Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૬. સઙ્ખારયમકં
6. Saṅkhārayamakaṃ
૧. પણ્ણત્તિવારવણ્ણના
1. Paṇṇattivāravaṇṇanā
૧. ઇદાનિ તેસઞ્ઞેવ મૂલયમકે દેસિતાનં કુસલાદિધમ્માનં લબ્ભમાનવસેન એકદેસં સઙ્ગણ્હિત્વા સચ્ચયમકાનન્તરં દેસિતસ્સ સઙ્ખારયમકસ્સ વણ્ણના હોતિ. તત્થાપિ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ પણ્ણત્તિવારાદયો તયો મહાવારા, અન્તરવારાદયો ચ અવસેસપભેદા વેદિતબ્બા. અયં પનેત્થ વિસેસો – પણ્ણત્તિવારે તાવ યથા હેટ્ઠા ખન્ધાદયો ધમ્મે ઉદ્દિસિત્વા ‘‘રૂપં રૂપક્ખન્ધો; ચક્ખુ ચક્ખાયતનં; ચક્ખુ ચક્ખુધાતુ; દુક્ખં દુક્ખસચ્ચ’’ન્તિ પદસોધનવારો આરદ્ધો. તથા અનારભિત્વા ‘‘અસ્સાસપસ્સાસા કાયસઙ્ખારો’’તિ પઠમં તયોપિ સઙ્ખારા વિભજિત્વા દસ્સિતા.
1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saccayamakānantaraṃ desitassa saṅkhārayamakassa vaṇṇanā hoti. Tatthāpi heṭṭhā vuttanayeneva paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, antaravārādayo ca avasesapabhedā veditabbā. Ayaṃ panettha viseso – paṇṇattivāre tāva yathā heṭṭhā khandhādayo dhamme uddisitvā ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho; cakkhu cakkhāyatanaṃ; cakkhu cakkhudhātu; dukkhaṃ dukkhasacca’’nti padasodhanavāro āraddho. Tathā anārabhitvā ‘‘assāsapassāsā kāyasaṅkhāro’’ti paṭhamaṃ tayopi saṅkhārā vibhajitvā dassitā.
તત્થ કાયસ્સ સઙ્ખારો કાયસઙ્ખારો. ‘‘અસ્સાસપસ્સાસા કાયિકા, એતે ધમ્મા કાયપ્પટિબદ્ધા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૬૩; સં॰ નિ॰ ૪.૩૪૮ અત્થતો સમાનં) હિ વચનતો કારણભૂતસ્સ કરજકાયસ્સ ફલભૂતો એવ સઙ્ખારોતિ કાયસઙ્ખારો. અપરો નયો – સઙ્ખરિયતીતિ સઙ્ખારો. કેન સઙ્ખરિયતીતિ? કાયેન. અયઞ્હિ વાતો વિય ભસ્તાય કરજકાયેન સઙ્ખરિયતીતિ. એવમ્પિ કાયસ્સ સઙ્ખારોતિ કાયસઙ્ખારો. કાયેન કતો અસ્સાસપસ્સાસવાતોતિ અત્થો. ‘‘પુબ્બેવ ખો, આવુસો વિસાખ, વિતક્કેત્વા વિચારેત્વા પચ્છા વાચં ભિન્દતિ, તસ્મા વિતક્કવિચારા વચીસઙ્ખારો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૬૩; સં॰ નિ॰ ૪.૩૪૮) વચનતો પન સઙ્ખરોતીતિ સઙ્ખારો. કિં સઙ્ખરોતિ? વચિં. વચિયા સઙ્ખારોતિ વચીસઙ્ખારો. વચીભેદસમુટ્ઠાપકસ્સ વિતક્કવિચારદ્વયસ્સેતં નામં. ‘‘સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા એતે ધમ્મા ચિત્તપટિબદ્ધા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૬૩; સં॰ નિ॰ ૪.૩૪૮) વચનતોયેવ પન તતિયપદેપિ સઙ્ખરિયતીતિ સઙ્ખારો. કેન સઙ્ખરિયતિ? ચિત્તેન. કરણત્થે સામિવચનં કત્વા ચિત્તસ્સ સઙ્ખારોતિ ચિત્તસઙ્ખારો. સબ્બેસમ્પિ ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં ચેતસિકધમ્માનમેતં અધિવચનં. વિતક્કવિચારાનં પન વચીસઙ્ખારભાવેન વિસું ગહિતત્તા ‘‘ઠપેત્વા વિતક્કવિચારે’’તિ વુત્તં.
