Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૪૯] ૯. સન્ધિભેદજાતકવણ્ણના
[349] 9. Sandhibhedajātakavaṇṇanā
નેવ ઇત્થીસુ સામઞ્ઞન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો પેસુઞ્ઞસિક્ખાપદં આરબ્ભ કથેસિ. એકસ્મિં કિર સમયે સત્થા ‘‘છબ્બગ્ગિયા ભિક્ખૂ પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરન્તી’’તિ સુત્વા તે પક્કોસાપેત્વા ‘‘સચ્ચં કિર તુમ્હે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂનં ભણ્ડનજાતાનં કલહજાતાનં વિવાદાપન્નાનં પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરથ, તેન અનુપ્પન્નાનિ ચેવ ભણ્ડનાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્નાનિ ચ ભિય્યોભાવાય સંવત્તન્તી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સચ્ચ’’ન્તિ વુત્તે તે ભિક્ખૂ ગરહિત્વા ‘‘ભિક્ખવે, પિસુણા વાચા નામ તિખિણસત્તિપહારસદિસા, દળ્હો વિસ્સાસોપિ તાય ખિપ્પં ભિજ્જતિ, તઞ્ચ પન ગહેત્વા અત્તનો મેત્તિભિન્દનકજનો સીહઉસભસદિસો હોતી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Neva itthīsu sāmaññanti idaṃ satthā jetavane viharanto pesuññasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ kira samaye satthā ‘‘chabbaggiyā bhikkhū pesuññaṃ upasaṃharantī’’ti sutvā te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, bhikkhūnaṃ bhaṇḍanajātānaṃ kalahajātānaṃ vivādāpannānaṃ pesuññaṃ upasaṃharatha, tena anuppannāni ceva bhaṇḍanāni uppajjanti, uppannāni ca bhiyyobhāvāya saṃvattantī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte te bhikkhū garahitvā ‘‘bhikkhave, pisuṇā vācā nāma tikhiṇasattipahārasadisā, daḷho vissāsopi tāya khippaṃ bhijjati, tañca pana gahetvā attano mettibhindanakajano sīhausabhasadiso hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો તસ્સ પુત્તો હુત્વા વયપ્પત્તો તક્કસિલાયં ઉગ્ગહિતસિપ્પો પિતુ અચ્ચયેન ધમ્મેન રજ્જં કારેસિ. તદા એકો ગોપાલકો અરઞ્ઞે ગોકુલેસુ ગાવો પટિજગ્ગિત્વા આગચ્છન્તો એકં ગબ્ભિનિં અસલ્લક્ખેત્વા પહાય આગતો. તસ્સા એકાય સીહિયા સદ્ધિં વિસ્સાસો ઉપ્પજ્જિ. તા ઉભોપિ દળ્હમિત્તા હુત્વા એકતો વિચરન્તિ. અપરભાગે ગાવી વચ્છકં, સીહી સીહપોતકં વિજાયિ. તે ઉભોપિ જના કુલેન આગતમેત્તિયા દળ્હમિત્તા હુત્વા