Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૪૮૩] ૧૦. સરભમિગજાતકવણ્ણના
[483] 10. Sarabhamigajātakavaṇṇanā
આસીસેથેવ પુરિસોતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અત્તના સંખિત્તેન પુચ્છિતપઞ્હસ્સ ધમ્મસેનાપતિનો વિત્થારેન બ્યાકરણં આરબ્ભ કથેસિ. કદા પન સત્થા થેરં સંખિત્તેન પઞ્હં પુચ્છીતિ? દેવોરોહને. તત્રાયં સઙ્ખેપતો અનુપુબ્બિકથા. રાજગહસેટ્ઠિનો હિ સન્તકે ચન્દનપત્તે આયસ્મતા પિણ્ડોલભારદ્વાજેન ઇદ્ધિયા ગહિતે સત્થા ભિક્ખૂનં ઇદ્ધિપાટિહારિયકરણં પટિક્ખિપિ. તદા તિત્થિયા ‘‘પટિક્ખિત્તં સમણેન ગોતમેન ઇદ્ધિપાટિહારિયકરણં, ઇદાનિ સયમ્પિ ન કરિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા મઙ્કુભૂતેહિ અત્તનો સાવકેહિ ‘‘કિં, ભન્તે, ઇદ્ધિયા પત્તં ન ગણ્હથા’’તિ વુચ્ચમાના ‘‘નેતં આવુસો, અમ્હાકં દુક્કરં, છવસ્સ પન દારુપત્તસ્સત્થાય અત્તનો સણ્હસુખુમગુણં કો ગિહીનં પકાસેસ્સતીતિ ન ગણ્હિમ્હ, સમણા પન સક્યપુત્તિયા લોલતાય ઇદ્ધિં દસ્સેત્વા ગણ્હિંસુ. મા ‘અમ્હાકં ઇદ્ધિકરણં ભારો’તિ ચિન્તયિત્થ, મયઞ્હિ તિટ્ઠન્તુ સમણસ્સ ગોતમસ્સ સાવકા, આકઙ્ખમાના પન સમણેન ગોતમેન સદ્ધિં ઇદ્ધિં દસ્સેસ્સામ, સચે હિ સમણો ગોતમો એકં પાટિહારિયં કરિસ્સતિ, મયં દ્વિગુણં કરિસ્સામા’’તિ કથયિંસુ.
Āsīsetheva purisoti idaṃ satthā jetavane viharanto attanā saṃkhittena pucchitapañhassa dhammasenāpatino vitthārena byākaraṇaṃ ārabbha kathesi. Kadā pana satthā theraṃ saṃkhittena pañhaṃ pucchīti? Devorohane. Tatrāyaṃ saṅkhepato anupubbikathā. Rājagahaseṭṭhino hi santake candanapatte āyasmatā piṇḍolabhāradvājena iddhiyā gahite satthā bhikkhūnaṃ iddhipāṭihāriyakaraṇaṃ paṭikkhipi. Tadā titthiyā ‘‘paṭikkhittaṃ samaṇena gotamena iddhipāṭihāriyakaraṇaṃ, idāni sayampi na karissatī’’ti cintetvā maṅkubhūtehi attano sāvakehi ‘‘kiṃ, bhante, iddhiyā pattaṃ na gaṇhathā’’ti vuccamānā ‘‘netaṃ āvuso, amhākaṃ dukkaraṃ, chavassa pana dārupattassatthāya attano saṇhasukhumaguṇaṃ ko gihīnaṃ pakāsessatīti na gaṇhimha, samaṇā pana sakyaputtiyā lolatāya iddhiṃ dassetvā gaṇhiṃsu. Mā ‘amhākaṃ iddhikaraṇaṃ bhāro’ti cintayittha, mayañhi tiṭṭhantu samaṇassa gotamassa sāvakā, ākaṅkhamānā pana samaṇena gotamena saddhiṃ iddhiṃ dassessāma, sace hi samaṇo gotamo ekaṃ pāṭihāriyaṃ karissati, mayaṃ dviguṇaṃ karissāmā’’ti kathayiṃsu.
તં સુત્વા ભિક્ખૂ ભગવતો આરોચેસું ‘‘ભન્તે, તિત્થિયા કિર પાટિહારિયં કરિસ્સન્તી’’તિ. સત્થા ‘‘ભિક્ખવે, કરોન્તુ, અહમ્પિ કરિસ્સામી’’તિ આહ. તં સુત્વા બિમ્બિસારો આગન્ત્વા ભગવન્તં પુચ્છિ ‘‘ભન્તે, પાટિહારિયં કિર કરિસ્સથા’’તિ? ‘‘આમ, મહારાજા’’તિ. ‘‘નનુ, ભન્તે, સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ. ‘‘મહારાજ, તં મયા સાવકાનં પઞ્ઞત્તં, બુદ્ધાનં પન સિક્ખાપદં નામ નત્થિ. ‘‘યથા હિ, મહારાજ, તવ ઉય્યાને પુપ્ફફલં અઞ્ઞેસં વારિતં, ન તવ, એવંસમ્પદમિદં દટ્ઠબ્બ’’ન્તિ. ‘‘કત્થ પન, ભન્તે, પાટિહારિયં કરિસ્સથા’’તિ? ‘‘સાવત્થિનગરદ્વારે કણ્ડમ્બરુક્ખમૂલે’’તિ. ‘‘અમ્હેહિ તત્થ કિં કત્તબ્બ’’ન્તિ? ‘‘નત્થિ કિઞ્ચિ મહારાજા’’તિ. પુનદિવસે સત્થા કતભત્તકિચ્ચો ચારિકં પક્કામિ. મનુસ્સા ‘‘કુહિં, ભન્તે, સત્થા ગચ્છતી’’તિ પુચ્છન્તિ. ‘‘સાવત્થિનગરદ્વારે કણ્ડમ્બરુક્ખમૂલે તિત્થિયમદ્દનં યમકપાટિહારિયં કાતુ’’ન્તિ તેસં ભિક્ખૂ કથયન્તિ. મહાજનો ‘‘અચ્છરિયરૂપં કિર પાટિહારિયં ભવિસ્સતિ, પસ્સિસ્સામ ન’’ન્તિ ઘરદ્વારાનિ છડ્ડેત્વા સત્થારા સદ્ધિંયેવ અગમાસિ.
Taṃ sutvā bhikkhū bhagavato ārocesuṃ ‘‘bhante, titthiyā kira pāṭihāriyaṃ karissantī’’ti. Satthā ‘‘bhikkhave, karontu, ahampi karissāmī’’ti āha. Taṃ sutvā bimbisāro āgantvā bhagavantaṃ pucchi ‘‘bhante, pāṭihāriyaṃ kira karissathā’’ti? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Nanu, bhante, sikkhāpadaṃ paññatta’’nti. ‘‘Mahārāja, taṃ mayā sāvakānaṃ paññattaṃ, buddhānaṃ pana sikkhāpadaṃ nāma natthi. ‘‘Yathā hi, mahārāja, tava uyyāne pupphaphalaṃ aññesaṃ vāritaṃ, na tava, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabba’’nti. ‘‘Kattha pana, bhante, pāṭihāriyaṃ karissathā’’ti? ‘‘Sāvatthinagaradvāre kaṇḍambarukkhamūle’’ti. ‘‘Amhehi tattha kiṃ kattabba’’nti? ‘‘Natthi kiñci mahārājā’’ti. Punadivase satthā katabhattakicco cārikaṃ pakkāmi. Manussā ‘‘kuhiṃ, bhante, satthā gacchatī’’ti pucchanti. ‘‘Sāvatthinagaradvāre kaṇḍambarukkhamūle titthiyamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ kātu’’nti tesaṃ bhikkhū kathayanti. Mahājano ‘‘acchariyarūpaṃ kira pāṭihāriyaṃ bhavissati, passissāma na’’nti gharadvārāni chaḍḍetvā satthārā saddhiṃyeva agamāsi.
અઞ્ઞતિત્થિયા ‘‘મયમ્પિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ પાટિહારિયકરણટ્ઠાને પાટિહારિયં કરિસ્સામા’’તિ ઉપટ્ઠાકેહિ સદ્ધિં સત્થારમેવ અનુબન્ધિંસુ. સત્થા અનુપુબ્બેન સાવત્થિં ગન્ત્વા રઞ્ઞા ‘‘પાટિહારિયં કિર, ભન્તે, કરિસ્સથા’’તિ પુચ્છિતો ‘‘કરિસ્સામી’’તિ વત્વા ‘‘કદા, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘ઇતો સત્તમે દિવસે આસાળ્હિપુણ્ણમાસિય’’ન્તિ આહ. ‘‘મણ્ડપં કરોમિ ભન્તે’’તિ? ‘‘અલં મહારાજ, મમ પાટિહારિયકરણટ્ઠાને સક્કો દેવરાજા દ્વાદસયોજનિકં રતનમણ્ડપં કરિસ્સતી’’તિ. ‘‘એતં કારણં નગરે ઉગ્ઘોસાપેમિ, ભન્તે’’તિ? ‘‘ઉગ્ઘોસાપેહિ મહારાજા’’તિ. રાજા ધમ્મઘોસકં અલઙ્કતહત્થિપિટ્ઠિં આરોપેત્વા ‘‘ભગવા કિર સાવત્થિનગરદ્વારે કણ્ડમ્બરુક્ખમૂલે તિત્થિયમદ્દનં પાટિહારિયં કરિસ્સતિ ઇતો સત્તમે દિવસે’’તિ યાવ છટ્ઠદિવસા દેવસિકં ઘોસનં કારેસિ. તિત્થિયા ‘‘કણ્ડમ્બરુક્ખમૂલે કિર કરિસ્સતી’’તિ સામિકાનં ધનં દત્વા સાવત્થિસામન્તે અમ્બરુક્ખે છિન્દાપયિંસુ. ધમ્મઘોસકો પુણ્ણમીદિવસે પાતોવ ‘‘અજ્જ, ભગવતો પાટિહારિયં ભવિસ્સતી’’તિ ઉગ્ઘોસેસિ. દેવતાનુભાવેન સકલજમ્બુદીપે દ્વારે ઠત્વા ઉગ્ઘોસિતં વિય અહોસિ. યે યે ગન્તું ચિત્તં ઉપ્પાદેન્તિ, તે તે સાવત્થિં પત્તમેવ અત્તાનં પસ્સિંસુ, દ્વાદસયોજનિકા પરિસા અહોસિ.