Tattha kāyassa saṅkhāro kāyasaṅkhāro. ‘‘Assāsapassāsā kāyikā, ete dhammā kāyappaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348 atthato samānaṃ) hi vacanato kāraṇabhūtassa karajakāyassa phalabhūto eva saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Aparo nayo – saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyatīti? Kāyena. Ayañhi vāto viya bhastāya karajakāyena saṅkhariyatīti. Evampi kāyassa saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Kāyena kato assāsapassāsavātoti attho. ‘‘Pubbeva kho, āvuso visākha, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindati, tasmā vitakkavicārā vacīsaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanato pana saṅkharotīti saṅkhāro. Kiṃ saṅkharoti? Vaciṃ. Vaciyā saṅkhāroti vacīsaṅkhāro. Vacībhedasamuṭṭhāpakassa vitakkavicāradvayassetaṃ nāmaṃ. ‘‘Saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittapaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanatoyeva pana tatiyapadepi saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyati? Cittena. Karaṇatthe sāmivacanaṃ katvā cittassa saṅkhāroti cittasaṅkhāro. Sabbesampi cittasamuṭṭhānānaṃ cetasikadhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vitakkavicārānaṃ pana vacīsaṅkhārabhāvena visuṃ gahitattā ‘‘ṭhapetvā vitakkavicāre’’ti vuttaṃ.
૨-૭. ઇદાનિ કાયો કાયસઙ્ખારોતિ પદસોધનવારો આરદ્ધો. તસ્સ અનુલોમનયે તીણિ, પટિલોમનયે તીણીતિ છ યમકાનિ. પદસોધનમૂલચક્કવારે એકેકસઙ્ખારમૂલકાનિ દ્વે દ્વે કત્વા અનુલોમનયે છ, પટિલોમનયે છાતિ દ્વાદસ યમકાનિ. સુદ્ધસઙ્ખારવારે પન યથા સુદ્ધખન્ધવારાદીસુ ‘‘રૂપં ખન્ધો, ખન્ધા રૂપં; ચક્ખુ આયતનં, આયતના ચક્ખૂ’’તિઆદિના નયેન યમકાનિ વુત્તાનિ. એવં ‘‘કાયો સઙ્ખારો, સઙ્ખારા કાયો’’તિ અવત્વા ‘‘કાયસઙ્ખારો વચીસઙ્ખારો, વચીસઙ્ખારો કાયસઙ્ખારો’’તિઆદિના નયેન કાયસઙ્ખારમૂલકાનિ દ્વે, વચીસઙ્ખારમૂલકં એકન્તિ અનુલોમે તીણિ, પટિલોમે તીણીતિ સબ્બાનિપિ સુદ્ધિકવારે છ યમકાનિ વુત્તાનિ. કિં કારણા? સુદ્ધિકએકેકપદવસેન અત્થાભાવતો. યથા હિ ખન્ધયમકાદીસુ રૂપાદિવિસિટ્ઠાનં ખન્ધાનં ચક્ખાદિવિસિટ્ઠાનઞ્ચ આયતનાદીનં અધિપ્પેતત્તા ‘‘રૂપં ખન્ધો , ખન્ધા રૂપં, ચક્ખુ આયતનં, આયતના ચક્ખૂ’’તિ સુદ્ધિકએકેકપદવસેન અત્થો અત્થિ. એવમિધ ‘‘કાયો સઙ્ખારો, સઙ્ખારા કાયો’’તિ નત્થિ. કાયસઙ્ખારોતિ પન દ્વીહિપિ પદેહિ એકોવ અત્થો લબ્ભતિ. અસ્સાસો વા પસ્સાસો વાતિ સુદ્ધિકએકેકપદવસેન અત્થાભાવતો ‘‘કાયો સઙ્ખારો, સઙ્ખારા કાયો’’તિ ન વુત્તં. ‘‘કાયો કાયસઙ્ખારો’’તિઆદિ પન વત્તબ્બં સિયા. તમ્પિ કાયવચીચિત્તપદેહિ ઇધ અધિપ્પેતાનં સઙ્ખારાનં અગ્ગહિતત્તા ન યુજ્જતિ. સુદ્ધસઙ્ખારવારો હેસ. પદસોધને પન વિનાપિ અત્થેન વચનં યુજ્જતીતિ તત્થ સો