Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
૨. ઉપોસથક્ખન્ધકવણ્ણના
2. Uposathakkhandhakavaṇṇanā
સન્નિપાતાનુજાનનાદિકથાવણ્ણના
Sannipātānujānanādikathāvaṇṇanā
૧૩૨-૩. તેન સમયેનાતિ અત્તનો ઓવાદપાતિમોક્ખુદ્દેસે ધુરં નિક્ખિપિત્વા ભિક્ખૂનંયેવ વિસું ઉપોસથકરણં અનુજાનિત્વા ઠિતસમયેન. કો પન સોતિ? મજ્ઝિમબોધિયં પાતિમોક્ખુદ્દેસપ્પહોનકસિક્ખાપદાનં પરિનિટ્ઠાનકાલો. તેનેવાહ ‘‘તાનિ નેસં પાતિમોક્ખુદ્દેસં અનુજાનેય્ય’’ન્તિ. ‘‘એવઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ નિદાનુદ્દેસં પઞ્ઞાપેતુકામતાય ચ સિક્ખાપદાનં ઉદ્દેસપરિચ્છેદનિદસ્સનત્થઞ્ચ વુત્તં. અઞ્ઞથા ‘‘એવઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ઇમં સિક્ખાપદં ઉદ્દિસેય્યથા’’તિ સબ્બસિક્ખાપદાનં ઉદ્દિસિતબ્બક્કમસ્સ દસ્સિતત્તા ઇદાનિ ‘‘એવઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ઉદ્દિસિતબ્બ’’ન્તિ ઇદં નિરત્થકં આપજ્જતિ, ઇદઞ્ચ સબ્બસઙ્ઘુપોસથં સન્ધાય વુત્તં.
132-3.Tenasamayenāti attano ovādapātimokkhuddese dhuraṃ nikkhipitvā bhikkhūnaṃyeva visuṃ uposathakaraṇaṃ anujānitvā ṭhitasamayena. Ko pana soti? Majjhimabodhiyaṃ pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadānaṃ pariniṭṭhānakālo. Tenevāha ‘‘tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti. ‘‘Evañca pana, bhikkhave, uddisitabba’’nti nidānuddesaṃ paññāpetukāmatāya ca sikkhāpadānaṃ uddesaparicchedanidassanatthañca vuttaṃ. Aññathā ‘‘evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyathā’’ti sabbasikkhāpadānaṃ uddisitabbakkamassa dassitattā idāni ‘‘evañca pana, bhikkhave, uddisitabba’’nti idaṃ niratthakaṃ āpajjati, idañca sabbasaṅghuposathaṃ sandhāya vuttaṃ.
૧૩૪. ‘‘યંનૂન અય્યાપિ…પે॰… સન્નિપતેય્યુ’’ન્તિ બહૂનં અધિકારપ્પવત્તિ. તત્રાપિ વિનયં આગમ્મ વુત્તો ભિક્ખુ સામિ, ન કેવલં સઙ્ઘત્થેરોતિ દસ્સનત્થં, સઙ્ઘસ્સ ગારવયુત્તવચનારહતાદસ્સનત્થઞ્ચ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે’’તિ આહ. તત્થ સયં ચે થેરો, ભિક્ખું સન્ધાય ‘‘આવુસો’’તિ વત્તું યુજ્જતિ. કથં પઞ્ઞાયતિ? બુદ્ધકાલે સઙ્ઘત્થેરો અબ્યત્તો નામ દુલ્લભો. સબ્બકમ્મવાચાય પયોગનિદસ્સને ચ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો’’ ઇચ્ચેવ ભગવા દસ્સેતીતિ ચે? એવમેતં તથા દસ્સનતો. સઙ્ઘં ઉપાદાય સઙ્ઘત્થેરેનાપિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો’’તિ વત્તબ્બં, ભિક્ખું ઉપાદાય ‘‘આવુસો’’તિ મહાકસ્સપસ્સ કમ્મવાચાય પયોગદસ્સનતો, પારિસુદ્ધિઉપોસથે ચ થેરેન ભિક્ખુના ‘‘પરિસુદ્ધો અહં, આવુસો’’તિ પયોગદસ્સનતો ચ. ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લ’’ન્તિ પરતો પઞ્ઞાપેતબ્બે ઉપોસથકરણન્તરાયે સન્ધાયાહ. ઉપોસથસ્સ બહુવિધત્તા સરૂપતો વત્તું ‘‘પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસેય્યા’’તિ આહ. એત્તાવતા ઞત્તિં નિટ્ઠપેસિ. ઞત્તિદુતિયકમ્મતો એવ હિ ઉપોસથકમ્મં. ન, તતિયાનુસ્સાવનસમ્ભવતોતિ ચે? ન, અઞ્ઞેહિ ઞત્તિચતુત્થકમ્મેહિ અસદિસત્તા. ન હિ એત્થ ચતુક્ખત્તું ‘‘સુણાતુ મે’’તિ આરભીયતીતિ. અઞ્ઞેહિ ઞત્તિદુતિયેહિ અસદિસત્તા ઞત્તિદુતિયમ્પિ માહોતૂતિ ચે? ન, ઞત્તિદુતિયકમ્મસ્સ અઞ્ઞથાપિ કત્તબ્બતો. તથા હિ ઞત્તિદુતિયકમ્મં એકચ્ચં અપલોકનવસેનપિ કાતું વટ્ટતિ, ન અઞ્ઞં અઞ્ઞથા કાતું વટ્ટતિ. કથં પઞ્ઞાયતીતિ? ઇદમેવ ઉપોસથકમ્મં ઞાપકં.