એકતો વિચરન્તિ . અથેકો વનચરકો અરઞ્ઞં પવિસિત્વા તેસં વિસ્સાસં દિસ્વા અરઞ્ઞે ઉપ્પજ્જનકભણ્ડં આદાય બારાણસિં ગન્ત્વા રઞ્ઞો દત્વા ‘‘અપિ તે, સમ્મ, કિઞ્ચિ અરઞ્ઞે અચ્છરિયં દિટ્ઠપુબ્બ’’ન્તિ રઞ્ઞા પુટ્ઠો ‘‘દેવ, અઞ્ઞં કિઞ્ચિ ન પસ્સામિ, એકં પન સીહઞ્ચ ઉસભઞ્ચ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિસ્સાસિકે એકતો વિચરન્તે અદ્દસ’’ન્તિ આહ. ‘‘એતેસં તતિયે ઉપ્પન્ને ભયં ભવિસ્સતિ, યદા તેસં તતિયં પસ્સતિ, અથ મે આચિક્ખેય્યાસી’’તિ. ‘‘સાધુ, દેવા’’તિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa putto hutvā vayappatto takkasilāyaṃ uggahitasippo pitu accayena dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā eko gopālako araññe gokulesu gāvo paṭijaggitvā āgacchanto ekaṃ gabbhiniṃ asallakkhetvā pahāya āgato. Tassā ekāya sīhiyā saddhiṃ vissāso uppajji. Tā ubhopi daḷhamittā hutvā ekato vicaranti. Aparabhāge gāvī vacchakaṃ, sīhī sīhapotakaṃ vijāyi. Te ubhopi janā kulena āgatamettiyā daḷhamittā hutvā ekato vicaranti . Atheko vanacarako araññaṃ pavisitvā tesaṃ vissāsaṃ disvā araññe uppajjanakabhaṇḍaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā rañño datvā ‘‘api te, samma, kiñci araññe acchariyaṃ diṭṭhapubba’’nti raññā puṭṭho ‘‘deva, aññaṃ kiñci na passāmi, ekaṃ pana sīhañca usabhañca aññamaññaṃ vissāsike ekato vicarante addasa’’nti āha. ‘‘Etesaṃ tatiye uppanne bhayaṃ bhavissati, yadā tesaṃ tatiyaṃ passati, atha me ācikkheyyāsī’’ti. ‘‘Sādhu, devā’’ti.
વનચરકે પન બારાણસિં ગતે એકો સિઙ્ગાલો સીહઞ્ચ ઉસભઞ્ચ ઉપટ્ઠહિ. વનચરકો અરઞ્ઞં ગન્ત્વા તં દિસ્વા ‘‘તતિયસ્સ ઉપ્પન્નભાવં રઞ્ઞો કથેસ્સામી’’તિ નગરં ગતો. સિઙ્ગાલો ચિન્તેસિ ‘‘મયા ઠપેત્વા સીહમંસઞ્ચ ઉસભમંસઞ્ચ અઞ્ઞં અખાદિતપુબ્બં નામ નત્થિ, ઇમે ભિન્દિત્વા ઇમેસં મંસં ખાદિસ્સામી’’તિ. સો ‘‘અયં તં એવં વદતિ, અયં તં એવં વદતી’’તિ ઉભોપિ તે અઞ્ઞમઞ્ઞં ભિન્દિત્વા ન ચિરસ્સેવ કલહં કારેત્વા મરણાકારપ્પત્તે અકાસિ. વનચરકોપિ ગન્ત્વા રઞ્ઞો ‘‘તેસં, દેવ, તતિયો ઉપ્પન્નો’’તિ આહ. ‘‘કો સો’’તિ? ‘‘સિઙ્ગાલો, દેવા’’તિ. રાજા ‘‘સો ઉભો મિત્તે ભિન્દિત્વા મારાપેસ્સતિ, મયં તેસં મતકાલે સમ્પાપુણિસ્સામા’’તિ વત્વા રથં અભિરુય્હ વનચરકેન મગ્ગદેસકેન ગચ્છન્તો તેસુ અઞ્ઞમઞ્ઞં કલહં કત્વા જીવિતક્ખયં પત્તેસુ સમ્પાપુણિ. સિઙ્ગાલો પન હટ્ઠતુટ્ઠો એકવારં સીહસ્સ મંસં ખાદતિ, એકવારં ઉસભસ્સ મંસં ખાદતિ. રાજા તે ઉભોપિ જીવિતક્ખયપ્પત્તે દિસ્વા રથે ઠિતોવ સારથિના સદ્ધિં સલ્લપન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ –
Vanacarake pana bārāṇasiṃ gate eko siṅgālo sīhañca usabhañca upaṭṭhahi. Vanacarako araññaṃ gantvā taṃ disvā ‘‘tatiyassa uppannabhāvaṃ rañño kathessāmī’’ti nagaraṃ gato. Siṅgālo cintesi ‘‘mayā ṭhapetvā sīhamaṃsañca usabhamaṃsañca aññaṃ akhāditapubbaṃ nāma natthi, ime bhinditvā imesaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti. So ‘‘ayaṃ taṃ evaṃ vadati, ayaṃ taṃ evaṃ vadatī’’ti ubhopi te aññamaññaṃ bhinditvā na cirasseva kalahaṃ kāretvā maraṇākārappatte akāsi. Vanacarakopi gantvā rañño ‘‘tesaṃ, deva, tatiyo uppanno’’ti āha. ‘‘Ko so’’ti? ‘‘Siṅgālo, devā’’ti. Rājā ‘‘so ubho mitte bhinditvā mārāpessati, mayaṃ tesaṃ matakāle sampāpuṇissāmā’’ti vatvā rathaṃ abhiruyha vanacarakena maggadesakena gacchanto tesu aññamaññaṃ kalahaṃ katvā jīvitakkhayaṃ pattesu sampāpuṇi. Siṅgālo pana haṭṭhatuṭṭho ekavāraṃ sīhassa maṃsaṃ khādati, ekavāraṃ usabhassa maṃsaṃ khādati. Rājā te ubhopi jīvitakkhayappatte disvā rathe ṭhitova sārathinā saddhiṃ sallapanto imā gāthā abhāsi –
૧૮૯.
189.
‘‘નેવ ઇત્થીસુ સામઞ્ઞં, નાપિ ભક્ખેસુ સારથિ;
‘‘Neva itthīsu sāmaññaṃ, nāpi bhakkhesu sārathi;
અથસ્સ સન્ધિભેદસ્સ, પસ્સ યાવ સુચિન્તિતં.
Athassa sandhibhedassa, passa yāva sucintitaṃ.
૧૯૦.
190.
‘‘અસિ તિક્ખોવ મંસમ્હિ, પેસુઞ્ઞં પરિવત્તતિ;
‘‘Asi tikkhova maṃsamhi, pesuññaṃ parivattati;
યત્થૂસભઞ્ચ સીહઞ્ચ, ભક્ખયન્તિ મિગાધમા.
Yatthūsabhañca sīhañca, bhakkhayanti migādhamā.
૧૯૧.
191.
‘‘ઇમં સો સયનં સેતિ, યમિમં પસ્સસિ સારથિ;
‘‘Imaṃ so sayanaṃ seti, yamimaṃ passasi sārathi;
યો વાચં સન્ધિભેદસ્સ, પિસુણસ્સ નિબોધતિ.
Yo vācaṃ sandhibhedassa, pisuṇassa nibodhati.
૧૯૨.
192.
‘‘તે જના સુખમેધન્તિ, નરા સગ્ગગતારિવ;
‘‘Te janā sukhamedhanti, narā saggagatāriva;
યે વાચં સન્ધિભેદસ્સ, નાવબોધન્તિ સારથી’’તિ.
Ye vācaṃ sandhibhedassa, nāvabodhanti sārathī’’ti.
