Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. સપ્પદાસત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā
પણ્ણવીસતીતિઆદિકા આયસ્મતો સપ્પદાસત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુસ્મિં સુદ્ધોદનમહારાજસ્સ પુરોહિતપુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, તસ્સ સપ્પદાસોતિ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો સત્થુ ઞાતિસમાગમે પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા કિલેસાભિભવેન ચેતોસમાધિં અલભન્તો બ્રહ્મચરિયં ચરિત્વા સંવેગજાતો પચ્છા સત્થં આહરન્તો યોનિસો મનસિકારં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પાપુણિત્વા અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Paṇṇavīsatītiādikā āyasmato sappadāsattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa purohitaputto hutvā nibbatti, tassa sappadāsoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā kilesābhibhavena cetosamādhiṃ alabhanto brahmacariyaṃ caritvā saṃvegajāto pacchā satthaṃ āharanto yoniso manasikāraṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇitvā aññaṃ byākaronto –
૪૦૫.
405.
‘‘પણ્ણવીસતિ વસ્સાનિ, યતો પબ્બજિતો અહં;
‘‘Paṇṇavīsati vassāni, yato pabbajito ahaṃ;
અચ્છરાસઙ્ઘાતમત્તમ્પિ, ચેતોસન્તિમનજ્ઝગં.
Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhagaṃ.
૪૦૬.
406.
‘‘અલદ્ધા ચિત્તસ્સેકગ્ગં, કામરાગેન અટ્ટિતો;
‘‘Aladdhā cittassekaggaṃ, kāmarāgena aṭṭito;
બાહા પગ્ગય્હ કન્દન્તો, વિહારા ઉપનિક્ખમિં.
Bāhā paggayha kandanto, vihārā upanikkhamiṃ.
૪૦૭.
407.
‘‘સત્થં વા આહરિસ્સામિ, કો અત્થો જીવિતેન મે;
‘‘Satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena me;
કથઞ્હિ સિક્ખં પચ્ચક્ખં, કાલં કુબ્બેથ માદિસો.
Kathañhi sikkhaṃ paccakkhaṃ, kālaṃ kubbetha mādiso.
૪૦૮.
408.
‘‘તદાહં ખુરમાદાય, મઞ્ચકમ્હિ ઉપાવિસિં;
‘‘Tadāhaṃ khuramādāya, mañcakamhi upāvisiṃ;
પરિનીતો ખુરો આસિ, ધમનિં છેત્તુમત્તનો.
Parinīto khuro āsi, dhamaniṃ chettumattano.
૪૦૯.
409.
‘‘તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથ;
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
આદીનવો પાતુરહુ, નિબ્બિદા સમતિટ્ઠથ.
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
૪૧૦.
410.
‘‘તતો ચિત્તં વિમુચ્ચિ મે, પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતં;
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ઇમા ગાથા અભાસિ.
Imā gāthā abhāsi.
તત્થ પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ, યતો પબ્બજિતો અહન્તિ યતો પટ્ઠાય અહં પબ્બજિતો તાનિમાનિ પણ્ણવીસતિવસ્સાનિ. અચ્છરાસઙ્ઘાતમત્તમ્પિ, ચેતોસન્તિમનજ્ઝગન્તિ સોહં એત્તકં કાલં બ્રહ્મચરિયં ચરન્તો અચ્છરાસઙ્ઘાતમત્તમ્પિ અઙ્ગુલિફોટનમત્તમ્પિ ખણં ચેતોસન્તિં ચેતસો સમાધાનં ન લભિં.
Tattha paṇṇavīsativassāni, yato pabbajito ahanti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito tānimāni paṇṇavīsativassāni. Accharāsaṅghātamattampi, cetosantimanajjhaganti sohaṃ ettakaṃ kālaṃ brahmacariyaṃ caranto accharāsaṅghātamattampi aṅguliphoṭanamattampi khaṇaṃ cetosantiṃ cetaso samādhānaṃ na labhiṃ.
