Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૧૭૯] ૯. સતધમ્મજાતકવણ્ણના
[179] 9. Satadhammajātakavaṇṇanā
તઞ્ચ અપ્પન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકવીસતિવિધં અનેસનં આરબ્ભ કથેસિ. એકસ્મિઞ્હિ કાલે બહૂ ભિક્ખૂ વેજ્જકમ્મેન દૂતકમ્મેન પહિણકમ્મેન જઙ્ઘપેસનિકેન પિણ્ડપટિપિણ્ડેનાતિ એવરૂપાય એકવીસતિવિધાય અનેસનાય જીવિકં કપ્પેસું. સા સાકેતજાતકે (જા॰ ૧.૨.૧૭૩-૧૭૪) આવિભવિસ્સતિ. સત્થા તેસં તથા જીવિકકપ્પનભાવં ઞત્વા ‘‘એતરહિ ખો બહૂ ભિક્ખૂ અનેસનાય જીવિકં કપ્પેન્તિ, તે પન એવં જીવિકં કપ્પેત્વા યક્ખત્તભાવા પેતત્તભાવા ન મુચ્ચિસ્સન્તિ, ધુરગોણા હુત્વાવ નિબ્બત્તિસ્સન્તિ, નિરયે પટિસન્ધિં ગણ્હિસ્સન્તિ, એતેસં હિતત્થાય સુખત્થાય અત્તજ્ઝાસયં સકપટિભાનં એકં ધમ્મદેસનં કથેતું વટ્ટતી’’તિ ભિક્ખુસઙ્ઘં સન્નિપાતાપેત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, એકવીસતિવિધાય અનેસનાય પચ્ચયા ઉપ્પાદેતબ્બા. અનેસનાય હિ ઉપ્પન્નો પિણ્ડપાતો આદિત્તલોહગુળસદિસો હલાહલવિસૂપમો. અનેસના હિ નામેસા બુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસાવકેહિ ગરહિતબ્બા પટિકુટ્ઠા. અનેસનાય ઉપ્પન્નં પિણ્ડપાતં ભુઞ્જન્તસ્સ હિ હાસો વા સોમનસ્સં વા નત્થિ. એવં ઉપ્પન્નો હિ પિણ્ડપાતો મમ સાસને ચણ્ડાલસ્સ ઉચ્છિટ્ઠભોજનસદિસો, તસ્સ પરિભોગો સતધમ્મમાણવસ્સ ચણ્ડાલુચ્છિટ્ઠભત્તપરિભોગો વિય હોતી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Tañcaappanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekavīsatividhaṃ anesanaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi kāle bahū bhikkhū vejjakammena dūtakammena pahiṇakammena jaṅghapesanikena piṇḍapaṭipiṇḍenāti evarūpāya ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappesuṃ. Sā sāketajātake (jā. 1.2.173-174) āvibhavissati. Satthā tesaṃ tathā jīvikakappanabhāvaṃ ñatvā ‘‘etarahi kho bahū bhikkhū anesanāya jīvikaṃ kappenti, te pana evaṃ jīvikaṃ kappetvā yakkhattabhāvā petattabhāvā na muccissanti, dhuragoṇā hutvāva nibbattissanti, niraye paṭisandhiṃ gaṇhissanti, etesaṃ hitatthāya sukhatthāya attajjhāsayaṃ sakapaṭibhānaṃ ekaṃ dhammadesanaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā ‘‘na, bhikkhave, ekavīsatividhāya anesanāya paccayā uppādetabbā. Anesanāya hi uppanno piṇḍapāto ādittalohaguḷasadiso halāhalavisūpamo. Anesanā hi nāmesā buddhapaccekabuddhasāvakehi garahitabbā paṭikuṭṭhā. Anesanāya uppannaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjantassa hi hāso vā somanassaṃ vā natthi. Evaṃ uppanno hi piṇḍapāto mama sāsane caṇḍālassa ucchiṭṭhabhojanasadiso, tassa paribhogo satadhammamāṇavassa caṇḍālucchiṭṭhabhattaparibhogo viya hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો ચણ્ડાલયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો કેનચિદેવ કરણીયેન પાથેય્યતણ્ડુલે ચ ભત્તપુટઞ્ચ ગહેત્વા મગ્ગં પટિપજ્જિ. તસ્મિઞ્હિ કાલે બારાણસિયં એકો માણવો અત્થિ સતધમ્મો નામ ઉદિચ્ચબ્રાહ્મણમહાસાલકુલે નિબ્બત્તો. સોપિ કેનચિદેવ કરણીયેન તણ્ડુલે ચ ભત્તપુટઞ્ચ અગહેત્વાવ મગ્ગં પટિપજ્જિ, તે ઉભોપિ મહામગ્ગે સમાગચ્છિંસુ. માણવો બોધિસત્તં ‘‘કિંજાતિકોસી’’તિ પુચ્છિ. સો ‘‘અહં ચણ્ડાલો’’તિ વત્વા ‘‘ત્વં કિંજાતિકોસી’’તિ માણવં પુચ્છિ . ‘‘ઉદિચ્ચબ્રાહ્મણો અહ’’ન્તિ. ‘‘સાધુ ગચ્છામા’’તિ તે ઉભોપિ મગ્ગં અગમંસુ. બોધિસત્તો પાતરાસવેલાય ઉદકફાસુકટ્ઠાને નિસીદિત્વા હત્થે ધોવિત્વા ભત્તપુટં મોચેત્વા ‘‘માણવ, ભત્તં ભુઞ્જાહી’’તિ આહ. ‘‘નત્થિ, અરે ચણ્ડાલ, મમ ભત્તેન અત્થો’’તિ. બોધિસત્તો ‘‘સાધૂ’’તિ પુટકભત્તં ઉચ્છિટ્ઠં અકત્વાવ અત્તનો યાપનમત્તં અઞ્ઞસ્મિં પણ્ણે પક્ખિપિત્વા પુટકભત્તં બન્ધિત્વા એકમન્તે ઠપેત્વા ભુઞ્જિત્વા પાનીયં પિવિત્વા ધોતહત્થપાદો તણ્ડુલે ચ સેસભત્તઞ્ચ આદાય ‘‘ગચ્છામ, માણવા’’તિ મગ્ગં પટિપજ્જિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto kenacideva karaṇīyena pātheyyataṇḍule ca bhattapuṭañca gahetvā maggaṃ paṭipajji. Tasmiñhi kāle bārāṇasiyaṃ eko māṇavo atthi satadhammo nāma udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbatto. Sopi kenacideva karaṇīyena taṇḍule ca bhattapuṭañca agahetvāva maggaṃ paṭipajji, te ubhopi mahāmagge samāgacchiṃsu. Māṇavo bodhisattaṃ ‘‘kiṃjātikosī’’ti pucchi. So ‘‘ahaṃ caṇḍālo’’ti vatvā ‘‘tvaṃ kiṃjātikosī’’ti māṇavaṃ pucchi . ‘‘Udiccabrāhmaṇo aha’’nti. ‘‘Sādhu gacchāmā’’ti te ubhopi maggaṃ agamaṃsu. Bodhisatto pātarāsavelāya udakaphāsukaṭṭhāne nisīditvā hatthe dhovitvā bhattapuṭaṃ mocetvā ‘‘māṇava, bhattaṃ bhuñjāhī’’ti āha. ‘‘Natthi, are caṇḍāla, mama bhattena attho’’ti. Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti puṭakabhattaṃ ucchiṭṭhaṃ akatvāva attano yāpanamattaṃ aññasmiṃ paṇṇe pakkhipitvā puṭakabhattaṃ bandhitvā ekamante ṭhapetvā bhuñjitvā pānīyaṃ pivitvā dhotahatthapādo taṇḍule ca sesabhattañca ādāya ‘‘gacchāma, māṇavā’’ti maggaṃ paṭipajji.