તત્થ નેવ ઇત્થીસૂતિ સમ્મ સારથિ, ઇમેસં દ્વિન્નં જનાનં નેવ ઇત્થીસુ સામઞ્ઞં અત્થિ ન , ભક્ખેસુપિ. અઞ્ઞમેવ હિ ઇત્થિં સીહો સેવતિ, અઞ્ઞં ઉસભો, અઞ્ઞં ભક્ખં સીહો ખાદતિ, અઞ્ઞં ઉસભોતિ અત્થો. અથસ્સાતિ એવં કલહકારણે અવિજ્જમાનેપિ અથ ઇમસ્સ મિત્તસન્ધિભેદકસ્સ દુટ્ઠસિઙ્ગાલસ્સ ‘‘ઉભિન્નં મંસં ખાદિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ઇમે મારેન્તસ્સ પસ્સ યાવ સુચિન્તિતં, સુચિન્તિતં જાતન્તિ અધિપ્પાયો. યત્થાતિ યસ્મિં પેસુઞ્ઞે પરિવત્તમાને. ઉસભઞ્ચ સીહઞ્ચ મિગાધમા સિઙ્ગાલા ખાદન્તિ, તં પેસુઞ્ઞં મંસમ્હિ તિખિણો અસિ વિય મિત્તભાવં છિન્દન્તમેવ પરિવત્તતીતિ દીપેતિ.
Tattha neva itthīsūti samma sārathi, imesaṃ dvinnaṃ janānaṃ neva itthīsu sāmaññaṃ atthi na , bhakkhesupi. Aññameva hi itthiṃ sīho sevati, aññaṃ usabho, aññaṃ bhakkhaṃ sīho khādati, aññaṃ usabhoti attho. Athassāti evaṃ kalahakāraṇe avijjamānepi atha imassa mittasandhibhedakassa duṭṭhasiṅgālassa ‘‘ubhinnaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti cintetvā ime mārentassa passa yāva sucintitaṃ, sucintitaṃ jātanti adhippāyo. Yatthāti yasmiṃ pesuññe parivattamāne. Usabhañca sīhañca migādhamā siṅgālā khādanti, taṃ pesuññaṃ maṃsamhi tikhiṇo asi viya mittabhāvaṃ chindantameva parivattatīti dīpeti.
યમિમં પસ્સસીતિ સમ્મ સારથિ, યં ઇમં પસ્સસિ ઇમેસં દ્વિન્નં મતસયનં, અઞ્ઞોપિ યો પુગ્ગલો સન્ધિભેદસ્સ પિસુણસ્સ પિસુણવાચં નિબોધતિ ગણ્હાતિ, સો ઇમં સયનં સેતિ, એવમેવં મરતીતિ દસ્સેતિ. સુખમેધન્તીતિ સુખં વિન્દન્તિ લભન્તિ. નરા સગ્ગગતારિવાતિ સગ્ગગતા દિબ્બભોગસમઙ્ગિનો નરા વિય તે સુખં વિન્દન્તિ. નાવબોધન્તીતિ ન સારતો પચ્ચેન્તિ, તાદિસં પન વચનં સુત્વા ચોદેત્વા સારેત્વા મેત્તિં અભિન્દિત્વા પાકતિકાવ હોન્તીતિ.
Yamimaṃ passasīti samma sārathi, yaṃ imaṃ passasi imesaṃ dvinnaṃ matasayanaṃ, aññopi yo puggalo sandhibhedassa pisuṇassa pisuṇavācaṃ nibodhati gaṇhāti, so imaṃ sayanaṃ seti, evamevaṃ maratīti dasseti. Sukhamedhantīti sukhaṃ vindanti labhanti. Narā saggagatārivāti saggagatā dibbabhogasamaṅgino narā viya te sukhaṃ vindanti. Nāvabodhantīti na sārato paccenti, tādisaṃ pana vacanaṃ sutvā codetvā sāretvā mettiṃ abhinditvā pākatikāva hontīti.
રાજા ઇમા ગાથા ભાસિત્વા સીહસ્સ કેસરચમ્મનખદાઠા ગાહાપેત્વા નગરમેવ ગતો.
Rājā imā gāthā bhāsitvā sīhassa kesaracammanakhadāṭhā gāhāpetvā nagarameva gato.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા બારાણસિરાજા અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bārāṇasirājā ahameva ahosi’’nti.
સન્ધિભેદજાતકવણ્ણના નવમા.
Sandhibhedajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૪૯. સન્ધિભેદજાતકં • 349. Sandhibhedajātakaṃ