134. ‘‘Yaṃnūna ayyāpi…pe… sannipateyyu’’nti bahūnaṃ adhikārappavatti. Tatrāpi vinayaṃ āgamma vutto bhikkhu sāmi, na kevalaṃ saṅghattheroti dassanatthaṃ, saṅghassa gāravayuttavacanārahatādassanatthañca ‘‘suṇātu me, bhante’’ti āha. Tattha sayaṃ ce thero, bhikkhuṃ sandhāya ‘‘āvuso’’ti vattuṃ yujjati. Kathaṃ paññāyati? Buddhakāle saṅghatthero abyatto nāma dullabho. Sabbakammavācāya payoganidassane ca ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’ icceva bhagavā dassetīti ce? Evametaṃ tathā dassanato. Saṅghaṃ upādāya saṅghattherenāpi ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’ti vattabbaṃ, bhikkhuṃ upādāya ‘‘āvuso’’ti mahākassapassa kammavācāya payogadassanato, pārisuddhiuposathe ca therena bhikkhunā ‘‘parisuddho ahaṃ, āvuso’’ti payogadassanato ca. ‘‘Yadi saṅghassa pattakalla’’nti parato paññāpetabbe uposathakaraṇantarāye sandhāyāha. Uposathassa bahuvidhattā sarūpato vattuṃ ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti āha. Ettāvatā ñattiṃ niṭṭhapesi. Ñattidutiyakammato eva hi uposathakammaṃ. Na, tatiyānussāvanasambhavatoti ce? Na, aññehi ñatticatutthakammehi asadisattā. Na hi ettha catukkhattuṃ ‘‘suṇātu me’’ti ārabhīyatīti. Aññehi ñattidutiyehi asadisattā ñattidutiyampi māhotūti ce? Na, ñattidutiyakammassa aññathāpi kattabbato. Tathā hi ñattidutiyakammaṃ ekaccaṃ apalokanavasenapi kātuṃ vaṭṭati, na aññaṃ aññathā kātuṃ vaṭṭati. Kathaṃ paññāyatīti? Idameva uposathakammaṃ ñāpakaṃ.