Aññatitthiyā ‘‘mayampi samaṇassa gotamassa pāṭihāriyakaraṇaṭṭhāne pāṭihāriyaṃ karissāmā’’ti upaṭṭhākehi saddhiṃ satthārameva anubandhiṃsu. Satthā anupubbena sāvatthiṃ gantvā raññā ‘‘pāṭihāriyaṃ kira, bhante, karissathā’’ti pucchito ‘‘karissāmī’’ti vatvā ‘‘kadā, bhante’’ti vutte ‘‘ito sattame divase āsāḷhipuṇṇamāsiya’’nti āha. ‘‘Maṇḍapaṃ karomi bhante’’ti? ‘‘Alaṃ mahārāja, mama pāṭihāriyakaraṇaṭṭhāne sakko devarājā dvādasayojanikaṃ ratanamaṇḍapaṃ karissatī’’ti. ‘‘Etaṃ kāraṇaṃ nagare ugghosāpemi, bhante’’ti? ‘‘Ugghosāpehi mahārājā’’ti. Rājā dhammaghosakaṃ alaṅkatahatthipiṭṭhiṃ āropetvā ‘‘bhagavā kira sāvatthinagaradvāre kaṇḍambarukkhamūle titthiyamaddanaṃ pāṭihāriyaṃ karissati ito sattame divase’’ti yāva chaṭṭhadivasā devasikaṃ ghosanaṃ kāresi. Titthiyā ‘‘kaṇḍambarukkhamūle kira karissatī’’ti sāmikānaṃ dhanaṃ datvā sāvatthisāmante ambarukkhe chindāpayiṃsu. Dhammaghosako puṇṇamīdivase pātova ‘‘ajja, bhagavato pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti ugghosesi. Devatānubhāvena sakalajambudīpe dvāre ṭhatvā ugghositaṃ viya ahosi. Ye ye gantuṃ cittaṃ uppādenti, te te sāvatthiṃ pattameva attānaṃ passiṃsu, dvādasayojanikā parisā ahosi.
સત્થા પાતોવ સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિસિતું નિક્ખમિ. કણ્ડો નામ ઉય્યાનપાલો પિણ્ડિપક્કમેવ કુમ્ભપમાણં મહન્તં અમ્બપક્કં રઞ્ઞો હરન્તો સત્થારં નગરદ્વારે દિસ્વા ‘‘ઇદં તથાગતસ્સેવ અનુચ્છવિક’’ન્તિ અદાસિ. સત્થા પટિગ્ગહેત્વા તત્થેવ એકમન્તં નિસિન્નો પરિભુઞ્જિત્વા ‘‘આનન્દ, ઇમં અમ્બટ્ઠિં ઉય્યાનપાલકસ્સ ઇમસ્મિં ઠાને રોપનત્થાય દેહિ, એસ કણ્ડમ્બો નામ ભવિસ્સતી’’તિ આહ. થેરો તથા અકાસિ. ઉય્યાનપાલો પંસું વિયૂહિત્વા રોપેસિ. તઙ્ખણઞ્ઞેવ અટ્ઠિં ભિન્દિત્વા મૂલાનિ ઓતરિંસુ, નઙ્ગલસીસપમાણો રત્તઙ્કુરો ઉટ્ઠહિ, મહાજનસ્સ ઓલોકેન્તસ્સેવ પણ્ણાસહત્થક્ખન્ધો પણ્ણાસહત્થસાખો ઉબ્બેધતો ચ હત્થસતિકો અમ્બરુક્ખો સમ્પજ્જિ, તાવદેવસ્સ પુપ્ફાનિ ચ ફલાનિ ચ ઉટ્ઠહિંસુ. સો મધુકરપરિવુતો સુવણ્ણવણ્ણફલભરિતો નભં પૂરેત્વા અટ્ઠાસિ, વાતપ્પહરણકાલે મધુરપક્કાનિ પતિંસુ. પચ્છા આગચ્છન્તા ભિક્ખૂ પરિભુઞ્જિત્વાવ આગમિંસુ.
Satthā pātova sāvatthiṃ piṇḍāya pavisituṃ nikkhami. Kaṇḍo nāma uyyānapālo piṇḍipakkameva kumbhapamāṇaṃ mahantaṃ ambapakkaṃ rañño haranto satthāraṃ nagaradvāre disvā ‘‘idaṃ tathāgatasseva anucchavika’’nti adāsi. Satthā paṭiggahetvā tattheva ekamantaṃ nisinno paribhuñjitvā ‘‘ānanda, imaṃ ambaṭṭhiṃ uyyānapālakassa imasmiṃ ṭhāne ropanatthāya dehi, esa kaṇḍambo nāma bhavissatī’’ti āha. Thero tathā akāsi. Uyyānapālo paṃsuṃ viyūhitvā ropesi. Taṅkhaṇaññeva aṭṭhiṃ bhinditvā mūlāni otariṃsu, naṅgalasīsapamāṇo rattaṅkuro uṭṭhahi, mahājanassa olokentasseva paṇṇāsahatthakkhandho paṇṇāsahatthasākho ubbedhato ca hatthasatiko ambarukkho sampajji, tāvadevassa pupphāni ca phalāni ca uṭṭhahiṃsu. So madhukaraparivuto suvaṇṇavaṇṇaphalabharito nabhaṃ pūretvā aṭṭhāsi, vātappaharaṇakāle madhurapakkāni patiṃsu. Pacchā āgacchantā bhikkhū paribhuñjitvāva āgamiṃsu.
સાયન્હસમયે સક્કો દેવરાજા આવજ્જેન્તો ‘‘સત્થુ રતનમણ્ડપકરણં અમ્હાકં ભારો’’તિ ઞત્વા વિસ્સકમ્મદેવપુત્તં પેસેત્વા દ્વાદસયોજનિકં નીલુપ્પલસઞ્છન્નં સત્તરતનમણ્ડપં કારેસિ. એવં દસસહસ્સચક્કવાળદેવતા સન્નિપતિંસુ. સત્થા તિત્થિયમદ્દનં અસાધારણં સાવકેહિ યમકપાટિહારિયં કત્વા બહુજનસ્સ પસન્નભાવં ઞત્વા ઓરુય્હ બુદ્ધાસને નિસિન્નો ધમ્મં દેસેસિ. વીસતિ પાણકોટિયો અમતપાનં પિવિંસુ. તતો ‘‘પુરિમબુદ્ધા પન પાટિહારિયં કત્વા કત્થ ગચ્છન્તી’’તિ આવજ્જેન્તો ‘‘તાવતિંસભવન’’ન્તિ ઞત્વા બુદ્ધાસના ઉટ્ઠાય દક્ખિણપાદં યુગન્ધરમુદ્ધનિ ઠપેત્વા વામપાદેન સિનેરુમત્થકં અક્કમિત્વા પારિચ્છત્તકમૂલે પણ્ડુકમ્બલસિલાયં વસ્સં ઉપગન્ત્વા અન્તોતેમાસં દેવાનં અભિધમ્મપિટકં કથેસિ. પરિસા સત્થુ ગતટ્ઠાનં અજાનન્તી ‘‘દિસ્વાવ ગમિસ્સામા’’તિ તત્થેવ તેમાસં વસિ. ઉપકટ્ઠાય પવારણાય મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો ગન્ત્વા ભગવતો આરોચેસિ. અથ નં સત્થા પુચ્છિ ‘‘કહં પન એતરહિ સારિપુત્તો’’તિ? ‘‘એસો, ભન્તે, પાટિહારિયે પસીદિત્વા પબ્બજિતેહિ પઞ્ચહિ ભિક્ખુસતેહિ સદ્ધિં સઙ્કસ્સનગરદ્વારે વસી’’તિ. ‘‘મોગ્ગલ્લાન, અહં ઇતો સત્તમે દિવસે સઙ્કસ્સનગરદ્વારે ઓતરિસ્સામિ, તથાગતં દટ્ઠુકામા સઙ્કસ્સનગરે એકતો સન્નિપતન્તૂ’’તિ. થેરો ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા આગન્ત્વા પરિસાય આરોચેત્વા સકલપરિસં સાવત્થિતો તિંસયોજનં સઙ્કસ્સનગરં એકમુહુત્તેનેવ પાપેસિ.
