમ્મ કોસલેસુ એકં પચ્ચન્તગામં નિસ્સાય એકસ્મિં અરઞ્ઞસેનાસને વસતિ. અથસ્સ પઠમમાસેયેવ પણ્ણસાલા ડય્હિત્થ. સો ‘‘પણ્ણસાલા મે દડ્ઢા, દુક્ખં વસામી’’તિ મનુસ્સાનં આચિક્ખિ. મનુસ્સા ‘‘ઇદાનિ નો ખેત્તં પરિસુક્ખં, કેદારે પાયેત્વા કરિસ્સામ’’, તસ્મિં પાયિતે ‘‘બીજં વપિત્વા’’, બીજે વુત્તે ‘‘વતિં કત્વા’’, વતિયા કતાય ‘‘નિદ્દાયિત્વા, લાયિત્વા, મદ્દિત્વા’’તિ એવં તં તં કમ્મં અપદિસન્તાયેવ તેમાસં વીતિનામેસું. સો ભિક્ખુ તેમાસં અજ્ઝોકાસે દુક્ખં વસન્તો કમ્મટ્ઠાનં વડ્ઢેત્વા વિસેસં નિબ્બત્તેતું નાસક્ખિ. પવારેત્વા પન સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિ. સત્થા તેન સદ્ધિં પટિસન્થારં કત્વા ‘‘કિં ભિક્ખુ સુખેન વસ્સંવુત્થોસિ, કમ્મટ્ઠાનં તે મત્થકં પત્ત’’ન્તિ પુચ્છિ. સો તં પવત્તિં આચિક્ખિત્વા ‘‘સેનાસનસપ્પાયસ્સ મે અભાવેન કમ્મટ્ઠાનં મત્થકં ન પત્ત’’ન્તિ આહ. સત્થા ‘‘પુબ્બે ભિક્ખુ તિરચ્છાનગતાપિ અત્તનો સપ્પાયાસપ્પાયં જાનિંસુ, ત્વં કસ્મા ન અઞ્ઞાસી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Yaṃ nissitāti idaṃ satthā jetavane viharanto daḍḍhapaṇṇasālaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Eko kira bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā jetavanato nikkhamma kosalesu ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya ekasmiṃ araññasenāsane vasati. Athassa paṭhamamāseyeva paṇṇasālā ḍayhittha. So ‘‘paṇṇasālā me daḍḍhā, dukkhaṃ vasāmī’’ti manussānaṃ ācikkhi. Manussā ‘‘idāni no khettaṃ parisukkhaṃ, kedāre pāyetvā karissāma’’, tasmiṃ pāyite ‘‘bījaṃ vapitvā’’, bīje vutte ‘‘vatiṃ katvā’’, vatiyā katāya ‘‘niddāyitvā, lāyitvā, madditvā’’ti evaṃ taṃ taṃ kammaṃ apadisantāyeva temāsaṃ vītināmesuṃ. So bhikkhu temāsaṃ ajjhokāse dukkhaṃ vasanto kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Pavāretvā pana satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ bhikkhu sukhena vassaṃvutthosi, kammaṭṭhānaṃ te matthakaṃ patta’’nti pucchi. So taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘senāsanasappāyassa me abhāvena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ na patta’’nti āha. Satthā ‘‘pubbe bhikkhu tiracchānagatāpi attano sappāyāsappāyaṃ jāniṃsu, tvaṃ kasmā na aññāsī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સકુણયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા સકુણસઙ્ઘપરિવુતો અરઞ્ઞાયતને સાખાવિટપસમ્પન્નં મહારુક્ખં નિસ્સાય વસતિ. અથેકદિવસં તસ્સ રુક્ખસ્સ સાખાસુ અઞ્ઞમઞ્ઞં ઘંસન્તીસુ ચુણ્ણં પતતિ, ધૂમો ઉટ્ઠાતિ. તં દિસ્વા બોધિસત્તો ચિન્તેસિ ‘‘ઇમા દ્વે સાખા એવં ઘંસમાના અગ્ગિં વિસ્સજ્જેસ્સન્તિ, સો પતિત્વા પુરાણપણ્ણાનિ ગણ્હિસ્સતિ, તતો પટ્ઠાય ઇમમ્પિ રુક્ખં ઝાપેસ્સતિ, ન સક્કા ઇધ અમ્હેહિ વસિતું, ઇતો પલાયિત્વા અઞ્ઞત્થ ગન્તું વટ્ટતી’’તિ. સો સકુણસઙ્ઘસ્સ ઇમં ગાથમાહ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā sakuṇasaṅghaparivuto araññāyatane sākhāviṭapasampannaṃ mahārukkhaṃ nissāya vasati. Athekadivasaṃ tassa rukkhassa sākhāsu aññamaññaṃ ghaṃsantīsu cuṇṇaṃ patati, dhūmo uṭṭhāti. Taṃ disvā bodhisatto cintesi ‘‘imā dve sākhā evaṃ ghaṃsamānā aggiṃ vissajjessanti, so patitvā purāṇapaṇṇāni gaṇhissati, tato paṭṭhāya imampi rukkhaṃ jhāpessati, na sakkā idha amhehi vasituṃ, ito palāyitvā aññattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti. So sakuṇasaṅghassa imaṃ gāthamāha –
૩૬.
36.