એવં પન અલદ્ધા ચિત્તસ્સેકગ્ગતં, તત્થ કારણમાહ ‘‘કામરાગેન અટ્ટિતો’’તિ. તત્થ અટ્ટિતોતિ પીળિતો, અભિભૂતોતિ અત્થો. બાહા પગ્ગય્હ કન્દન્તોતિ ‘‘ઇદમિધ અતિવિય અયુત્તં વત્તતિ, યદાહં નિય્યાનિકે સાસને પબ્બજિત્વા અત્તાનં કિલેસપઙ્કતો ઉદ્ધરિતું ન સક્કોમી’’તિ ઉદ્ધંમુખો બાહા પગ્ગય્હ કન્દમાનો. વિહારા ઉપનિક્ખમિન્તિ વસનકવિહારતો બહિ નિક્ખન્તો.
Evaṃ pana aladdhā cittassekaggataṃ, tattha kāraṇamāha ‘‘kāmarāgena aṭṭito’’ti. Tattha aṭṭitoti pīḷito, abhibhūtoti attho. Bāhā paggayha kandantoti ‘‘idamidha ativiya ayuttaṃ vattati, yadāhaṃ niyyānike sāsane pabbajitvā attānaṃ kilesapaṅkato uddharituṃ na sakkomī’’ti uddhaṃmukho bāhā paggayha kandamāno. Vihārā upanikkhaminti vasanakavihārato bahi nikkhanto.
યેનાધિપ્પાયેન નિક્ખન્તો, તં દસ્સેતું ‘‘સત્થં વા આહરિસ્સામી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સત્થં વા આહરિસ્સામીતિ વા-સદ્દો વિકપ્પનત્થો. તેન ‘‘રુક્ખા વા પપતિસ્સામિ, ઉબ્બન્ધિત્વા વા મરિસ્સામી’’તિઆદિકે મરણપ્પકારે સઙ્ગણ્હાતિ. સિક્ખન્તિ અધિસીલસિક્ખં. પચ્ચક્ખન્તિ પચ્ચાચિક્ખન્તો પરિચ્ચજન્તો. ‘‘પચ્ચક્ખા’’તિપિ પાળિ, પચ્ચક્ખાયાતિ અત્થો. કાલન્તિ મરણં. કથઞ્હિ નામ માદિસો સિક્ખાપચ્ચક્ખાનેન કાલં કરેય્યાતિ અત્થો. સિક્ખાપચ્ચક્ખાનઞ્હિ અરિયસ્સ વિનયે મરણં નામ. યથાહ ભગવા – ‘‘મરણઞ્હેતં , ભિક્ખવે, યો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૬૩). ‘‘સિક્ખં પચ્ચક્ખા’’તિ પન પાઠે કથઞ્હિ નામ માદિસો સિક્ખં પચ્ચક્ખાય કાલં કરેય્ય, સિક્ખાસમઙ્ગી એવ પન હુત્વા કાલં કરેય્ય? તસ્મા સત્થં વા આહરિસ્સામિ, કો અત્થો જીવિતેન મેતિ યોજના.
Yenādhippāyena nikkhanto, taṃ dassetuṃ ‘‘satthaṃ vā āharissāmī’’tiādi vuttaṃ. Tattha satthaṃ vā āharissāmīti vā-saddo vikappanattho. Tena ‘‘rukkhā vā papatissāmi, ubbandhitvā vā marissāmī’’tiādike maraṇappakāre saṅgaṇhāti. Sikkhanti adhisīlasikkhaṃ. Paccakkhanti paccācikkhanto pariccajanto. ‘‘Paccakkhā’’tipi pāḷi, paccakkhāyāti attho. Kālanti maraṇaṃ. Kathañhi nāma mādiso sikkhāpaccakkhānena kālaṃ kareyyāti attho. Sikkhāpaccakkhānañhi ariyassa vinaye maraṇaṃ nāma. Yathāha bhagavā – ‘‘maraṇañhetaṃ , bhikkhave, yo sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattatī’’ti (ma. ni. 3.63). ‘‘Sikkhaṃ paccakkhā’’ti pana pāṭhe kathañhi nāma mādiso sikkhaṃ paccakkhāya kālaṃ kareyya, sikkhāsamaṅgī eva pana hutvā kālaṃ kareyya? Tasmā satthaṃ vā āharissāmi, ko attho jīvitena meti yojanā.