‘‘કિં સઙ્ઘસ્સ પુબ્બકિચ્ચ’’ન્તિ ઇદં ન ઞત્તિ નિટ્ઠપેત્વા વત્તબ્બં, તઞ્હિ ઞત્તિતો પુરેતરમેવ કરીયતીતિ. તસ્મા ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, કિં સઙ્ઘસ્સ પુબ્બકિચ્ચં, યદિ સઙ્ઘસ્સા’’તિ વત્તબ્બં સિયાતિ? તથાપિ ન વત્તબ્બં, ન હિ તં ઞત્તિયા અન્તોકરીયતીતિ. યદિ એવં સબ્બત્થ ન વત્તબ્બં પયોજનાભાવાતિ ચે? ન, યથાગતટ્ઠાનેયેવ વત્તબ્બતો, પરપદાપેક્ખતાયાતિ વુત્તં હોતિ. ઇદં પુબ્બકિચ્ચં અકત્વા ઉપોસથં કરોન્તો સઙ્ઘો, પુગ્ગલો વા ઠપનક્ખેત્તાતિક્કમે આપજ્જતિ. ન હિ તસ્મિં ખેત્તે અતિક્કન્તે સમ્મજ્જનાસનોદકપદીપકરણે આપત્તિમોક્ખો હોતિ. ઉપોસથકમ્મતો પુબ્બે કત્તબ્બકિચ્ચાકરણપચ્ચયત્તા તસ્સા આપત્તિયા, ન સા કમ્મપરિયોસાનાપેક્ખા એત્થાગતસમ્પજાનમુસાવાદાપત્તિ વિય, તસ્મા પાતિમોક્ખુદ્દેસકો ભિક્ખુ ‘‘પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથા’’તિ વત્તુકામો પઠમંયેવ પરિસુદ્ધાપરિસુદ્ધપચ્ચયં પુબ્બકિચ્ચં સરાપેતિ. તઞ્હિ કતં પરિસુદ્ધપચ્ચયો હોતિ, અકતં અપરિસુદ્ધપચ્ચયો, તેનેવ ઉભયાપેક્ખાધિપ્પાયેન ‘‘કતં ન કત’’ન્તિ અવત્વા ‘‘કિં સઙ્ઘસ્સ પુબ્બકિચ્ચ’’ મિચ્ચેવાહ. તત્થ અકતપક્ખે તાવ પારિસુદ્ધિઆરોચનક્કમનિદસ્સનત્થં પરતો ‘‘યસ્સ સિયા આપત્તિ, સો આવિ કરેય્યા’’તિ ચ, કતપક્ખે ‘‘અસન્તિયા આપત્તિયા તુણ્હી ભવિતબ્બ’’ન્તિ ચ વક્ખતિ.
‘‘Kiṃ saṅghassa pubbakicca’’nti idaṃ na ñatti niṭṭhapetvā vattabbaṃ, tañhi ñattito puretarameva karīyatīti. Tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, kiṃ saṅghassa pubbakiccaṃ, yadi saṅghassā’’ti vattabbaṃ siyāti? Tathāpi na vattabbaṃ, na hi taṃ ñattiyā antokarīyatīti. Yadi evaṃ sabbattha na vattabbaṃ payojanābhāvāti ce? Na, yathāgataṭṭhāneyeva vattabbato, parapadāpekkhatāyāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pubbakiccaṃ akatvā uposathaṃ karonto saṅgho, puggalo vā ṭhapanakkhettātikkame āpajjati. Na hi tasmiṃ khette atikkante sammajjanāsanodakapadīpakaraṇe āpattimokkho hoti. Uposathakammato pubbe kattabbakiccākaraṇapaccayattā tassā āpattiyā, na sā kammapariyosānāpekkhā etthāgatasampajānamusāvādāpatti viya, tasmā pātimokkhuddesako bhikkhu ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vattukāmo paṭhamaṃyeva parisuddhāparisuddhapaccayaṃ pubbakiccaṃ sarāpeti. Tañhi kataṃ parisuddhapaccayo hoti, akataṃ aparisuddhapaccayo, teneva ubhayāpekkhādhippāyena ‘‘kataṃ na kata’’nti avatvā ‘‘kiṃ saṅghassa pubbakicca’’ miccevāha. Tattha akatapakkhe tāva pārisuddhiārocanakkamanidassanatthaṃ parato ‘‘yassa siyā āpatti, so āvi kareyyā’’ti ca, katapakkhe ‘‘asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti ca vakkhati.
પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથ. કિંકારણા? યસ્મા પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિસ્સામિ. એત્થ ચ ‘‘ઉદ્દિસામી’’તિ વત્તમાનકાલં અપરામસિત્વા ‘‘ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ અનાગતકાલપરામસનેન ય્વાયં ‘‘દાનિ નેસં પાતિમોક્ખુદ્દેસં અનુજાનેય્ય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૫૦) એત્થ વુત્તપાતિમોક્ખુદ્દેસો, તં સન્ધાય ‘‘પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ વુત્તન્તિ એકે. યસ્મા ‘‘પઞ્ચિમે, ભિક્ખવે, પાતિમોક્ખુદ્દેસા’’તિ વુત્તં, તસ્મા વત્તમાનસ્સ નિદાનુદ્દેસસઙ્ખાતસ્સ પાતિમોક્ખસ્સ યદેતં અન્તે ‘‘કચ્ચિત્થ પરિસુદ્ધા’’તિઆદિકં યાવતતિયાનુસ્સાવનં, તસ્સેવ આપત્તિખેત્તત્તા, અવયવેપિ અવયવીવોહારસમ્ભવતો ચ ઇધ આપત્તિખેત્તમેવ સન્ધાય ‘‘પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ વુત્તં. એવઞ્હિ વુત્તે યસ્મા પરતો આપત્તિખેત્તં આગમિસ્સતિ, તસ્મા આપત્તિભીરુકા તુમ્હે સબ્બેવ પઠમમેવ પારિસુદ્ધિં આરોચેથાતિ અયમત્થો સમ્ભવતિ. વત્તમાનકાલવસેન વુત્તે ‘‘પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથા’’તિ વચનમેવ ન સમ્ભવતિ તદારોચનસ્સ પઠમં ઇચ્છિતબ્બત્તા, પગેવ તસ્સ કરણાભાવેન ‘‘પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ વચનં. અયં નયો સન્તિયા આપત્તિયા આરોચને યુજ્જતિ, ન તુણ્હીભાવે, અકમ્મપરિયોસાના તુણ્હીભાવપ્પત્તિતો, એવં સન્તેપિ તસ્મિં યુજ્જતેવ. પાતિમોક્ખુદ્દેસકો હિ અઞ્ઞમઞ્ઞં આપત્તિઆવિકરણં અકત્વા તુણ્હીભૂતે ભિક્ખૂ પસ્સિત્વા તેનેવ તુણ્હીભાવેન આરોચિતપારિસુદ્ધિકો હુત્વા ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે’’તિ પાતિમોક્ખુદ્દેસં આરભિ.
Pārisuddhiṃ āyasmanto ārocetha. Kiṃkāraṇā? Yasmā pātimokkhaṃ uddisissāmi. Ettha ca ‘‘uddisāmī’’ti vattamānakālaṃ aparāmasitvā ‘‘uddisissāmī’’ti anāgatakālaparāmasanena yvāyaṃ ‘‘dāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti (mahāva. 150) ettha vuttapātimokkhuddeso, taṃ sandhāya ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vuttanti eke. Yasmā ‘‘pañcime, bhikkhave, pātimokkhuddesā’’ti vuttaṃ, tasmā vattamānassa nidānuddesasaṅkhātassa pātimokkhassa yadetaṃ ante ‘‘kaccittha parisuddhā’’tiādikaṃ yāvatatiyānussāvanaṃ, tasseva āpattikhettattā, avayavepi avayavīvohārasambhavato ca idha āpattikhettameva sandhāya ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vuttaṃ. Evañhi vutte yasmā parato āpattikhettaṃ āgamissati, tasmā āpattibhīrukā tumhe sabbeva paṭhamameva pārisuddhiṃ ārocethāti ayamattho sambhavati. Vattamānakālavasena vutte ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vacanameva na sambhavati tadārocanassa paṭhamaṃ icchitabbattā, pageva tassa karaṇābhāvena ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vacanaṃ. Ayaṃ nayo santiyā āpattiyā ārocane yujjati, na tuṇhībhāve, akammapariyosānā tuṇhībhāvappattito, evaṃ santepi tasmiṃ yujjateva. Pātimokkhuddesako hi aññamaññaṃ āpattiāvikaraṇaṃ akatvā tuṇhībhūte bhikkhū passitvā teneva tuṇhībhāvena ārocitapārisuddhiko hutvā ‘‘suṇātu me, bhante’’ti pātimokkhuddesaṃ ārabhi.