Sāyanhasamaye sakko devarājā āvajjento ‘‘satthu ratanamaṇḍapakaraṇaṃ amhākaṃ bhāro’’ti ñatvā vissakammadevaputtaṃ pesetvā dvādasayojanikaṃ nīluppalasañchannaṃ sattaratanamaṇḍapaṃ kāresi. Evaṃ dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatiṃsu. Satthā titthiyamaddanaṃ asādhāraṇaṃ sāvakehi yamakapāṭihāriyaṃ katvā bahujanassa pasannabhāvaṃ ñatvā oruyha buddhāsane nisinno dhammaṃ desesi. Vīsati pāṇakoṭiyo amatapānaṃ piviṃsu. Tato ‘‘purimabuddhā pana pāṭihāriyaṃ katvā kattha gacchantī’’ti āvajjento ‘‘tāvatiṃsabhavana’’nti ñatvā buddhāsanā uṭṭhāya dakkhiṇapādaṃ yugandharamuddhani ṭhapetvā vāmapādena sinerumatthakaṃ akkamitvā pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ vassaṃ upagantvā antotemāsaṃ devānaṃ abhidhammapiṭakaṃ kathesi. Parisā satthu gataṭṭhānaṃ ajānantī ‘‘disvāva gamissāmā’’ti tattheva temāsaṃ vasi. Upakaṭṭhāya pavāraṇāya mahāmoggallānatthero gantvā bhagavato ārocesi. Atha naṃ satthā pucchi ‘‘kahaṃ pana etarahi sāriputto’’ti? ‘‘Eso, bhante, pāṭihāriye pasīditvā pabbajitehi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ saṅkassanagaradvāre vasī’’ti. ‘‘Moggallāna, ahaṃ ito sattame divase saṅkassanagaradvāre otarissāmi, tathāgataṃ daṭṭhukāmā saṅkassanagare ekato sannipatantū’’ti. Thero ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā āgantvā parisāya ārocetvā sakalaparisaṃ sāvatthito tiṃsayojanaṃ saṅkassanagaraṃ ekamuhutteneva pāpesi.
સત્થા વુત્થવસ્સો પવારેત્વા ‘‘મહારાજ, મનુસ્સલોકં ગમિસ્સામી’’તિ સક્કસ્સ આરોચેસિ. સક્કો વિસ્સકમ્મં આમન્તેત્વા ‘‘દસબલસ્સ મનુસ્સલોકગમનત્થાય તીણિ સોપાનાનિ કરોહી’’તિ આહ. સો સિનેરુમત્થકે સોપાનસીસં સઙ્કસ્સનગરદ્વારે ધુરસોપાનં કત્વા મજ્ઝે મણિમયં, એકસ્મિં પસ્સે રજતમયં, એકસ્મિં પસ્સે સુવણ્ણમયન્તિ તીણિ સોપાનાનિ માપેસિ, સત્તરતનમયા વેદિકાપરિક્ખેપા. સત્થા લોકવિવરણં પાટિહારિયં કત્વા મજ્ઝે મણિમયેન સોપાનેન ઓતરિ. સક્કો પત્તચીવરં અગ્ગહેસિ, સુયામો વાલબીજનિં, સહમ્પતિ મહાબ્રહ્મા છત્તં ધારેસિ, દસસહસ્સચક્કવાળદેવતા દિબ્બગન્ધમાલાદીહિ પૂજયિંસુ. સત્થારં ધુરસોપાને પતિટ્ઠિતં પઠમમેવ સારિપુત્તત્થેરો વન્દિ, પચ્છા સેસપરિસા. તસ્મિં સમાગમે સત્થા ચિન્તેસિ ‘‘મોગ્ગલ્લાનો ‘‘ઇદ્ધિમા’તિ પાકટો, ઉપાલિ ‘વિનયધરો’તિ. સારિપુત્તસ્સ પન મહાપઞ્ઞગુણો અપાકટો, ઠપેત્વા મં અઞ્ઞો એતેન સદિસો સમપઞ્ઞો નામ નત્થિ, પઞ્ઞાગુણમસ્સ પાકટં કરિસ્સામી’’તિ પઠમં તાવ પુથુજ્જનાનં વિસયે પઞ્હં પુચ્છિ, તં પુથુજ્જનાવ કથયિંસુ તતો સોતાપન્નાનં વિસયે પઞ્હં પુચ્છિ, તમ્પિ સોતાપન્નાવ કથયિંસુ, પુથુજ્જના ન જાનિંસુ. એવં સકદાગામિવિસયે અનાગામિવિસયે ખીણાસવવિસયે મહાસાવકવિસયે ચ પઞ્હં પુચ્છિ, તમ્પિ હેટ્ઠિમા હેટ્ઠિમા ન જાનિંસુ, ઉપરિમા ઉપરિમાવ કથયિંસુ. અગ્ગસાવકવિસયે પુટ્ઠપઞ્હમ્પિ અગ્ગસાવકાવ કથયિંસુ, અઞ્ઞે ન જાનિંસુ. તતો સારિપુત્તત્થેરસ્સ વિસયે પઞ્હં પુચ્છિ, તં થેરોવ કથેસિ, અઞ્ઞે ન જાનિંસુ.
Satthā vutthavasso pavāretvā ‘‘mahārāja, manussalokaṃ gamissāmī’’ti sakkassa ārocesi. Sakko vissakammaṃ āmantetvā ‘‘dasabalassa manussalokagamanatthāya tīṇi sopānāni karohī’’ti āha. So sinerumatthake sopānasīsaṃ saṅkassanagaradvāre dhurasopānaṃ katvā majjhe maṇimayaṃ, ekasmiṃ passe rajatamayaṃ, ekasmiṃ passe suvaṇṇamayanti tīṇi sopānāni māpesi, sattaratanamayā vedikāparikkhepā. Satthā lokavivaraṇaṃ pāṭihāriyaṃ katvā majjhe maṇimayena sopānena otari. Sakko pattacīvaraṃ aggahesi, suyāmo vālabījaniṃ, sahampati mahābrahmā chattaṃ dhāresi, dasasahassacakkavāḷadevatā dibbagandhamālādīhi pūjayiṃsu. Satthāraṃ dhurasopāne patiṭṭhitaṃ paṭhamameva sāriputtatthero vandi, pacchā sesaparisā. Tasmiṃ samāgame satthā cintesi ‘‘moggallāno ‘‘iddhimā’ti pākaṭo, upāli ‘vinayadharo’ti. Sāriputtassa pana mahāpaññaguṇo apākaṭo, ṭhapetvā maṃ añño etena sadiso samapañño nāma natthi, paññāguṇamassa pākaṭaṃ karissāmī’’ti paṭhamaṃ tāva puthujjanānaṃ visaye pañhaṃ pucchi, taṃ puthujjanāva kathayiṃsu tato sotāpannānaṃ visaye pañhaṃ pucchi, tampi sotāpannāva kathayiṃsu, puthujjanā na jāniṃsu. Evaṃ sakadāgāmivisaye anāgāmivisaye khīṇāsavavisaye mahāsāvakavisaye ca pañhaṃ pucchi, tampi heṭṭhimā heṭṭhimā na jāniṃsu, uparimā uparimāva kathayiṃsu. Aggasāvakavisaye puṭṭhapañhampi aggasāvakāva kathayiṃsu, aññe na jāniṃsu. Tato sāriputtattherassa visaye pañhaṃ pucchi, taṃ therova kathesi, aññe na jāniṃsu.
મનુસ્સા ‘‘કો નામ એસ થેરો સત્થારા સદ્ધિં કથેસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ધમ્મસેનાપતિ સારિપુત્તત્થેરો નામા’’તિ સુત્વા ‘‘અહો મહાપઞ્ઞો’’તિ વદિંસુ. તતો પટ્ઠાય દેવમનુસ્સાનં અન્તરે થેરસ્સ મહાપઞ્ઞગુણો પાકટો જાતો. અથ નં સત્થા –
Manussā ‘‘ko nāma esa thero satthārā saddhiṃ kathesī’’ti pucchitvā ‘‘dhammasenāpati sāriputtatthero nāmā’’ti sutvā ‘‘aho mahāpañño’’ti vadiṃsu. Tato paṭṭhāya devamanussānaṃ antare therassa mahāpaññaguṇo pākaṭo jāto. Atha naṃ satthā –
‘‘યે ચ સઙ્ખાતધમ્માસે, યે ચ સેખા પુથૂ ઇધ;
‘‘Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idha;
તેસં મે નિપકો ઇરિયં, પુટ્ઠો પબ્રૂહિ મારિસા’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૧૦૪૪; ચૂળનિ॰ અજિતમાણવપુચ્છા ૬૩; નેત્તિ॰ ૧૪) –
Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti. (su. ni. 1044; cūḷani. ajitamāṇavapucchā 63; netti. 14) –
બુદ્ધવિસયે પઞ્હં પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમસ્સ નુ ખો સારિપુત્ત, સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ કથં વિત્થારેન અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ આહ. થેરો પઞ્હં ઓલોકેત્વા ‘‘સત્થા મં સેખાસેખાનં ભિક્ખૂનં આગમનપટિપદં પુચ્છતી’’તિ પઞ્હે નિક્કઙ્ખો હુત્વા ‘‘આગમનપટિપદા નામ ખન્ધાદિવસેન બહૂહિ મુખેહિ સક્કા કથેતું, કતં નુ ખો કથેન્તો સત્થુ અજ્ઝાસયં ગણ્હિતું સક્ખિસ્સામી’’તિ અજ્ઝાસયે કઙ્ખિ. સત્થા ‘‘સારિપુત્તો પઞ્હે નિક્કઙ્ખો, અજ્ઝાસયે પન મે કઙ્ખતિ, મયા નયે અદિન્ને કથેતું ન સક્ખિસ્સતિ, નયમસ્સ દસ્સામી’’તિ નયં દદન્તો ‘‘ભૂતમિદં સારિપુત્ત સમનુપસ્સા’’તિ આહ. એવં કિરસ્સ અહોસિ ‘‘સારિપુત્તો મમ અજ્ઝાસયં ગહેત્વા કથેન્તો ખન્ધવસેન કથેસ્સતી’’તિ. થેરસ્સ સહ નયદાનેન સો પઞ્હો નયસતેન નયસહસ્સેન ઉપટ્ઠાસિ. સો સત્થારા દિન્નનયે ઠત્વા બુદ્ધવિસયે પઞ્હં કથેસિ.