તદાહન્તિ યદા કિલેસાભિભવેન સમણધમ્મં કાતું અસમત્થતાય જીવિતે નિબ્બિન્દન્તો તદા. ખુરન્તિ નિસિતખુરં, ખુરસદિસં વા સત્થકં. મઞ્ચકમ્હિ ઉપાવિસિન્તિ પરેસં નિવારણભયેન ઓવરકં પવિસિત્વા મઞ્ચકે નિસીદિં. પરિનીતોતિ ઉપનીતો, ગલે ઠપિતોતિ અધિપ્પાયો. ધમનિન્તિ ‘‘કણ્ઠે ધમનિં, કણ્ઠધમનિં ગલવલય’’ન્તિપિ વદન્તિ. છેત્તુન્તિ છિન્દિતું.
Tadāhanti yadā kilesābhibhavena samaṇadhammaṃ kātuṃ asamatthatāya jīvite nibbindanto tadā. Khuranti nisitakhuraṃ, khurasadisaṃ vā satthakaṃ. Mañcakamhi upāvisinti paresaṃ nivāraṇabhayena ovarakaṃ pavisitvā mañcake nisīdiṃ. Parinītoti upanīto, gale ṭhapitoti adhippāyo. Dhamaninti ‘‘kaṇṭhe dhamaniṃ, kaṇṭhadhamaniṃ galavalaya’’ntipi vadanti. Chettunti chindituṃ.
તતો મે મનસીકારો, યોનિસો ઉદપજ્જથાતિ ‘‘યદાહં મરિસ્સામી’’તિ કણ્ઠે ધમનિં છિન્દિતું ખુરં ઉપનેસિં, તતો પરં ‘‘અરોગં નુ ખો મે સીલ’’ન્તિ પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ અક્ખણ્ડં અચ્છિદ્દં સુપરિસુદ્ધં સીલં દિસ્વા પીતિ ઉપ્પજ્જિ, પીતિમનસ્સ કાયો પસ્સમ્ભિ, પસ્સદ્ધકાયસ્સ નિરામિસં સુખં અનુભવન્તસ્સ ચિત્તસ્સ સમાહિતતાય વિપસ્સનાવસેન યોનિસો મનસિકારો ઉપ્પજ્જિ. અથ વા તતોતિ કણ્ઠે ખુરસ્સ ઉપનયતો વણે જાતે ઉપ્પન્નં વેદનં વિક્ખમ્ભેન્તો વિપસ્સનાય વસેન યોનિસોમનસિકારો ઉપ્પજ્જિ. ઇદાનિ તતો પરં મગ્ગફલપચ્ચવેક્ખણઞાણં ઉપ્પન્નભાવં દસ્સેતું ‘‘આદીનવો પાતુરહૂ’’તિઆદિ વુત્તં. તં હેટ્ઠા વુત્તત્થમેવ.
Tato me manasīkāro, yoniso udapajjathāti ‘‘yadāhaṃ marissāmī’’ti kaṇṭhe dhamaniṃ chindituṃ khuraṃ upanesiṃ, tato paraṃ ‘‘arogaṃ nu kho me sīla’’nti paccavekkhantassa akkhaṇḍaṃ acchiddaṃ suparisuddhaṃ sīlaṃ disvā pīti uppajji, pītimanassa kāyo passambhi, passaddhakāyassa nirāmisaṃ sukhaṃ anubhavantassa cittassa samāhitatāya vipassanāvasena yoniso manasikāro uppajji. Atha vā tatoti kaṇṭhe khurassa upanayato vaṇe jāte uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhento vipassanāya vasena yonisomanasikāro uppajji. Idāni tato paraṃ maggaphalapaccavekkhaṇañāṇaṃ uppannabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ādīnavo pāturahū’’tiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva.
સપ્પદાસત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sappadāsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. સપ્પદાસત્થેરગાથા • 6. Sappadāsattheragāthā