નયો ગહિતોવ. ઇધ પન કાયસઙ્ખારસ્સ વચીસઙ્ખારાદીહિ, વચીસઙ્ખારસ્સ ચ ચિત્તસઙ્ખારાદીહિ, ચિત્તસઙ્ખારસ્સ ચ કાયસઙ્ખારાદીહિ, અઞ્ઞત્તા ‘‘કાયસઙ્ખારો વચીસઙ્ખારો, વચીસઙ્ખારો, કાયસઙ્ખારો’’તિ એકેકસઙ્ખારમૂલકાનિ દ્વે દ્વે કત્વા છ યમકાનિ યુજ્જન્તિ. તેસુ અગ્ગહિતગ્ગહણેન તીણેવ લબ્ભન્તિ. તસ્મા તાનેવ દસ્સેતું અનુલોમનયે તીણિ, પટિલોમનયે તીણીતિ છ યમકાનિ વુત્તાનિ. સુદ્ધસઙ્ખારમૂલચક્કવારો પનેત્થ ન ગહિતોતિ. એવં પણ્ણત્તિવારસ્સ ઉદ્દેસવારો વેદિતબ્બો.
2-7. Idāni kāyo kāyasaṅkhāroti padasodhanavāro āraddho. Tassa anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni. Padasodhanamūlacakkavāre ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā anulomanaye cha, paṭilomanaye chāti dvādasa yamakāni. Suddhasaṅkhāravāre pana yathā suddhakhandhavārādīsu ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpaṃ; cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’tiādinā nayena yamakāni vuttāni. Evaṃ ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti avatvā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro kāyasaṅkhāro’’tiādinā nayena kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti anulome tīṇi, paṭilome tīṇīti sabbānipi suddhikavāre cha yamakāni vuttāni. Kiṃ kāraṇā? Suddhikaekekapadavasena atthābhāvato. Yathā hi khandhayamakādīsu rūpādivisiṭṭhānaṃ khandhānaṃ cakkhādivisiṭṭhānañca āyatanādīnaṃ adhippetattā ‘‘rūpaṃ khandho , khandhā rūpaṃ, cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’ti suddhikaekekapadavasena attho atthi. Evamidha ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti natthi. Kāyasaṅkhāroti pana dvīhipi padehi ekova attho labbhati. Assāso vā passāso vāti suddhikaekekapadavasena atthābhāvato ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti na vuttaṃ. ‘‘Kāyo kāyasaṅkhāro’’tiādi pana vattabbaṃ siyā. Tampi kāyavacīcittapadehi idha adhippetānaṃ saṅkhārānaṃ aggahitattā na yujjati. Suddhasaṅkhāravāro hesa. Padasodhane pana vināpi atthena vacanaṃ yujjatīti tattha so nayo gahitova. Idha pana kāyasaṅkhārassa vacīsaṅkhārādīhi, vacīsaṅkhārassa ca cittasaṅkhārādīhi, cittasaṅkhārassa ca kāyasaṅkhārādīhi, aññattā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, kāyasaṅkhāro’’ti ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā cha yamakāni yujjanti. Tesu aggahitaggahaṇena tīṇeva labbhanti. Tasmā tāneva dassetuṃ anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni vuttāni. Suddhasaṅkhāramūlacakkavāro panettha na gahitoti. Evaṃ paṇṇattivārassa uddesavāro veditabbo.