Buddhavisaye pañhaṃ pucchitvā ‘‘imassa nu kho sāriputta, saṃkhittena bhāsitassa kathaṃ vitthārena attho daṭṭhabbo’’ti āha. Thero pañhaṃ oloketvā ‘‘satthā maṃ sekhāsekhānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanapaṭipadaṃ pucchatī’’ti pañhe nikkaṅkho hutvā ‘‘āgamanapaṭipadā nāma khandhādivasena bahūhi mukhehi sakkā kathetuṃ, kataṃ nu kho kathento satthu ajjhāsayaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti ajjhāsaye kaṅkhi. Satthā ‘‘sāriputto pañhe nikkaṅkho, ajjhāsaye pana me kaṅkhati, mayā naye adinne kathetuṃ na sakkhissati, nayamassa dassāmī’’ti nayaṃ dadanto ‘‘bhūtamidaṃ sāriputta samanupassā’’ti āha. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘sāriputto mama ajjhāsayaṃ gahetvā kathento khandhavasena kathessatī’’ti. Therassa saha nayadānena so pañho nayasatena nayasahassena upaṭṭhāsi. So satthārā dinnanaye ṭhatvā buddhavisaye pañhaṃ kathesi.
સત્થા દ્વાદસયોજનિકાય પરિસાય ધમ્મં દેસેસિ. તિંસ પાણકોટિયો અમતપાનં પિવિંસુ. સત્થા પરિસં ઉય્યોજેત્વા ચારિકં ચરન્તો અનુપુબ્બેન સાવત્થિં ગન્ત્વા પુનદિવસે સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો ભિક્ખૂહિ વત્તે દસ્સિતે ગન્ધકુટિં પાવિસિ. સાયન્હસમયે ભિક્ખૂ થેરસ્સ ગુણકથં કથેન્તા ધમ્મસભાયં નિસીદિંસુ ‘‘મહાપઞ્ઞો, આવુસો, સારિપુત્તો પુથુપઞ્ઞો જવનપઞ્ઞો તિક્ખપઞ્ઞો નિબ્બેધિકપઞ્ઞો દસબલેન સંખિત્તેન પુચ્છિતપઞ્હં વિત્થારેન કથેસી’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ એસ સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ વિત્થારેન અત્થં કથેસિયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Satthā dvādasayojanikāya parisāya dhammaṃ desesi. Tiṃsa pāṇakoṭiyo amatapānaṃ piviṃsu. Satthā parisaṃ uyyojetvā cārikaṃ caranto anupubbena sāvatthiṃ gantvā punadivase sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhūhi vatte dassite gandhakuṭiṃ pāvisi. Sāyanhasamaye bhikkhū therassa guṇakathaṃ kathentā dhammasabhāyaṃ nisīdiṃsu ‘‘mahāpañño, āvuso, sāriputto puthupañño javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño dasabalena saṃkhittena pucchitapañhaṃ vitthārena kathesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi esa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ kathesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સરભમિગયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા અરઞ્ઞે વસતિ. રાજા મિગવિત્તકો અહોસિ થામસમ્પન્નો, અઞ્ઞં મનુસ્સં ‘‘મનુસ્સો’’તિપિ ન ગણેતિ. સો એકદિવસં મિગવં ગન્ત્વા અમચ્ચે આહ – ‘‘યસ્સ પસ્સેન મિગો પલાયતિ, તેન સો દણ્ડો દાતબ્બો’’તિ. તે ચિન્તયિંસુ ‘‘કદાચિ વેમજ્ઝે ઠિતમિગં વિજ્ઝન્તિ, કદાચિ ઉટ્ઠિતં, કદાચિ પલાયન્તમ્પિ, અજ્જ પન યેન કેનચિ ઉપાયેન રઞ્ઞો ઠિતટ્ઠાનઞ્ઞેવ આરોપેસ્સામા’’તિ. ચિન્તેત્વા ચ પન કતિકં કત્વા રઞ્ઞો ધુરમગ્ગં અદંસુ. તે મહન્તં ગુમ્બં પરિક્ખિપિત્વા મુગ્ગરાદીહિ ભૂમિં પોથયિંસુ. પઠમમેવ સરભમિગો ઉટ્ઠાય તિક્ખત્તું ગુબ્ભં અનુપરિગન્ત્વા પલાયનોકાસં ઓલોકેન્તો સેસદિસાસુ મનુસ્સે બાહાય બાહં ધનુના ધનું આહચ્ચ નિરન્તરે ઠિતે દિસ્વા રઞ્ઞો ઠિતટ્ઠાનેયેવ ઓકાસં અદ્દસ. સો ઉમ્મીલિતેસુ અક્ખીસુ વાલુકં ખિપમાનો વિય રાજાનં અભિમુખો અગમાસિ. રાજા તં લહુસમ્પત્તં દિસ્વા સરં ઉક્ખિપિત્વા વિજ્ઝિ. સરભમિગા નામ સરં વઞ્ચેતું છેકા હોન્તિ, સરે અભિમુખં આગચ્છન્તે વેગં હાપેત્વા તિટ્ઠન્તિ, પચ્છતો આગચ્છન્તે વેગેન પુરતો જવન્તિ, ઉપરિભાગેનાગચ્છન્તે પિટ્ઠિં નામેન્તિ, પસ્સેનાગચ્છન્તે થોકં અપગચ્છન્તિ, કુચ્છિં સન્ધાયાગચ્છન્તે પરિવત્તિત્વા પતન્તિ, સરે અતિક્કન્તે વાતચ્છિન્નવલાહકવેગેન પલાયન્તિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sarabhamigayoniyaṃ nibbattitvā araññe vasati. Rājā migavittako ahosi thāmasampanno, aññaṃ manussaṃ ‘‘manusso’’tipi na gaṇeti. So ekadivasaṃ migavaṃ gantvā amacce āha – ‘‘yassa passena migo palāyati, tena so daṇḍo dātabbo’’ti. Te cintayiṃsu ‘‘kadāci vemajjhe ṭhitamigaṃ vijjhanti, kadāci uṭṭhitaṃ, kadāci palāyantampi, ajja pana yena kenaci upāyena rañño ṭhitaṭṭhānaññeva āropessāmā’’ti. Cintetvā ca pana katikaṃ katvā rañño dhuramaggaṃ adaṃsu. Te mahantaṃ gumbaṃ parikkhipitvā muggarādīhi bhūmiṃ pothayiṃsu. Paṭhamameva sarabhamigo uṭṭhāya tikkhattuṃ gubbhaṃ anuparigantvā palāyanokāsaṃ olokento sesadisāsu manusse bāhāya bāhaṃ dhanunā dhanuṃ āhacca nirantare ṭhite disvā rañño ṭhitaṭṭhāneyeva okāsaṃ addasa. So ummīlitesu akkhīsu vālukaṃ khipamāno viya rājānaṃ abhimukho agamāsi. Rājā taṃ lahusampattaṃ disvā saraṃ ukkhipitvā vijjhi. Sarabhamigā nāma saraṃ vañcetuṃ chekā honti, sare abhimukhaṃ āgacchante vegaṃ hāpetvā tiṭṭhanti, pacchato āgacchante vegena purato javanti, uparibhāgenāgacchante piṭṭhiṃ nāmenti, passenāgacchante thokaṃ apagacchanti, kucchiṃ sandhāyāgacchante parivattitvā patanti, sare atikkante vātacchinnavalāhakavegena palāyanti.