‘‘યં નિસ્સિતા જગતિરુહં વિહઙ્ગમા, સ્વાયં અગ્ગિં પમુઞ્ચતિ;
‘‘Yaṃ nissitā jagatiruhaṃ vihaṅgamā, svāyaṃ aggiṃ pamuñcati;
દિસા ભજથ વક્કઙ્ગા, જાતં સરણતો ભય’’ન્તિ.
Disā bhajatha vakkaṅgā, jātaṃ saraṇato bhaya’’nti.
તત્થ જગતિરુહન્તિ જગતિ વુચ્ચતિ પથવી, તત્થ જાતત્તા રુક્ખો ‘‘જગતિરુહો’’તિ વુચ્ચતિ. વિહઙ્ગમાતિ વિહં વુચ્ચતિ આકાસં, તત્થ ગમનતો પક્ખી ‘‘વિહઙ્ગમા’’તિ વુચ્ચન્તિ. દિસા ભજથાતિ ઇમં રુક્ખં મુઞ્ચિત્વા ઇતો પલાયન્તા ચતસ્સો દિસા ભજથ. વક્કઙ્ગાતિ સકુણે આલપતિ. તે હિ ઉત્તમઙ્ગં ગલં કદાચિ કદાચિ વઙ્કં કરોન્તિ, તસ્મા ‘‘વક્કઙ્ગા’’તિ વુચ્ચન્તિ. વઙ્કા વા તેસં ઉભોસુ પસ્સેસુ પક્ખા જાતાતિ વક્કઙ્ગા. જાતં સરણતો ભયન્તિ અમ્હાકં અવસ્સયરુક્ખતોયેવ ભયં નિબ્બત્તં, એથ અઞ્ઞત્થ ગચ્છામાતિ.
Tattha jagatiruhanti jagati vuccati pathavī, tattha jātattā rukkho ‘‘jagatiruho’’ti vuccati. Vihaṅgamāti vihaṃ vuccati ākāsaṃ, tattha gamanato pakkhī ‘‘vihaṅgamā’’ti vuccanti. Disā bhajathāti imaṃ rukkhaṃ muñcitvā ito palāyantā catasso disā bhajatha. Vakkaṅgāti sakuṇe ālapati. Te hi uttamaṅgaṃ galaṃ kadāci kadāci vaṅkaṃ karonti, tasmā ‘‘vakkaṅgā’’ti vuccanti. Vaṅkā vā tesaṃ ubhosu passesu pakkhā jātāti vakkaṅgā. Jātaṃ saraṇato bhayanti amhākaṃ avassayarukkhatoyeva bhayaṃ nibbattaṃ, etha aññattha gacchāmāti.
બોધિસત્તસ્સ વચનકરા પણ્ડિતસકુણા તેન સદ્ધિં એકપ્પહારેનેવ ઉપ્પતિત્વા અઞ્ઞત્થ ગતા. યે પન અપણ્ડિતા, તે ‘‘એવમેવ એસ બિન્દુમત્તે ઉદકે કુમ્ભીલે પસ્સતી’’તિ તસ્સ વચનં અગ્ગહેત્વા તત્થેવ વસિંસુ. તતો ન ચિરસ્સેવ બોધિસત્તેન ચિન્તિતાકારેનેવ અગ્ગિ નિબ્બત્તિત્વા તં રુક્ખં અગ્ગહેસિ. ધૂમેસુ ચ જાલાસુ ચ ઉટ્ઠિતાસુ ધૂમન્ધા સકુણા અઞ્ઞત્થ ગન્તું નાસક્ખિંસુ, અગ્ગિમ્હિ પતિત્વા પતિત્વા વિનાસં પાપુણિંસુ.
Bodhisattassa vacanakarā paṇḍitasakuṇā tena saddhiṃ ekappahāreneva uppatitvā aññattha gatā. Ye pana apaṇḍitā, te ‘‘evameva esa bindumatte udake kumbhīle passatī’’ti tassa vacanaṃ aggahetvā tattheva vasiṃsu. Tato na cirasseva bodhisattena cintitākāreneva aggi nibbattitvā taṃ rukkhaṃ aggahesi. Dhūmesu ca jālāsu ca uṭṭhitāsu dhūmandhā sakuṇā aññattha gantuṃ nāsakkhiṃsu, aggimhi patitvā patitvā vināsaṃ pāpuṇiṃsu.
સત્થા ‘‘એવં ભિક્ખુ પુબ્બે તિરચ્છાનગતાપિ રુક્ખગ્ગે વસન્તા અત્તનો સપ્પાયાસપ્પાયં જાનન્તિ, ત્વં કસ્મા ન અઞ્ઞાસી’’તિ ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેસિ. સચ્ચપરિયોસાને સો ભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠિતો. સત્થાપિ અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા બોધિસત્તસ્સ વચનકરા સકુણા બુદ્ધપરિસા અહેસું, પણ્ડિતસકુણો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā ‘‘evaṃ bhikkhu pubbe tiracchānagatāpi rukkhagge vasantā attano sappāyāsappāyaṃ jānanti, tvaṃ kasmā na aññāsī’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi. Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhito. Satthāpi anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bodhisattassa vacanakarā sakuṇā buddhaparisā ahesuṃ, paṇḍitasakuṇo pana ahameva ahosi’’nti.
સકુણજાતકવણ્ણના છટ્ઠા.
Sakuṇajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૬. સકુણજાતકં • 36. Sakuṇajātakaṃ