Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૫. સામઞ્ઞકાનિત્થેરગાથાવણ્ણના
5. Sāmaññakānittheragāthāvaṇṇanā
સુખં સુખત્થોતિ આયસ્મતો સામઞ્ઞકાનિત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો હુત્વા તત્થ તત્થ ભવે કુસલં ઉપચિનન્તો ઇતો એકનવુતે કપ્પે વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે મનુસ્સયોનિયં નિબ્બત્તો વિપસ્સિં ભગવન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો એકં મઞ્ચં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે અઞ્ઞતરસ્સ પરિબ્બાજકસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. સામઞ્ઞકાનીતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વિઞ્ઞુતં પત્તો સત્થુ યમકપાટિહારિયં દિસ્વા પસન્નમાનસો સાસને પબ્બજિત્વા ચરિયાનુકૂલં કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ઝાનં નિબ્બત્તેત્વા ઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૬.૩૦-૩૩) –
Sukhaṃsukhatthoti āyasmato sāmaññakānittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle manussayoniyaṃ nibbatto vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mañcaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aññatarassa paribbājakassa putto hutvā nibbatti. Sāmaññakānītissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā pasannamānaso sāsane pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā jhānaṃ nibbattetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.36.30-33) –
‘‘વિપસ્સિનો ભગવતો, લોકજેટ્ઠસ્સ તાદિનો;
‘‘Vipassino bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
એકં મઞ્ચં મયા દિન્નં, પસન્નેન સપાણિના.
Ekaṃ mañcaṃ mayā dinnaṃ, pasannena sapāṇinā.
‘‘હત્થિયાનં અસ્સયાનં, દિબ્બયાનં સમજ્ઝગં;
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, dibbayānaṃ samajjhagaṃ;
તેન મઞ્ચક દાનેન, પત્તોમ્હિ આસવક્ખયં.
Tena mañcaka dānena, pattomhi āsavakkhayaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં મઞ્ચમદદિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ mañcamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, મઞ્ચદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, mañcadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
થેરસ્સ પન ગિહિસહાયકો કાતિયાનો નામ પરિબ્બાજકો બુદ્ધુપ્પાદતો પટ્ઠાય તિત્થિયાનં હતલાભસક્કારતાય ઘાસચ્છાદનમત્તમ્પિ અલભન્તો આજીવકાપકતો થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘તુમ્હે સાકિયપુત્તિયા નામ મહાલાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તા સુખેન જીવથ, મયં પન દુક્ખિતા કિચ્છજીવિકા, કથં નુ ખો પટિપજ્જમાનસ્સ દિટ્ઠધમ્મિકઞ્ચેવ સમ્પરાયિકઞ્ચ સુખં સમ્પજ્જતી’’તિ પુચ્છિ. અથસ્સ થેરો ‘‘નિપ્પરિયાયતો સુખં નામ લોકુત્તરસુખમેવ, તઞ્ચ તદનુરૂપં પટિપત્તિં પટિપજ્જન્તસ્સેવા’’તિ અત્તના તસ્સ અધિગતભાવં પરિયાયેન વિભાવેન્તો ‘‘સુખં સુખત્થો લભતે તદાચર’’ન્તિ ગાથં અભાસિ.
Therassa pana gihisahāyako kātiyāno nāma paribbājako buddhuppādato paṭṭhāya titthiyānaṃ hatalābhasakkāratāya ghāsacchādanamattampi alabhanto ājīvakāpakato theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhe sākiyaputtiyā nāma mahālābhaggayasaggappattā sukhena jīvatha, mayaṃ pana dukkhitā kicchajīvikā, kathaṃ nu kho paṭipajjamānassa diṭṭhadhammikañceva samparāyikañca sukhaṃ sampajjatī’’ti pucchi. Athassa thero ‘‘nippariyāyato sukhaṃ nāma lokuttarasukhameva, tañca tadanurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjantassevā’’ti attanā tassa adhigatabhāvaṃ pariyāyena vibhāvento ‘‘sukhaṃ sukhattho labhate tadācara’’nti gāthaṃ abhāsi.