સોપિ રાજા તસ્મિં પરિવત્તિત્વા પતિતે ‘‘સરભમિગો મે વિદ્ધો’’તિ નાદં મુઞ્ચિ. સરભો ઉટ્ઠાય વાતવેગેન પલાયિ. બલમણ્ડલં ભિજ્જિત્વા ઉભોસુ પસ્સેસુ ઠિતઅમચ્ચા સરભં પલાયમાનં દિસ્વા એકતો હુત્વા પુચ્છિંસુ ‘‘મિગો કસ્સ ઠિતટ્ઠાનં અભિરુહી’’તિ? ‘‘રઞ્ઞો ઠિતટ્ઠાન’’ન્તિ . ‘‘રાજા ‘વિદ્ધો મે’તિ વદતિ, કોનેન વિદ્ધો, નિબ્બિરજ્ઝો ભો અમ્હાકં રાજા, ભૂમિનેન વિદ્ધા’’તિ તે નાનપ્પકારેન રઞ્ઞા સદ્ધિં કેળિં કરિંસુ. રાજા ચિન્તેસિ ‘‘ઇમે મં પરિહસન્તિ, ન મમ પમાણં જાનન્તી’’તિ ગાળ્હં નિવાસેત્વા પત્તિકોવ ખગ્ગં આદાય ‘‘સરભં ગણ્હિસ્સામી’’તિ વેગેન પક્ખન્દિ. અથ નં દિસ્વા તીણિ યોજનાનિ અનુબન્ધિ. સરભો અરઞ્ઞં પાવિસિ, રાજાપિ પાવિસિ. તત્થ સરભમિગસ્સ ગમનમગ્ગે સટ્ઠિહત્થમત્તો મહાપૂતિપાદનરકાવાટો અત્થિ, સો તિંસહત્થમત્તં ઉદકેન પુણ્ણો તિણેહિ ચ પટિચ્છન્નો. સરભો ઉદકગન્ધં ઘાયિત્વાવ આવાટભાવં ઞત્વા થોકં ઓસક્કિત્વા ગતો. રાજા પન ઉજુકમેવ ગચ્છન્તો તસ્મિં પતિ.
Sopi rājā tasmiṃ parivattitvā patite ‘‘sarabhamigo me viddho’’ti nādaṃ muñci. Sarabho uṭṭhāya vātavegena palāyi. Balamaṇḍalaṃ bhijjitvā ubhosu passesu ṭhitaamaccā sarabhaṃ palāyamānaṃ disvā ekato hutvā pucchiṃsu ‘‘migo kassa ṭhitaṭṭhānaṃ abhiruhī’’ti? ‘‘Rañño ṭhitaṭṭhāna’’nti . ‘‘Rājā ‘viddho me’ti vadati, konena viddho, nibbirajjho bho amhākaṃ rājā, bhūminena viddhā’’ti te nānappakārena raññā saddhiṃ keḷiṃ kariṃsu. Rājā cintesi ‘‘ime maṃ parihasanti, na mama pamāṇaṃ jānantī’’ti gāḷhaṃ nivāsetvā pattikova khaggaṃ ādāya ‘‘sarabhaṃ gaṇhissāmī’’ti vegena pakkhandi. Atha naṃ disvā tīṇi yojanāni anubandhi. Sarabho araññaṃ pāvisi, rājāpi pāvisi. Tattha sarabhamigassa gamanamagge saṭṭhihatthamatto mahāpūtipādanarakāvāṭo atthi, so tiṃsahatthamattaṃ udakena puṇṇo tiṇehi ca paṭicchanno. Sarabho udakagandhaṃ ghāyitvāva āvāṭabhāvaṃ ñatvā thokaṃ osakkitvā gato. Rājā pana ujukameva gacchanto tasmiṃ pati.
સરભો તસ્સ પદસદ્દં અસુણન્તો નિવત્તિત્વા તં અપસ્સન્તો ‘‘નરકાવાટે પતિતો ભવિસ્સતી’’તિ ઞત્વા આગન્ત્વા ઓલોકેન્તો તં ગમ્ભીરઉદકે અપતિટ્ઠં કિલમન્તં દિસ્વા તેન કતં અપરાધં હદયે અકત્વા સઞ્જાતકારુઞ્ઞો ‘‘મા મયિ પસ્સન્તેવ રાજા નસ્સતુ, ઇમમ્હા દુક્ખા નં મોચેસ્સામી’’તિ આવાટતીરે ઠિતો ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, મહન્તા દુક્ખા તં મોચેસ્સામી’’તિ વત્વા અત્તનો પિયપુત્તં ઉદ્ધરિતું ઉસ્સાહં કરોન્તો વિય તસ્સુદ્ધરણત્થાય સિલાય યોગ્ગં કત્વાવ ‘‘વિજ્ઝિસ્સામી’’તિ આગતં રાજાનં સટ્ઠિહત્થા નરકા ઉદ્ધરિત્વા અસ્સાસેત્વા પિટ્ઠિં આરોપેત્વા અરઞ્ઞા નીહરિત્વા સેનાય અવિદૂરે ઓતારેત્વા ઓવાદમસ્સ દત્વા પઞ્ચસુ સીલેસુ પતિટ્ઠાપેસિ. રાજા મહાસત્તં વિના વસિતું અસક્કોન્તો આહ ‘‘સામિ સરભમિગરાજ, મયા સદ્ધિં બારાણસિં એહિ, દ્વાદસયોજનિકાય તે બારાણસિયં રજ્જં દમ્મિ, તં કારેહી’’તિ. ‘‘મહારાજ, મયં તિરચ્છાનગતા, ન મે રજ્જેનત્થો, સચે તે મયિ સિનેહો અત્થિ, મયા દિન્નાનિ સીલાનિ રક્ખન્તો રટ્ઠવાસિનોપિ સીલં રક્ખાપેહી’’તિ તં ઓવદિત્વા અરઞ્ઞમેવ પાવિસિ.
Sarabho tassa padasaddaṃ asuṇanto nivattitvā taṃ apassanto ‘‘narakāvāṭe patito bhavissatī’’ti ñatvā āgantvā olokento taṃ gambhīraudake apatiṭṭhaṃ kilamantaṃ disvā tena kataṃ aparādhaṃ hadaye akatvā sañjātakāruñño ‘‘mā mayi passanteva rājā nassatu, imamhā dukkhā naṃ mocessāmī’’ti āvāṭatīre ṭhito ‘‘mā bhāyi, mahārāja, mahantā dukkhā taṃ mocessāmī’’ti vatvā attano piyaputtaṃ uddharituṃ ussāhaṃ karonto viya tassuddharaṇatthāya silāya yoggaṃ katvāva ‘‘vijjhissāmī’’ti āgataṃ rājānaṃ saṭṭhihatthā narakā uddharitvā assāsetvā piṭṭhiṃ āropetvā araññā nīharitvā senāya avidūre otāretvā ovādamassa datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Rājā mahāsattaṃ vinā vasituṃ asakkonto āha ‘‘sāmi sarabhamigarāja, mayā saddhiṃ bārāṇasiṃ ehi, dvādasayojanikāya te bārāṇasiyaṃ rajjaṃ dammi, taṃ kārehī’’ti. ‘‘Mahārāja, mayaṃ tiracchānagatā, na me rajjenattho, sace te mayi sineho atthi, mayā dinnāni sīlāni rakkhanto raṭṭhavāsinopi sīlaṃ rakkhāpehī’’ti taṃ ovaditvā araññameva pāvisi.
સો અસ્સુપુણ્ણેહિ નેત્તેહિ તસ્સ ગુણં સરન્તોવ સેનં પાપુણિત્વા સેનઙ્ગપરિવુતો નગરં ગન્ત્વા ‘‘ઇતો પટ્ઠાય સકલનગરવાસિનો પઞ્ચ સીલાનિ રક્ખન્તૂ’’તિ ધમ્મભેરિં ચરાપેસિ. મહાસત્તેન પન અત્તનો કતગુણં કસ્સચિ અકથેત્વા સાયન્હે નાનગ્ગરસભોજનં ભુઞ્જિત્વા અલઙ્કતસયને સયિત્વા પચ્ચૂસકાલે મહાસત્તસ્સ ગુણં સરિત્વા ઉટ્ઠાય સયનપિટ્ઠે પલ્લઙ્કેન નિસીદિત્વા પીતિપુણ્ણેન હદયેન છહિ ગાથાહિ ઉદાનેસિ –
So assupuṇṇehi nettehi tassa guṇaṃ sarantova senaṃ pāpuṇitvā senaṅgaparivuto nagaraṃ gantvā ‘‘ito paṭṭhāya sakalanagaravāsino pañca sīlāni rakkhantū’’ti dhammabheriṃ carāpesi. Mahāsattena pana attano kataguṇaṃ kassaci akathetvā sāyanhe nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkatasayane sayitvā paccūsakāle mahāsattassa guṇaṃ saritvā uṭṭhāya sayanapiṭṭhe pallaṅkena nisīditvā pītipuṇṇena hadayena chahi gāthāhi udānesi –
૧૩૪.
134.
‘‘આસીસેથેવ પુરિસો, ન નિબ્બિન્દેય્ય પણ્ડિતો;
‘‘Āsīsetheva puriso, na nibbindeyya paṇḍito;
પસ્સામિ વોહં અત્તાનં, યથા ઇચ્છિં તથા અહુ.
Passāmi vohaṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu.
૧૩૫.
135.
‘‘આસીસેથેવ પુરિસો, ન નિબ્બિન્દેય્ય પણ્ડિતો;
‘‘Āsīsetheva puriso, na nibbindeyya paṇḍito;
પસ્સામિ વોહં અત્તાનં, ઉદકા થલમુબ્ભતં.
Passāmi vohaṃ attānaṃ, udakā thalamubbhataṃ.
૧૩૬.
136.
‘‘વાયમેથેવ પુરિસો, ન નિબ્બિન્દેય્ય પણ્ડિતો;
‘‘Vāyametheva puriso, na nibbindeyya paṇḍito;
પસ્સામિ વોહં અત્તાનં, યથા ઇચ્છિં તથા અહુ.