૮-૧૮. નિદ્દેસવારે પનસ્સ અનુલોમે તાવ યસ્મા ન કાયાદયોવ કાયસઙ્ખારાદીનં નામં, તસ્મા નોતિ પટિસેધો કતો. પટિલોમે ન કાયો ન કાયસઙ્ખારોતિ યો ન કાયો સો કાયસઙ્ખારોપિ ન હોતીતિ પુચ્છતિ. કાયસઙ્ખારો ન કાયો કાયસઙ્ખારોતિ કાયસઙ્ખારો કાયો ન હોતિ, કાયસઙ્ખારોયેવ પનેસોતિ અત્થો. અવસેસન્તિ ન કેવલં સેસસઙ્ખારદ્વયમેવ. કાયસઙ્ખારવિનિમુત્તં પન સેસં સબ્બમ્પિ સઙ્ખતાસઙ્ખતપણ્ણત્તિભેદં ધમ્મજાતં નેવ કાયો, ન કાયસઙ્ખારોતિ ઇમિના ઉપાયેન સબ્બવિસ્સજ્જનેસુ અત્થો વેદિતબ્બોતિ.
8-18. Niddesavāre panassa anulome tāva yasmā na kāyādayova kāyasaṅkhārādīnaṃ nāmaṃ, tasmā noti paṭisedho kato. Paṭilome na kāyo na kāyasaṅkhāroti yo na kāyo so kāyasaṅkhāropi na hotīti pucchati. Kāyasaṅkhāro na kāyo kāyasaṅkhāroti kāyasaṅkhāro kāyo na hoti, kāyasaṅkhāroyeva panesoti attho. Avasesanti na kevalaṃ sesasaṅkhāradvayameva. Kāyasaṅkhāravinimuttaṃ pana sesaṃ sabbampi saṅkhatāsaṅkhatapaṇṇattibhedaṃ dhammajātaṃ neva kāyo, na kāyasaṅkhāroti iminā upāyena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
પણ્ણત્તિવારવણ્ણના.
Paṇṇattivāravaṇṇanā.
૨. પવત્તિવારવણ્ણના
2. Pavattivāravaṇṇanā
૧૯. પવત્તિવારે પનેત્થ પચ્ચુપ્પન્નકાલે પુગ્ગલવારસ્સ અનુલોમનયે ‘‘યસ્સ કાયસઙ્ખારો ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ વચીસઙ્ખારો ઉપ્પજ્જતી’’તિ કાયસઙ્ખારમૂલકાનિ દ્વે, વચીસઙ્ખારમૂલકં એકન્તિ તીણેવ યમકાનિ લબ્ભન્તિ; તાનિ ગહિતાનેવ. તસ્સ પટિલોમનયેપિ ઓકાસવારાદીસુપિ એસેવ નયો. એવમેત્થ સબ્બવારેસુ તિણ્ણં તિણ્ણં યમકાનં વસેન યમકગણના વેદિતબ્બા.
19. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro uppajjatī’’ti kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti tīṇeva yamakāni labbhanti; tāni gahitāneva. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā.