એત્થાહ – પઠમં ‘‘સઙ્ઘો ઉપોસથં કરેય્ય, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસેય્યા’’તિ વુત્તત્તા ઇધાપિ ‘‘સઙ્ઘો ઉપોસથં કરિસ્સતિ, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિસ્સતી’’તિ વત્તબ્બં, અથ ‘‘પુગ્ગલસ્સ ઉદ્દેસા’’તિ લક્ખણત્તા યથારુતમેવ વત્તબ્બં, તથાપિ ‘‘ઉપોસથં કરિસ્સામિ, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ વત્તબ્બન્તિ? ન વત્તબ્બં લક્ખણવિરોધતો, અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો ચ. પુગ્ગલસ્સ ઉદ્દેસા એવ હિ સઙ્ઘસ્સ ઉપોસથો કતો હોતિ, ન પુગ્ગલસ્સ ઉપોસથકરણેન. તઞ્ચ સોવ કરિસ્સતિ, ન સઙ્ઘોતિ અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગોવ આપજ્જતિ. ‘‘સુણાથા’’તિ વુત્તે અચિત્તસામગ્ગિપ્પસઙ્ગભયા ‘‘સુણોમા’’તિ વુત્તં. ‘‘સુણિસ્સામા’’તિ વત્તબ્બં ‘‘ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ વુત્તત્તાતિ ચે? ન વત્તબ્બં, આપત્તિખેત્તદસ્સનાધિપ્પાયનિરપેક્ખતાય ‘‘સુણોમ’’ ઇચ્ચેવ વત્તબ્બં. એકપદેનેવ હિસ્સ તદધિપ્પાયો અતિક્કન્તોતિ. યદિ એવં કિમત્થં તં સબ્બેહેવ આરદ્ધન્તિ ચે? ‘‘ઉદ્દિસિસ્સામી’’તિ ઇમિના અસાધારણવચનેન આપન્નસ્સ અચિત્તસામગ્ગિપ્પસઙ્ગનિવારણત્થં. સરમાનેનાતિ ઇમિના ચસ્સ સમ્પજાનમુસાવાદસ્સ સચિત્તકતં દસ્સેતિ. અન્તરાયિકો ધમ્મો વુત્તો ભગવતાતિ એવં અકિરિયસમુટ્ઠાનસ્સાપિ એવં પરિત્તકસ્સ ઇમસ્સ મુસાવાદસ્સ મહાદીનવતં દસ્સેતિ. વિસુદ્ધાપેક્ખેનાતિ સાવસેસં આપત્તિં ઉપાદાય અનાપત્તિભાવસઙ્ખાતં અનવસેસઞ્ચ ઉપાદાય ગિહિભાવસઙ્ખાતં વિસુદ્ધિં ઇચ્છન્તેન કસ્મા આવિ કાતબ્બા? અન્તરાયભાવાનુપગમનેન ફાસુવિહારપચ્ચયત્તા. ઇધ ‘‘અજ્જુપોસથો પન્નરસો’’તિ ન વુત્તં પરતો દિવસનિયમસ્સ કત્તુકામતાધિપ્પાયેન અવુત્તત્તા. એવં પન તે ભિક્ખૂ સબ્બદિવસેસુ ઉદ્દિસિંસુ.
Etthāha – paṭhamaṃ ‘‘saṅgho uposathaṃ kareyya, pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti vuttattā idhāpi ‘‘saṅgho uposathaṃ karissati, pātimokkhaṃ uddisissatī’’ti vattabbaṃ, atha ‘‘puggalassa uddesā’’ti lakkhaṇattā yathārutameva vattabbaṃ, tathāpi ‘‘uposathaṃ karissāmi, pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vattabbanti? Na vattabbaṃ lakkhaṇavirodhato, aniṭṭhappasaṅgato ca. Puggalassa uddesā eva hi saṅghassa uposatho kato hoti, na puggalassa uposathakaraṇena. Tañca sova karissati, na saṅghoti aniṭṭhappasaṅgova āpajjati. ‘‘Suṇāthā’’ti vutte acittasāmaggippasaṅgabhayā ‘‘suṇomā’’ti vuttaṃ. ‘‘Suṇissāmā’’ti vattabbaṃ ‘‘uddisissāmī’’ti vuttattāti ce? Na vattabbaṃ, āpattikhettadassanādhippāyanirapekkhatāya ‘‘suṇoma’’ icceva vattabbaṃ. Ekapadeneva hissa tadadhippāyo atikkantoti. Yadi evaṃ kimatthaṃ taṃ sabbeheva āraddhanti ce? ‘‘Uddisissāmī’’ti iminā asādhāraṇavacanena āpannassa acittasāmaggippasaṅganivāraṇatthaṃ. Saramānenāti iminā cassa sampajānamusāvādassa sacittakataṃ dasseti. Antarāyiko dhammo vutto bhagavatāti evaṃ akiriyasamuṭṭhānassāpi evaṃ parittakassa imassa musāvādassa mahādīnavataṃ dasseti. Visuddhāpekkhenāti sāvasesaṃ āpattiṃ upādāya anāpattibhāvasaṅkhātaṃ anavasesañca upādāya gihibhāvasaṅkhātaṃ visuddhiṃ icchantena kasmā āvi kātabbā? Antarāyabhāvānupagamanena phāsuvihārapaccayattā. Idha ‘‘ajjuposatho pannaraso’’ti na vuttaṃ parato divasaniyamassa kattukāmatādhippāyena avuttattā. Evaṃ pana te bhikkhū sabbadivasesu uddisiṃsu.