Passāmi vohaṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu.
૧૩૭.
137.
‘‘વાયમેથેવ પુરિસો, ન નિબ્બિન્દેય્ય પણ્ડિતો;
‘‘Vāyametheva puriso, na nibbindeyya paṇḍito;
પસ્સામિ વોહં અત્તાનં, ઉદકા થલમુબ્ભતં.
Passāmi vohaṃ attānaṃ, udakā thalamubbhataṃ.
૧૩૮.
138.
‘‘દુક્ખૂપનીતોપિ નરો સપઞ્ઞો, આસં ન છિન્દેય્ય સુખાગમાય;
‘‘Dukkhūpanītopi naro sapañño, āsaṃ na chindeyya sukhāgamāya;
બહૂ હિ ફસ્સા અહિતા હિતા ચ, અવિતક્કિતા મચ્ચુમુપબ્બજન્તિ.
Bahū hi phassā ahitā hitā ca, avitakkitā maccumupabbajanti.
૧૩૯.
139.
‘‘અચિન્તિતમ્પિ ભવતિ, ચિન્તિતમ્પિ વિનસ્સતિ;
‘‘Acintitampi bhavati, cintitampi vinassati;
ન હિ ચિન્તામયા ભોગા, ઇત્થિયા પુરિસસ્સ વા’’તિ.
Na hi cintāmayā bhogā, itthiyā purisassa vā’’ti.
તત્થ આસીસેથેવ પુરિસોતિ આસચ્છેદકકમ્મં અકત્વા અત્તનો કમ્મેસુ આસં કરોથેવ ન ઉક્કણ્ઠેય્ય. યથા ઇચ્છિન્તિ અહઞ્હિ સટ્ઠિહત્થા નરકા ઉટ્ઠાનં ઇચ્છિં, સોમ્હિ તથેવ જાતો, તતો ઉટ્ઠિતોયેવાતિ દીપેતિ. અહિતા હિતા ચાતિ દુક્ખફસ્સા ચ સુખફસ્સા ચ, ‘‘મરણફસ્સા જીવિતફસ્સા ચા’’તિપિ અત્થો, સત્તાનઞ્હિ મરણફસ્સો અહિતો જીવિતફસ્સો હિતો, તેસં અવિતક્કિતો અચિન્તિતોપિ મરણફસ્સો આગચ્છતીતિ દસ્સેતિ. અચિન્તિ તમ્પીતિ મયા ‘‘આવાટે પતિસ્સામી’’તિ ન ચિન્તિતં, ‘‘સરભં મારેસ્સામી’’તિ ચિન્તિતં, ઇદાનિ પન મે ચિન્તિતં નટ્ઠં, અચિન્તિતમેવ જાતં. ભોગાતિ યસપરિવારા. એતે ચિન્તામયા ન હોન્તિ, તસ્મા ઞાણવતા વીરિયમેવ કાતબ્બં. વીરિયવતો હિ અચિન્તિતમ્પિ હોતિયેવ.
Tattha āsīsetheva purisoti āsacchedakakammaṃ akatvā attano kammesu āsaṃ karotheva na ukkaṇṭheyya. Yathā icchinti ahañhi saṭṭhihatthā narakā uṭṭhānaṃ icchiṃ, somhi tatheva jāto, tato uṭṭhitoyevāti dīpeti. Ahitā hitā cāti dukkhaphassā ca sukhaphassā ca, ‘‘maraṇaphassā jīvitaphassā cā’’tipi attho, sattānañhi maraṇaphasso ahito jīvitaphasso hito, tesaṃ avitakkito acintitopi maraṇaphasso āgacchatīti dasseti. Acinti tampīti mayā ‘‘āvāṭe patissāmī’’ti na cintitaṃ, ‘‘sarabhaṃ māressāmī’’ti cintitaṃ, idāni pana me cintitaṃ naṭṭhaṃ, acintitameva jātaṃ. Bhogāti yasaparivārā. Ete cintāmayā na honti, tasmā ñāṇavatā vīriyameva kātabbaṃ. Vīriyavato hi acintitampi hotiyeva.
તસ્સેવં ઉદાનં ઉદાનેન્તસ્સેવ અરુણં ઉટ્ઠહિ. પુરોહિતો ચ પાતોવ સુખસેય્યપુચ્છનત્થં આગન્ત્વા રાજદ્વારે ઠિતો તસ્સ ઉદાનગીતસદ્દં સુત્વા ચિન્તેસિ ‘‘રાજા હિય્યો મિગવં અગમાસિ, તત્થ સરભમિગં વિરદ્ધો ભવિસ્સતિ, તતો અમચ્ચેહિ અવહસિયમાનો ‘મારેત્વા નં આહરિસ્સામી’તિ ખત્તિયમાનેન તં અનુબન્ધન્તો સટ્ઠિહત્થે નરકે પતિતો ભવિસ્સતિ, દયાલુના સરભરાજેન રઞ્ઞો દોસં અચિન્તેત્વા રાજા ઉદ્ધરિતો ભવિસ્સતિ, તેન મઞ્ઞે ઉદાનં ઉદાનેતી’’તિ. એવં બ્રાહ્મણસ્સ રઞ્ઞો પરિપુણ્ણબ્યઞ્જનં ઉદાનં સુત્વા સુમજ્જિતે આદાસે મુખં ઓલોકેન્તસ્સ છાયા વિય રઞ્ઞા ચ સરભેન ચ કતકારણં પાકટં અહોસિ. સો નખગ્ગેન દ્વારં આકોટેસિ. રાજા ‘‘કો એસો’’તિ પુચ્છિ. ‘‘અહં દેવ પુરોહિતો’’તિ. અથસ્સ દ્વારં વિવરિત્વા ‘‘ઇતો એહાચરિયા’’તિ આહ. સો પવિસિત્વા રાજાનં જયાપેત્વા એકમન્તં ઠિતો ‘‘અહં, મહારાજ, તયા અરઞ્ઞે કતકારણં જાનામિ, ત્વં એકં સરભમિગં અનુબન્ધન્તો નરકે પતિતો, અથ નં સો સરભો સિલાય યોગ્ગં કત્વા નરકતો ઉદ્ધરિ, સો ત્વં તસ્સ ગુણં અનુસ્સરિત્વા ઉદાનં ઉદાનેસી’’તિ વત્વા દ્વે ગાથા અભાસિ –
Tassevaṃ udānaṃ udānentasseva aruṇaṃ uṭṭhahi. Purohito ca pātova sukhaseyyapucchanatthaṃ āgantvā rājadvāre ṭhito tassa udānagītasaddaṃ sutvā cintesi ‘‘rājā hiyyo migavaṃ agamāsi, tattha sarabhamigaṃ viraddho bhavissati, tato amaccehi avahasiyamāno ‘māretvā naṃ āharissāmī’ti khattiyamānena taṃ anubandhanto saṭṭhihatthe narake patito bhavissati, dayālunā sarabharājena rañño dosaṃ acintetvā rājā uddharito bhavissati, tena maññe udānaṃ udānetī’’ti. Evaṃ brāhmaṇassa rañño paripuṇṇabyañjanaṃ udānaṃ sutvā sumajjite ādāse mukhaṃ olokentassa chāyā viya raññā ca sarabhena ca katakāraṇaṃ pākaṭaṃ ahosi. So nakhaggena dvāraṃ ākoṭesi. Rājā ‘‘ko eso’’ti pucchi. ‘‘Ahaṃ deva purohito’’ti. Athassa dvāraṃ vivaritvā ‘‘ito ehācariyā’’ti āha. So pavisitvā rājānaṃ jayāpetvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘ahaṃ, mahārāja, tayā araññe katakāraṇaṃ jānāmi, tvaṃ ekaṃ sarabhamigaṃ anubandhanto narake patito, atha naṃ so sarabho silāya yoggaṃ katvā narakato uddhari, so tvaṃ tassa guṇaṃ anussaritvā udānaṃ udānesī’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
૧૪૦.
140.
‘‘સરભં ગિરિદુગ્ગસ્મિં, યં ત્વં અનુસરી પુરે;
‘‘Sarabhaṃ giriduggasmiṃ, yaṃ tvaṃ anusarī pure;
અલીનચિત્તસ્સ તુવં, વિક્કન્તમનુજીવસિ.
Alīnacittassa tuvaṃ, vikkantamanujīvasi.
૧૪૧.
141.
‘‘યો તં વિદુગ્ગા નરકા સમુદ્ધરિ, સિલાય યોગ્ગં સરભો કરિત્વા;
‘‘Yo taṃ viduggā narakā samuddhari, silāya yoggaṃ sarabho karitvā;
દુક્ખૂપનીતં મચ્ચુમુખા પમોચયિ, અલીનચિત્તં ત મિગં વદેસી’’તિ.
Dukkhūpanītaṃ maccumukhā pamocayi, alīnacittaṃ ta migaṃ vadesī’’ti.
તત્થ અનુસરીતિ અનુબન્ધિ. વિક્કન્તન્તિ ઉદ્ધરણત્થાય કતપરક્કમં. અનુજીવસીતિ ઉપજીવસિ, તસ્સાનુભાવેન તયા જીવિતં લદ્ધન્તિ અત્થો. સમુદ્ધરીતિ ઉદ્ધરિ. ત મિગં વદેસીતિ તં સુવણ્ણસરભમિગં ઇધ સિરિસયને નિસિન્નો વણ્ણેસિ.
