Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૯. સન્ધિતત્થેરગાથાવણ્ણના
9. Sandhitattheragāthāvaṇṇanā
અસ્સત્થે હરિતોભાસેતિ આયસ્મતો સન્ધિતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો ઇતો એકતિંસે કપ્પે સિખિસ્સ ભગવતો કાલે એકો ગોપાલકો અહોસિ. સો સત્થરિ પરિનિબ્બુતે અઞ્ઞતરં થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા તસ્સ સન્તિકે બુદ્ધગુણપટિસંયુત્તં ધમ્મં સુત્વા પસન્નમાનસો ‘‘કુહિં ભગવા’’તિ પુચ્છિત્વા પરિનિબ્બુતભાવં સુત્વા ‘‘એવં મહાનુભાવા બુદ્ધાપિ નામ અનિચ્ચતાવસં ગચ્છન્તિ, અહો સઙ્ખારા અદ્ધુવા’’તિ અનિચ્ચસઞ્ઞં પટિલભિ. તં થેરો બોધિપૂજાય ઉસ્સાહેસિ. સો કાલેન કાલં બોધિરુક્ખસમીપં ગન્ત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા બુદ્ધગુણે અનુસ્સરન્તો બોધિં વન્દતિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોસલરટ્ઠે ઇબ્ભકુલે નિબ્બત્તિત્વા સન્ધિતોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો અનિચ્ચતાપટિસંયુત્તં ધમ્મકથં સુત્વા સંવેગજાતો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઞાણસ્સ પરિપાકં ગતત્તા નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. સો અત્તનો પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરન્તો સિખિસ્સ ભગવતો કાલે બોધિવન્દનં બુદ્ધાનુસ્સતિં અનિચ્ચસઞ્ઞાપટિલાભઞ્ચ અનુસ્સરિત્વા તદુપનિસ્સયેન અત્તનો વિસેસાધિગમં પકાસેન્તો –
Assatthe haritobhāseti āyasmato sandhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle eko gopālako ahosi. So satthari parinibbute aññataraṃ theraṃ upasaṅkamitvā tassa santike buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā pasannamānaso ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchitvā parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘evaṃ mahānubhāvā buddhāpi nāma aniccatāvasaṃ gacchanti, aho saṅkhārā addhuvā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Taṃ thero bodhipūjāya ussāhesi. So kālena kālaṃ bodhirukkhasamīpaṃ gantvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā buddhaguṇe anussaranto bodhiṃ vandati. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā sandhitoti laddhanāmo vayappatto aniccatāpaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā saṃvegajāto pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. So attano pubbenivāsaṃ anussaranto sikhissa bhagavato kāle bodhivandanaṃ buddhānussatiṃ aniccasaññāpaṭilābhañca anussaritvā tadupanissayena attano visesādhigamaṃ pakāsento –
૨૧૭.
217.
‘‘અસ્સત્થે હરિતોભાસે, સંવિરૂળ્હમ્હિ પાદપે;
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
એકં બુદ્ધગતં સઞ્ઞં, અલભિત્થં પતિસ્સતો.
Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissato.
૨૧૮.
218.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં સઞ્ઞમલભિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
તસ્સા સઞ્ઞાય વાહસા, પત્તો મે આસવક્ખયો’’તિ. –
Tassā saññāya vāhasā, patto me āsavakkhayo’’ti. –
દ્વે ગાથા અભાસિ.
Dve gāthā abhāsi.
તત્થ અસ્સત્થેતિ અસ્સત્થટ્ઠાનીયે, ય્વાયં એતરહિ અમ્હાકં ભગવતો બોધિરુક્ખો અસ્સત્થો, એતસ્સ ઠાને તદા સિખિસ્સ ભગવતો બોધિરુક્ખો પુણ્ડરીકો ઠિતોતિ સો અસ્સત્થટ્ઠાનીયતાય ‘‘અસ્સત્થે’’તિ વુત્તં. સત્તાનં અસ્સાસજનનતો વા. અપરે પન ‘‘અસ્સત્થરુક્ખમૂલે નિસીદિત્વા તદા બુદ્ધાનુસ્સતિયા ભાવિતત્તા થેરો ‘અસ્સત્થે’તિ અવોચા’’તિ વદન્તિ. હરિતોભાસેતિ હરિતેહિ સારમણિવણ્ણેહિ ઓભાસમાને. સંવિરૂળ્હમ્હીતિ સુટ્ઠુ વિરૂળ્હે સુપ્પતિટ્ઠિતે, સુઘનનિચિતપત્તપલાસપલ્લવેહિ વિરૂળ્હસઞ્છન્નેતિ ચ વદન્તિ. પાદપેતિ રુક્ખે. એકં બુદ્ધગતં સઞ્ઞં, અલભિત્થં પતિસ્સતોતિ બુદ્ધારમ્મણં આરમ્મણસ્સ એકજાતિયત્તા એકં ‘‘ઇતિપિ સો ભગવા’’તિઆદિનયપ્પવત્તં બુદ્ધાનુસ્સતિસહગતં સઞ્ઞં બુદ્ધગુણાનં પતિપતિસરણતો પતિસ્સતો હુત્વા અલભિં.