તે સકલદિવસં ગન્ત્વા સાયં ઉભોપિ એકસ્મિં ઉદકફાસુકટ્ઠાને ન્હત્વા પચ્ચુત્તરિંસુ. બોધિસત્તો ફાસુકટ્ઠાને નિસીદિત્વા ભત્તપુટં મોચેત્વા માણવં અનાપુચ્છિત્વા ભુઞ્જિતું આરભિ. માણવો સકલદિવસં મગ્ગગમનેન કિલન્તો છાતજ્ઝત્તો ‘‘સચે મે ભત્તં દસ્સતિ, ભુઞ્જિસ્સામી’’તિ ઓલોકેન્તો અટ્ઠાસિ. ઇતરો કિઞ્ચિ અવત્વા ભુઞ્જતેવ. માણવો ચિન્તેસિ – ‘‘અયં ચણ્ડાલો મય્હં અવત્વાવ સબ્બં ભુઞ્જતિ નિપ્પીળેત્વાપિ તં ગહેત્વા ઉપરિ ઉચ્છિટ્ઠભત્તં છડ્ડેત્વા સેસં ભુઞ્જિતું વટ્ટતી’’તિ. સો તથા કત્વા ઉચ્છિટ્ઠભત્તં ભુઞ્જિ. અથસ્સ ભુત્તમત્તસ્સેવ ‘‘મયા અત્તનો જાતિગોત્તકુલપદેસાનં અનનુચ્છવિકં કતં, ચણ્ડાલસ્સ નામ મે ઉચ્છિટ્ઠભત્તં ભુત્ત’’ન્તિ બલવવિપ્પટિસારો ઉપ્પજ્જિ, તાવદેવસ્સ સલોહિતં ભત્તં મુખતો ઉગ્ગચ્છિ. સો ‘‘અપ્પમત્તકસ્સ વત મે કારણા અનનુચ્છવિકં કમ્મં કત’’ન્તિ ઉપ્પન્નબલવસોકતાય પરિદેવમાનો પઠમં ગાથમાહ –
Te sakaladivasaṃ gantvā sāyaṃ ubhopi ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne nhatvā paccuttariṃsu. Bodhisatto phāsukaṭṭhāne nisīditvā bhattapuṭaṃ mocetvā māṇavaṃ anāpucchitvā bhuñjituṃ ārabhi. Māṇavo sakaladivasaṃ maggagamanena kilanto chātajjhatto ‘‘sace me bhattaṃ dassati, bhuñjissāmī’’ti olokento aṭṭhāsi. Itaro kiñci avatvā bhuñjateva. Māṇavo cintesi – ‘‘ayaṃ caṇḍālo mayhaṃ avatvāva sabbaṃ bhuñjati nippīḷetvāpi taṃ gahetvā upari ucchiṭṭhabhattaṃ chaḍḍetvā sesaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. So tathā katvā ucchiṭṭhabhattaṃ bhuñji. Athassa bhuttamattasseva ‘‘mayā attano jātigottakulapadesānaṃ ananucchavikaṃ kataṃ, caṇḍālassa nāma me ucchiṭṭhabhattaṃ bhutta’’nti balavavippaṭisāro uppajji, tāvadevassa salohitaṃ bhattaṃ mukhato uggacchi. So ‘‘appamattakassa vata me kāraṇā ananucchavikaṃ kammaṃ kata’’nti uppannabalavasokatāya paridevamāno paṭhamaṃ gāthamāha –
૫૭.
57.
‘‘તઞ્ચ અપ્પઞ્ચ ઉચ્છિટ્ઠં, તઞ્ચ કિચ્છેન નો અદા;
‘‘Tañca appañca ucchiṭṭhaṃ, tañca kicchena no adā;
સોહં બ્રાહ્મણજાતિકો, યં ભુત્તં તમ્પિ ઉગ્ગત’’ન્તિ.
Sohaṃ brāhmaṇajātiko, yaṃ bhuttaṃ tampi uggata’’nti.
તત્રાયં સઙ્ખેપત્થો – યં મયા ભુત્તં, તં અપ્પઞ્ચ ઉચ્છિટ્ઠઞ્ચ, તઞ્ચ સો ચણ્ડાલો ન અત્તનો રુચિયા મં અદાસિ, અથ ખો નિપ્પીળિયમાનો કિચ્છેન કસિરેન અદાસિ, સોહં પરિસુદ્ધબ્રાહ્મણજાતિકો, તેનેવ મે યં ભુત્તં, તમ્પિ સદ્ધિં લોહિતેન ઉગ્ગતન્તિ.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ mayā bhuttaṃ, taṃ appañca ucchiṭṭhañca, tañca so caṇḍālo na attano ruciyā maṃ adāsi, atha kho nippīḷiyamāno kicchena kasirena adāsi, sohaṃ parisuddhabrāhmaṇajātiko, teneva me yaṃ bhuttaṃ, tampi saddhiṃ lohitena uggatanti.
એવં માણવો પરિદેવિત્વા ‘‘કિં દાનિ મે એવરૂપં અનનુચ્છવિકં કમ્મં કત્વા જીવિતેના’’તિ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા કસ્સચિ અત્તાનં અદસ્સેત્વાવ અનાથમરણં પત્તો.
Evaṃ māṇavo paridevitvā ‘‘kiṃ dāni me evarūpaṃ ananucchavikaṃ kammaṃ katvā jīvitenā’’ti araññaṃ pavisitvā kassaci attānaṃ adassetvāva anāthamaraṇaṃ patto.