Tattha anusarīti anubandhi. Vikkantanti uddharaṇatthāya kataparakkamaṃ. Anujīvasīti upajīvasi, tassānubhāvena tayā jīvitaṃ laddhanti attho. Samuddharīti uddhari. Ta migaṃ vadesīti taṃ suvaṇṇasarabhamigaṃ idha sirisayane nisinno vaṇṇesi.
તં સુત્વા રાજા ‘‘અયં મયા સદ્ધિં ન મિગવં ગતો, સબ્બં પવત્તિં જાનાતિ, કથં નુ ખો જાનાતિ, પુચ્છિસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા નવમં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ na migavaṃ gato, sabbaṃ pavattiṃ jānāti, kathaṃ nu kho jānāti, pucchissāmi na’’nti cintetvā navamaṃ gāthamāha –
૧૪૨.
142.
‘‘કિં ત્વં નુ તત્થેવ તદા અહોસિ, ઉદાહુ તે કોચિ નં એતદક્ખા;
‘‘Kiṃ tvaṃ nu tattheva tadā ahosi, udāhu te koci naṃ etadakkhā;
વિવટચ્છદ્દો નુસિ સબ્બદસ્સી, ઞાણં નુ તે બ્રાહ્મણ ભિંસરૂપ’’ન્તિ.
Vivaṭacchaddo nusi sabbadassī, ñāṇaṃ nu te brāhmaṇa bhiṃsarūpa’’nti.
તત્થ ભિંસરૂપન્તિ કિં નુ તે ઞાણં બલવજાતિકં, તેનેતં જાનાસીતિ.
Tattha bhiṃsarūpanti kiṃ nu te ñāṇaṃ balavajātikaṃ, tenetaṃ jānāsīti.
બ્રાહ્મણો ‘‘નાહં સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધો, બ્યઞ્જનં અમક્ખેત્વા તયા કથિતગાથાનં પન મય્હં અત્થો ઉપટ્ઠાતી’’તિ દીપેન્તો દસમં ગાથમાહ –
Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ sabbaññubuddho, byañjanaṃ amakkhetvā tayā kathitagāthānaṃ pana mayhaṃ attho upaṭṭhātī’’ti dīpento dasamaṃ gāthamāha –
૧૪૩.
143.
‘‘ન ચેવહં તત્થ તદા અહોસિં, ન ચાપિ મે કોચિ નં એતદક્ખા;
‘‘Na cevahaṃ tattha tadā ahosiṃ, na cāpi me koci naṃ etadakkhā;
ગાથાપદાનઞ્ચ સુભાસિતાનં, અત્થં તદાનેન્તિ જનિન્દ ધીરા’’તિ.
Gāthāpadānañca subhāsitānaṃ, atthaṃ tadānenti janinda dhīrā’’ti.
તત્થ સુભાસિતાનન્તિ બ્યઞ્જનં અમક્ખેત્વા સુટ્ઠુ ભાસિતાનં. અત્થં તદાનેન્તીતિ યો તેસં અત્થો, તં આનેન્તિ ઉપધારેન્તીતિ.
Tattha subhāsitānanti byañjanaṃ amakkhetvā suṭṭhu bhāsitānaṃ. Atthaṃ tadānentīti yo tesaṃ attho, taṃ ānenti upadhārentīti.
રાજા તસ્સ તુસ્સિત્વા બહું ધનં અદાસિ. તતો પટ્ઠાય દાનાદિપુઞ્ઞાભિરતો અહોસિ, મનુસ્સાપિ પુઞ્ઞાભિરતા હુત્વા મતમતા સગ્ગમેવ પૂરયિંસુ. અથેકદિવસં રાજા ‘‘લક્ખં વિજ્ઝિસ્સામી’’તિ પુરોહિતમાદાય ઉય્યાનં ગતો. તદા સક્કો દેવરાજા બહૂ નવે દેવે ચ દેવકઞ્ઞાયો ચ દિસ્વા ‘‘કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ આવજ્જેન્તો સરભમિગેન નરકા ઉદ્ધરિત્વા રઞ્ઞો સીલેસુ પતિટ્ઠાપિતભાવં ઞત્વા ‘‘રઞ્ઞો આનુભાવેન મહાજનો પુઞ્ઞાનિ કરોતિ, તેન દેવલોકો પરિપૂરતિ, ઇદાનિ ખો પન રાજા લક્ખં વિજ્ઝિતું ઉય્યાનં ગતો, તં વીમંસિત્વા સીહનાદં નદાપેત્વા સરભમિગસ્સ ગુણં કથાપેત્વા અત્તનો ચ સક્કભાવં જાનાપેત્વા આકાસે ઠિતો ધમ્મં દેસેત્વા મેત્તાય ચેવ પઞ્ચન્નં સીલાનઞ્ચ ગુણં કથેત્વા આગમિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ઉય્યાનં અગમાસિ. રાજાપિ ‘‘લક્ખં વિજ્ઝિસ્સામી’’તિ ધનું આરોપેત્વા સરં સન્નય્હિ. તસ્મિં ખણે સક્કો રઞ્ઞો ચ લક્ખસ્સ ચ અન્તરે અત્તનો આનુભાવેન સરભં દસ્સેસિ. રાજા તં દિસ્વા સરં ન મુઞ્ચિ. અથ નં સક્કો પુરોહિતસ્સ સરીરે અધિમુચ્ચિત્વા ગાથં અભાસિ –
Rājā tassa tussitvā bahuṃ dhanaṃ adāsi. Tato paṭṭhāya dānādipuññābhirato ahosi, manussāpi puññābhiratā hutvā matamatā saggameva pūrayiṃsu. Athekadivasaṃ rājā ‘‘lakkhaṃ vijjhissāmī’’ti purohitamādāya uyyānaṃ gato. Tadā sakko devarājā bahū nave deve ca devakaññāyo ca disvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjento sarabhamigena narakā uddharitvā rañño sīlesu patiṭṭhāpitabhāvaṃ ñatvā ‘‘rañño ānubhāvena mahājano puññāni karoti, tena devaloko paripūrati, idāni kho pana rājā lakkhaṃ vijjhituṃ uyyānaṃ gato, taṃ vīmaṃsitvā sīhanādaṃ nadāpetvā sarabhamigassa guṇaṃ kathāpetvā attano ca sakkabhāvaṃ jānāpetvā ākāse ṭhito dhammaṃ desetvā mettāya ceva pañcannaṃ sīlānañca guṇaṃ kathetvā āgamissāmī’’ti cintetvā uyyānaṃ agamāsi. Rājāpi ‘‘lakkhaṃ vijjhissāmī’’ti dhanuṃ āropetvā saraṃ sannayhi. Tasmiṃ khaṇe sakko rañño ca lakkhassa ca antare attano ānubhāvena sarabhaṃ dassesi. Rājā taṃ disvā saraṃ na muñci. Atha naṃ sakko purohitassa sarīre adhimuccitvā gāthaṃ abhāsi –
૧૪૪.
144.
‘‘આદાય પત્તિં પરવિરિયઘાતિં, ચાપે સરં કિં વિચિકિચ્છસે તુવં;
‘‘Ādāya pattiṃ paraviriyaghātiṃ, cāpe saraṃ kiṃ vicikicchase tuvaṃ;
નુન્નો સરો સરભં હન્તુ ખિપ્પં, અન્નઞ્હિ એતં વરપઞ્ઞ રઞ્ઞો’’તિ.
Nunno saro sarabhaṃ hantu khippaṃ, annañhi etaṃ varapañña rañño’’ti.
તત્થ પત્તિન્તિ વાજપત્તેહિ સમન્નાગતં. પરવિરિયઘાતિન્તિ પરેસં વીરિયઘાતકં. ચાપે સરન્તિ એતં પત્તસહિતં સરં ચાપે આદાય સન્નય્હિત્વા ઇદાનિ ત્વં કિં વિચિકિચ્છસિ. હન્તૂતિ તયા વિસ્સટ્ઠો હુત્વા એસ સરો ખિપ્પં ઇમં સરભં હનતુ. અન્નઞ્હિ એતન્તિ વરપઞ્ઞ, મહારાજ, સરભો નામ રઞ્ઞો આહારો ભક્ખોતિ અત્થો.
Tattha pattinti vājapattehi samannāgataṃ. Paraviriyaghātinti paresaṃ vīriyaghātakaṃ. Cāpe saranti etaṃ pattasahitaṃ saraṃ cāpe ādāya sannayhitvā idāni tvaṃ kiṃ vicikicchasi. Hantūti tayā vissaṭṭho hutvā esa saro khippaṃ imaṃ sarabhaṃ hanatu. Annañhi etanti varapañña, mahārāja, sarabho nāma rañño āhāro bhakkhoti attho.
તતો રાજા ગાથમાહ –
Tato rājā gāthamāha –
૧૪૫.
145.
‘‘અદ્ધા પજાનામિ અહમ્પિ એતં, અન્નં મિગો બ્રાહ્મણ ખત્તિયસ્સ;
‘‘Addhā pajānāmi ahampi etaṃ, annaṃ migo brāhmaṇa khattiyassa;
પુબ્બે કતઞ્ચ અપચાયમાનો, તસ્મા મિગં સરભં નો હનામી’’તિ.