૧૩૫. ‘‘આદિમેત’’ન્તિ સીલપાતિમોક્ખમેવ વુત્તં, કિઞ્ચાપિ ગન્થપાતિમોક્ખો અધિપ્પેતો. ‘‘પઞ્ચન્નં વા’’તિ માતિકાયં વુત્તાનં વસેન વુત્તં. અનજ્ઝાપન્નો વાતિ પુગ્ગલાધિટ્ઠાનદેસના. પોરાણગણ્ઠિપદે પન ‘‘‘ઉપોસથં કરેય્યા’તિ એત્તાવતા ઞત્તિ હોતિ. યાવતતિયાનુસ્સાવના નામ ‘યસ્સ સિયા આપત્તી’તિઆદિવચનત્તયં, અન્તે ‘દુતિયમ્પિ તતિયમ્પિ પુચ્છામી’તિ ઇદઞ્ચાતિ દુવિધં. તત્થ પઠમં આપત્તિં સરિત્વા નિસિન્નસ્સ, દુતિયં અસરન્તસ્સ સારણત્થ’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘વચીદ્વારે’’તિ પાકટવસેન ઉજુકમેવ વુત્તં. કિઞ્ચાપિ કાયવિઞ્ઞત્તિયાપિ કરીયતિ, કાયકમ્માભાવા પન વચીવિઞ્ઞત્તિયાયેવ આવિ કાતબ્બા. ‘‘સઙ્ઘમજ્ઝે વા’’તિઆદિ લક્ખણવચનં કિર. સઙ્ઘુપોસથકરણત્થં સઙ્ઘમજ્ઝે ચે નિસિન્નો, તસ્મિં સઙ્ઘમજ્ઝે. ગણુપોસથકરણત્થઞ્ચે ગણમજ્ઝે નિસિન્નો, તસ્મિં ગણમજ્ઝે. એકસ્સેવ સન્તિકે ચે પારિસુદ્ધિઉપોસથં કત્તુકામો, તસ્મિં એકપુગ્ગલે આવિ કાતબ્બાતિ, ‘‘એતેન ન કેવલં સઙ્ઘમજ્ઝે એવાયં મુસાવાદો સમ્ભવતિ, અથ ખો એત્થ વુત્તલક્ખણેન અસતિપિ ‘પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથા’તિઆદિવિધાને ગણુપોસથેપિ સાપત્તિકો હુત્વા ઉપોસથં કત્તુકામો અનારોચેત્વા તુણ્હીભૂતોવ કરોતિ ચે, સમ્પજાનમુસાવાદાપત્તિં આપજ્જતીતિ ઇમસ્સત્થસ્સ આવિકરણતો લક્ખણવચનં કિરેત’’ન્તિ વદન્તિ તક્કિકા. અઞ્ઞથા ‘‘ગણમજ્ઝેવા’’તિ ન વુત્તન્તિ તેસં અધિપ્પાયો. આરોચનાધિપ્પાયવસેન વુત્તન્તિ નો તક્કોતિ આચરિયો. આરોચેન્તો હિ સઙ્ઘસ્સ આરોચેમીતિ અધિપ્પાયેન આવિ કરોન્તો સઙ્ઘમજ્ઝે આવિ કરોતિ નામ. અત્તનો ઉભતોપસ્સે નિસિન્નાનં આરોચેન્તો ગણમજ્ઝે. એકસ્સેવારોચેસ્સામિ સભાગસ્સાતિ અધિપ્પાયેન આરોચેન્તો એકપુગ્ગલે આરોચેતિ નામ. પુબ્બે વિભત્તપદસ્સ પુન વિભજનં અત્થવિસેસાભાવદીપનત્થન્તિ વેદિતબ્બં.