સત્થા ઇમં અતીતં દસ્સેત્વા ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સતધમ્મમાણવસ્સ તં ચણ્ડાલુચ્છિટ્ઠકં ભુઞ્જિત્વા અત્તનો અયુત્તભોજનસ્સ ભુત્તત્તા નેવ હાસો, ન સોમનસ્સં ઉપ્પજ્જિ, એવમેવ યો ઇમસ્મિં સાસને પબ્બજિતો અનેસનાય જીવિકં કપ્પેન્તો તથાલદ્ધપચ્ચયં પરિભુઞ્જતિ, તસ્સ બુદ્ધપટિકુટ્ઠગરહિતજીવિતભાવતો નેવ હાસો, ન સોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતી’’તિ વત્વા અભિસમ્બુદ્ધો હુત્વા દુતિયં ગાથમાહ –
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, satadhammamāṇavassa taṃ caṇḍālucchiṭṭhakaṃ bhuñjitvā attano ayuttabhojanassa bhuttattā neva hāso, na somanassaṃ uppajji, evameva yo imasmiṃ sāsane pabbajito anesanāya jīvikaṃ kappento tathāladdhapaccayaṃ paribhuñjati, tassa buddhapaṭikuṭṭhagarahitajīvitabhāvato neva hāso, na somanassaṃ uppajjatī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
૫૮.
58.
‘‘એવં ધમ્મં નિરંકત્વા, યો અધમ્મેન જીવતિ;
‘‘Evaṃ dhammaṃ niraṃkatvā, yo adhammena jīvati;
સતધમ્મોવ લાભેન, લદ્ધેનપિ ન નન્દતી’’તિ.
Satadhammova lābhena, laddhenapi na nandatī’’ti.
તત્થ ધમ્મન્તિ આજીવપારિસુદ્ધિસીલધમ્મં. નિરંકત્વાતિ નીહરિત્વા છડ્ડેત્વા. અધમ્મેનાતિ એકવીસતિયા અનેસનસઙ્ખાતેન મિચ્છાજીવેન. સતધમ્મોતિ તસ્સ નામં, ‘‘સન્તધમ્મો’’તિપિ પાઠો. ન નન્દતીતિ યથા સતધમ્મો માણવો ‘‘ચણ્ડાલુચ્છિટ્ઠકં મે લદ્ધ’’ન્તિ તેન લાભેન ન નન્દતિ, એવં ઇમસ્મિમ્પિ સાસને પબ્બજિતો કુલપુત્તો અનેસનાય લદ્ધલાભં પરિભુઞ્જન્તો ન નન્દતિ ન તુસ્સતિ, ‘‘બુદ્ધગરહિતજીવિકાય જીવામી’’તિ દોમનસ્સપ્પત્તો હોતિ. તસ્મા અનેસનાય જીવિકં કપ્પેન્તસ્સ સતધમ્મમાણવસ્સેવ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા અનાથમરણં મરિતું વરન્તિ.
Tattha dhammanti ājīvapārisuddhisīladhammaṃ. Niraṃkatvāti nīharitvā chaḍḍetvā. Adhammenāti ekavīsatiyā anesanasaṅkhātena micchājīvena. Satadhammoti tassa nāmaṃ, ‘‘santadhammo’’tipi pāṭho. Na nandatīti yathā satadhammo māṇavo ‘‘caṇḍālucchiṭṭhakaṃ me laddha’’nti tena lābhena na nandati, evaṃ imasmimpi sāsane pabbajito kulaputto anesanāya laddhalābhaṃ paribhuñjanto na nandati na tussati, ‘‘buddhagarahitajīvikāya jīvāmī’’ti domanassappatto hoti. Tasmā anesanāya jīvikaṃ kappentassa satadhammamāṇavasseva araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ marituṃ varanti.
એવં સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં દેસેત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને બહૂ ભિક્ખૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસુ. ‘‘તદા માણવો આનન્દો અહોસિ, અહમેવ ચણ્ડાલપુત્તો અહોસિ’’ન્તિ.
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ desetvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. ‘‘Tadā māṇavo ānando ahosi, ahameva caṇḍālaputto ahosi’’nti.
સતધમ્મજાતકવણ્ણના નવમા.
Satadhammajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૧૭૯. સતધમ્મજાતકં • 179. Satadhammajātakaṃ