Pubbe katañca apacāyamāno, tasmā migaṃ sarabhaṃ no hanāmī’’ti.
તત્થ પુબ્બે કતઞ્ચાતિ બ્રાહ્મણ, અહમેતં એકંસેન જાનામિ યથા મિગો ખત્તિયસ્સ અન્નં, પુબ્બે પન ઇમિના મય્હં કતગુણં પૂજેમિ, તસ્મા તં ન હનામીતિ.
Tattha pubbe katañcāti brāhmaṇa, ahametaṃ ekaṃsena jānāmi yathā migo khattiyassa annaṃ, pubbe pana iminā mayhaṃ kataguṇaṃ pūjemi, tasmā taṃ na hanāmīti.
તતો સક્કો ગાથાદ્વયમાહ –
Tato sakko gāthādvayamāha –
૧૪૬.
146.
‘‘નેસો મિગો મહારાજ, અસુરેસો દિસમ્પતિ;
‘‘Neso migo mahārāja, asureso disampati;
એતં હન્ત્વા મનુસ્સિન્દ, ભવસ્સુ અમરાધિપો.
Etaṃ hantvā manussinda, bhavassu amarādhipo.
૧૪૭.
147.
‘‘સચે ચ રાજા વિચિકિચ્છસે તુવં, હન્તું મિગં સરભં સહાયકં;
‘‘Sace ca rājā vicikicchase tuvaṃ, hantuṃ migaṃ sarabhaṃ sahāyakaṃ;
સપુત્તદારો નરવીરસેટ્ઠ, ગન્તા તુવં વેતરણિં યમસ્સા’’તિ.
Saputtadāro naravīraseṭṭha, gantā tuvaṃ vetaraṇiṃ yamassā’’ti.
તત્થ અસુરેસોતિ અસુરો એસો, અસુરજેટ્ઠકો સક્કો એસોતિ અધિપ્પાયેન વદતિ. અમરાધિપોતિ ત્વં એતં સક્કં મારેત્વા સયં સક્કો દેવરાજા હોહીતિ વદતિ. વેતરણિં યમસ્સાતિ ‘‘સચે એતં ‘સહાયો મે’તિ ચિન્તેત્વા ન મારેસ્સસિ, સપુત્તદારો યમસ્સ વેતરણિનિરયં ગતો ભવિસ્સસી’’તિ નં તાસેસિ.
Tattha asuresoti asuro eso, asurajeṭṭhako sakko esoti adhippāyena vadati. Amarādhipoti tvaṃ etaṃ sakkaṃ māretvā sayaṃ sakko devarājā hohīti vadati. Vetaraṇiṃ yamassāti ‘‘sace etaṃ ‘sahāyo me’ti cintetvā na māressasi, saputtadāro yamassa vetaraṇinirayaṃ gato bhavissasī’’ti naṃ tāsesi.
તતો રાજા દ્વે ગાથા અભાસિ –
Tato rājā dve gāthā abhāsi –
૧૪૮.
148.
‘‘કામં અહં જાનપદા ચ સબ્બે, પુત્તા ચ દારા ચ સહાયસઙ્ઘા;
‘‘Kāmaṃ ahaṃ jānapadā ca sabbe, puttā ca dārā ca sahāyasaṅghā;
ગચ્છેમુ તં વેતરણિં યમસ્સ, ન ત્વેવ હઞ્ઞો મમ પાણદો યો.
Gacchemu taṃ vetaraṇiṃ yamassa, na tveva hañño mama pāṇado yo.
૧૪૯.
149.
‘‘અયં મિગો કિચ્છગતસ્સ મય્હં, એકસ્સ કત્તા વિવનસ્મિ ઘોરે;
‘‘Ayaṃ migo kicchagatassa mayhaṃ, ekassa kattā vivanasmi ghore;
તં તાદિસં પુબ્બકિચ્ચં સરન્તો, જાનં મહાબ્રહ્મે કથં હનેય્ય’’ન્તિ.
Taṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ saranto, jānaṃ mahābrahme kathaṃ haneyya’’nti.
તત્થ મમ પાણદો યોતિ બ્રાહ્મણ, યો મમ પાણદદો યેન મે પિયં જીવિતં દિન્નં, નરકં પવિસન્તેન મયા સો ન ત્વેવ હઞ્ઞો ન હનિતબ્બો, અવજ્ઝો એસોતિ વદતિ. એકસ્સ કત્તા વિવનસ્મિ ઘોરેતિ દારુણે અરઞ્ઞે પવિટ્ઠસ્સ સતો એકસ્સ અસહાયકસ્સ મમ કત્તા કારકો જીવિતસ્સ દાયકો, સ્વાહં તં ઇમિના કતં તાદિસં પુબ્બકિચ્ચં સરન્તોયેવ તં ગુણં જાનન્તોયેવ કથં હનેય્યં.
Tattha mama pāṇado yoti brāhmaṇa, yo mama pāṇadado yena me piyaṃ jīvitaṃ dinnaṃ, narakaṃ pavisantena mayā so na tveva hañño na hanitabbo, avajjho esoti vadati. Ekassa kattā vivanasmi ghoreti dāruṇe araññe paviṭṭhassa sato ekassa asahāyakassa mama kattā kārako jīvitassa dāyako, svāhaṃ taṃ iminā kataṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ sarantoyeva taṃ guṇaṃ jānantoyeva kathaṃ haneyyaṃ.
અથ સક્કો પુરોહિતસ્સ સરીરતો અપગન્ત્વા સક્કત્તભાવં માપેત્વા આકાસે ઠત્વા રઞ્ઞો ગુણં પકાસેન્તો ગાથાદ્વયમાહ –
Atha sakko purohitassa sarīrato apagantvā sakkattabhāvaṃ māpetvā ākāse ṭhatvā rañño guṇaṃ pakāsento gāthādvayamāha –
૧૫૦.
150.
‘‘મિત્તાભિરાધી ચિરમેવ જીવ, રજ્જં ઇમં ધમ્મગુણે પસાસ;
‘‘Mittābhirādhī cirameva jīva, rajjaṃ imaṃ dhammaguṇe pasāsa;
નારીગણેહિ પરિચારિયન્તો, મોદસ્સુ રટ્ઠે તિદિવેવ વાસવો.
Nārīgaṇehi paricāriyanto, modassu raṭṭhe tidiveva vāsavo.
૧૫૧.
151.
‘‘અક્કોધનો નિચ્ચપસન્નચિત્તો, સબ્બાતિથી યાચયોગો ભવિત્વા;
‘‘Akkodhano niccapasannacitto, sabbātithī yācayogo bhavitvā;
દત્વા ચ ભુત્વા ચ યથાનુભાવં, અનિન્દિતો સગ્ગમુપેહિ ઠાન’’ન્તિ.
Datvā ca bhutvā ca yathānubhāvaṃ, anindito saggamupehi ṭhāna’’nti.
તત્થ મિત્તાભિરાધીતિ મિત્તે આરાધેન્તો તોસેન્તો તેસુ અદુબ્ભમાનો. સબ્બાતિથીતિ સબ્બે ધમ્મિકસમણબ્રાહ્મણે અતિથી પાહુનકેયેવ કત્વા પરિહરન્તો યાચિતબ્બયુત્તકો હુત્વા. અનિન્દિતોતિ દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કરણેન પમુદિતો દેવલોકેન અભિનન્દિતો હુત્વા સગ્ગટ્ઠાનં ઉપેહીતિ.
Tattha mittābhirādhīti mitte ārādhento tosento tesu adubbhamāno. Sabbātithīti sabbe dhammikasamaṇabrāhmaṇe atithī pāhunakeyeva katvā pariharanto yācitabbayuttako hutvā. Aninditoti dānādīni puññāni karaṇena pamudito devalokena abhinandito hutvā saggaṭṭhānaṃ upehīti.
એવં વત્વા સક્કો ‘‘અહં મહારાજં તં પરિગ્ગણ્હિતું આગતો, ત્વં અત્તાનં પરિગ્ગણ્હિતું નાદાસિ, અપ્પમત્તો હોહી’’તિ તં ઓવદિત્વા સકટ્ઠાનમેવ ગતો.
Evaṃ vatvā sakko ‘‘ahaṃ mahārājaṃ taṃ pariggaṇhituṃ āgato, tvaṃ attānaṃ pariggaṇhituṃ nādāsi, appamatto hohī’’ti taṃ ovaditvā sakaṭṭhānameva gato.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ સારિપુત્તો સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ વિત્થારેન અત્થં જાનાતિયેવા’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા રાજા આનન્દો અહોસિ, પુરોહિતો સારિપુત્તો, સરભમિગો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi sāriputto saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ jānātiyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, purohito sāriputto, sarabhamigo pana ahameva ahosi’’nti.
સરભમિગજાતકવણ્ણના દસમા.
Sarabhamigajātakavaṇṇanā dasamā.
જાતકુદ્દાનં –
Jātakuddānaṃ –
અમ્બ ફન્દન જવન, નારદ દૂત કલિઙ્ગા;
Amba phandana javana, nārada dūta kaliṅgā;
અકિત્તિ તક્કારિયં રુરુ, સરભં દસ તેરસે.
Akitti takkāriyaṃ ruru, sarabhaṃ dasa terase.
તેરસકનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Terasakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૮૩. સરભમિગજાતકં • 483. Sarabhamigajātakaṃ