અત્થવિનિચ્છયે પનેત્થ ઇદં લક્ખણં – ઇમસ્મિઞ્હિ સઙ્ખારયમકે ‘‘અસ્સાસપસ્સાસાનં ઉપ્પાદક્ખણે વિતક્કવિચારાનં ઉપ્પાદક્ખણે’’તિઆદિવચનતો પચ્ચુપ્પન્નાદિકાલભેદો પવત્તિવસેનાપિ ગહેતબ્બો, ન ચુતિપટિસન્ધિવસેનેવ. ‘‘દુતિયજ્ઝાને તતિયજ્ઝાને તત્થ કાયસઙ્ખારો ઉપ્પજ્જતી’’તિઆદિવચનતો ચ ઝાનમ્પિ ઓકાસવસેન ગહિતન્તિ વેદિતબ્બં. એવમેત્થ યં યં લબ્ભતિ, તસ્સ તસ્સ વસેન અત્થવિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.
Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi saṅkhārayamake ‘‘assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe vitakkavicārānaṃ uppādakkhaṇe’’tiādivacanato paccuppannādikālabhedo pavattivasenāpi gahetabbo, na cutipaṭisandhivaseneva. ‘‘Dutiyajjhāne tatiyajjhāne tattha kāyasaṅkhāro uppajjatī’’tiādivacanato ca jhānampi okāsavasena gahitanti veditabbaṃ. Evamettha yaṃ yaṃ labbhati, tassa tassa vasena atthavinicchayo veditabbo.
તત્રિદં નયમુખં – વિના વિતક્કવિચારેહીતિ દુતિયતતિયજ્ઝાનવસેન વુત્તં. તેસન્તિ તેસં દુતિયતતિયજ્ઝાનસમઙ્ગીનં. કામાવચરાનન્તિ કામાવચરે ઉપ્પન્નસત્તાનં. રૂપાવચરદેવાનં પન અસ્સાસપસ્સાસા નત્થિ. અરૂપાવચરાનં રૂપમેવ નત્થિ. વિના અસ્સાસપસ્સાસેહીતિ રૂપારૂપભવેસુ નિબ્બત્તસત્તાનં વિતક્કવિચારુપ્પત્તિં સન્ધાય વુત્તં.
Tatridaṃ nayamukhaṃ – vinā vitakkavicārehīti dutiyatatiyajjhānavasena vuttaṃ. Tesanti tesaṃ dutiyatatiyajjhānasamaṅgīnaṃ. Kāmāvacarānanti kāmāvacare uppannasattānaṃ. Rūpāvacaradevānaṃ pana assāsapassāsā natthi. Arūpāvacarānaṃ rūpameva natthi. Vinā assāsapassāsehīti rūpārūpabhavesu nibbattasattānaṃ vitakkavicāruppattiṃ sandhāya vuttaṃ.
૨૧. પઠમજ્ઝાને કામાવચરેતિ કામાવચરભૂમિયં ઉપ્પન્ને પઠમજ્ઝાને. અઙ્ગમત્તવસેન ચેત્થ પઠમજ્ઝાનં ગહેતબ્બં, ન અપ્પનાવસેનેવ. અનપ્પનાપત્તેપિ હિ સવિતક્કસવિચારચિત્તે ઇદં સઙ્ખારદ્વયં ઉપ્પજ્જતેવ.
21. Paṭhamajjhāne kāmāvacareti kāmāvacarabhūmiyaṃ uppanne paṭhamajjhāne. Aṅgamattavasena cettha paṭhamajjhānaṃ gahetabbaṃ, na appanāvaseneva. Anappanāpattepi hi savitakkasavicāracitte idaṃ saṅkhāradvayaṃ uppajjateva.
૨૪. ચિત્તસ્સ ભઙ્ગક્ખણેતિ ઇદં કાયસઙ્ખારસ્સ એકન્તચિત્તસમુટ્ઠાનત્તા વુત્તં. ઉપ્પજ્જમાનમેવ હિ ચિત્તં રૂપં વા અરૂપં વા સમુટ્ઠાપેતિ, ન ભિજ્જમાનં.