Tattha assattheti assatthaṭṭhānīye, yvāyaṃ etarahi amhākaṃ bhagavato bodhirukkho assattho, etassa ṭhāne tadā sikhissa bhagavato bodhirukkho puṇḍarīko ṭhitoti so assatthaṭṭhānīyatāya ‘‘assatthe’’ti vuttaṃ. Sattānaṃ assāsajananato vā. Apare pana ‘‘assattharukkhamūle nisīditvā tadā buddhānussatiyā bhāvitattā thero ‘assatthe’ti avocā’’ti vadanti. Haritobhāseti haritehi sāramaṇivaṇṇehi obhāsamāne. Saṃvirūḷhamhīti suṭṭhu virūḷhe suppatiṭṭhite, sughananicitapattapalāsapallavehi virūḷhasañchanneti ca vadanti. Pādapeti rukkhe. Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissatoti buddhārammaṇaṃ ārammaṇassa ekajātiyattā ekaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ buddhaguṇānaṃ patipatisaraṇato patissato hutvā alabhiṃ.
કદા પન સા સઞ્ઞા લદ્ધા, કીવતાય સિદ્ધાતિ આહ ‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે’’તિઆદિ. ઇતો ભદ્દકપ્પતો ઉદ્ધં આરોહનવસેન એકતિંસે કપ્પે. યં સઞ્ઞન્તિ યં બુદ્ધાનુસ્સતિસહગતં સઞ્ઞં, યં વા બુદ્ધાનં અનિચ્ચતં દિસ્વા તદનુસારેન સબ્બાસઙ્ખારેસુ તદા અનિચ્ચસઞ્ઞં અલભિં. તસ્સા સઞ્ઞાય વાહસાતિ તસ્સા યથાવુત્તાય સઞ્ઞાય કારણભાવેન તં ઉપનિસ્સયં કત્વા. પત્તો મે આસવક્ખયોતિ ઇદાનિ મયા આસવાનં ખયો નિરોધો અધિગતોતિ ઇમાયેવ ચ ઇમસ્સ થેરસ્સ અપદાનગાથાપિ. યથાહ (અપ॰ થેર ૧.૨૨.૨૭-૩૦) –
Kadā pana sā saññā laddhā, kīvatāya siddhāti āha ‘‘ekatiṃse ito kappe’’tiādi. Ito bhaddakappato uddhaṃ ārohanavasena ekatiṃse kappe. Yaṃ saññanti yaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ, yaṃ vā buddhānaṃ aniccataṃ disvā tadanusārena sabbāsaṅkhāresu tadā aniccasaññaṃ alabhiṃ. Tassā saññāya vāhasāti tassā yathāvuttāya saññāya kāraṇabhāvena taṃ upanissayaṃ katvā. Patto me āsavakkhayoti idāni mayā āsavānaṃ khayo nirodho adhigatoti imāyeva ca imassa therassa apadānagāthāpi. Yathāha (apa. thera 1.22.27-30) –
‘‘અસ્સત્થે હરિતોભાસે…પે॰… પત્તો મે આસવક્ખયો.
‘‘Assatthe haritobhāse…pe… patto me āsavakkhayo.
‘‘ઇતો તેરસકપ્પમ્હિ, ધનિટ્ઠો નામ ખત્તિયો;
‘‘Ito terasakappamhi, dhaniṭṭho nāma khattiyo;
સત્તરતનસમ્પન્નો, ચક્કવત્તી મહબ્બલો.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
સન્ધિતત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sandhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
પઞ્ચમવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
નિટ્ઠિતા ચ દુકનિપાતવણ્ણના.
Niṭṭhitā ca dukanipātavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૯. સન્ધિતત્થેરગાથા • 9. Sandhitattheragāthā