135.‘‘Ādimeta’’nti sīlapātimokkhameva vuttaṃ, kiñcāpi ganthapātimokkho adhippeto. ‘‘Pañcannaṃ vā’’ti mātikāyaṃ vuttānaṃ vasena vuttaṃ. Anajjhāpanno vāti puggalādhiṭṭhānadesanā. Porāṇagaṇṭhipade pana ‘‘‘uposathaṃ kareyyā’ti ettāvatā ñatti hoti. Yāvatatiyānussāvanā nāma ‘yassa siyā āpattī’tiādivacanattayaṃ, ante ‘dutiyampi tatiyampi pucchāmī’ti idañcāti duvidhaṃ. Tattha paṭhamaṃ āpattiṃ saritvā nisinnassa, dutiyaṃ asarantassa sāraṇattha’’nti vuttaṃ. ‘‘Vacīdvāre’’ti pākaṭavasena ujukameva vuttaṃ. Kiñcāpi kāyaviññattiyāpi karīyati, kāyakammābhāvā pana vacīviññattiyāyeva āvi kātabbā. ‘‘Saṅghamajjhe vā’’tiādi lakkhaṇavacanaṃ kira. Saṅghuposathakaraṇatthaṃ saṅghamajjhe ce nisinno, tasmiṃ saṅghamajjhe. Gaṇuposathakaraṇatthañce gaṇamajjhe nisinno, tasmiṃ gaṇamajjhe. Ekasseva santike ce pārisuddhiuposathaṃ kattukāmo, tasmiṃ ekapuggale āvi kātabbāti, ‘‘etena na kevalaṃ saṅghamajjhe evāyaṃ musāvādo sambhavati, atha kho ettha vuttalakkhaṇena asatipi ‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’tiādividhāne gaṇuposathepi sāpattiko hutvā uposathaṃ kattukāmo anārocetvā tuṇhībhūtova karoti ce, sampajānamusāvādāpattiṃ āpajjatīti imassatthassa āvikaraṇato lakkhaṇavacanaṃ kireta’’nti vadanti takkikā. Aññathā ‘‘gaṇamajjhevā’’ti na vuttanti tesaṃ adhippāyo. Ārocanādhippāyavasena vuttanti no takkoti ācariyo. Ārocento hi saṅghassa ārocemīti adhippāyena āvi karonto saṅghamajjhe āvi karoti nāma. Attano ubhatopasse nisinnānaṃ ārocento gaṇamajjhe. Ekassevārocessāmi sabhāgassāti adhippāyena ārocento ekapuggale āroceti nāma. Pubbe vibhattapadassa puna vibhajanaṃ atthavisesābhāvadīpanatthanti veditabbaṃ.
૧૩૬-૭. ‘‘ન, ભિક્ખવે, દેવસિકં…પે॰… દુક્કટસ્સા’’તિ વત્વા ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ઉપોસથે પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતુ’’ન્તિ ઇદં અનુપોસથે એવ તં દુક્કટં , ઉપોસથે પન દેવસિકમ્પિ વટ્ટતીતિ દીપેતિ, તસ્મા તે ભિક્ખૂ ચાતુદ્દસિયં ઉદ્દિસિત્વાપિ પન્નરસિયં ઉદ્દિસિંસુ, તેનાહ ‘‘સકિં પક્ખસ્સા’’તિ. તત્થ પુરિમેન સામગ્ગીદિવસો ઉપોસથદિવસો એવાતિ દીપેતિ. ઉભયેન અટ્ઠમિં પટિક્ખિપિત્વા દેવસિકં પટિક્ખેપસ્સ અતિપ્પસઙ્ગં નિવારેતિ. કિં વુત્તં હોતિ? ભિન્નો ચે સઙ્ઘો પાટિપદદિવસે સમગ્ગો હોતિ, તસ્મિં દિવસે સામગ્ગીઉપોસથં કરોન્તો ઉભયમ્પિ દુક્કટં આપજ્જન્તો ઉભયેન એકીભૂતેન નિવારિતો હોતીતિ વુત્તં હોતિ. અઞ્ઞથા સામગ્ગીઉપોસથો ન દેવસિકો. ચે, અહોરત્તં કાતબ્બો. તસ્મિઞ્ચ પક્ખે પકતિઉપોસથો ન દેવસિકો. ચે, અહોરત્તં કાતબ્બો. તસ્મિઞ્ચ પક્ખે પકતિઉપોસથો અનુદ્દિટ્ઠો. ચે હોતિ, સામગ્ગીઉપોસથો કાતબ્બોતિ આપજ્જતિ. ન અપવાદનયેન ગહેતબ્બત્તાતિ ચે? ન, અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો. કિં વુત્તં હોતિ? સામગ્ગીદિવસે સામગ્ગીઉપોસથં કત્વા પુન તસ્મિં પક્ખે પકતિઉપોસથદિવસે સમ્પત્તે પકતિઉપોસથો ન કાતબ્બોતિ. અપવાદોતિ. અપવાદિતબ્બટ્ઠાનતો અઞ્ઞત્થ ઉસ્સગ્ગવિધાનં નિવારેતિ.