૩૫. તત્થ સુખન્તિ નિરામિસં સુખં ઇધાધિપ્પેતં. તઞ્ચ ફલસમાપત્તિ ચેવ નિબ્બાનઞ્ચ. તથા હિ ‘‘અયં સમાધિ પચ્ચુપ્પન્નસુખો ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકો’’ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૫૫; અ॰ નિ॰ ૫.૨૭; વિભ॰ ૮૦૪) ‘‘નિબ્બાનં પરમં સુખ’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૨૦૩-૨૦૪) ચ વુત્તં. સુખત્થોતિ સુખપ્પયોજનો, યથાવુત્તેન સુખેન અત્થિકો. લભતેતિ પાપુણાતિ, અત્થિકસ્સેવેદં સુખં, ન ઇતરસ્સ. કો પન અત્થિકોતિ આહ ‘‘તદાચર’’ન્તિ તદત્થં આચરન્તો, યાય પટિપત્તિયા તં પટિપત્તિં પટિપજ્જન્તોતિ અત્થો. ન કેવલં તદાચરં સુખમેવ લભતે, અથ ખો કિત્તિઞ્ચ પપ્પોતિ ‘‘ઇતિપિ સીલવા સુપરિસુદ્ધકાયવચીકમ્મન્તો સુપરિસુદ્ધાજીવો ઝાયી ઝાનયુત્તો’’તિઆદિના કિત્તિં પરમ્મુખા પત્થટયસતં પાપુણાતિ. યસસ્સ વડ્ઢતીતિ સમ્મુખે ગુણાભિત્થવસઙ્ખાતો પરિવારસમ્પદાસઙ્ખાતો ચ યસો અસ્સ પરિબ્રૂહતિ. ઇદાનિ ‘‘તદાચર’’ન્તિ સામઞ્ઞતો વુત્તમત્થં સરૂપતો દસ્સેન્તો – ‘‘યો અરિયમટ્ઠઙ્ગિકમઞ્જસં ઉજું, ભાવેતિ મગ્ગં અમતસ્સ પત્તિયા’’તિ આહ. તસ્સત્થો યો પુગ્ગલો કિલેસેહિ આરકત્તા પરિસુદ્ધટ્ઠેન પટિપજ્જન્તાનં અરિયભાવકરણટ્ઠેન અરિયં, સમ્માદિટ્ઠિઆદિઅટ્ઠઙ્ગસમુદાયતાય અટ્ઠઙ્ગિકં, અન્તદ્વયરહિતમજ્ઝિમપટિપત્તિભાવતો અકુટિલટ્ઠેન અઞ્જસં, કાયવઙ્કાદિપ્પહાનતો ઉજું, નિબ્બાનત્થિકેહિ મગ્ગનિયટ્ઠેન કિલેસે મારેન્તો ગમનટ્ઠેન ચ ‘‘મગ્ગ’’ન્તિ લદ્ધનામં દુક્ખનિરોધગામિનિપટિપદં અમતસ્સ અસઙ્ખતાય ધાતુયા પત્તિયા અધિગમાય ભાવેતિ અત્તનો સન્તાને ઉપ્પાદેતિ વડ્ઢેતિ ચ, સો નિપ્પરિયાયેન ‘‘સુખત્થો તદાચર’’ન્તિ વુચ્ચતિ, તસ્મા યથાવુત્તં સુખં લભતિ. તં સુત્વા પરિબ્બાજકો પસન્નમાનસો પબ્બજિત્વા સમ્મા પટિપજ્જન્તો નચિરસ્સેવ વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. ઇદમેવ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસિ.
35. Tattha sukhanti nirāmisaṃ sukhaṃ idhādhippetaṃ. Tañca phalasamāpatti ceva nibbānañca. Tathā hi ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804) ‘‘nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204) ca vuttaṃ. Sukhatthoti sukhappayojano, yathāvuttena sukhena atthiko. Labhateti pāpuṇāti, atthikassevedaṃ sukhaṃ, na itarassa. Ko pana atthikoti āha ‘‘tadācara’’nti tadatthaṃ ācaranto, yāya paṭipattiyā taṃ paṭipattiṃ paṭipajjantoti attho. Na kevalaṃ tadācaraṃ sukhameva labhate, atha kho kittiñca pappoti ‘‘itipi sīlavā suparisuddhakāyavacīkammanto suparisuddhājīvo jhāyī jhānayutto’’tiādinā kittiṃ parammukhā patthaṭayasataṃ pāpuṇāti. Yasassa vaḍḍhatīti sammukhe guṇābhitthavasaṅkhāto parivārasampadāsaṅkhāto ca yaso assa paribrūhati. Idāni ‘‘tadācara’’nti sāmaññato vuttamatthaṃ sarūpato dassento – ‘‘yo ariyamaṭṭhaṅgikamañjasaṃ ujuṃ, bhāveti maggaṃ amatassa pattiyā’’ti āha. Tassattho yo puggalo kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena paṭipajjantānaṃ ariyabhāvakaraṇaṭṭhena ariyaṃ, sammādiṭṭhiādiaṭṭhaṅgasamudāyatāya aṭṭhaṅgikaṃ, antadvayarahitamajjhimapaṭipattibhāvato akuṭilaṭṭhena añjasaṃ, kāyavaṅkādippahānato ujuṃ, nibbānatthikehi magganiyaṭṭhena kilese mārento gamanaṭṭhena ca ‘‘magga’’nti laddhanāmaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadaṃ amatassa asaṅkhatāya dhātuyā pattiyā adhigamāya bhāveti attano santāne uppādeti vaḍḍheti ca, so nippariyāyena ‘‘sukhattho tadācara’’nti vuccati, tasmā yathāvuttaṃ sukhaṃ labhati. Taṃ sutvā paribbājako pasannamānaso pabbajitvā sammā paṭipajjanto nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
સામઞ્ઞકાનિત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sāmaññakānittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૫. સામઞ્ઞકાનિત્થેરગાથા • 5. Sāmaññakānittheragāthā