24. Cittassabhaṅgakkhaṇeti idaṃ kāyasaṅkhārassa ekantacittasamuṭṭhānattā vuttaṃ. Uppajjamānameva hi cittaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā samuṭṭhāpeti, na bhijjamānaṃ.
૩૭. સુદ્ધાવાસાનં દુતિયે ચિત્તે વત્તમાનેતિ પટિસન્ધિતો દુતિયે ભવઙ્ગચિત્તે. કામઞ્ચેતં પટિસન્ધિચિત્તેપિ વત્તમાને તેસં તત્થ નુપ્પજ્જિત્થેવ. યાવ પન અબ્બોકિણ્ણં વિપાકચિત્તં વત્તતિ, તાવ નુપ્પજ્જિત્થેવ નામાતિ દસ્સનત્થમેતં વુત્તં. યસ્સ વા ઝાનસ્સ વિપાકચિત્તેન તે નિબ્બત્તા, તં સતસોપિ સહસ્સસોપિ ઉપ્પજ્જમાનં પઠમચિત્તમેવ. વિપાકચિત્તેન પન વિસદિસં ભવનિકન્તિયા આવજ્જનચિત્તં દુતિયચિત્તં નામ. તં સન્ધાયેતં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.
37. Suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte. Kāmañcetaṃ paṭisandhicittepi vattamāne tesaṃ tattha nuppajjittheva. Yāva pana abbokiṇṇaṃ vipākacittaṃ vattati, tāva nuppajjittheva nāmāti dassanatthametaṃ vuttaṃ. Yassa vā jhānassa vipākacittena te nibbattā, taṃ satasopi sahassasopi uppajjamānaṃ paṭhamacittameva. Vipākacittena pana visadisaṃ bhavanikantiyā āvajjanacittaṃ dutiyacittaṃ nāma. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
૪૪. પચ્છિમચિત્તસમઙ્ગીનન્તિ સબ્બપચ્છિમેન અપ્પટિસન્ધિકચિત્તેન સમઙ્ગીભૂતાનં ખીણાસવાનં. અવિતક્કઅવિચારં પચ્છિમચિત્તન્તિ રૂપાવચરાનં દુતિયજ્ઝાનિકાદિચુતિચિત્તવસેન, અરૂપાવચરાનઞ્ચ ચતુત્થજ્ઝાનિકચુતિચિત્તવસેનેતં વુત્તં. તેસન્તિ તેસં પચ્છિમચિત્તસમઙ્ગીઆદીનં.
44. Pacchimacittasamaṅgīnanti sabbapacchimena appaṭisandhikacittena samaṅgībhūtānaṃ khīṇāsavānaṃ. Avitakkaavicāraṃ pacchimacittanti rūpāvacarānaṃ dutiyajjhānikādicuticittavasena, arūpāvacarānañca catutthajjhānikacuticittavasenetaṃ vuttaṃ. Tesanti tesaṃ pacchimacittasamaṅgīādīnaṃ.