136-7.‘‘Na, bhikkhave, devasikaṃ…pe… dukkaṭassā’’ti vatvā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, uposathe pātimokkhaṃ uddisitu’’nti idaṃ anuposathe eva taṃ dukkaṭaṃ , uposathe pana devasikampi vaṭṭatīti dīpeti, tasmā te bhikkhū cātuddasiyaṃ uddisitvāpi pannarasiyaṃ uddisiṃsu, tenāha ‘‘sakiṃ pakkhassā’’ti. Tattha purimena sāmaggīdivaso uposathadivaso evāti dīpeti. Ubhayena aṭṭhamiṃ paṭikkhipitvā devasikaṃ paṭikkhepassa atippasaṅgaṃ nivāreti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Bhinno ce saṅgho pāṭipadadivase samaggo hoti, tasmiṃ divase sāmaggīuposathaṃ karonto ubhayampi dukkaṭaṃ āpajjanto ubhayena ekībhūtena nivārito hotīti vuttaṃ hoti. Aññathā sāmaggīuposatho na devasiko. Ce, ahorattaṃ kātabbo. Tasmiñca pakkhe pakatiuposatho na devasiko. Ce, ahorattaṃ kātabbo. Tasmiñca pakkhe pakatiuposatho anuddiṭṭho. Ce hoti, sāmaggīuposatho kātabboti āpajjati. Na apavādanayena gahetabbattāti ce? Na, aniṭṭhappasaṅgato. Kiṃ vuttaṃ hoti? Sāmaggīdivase sāmaggīuposathaṃ katvā puna tasmiṃ pakkhe pakatiuposathadivase sampatte pakatiuposatho na kātabboti. Apavādoti. Apavāditabbaṭṭhānato aññattha ussaggavidhānaṃ nivāreti.
કિત્તાવતા નુ ખો સામગ્ગીતિ એત્થાયમધિપ્પાયો – સામગ્ગી નામેસા સભાગાનં સન્નિપાતો. સભાગા ચ નામ યત્તકા સહધમ્મિકા, તે સબ્બેપિ હોન્તિ, ઉદાહુ આવાસસભાગતાય સભાગા નામ હોન્તીતિ. તત્થ યદિ સહધમ્મિકાનં સામગ્ગી સામગ્ગી નામ, સબ્બેસં પુથુવિભત્તાનં સામગ્ગી ઇચ્છિતબ્બા. અથાવસથવસેન, એકાવાસસભાગાનન્તિ વુત્તં હોતિ. અઞ્ઞથા એકાવાસે સામગ્ગીતિ આપજ્જતિ. મા નો અગમાસીતિ અગતો મા હોતિ.
Kittāvatānu kho sāmaggīti etthāyamadhippāyo – sāmaggī nāmesā sabhāgānaṃ sannipāto. Sabhāgā ca nāma yattakā sahadhammikā, te sabbepi honti, udāhu āvāsasabhāgatāya sabhāgā nāma hontīti. Tattha yadi sahadhammikānaṃ sāmaggī sāmaggī nāma, sabbesaṃ puthuvibhattānaṃ sāmaggī icchitabbā. Athāvasathavasena, ekāvāsasabhāgānanti vuttaṃ hoti. Aññathā ekāvāse sāmaggīti āpajjati. Mā no agamāsīti agato mā hoti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi
૬૮. સન્નિપાતાનુજાનના • 68. Sannipātānujānanā
૬૯. પાતિમોક્ખુદ્દેસાનુજાનના • 69. Pātimokkhuddesānujānanā
૭૦. મહાકપ્પિનવત્થુ • 70. Mahākappinavatthu
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / સન્નિપાતાનુજાનનાદિકથા • Sannipātānujānanādikathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / સન્નિપાતાનુજાનનાદિકથાવણ્ણના • Sannipātānujānanādikathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / સન્નિપાતાનુજાનનાદિકથાવણ્ણના • Sannipātānujānanādikathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૬૮. સન્નિપાતાનુજાનનાદિકથા • 68. Sannipātānujānanādikathā