૭૯. યસ્સ કાયસઙ્ખારો નિરુજ્ઝતિ, તસ્સ ચિત્તસઙ્ખારો નિરુજ્ઝતીતિ એત્થ નિયમતો કાયસઙ્ખારસ્સ ચિત્તસઙ્ખારેન સદ્ધિં એકક્ખણે નિરુજ્ઝનતો આમન્તાતિ પટિવચનં દિન્નં. ન ચિત્તસઙ્ખારસ્સ કાયસઙ્ખારેન સદ્ધિં. કિં કારણા? ચિત્તસઙ્ખારો હિ કાયસઙ્ખારેન વિનાપિ ઉપ્પજ્જતિ ચ નિરુજ્ઝતિ ચ. કાયસઙ્ખારો પન ચિત્તસમુટ્ઠાનો અસ્સાસપસ્સાસવાતો. ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપઞ્ચ ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે ઉપ્પજ્જિત્વા યાવ અઞ્ઞાનિ સોળસચિત્તાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ, તાવ તિટ્ઠતિ. તેસં સોળસન્નં સબ્બપચ્છિમેન સદ્ધિં નિરુજ્ઝતીતિ યેન ચિત્તેન સદ્ધિં ઉપ્પજ્જતિ, તતો પટ્ઠાય સત્તરસમેન સદ્ધિં નિરુજ્ઝતિ. ન કસ્સચિ ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે વા ઠિતિક્ખણે વા નિરુજ્ઝતિ, નાપિ ઠિતિક્ખણે વા ભઙ્ગક્ખણે વા ઉપ્પજ્જતિ. એસા ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપસ્સ ધમ્મતાતિ નિયમતો ચિત્તસઙ્ખારેન સદ્ધિં એકક્ખણે નિરુજ્ઝનતો આમન્તાતિ વુત્તં. યં પન વિભઙ્ગપ્પકરણસ્સ સીહળટ્ઠકથાયં ‘‘ચિત્તસમુટ્ઠાનં રૂપં સત્તરસમસ્સ ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે નિરુજ્ઝતી’’તિ વુત્તં, તં ઇમાય પાળિયા વિરૂજ્ઝતિ. અટ્ઠકથાતો ચ પાળિયેવ બલવતરાતિ પાળિયં વુત્તમેવ પમાણં.
79. Yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatīti ettha niyamato kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Na cittasaṅkhārassa kāyasaṅkhārena saddhiṃ. Kiṃ kāraṇā? Cittasaṅkhāro hi kāyasaṅkhārena vināpi uppajjati ca nirujjhati ca. Kāyasaṅkhāro pana cittasamuṭṭhāno assāsapassāsavāto. Cittasamuṭṭhānarūpañca cittassa uppādakkhaṇe uppajjitvā yāva aññāni soḷasacittāni uppajjanti, tāva tiṭṭhati. Tesaṃ soḷasannaṃ sabbapacchimena saddhiṃ nirujjhatīti yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati. Na kassaci cittassa uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā nirujjhati, nāpi ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā uppajjati. Esā cittasamuṭṭhānarūpassa dhammatāti niyamato cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti vuttaṃ. Yaṃ pana vibhaṅgappakaraṇassa sīhaḷaṭṭhakathāyaṃ ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ sattarasamassa cittassa uppādakkhaṇe nirujjhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāya pāḷiyā virūjjhati. Aṭṭhakathāto ca pāḷiyeva balavatarāti pāḷiyaṃ vuttameva pamāṇaṃ.
૧૨૮. યસ્સ કાયસઙ્ખારો ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સ વચીસઙ્ખારો નિરુજ્ઝતીતિ એત્થ યસ્મા કાયસઙ્ખારો ચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે ઉપ્પજ્જતિ, ન ચ તસ્મિં ખણે વિતક્કવિચારા નિરુજ્ઝન્તિ, તસ્મા નોતિ પટિસેધો કતોતિ. ઇમિના નયમુખેન સબ્બત્થ અત્થવિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. પરિઞ્ઞાવારો પાકતિકોયેવાતિ.
128. Yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti ettha yasmā kāyasaṅkhāro cittassa uppādakkhaṇe uppajjati, na ca tasmiṃ khaṇe vitakkavicārā nirujjhanti, tasmā noti paṭisedho katoti. Iminā nayamukhena sabbattha atthavinicchayo veditabbo. Pariññāvāro pākatikoyevāti.
પવત્તિવારવણ્ણના.
Pavattivāravaṇṇanā.
સઙ્ખારયમકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saṅkhārayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / યમકપાળિ • Yamakapāḷi / ૬. સઙ્ખારયમકં • 6. Saṅkhārayamakaṃ
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ૬. સઙ્ખારયમકં • 6. Saṅkhārayamakaṃ
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૬. સઙ્ખારયમકં • 6. Saṅkhārayamakaṃ