| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
૨. સતિસુત્તવણ્ણના
2. Satisuttavaṇṇanā
૩૬૮. સરતીતિ સતો. અયં પન ન યાય કાયચિ સતિયા સતો, અથ ખો એદિસાયાતિ દસ્સેન્તો ‘‘કાયાદિઅનુપસ્સનાસતિયા’’તિ આહ. ચતુસમ્પજઞ્ઞપઞ્ઞાયાતિ ચતુબ્બિધસમ્પજઞ્ઞપઞ્ઞાય, અભિક્કમનં અભિક્કન્તન્તિ આહ – ‘‘અભિક્કન્તં વુચ્ચતિ ગમન’’ન્તિ. તથા પટિક્કમનં પટિક્કન્તન્તિ વુત્તં – ‘‘પટિક્કન્તં નિવત્તન’’ન્તિ. નિવત્તનઞ્ચ નિવત્તિમત્તં, નિવત્તિત્વા પન ગમનં ગમનમેવ. કાયં અભિહરન્તો અભિગમનવસેન કાયં નામેન્તો. ઠાનનિસજ્જાસયનેસુ યો ગમનાદિવિધિના કાયસ્સ પુરતો અભિહારો, સો અભિક્કમો, પચ્છતો અપહરણં પટિક્કમોતિ દસ્સેન્તો ‘‘ઠાનેપી’’તિઆદિમાહ. આસનસ્સાતિ પીઠકાદિઆસનસ્સ. પુરિમઅઙ્ગાભિમુખોતિ અટનિકાદિપુરિમાવયવાભિમુખો. સંસરન્તોતિ સંસપ્પન્તો. પચ્ચાસંસરન્તોતિ પટિઆસપ્પન્તો. એસેવ નયોતિ ઇમિના સરીરસ્સેવ અભિમુખસંસપ્પનપટિઆસપ્પનાનિ નિદસ્સેતિ.
368. Saratīti sato. Ayaṃ pana na yāya kāyaci satiyā sato, atha kho edisāyāti dassento ‘‘kāyādianupassanāsatiyā’’ti āha. Catusampajaññapaññāyāti catubbidhasampajaññapaññāya, abhikkamanaṃ abhikkantanti āha – ‘‘abhikkantaṃ vuccati gamana’’nti. Tathā paṭikkamanaṃ paṭikkantanti vuttaṃ – ‘‘paṭikkantaṃ nivattana’’nti. Nivattanañca nivattimattaṃ, nivattitvā pana gamanaṃ gamanameva. Kāyaṃ abhiharanto abhigamanavasena kāyaṃ nāmento. Ṭhānanisajjāsayanesu yo gamanādividhinā kāyassa purato abhihāro, so abhikkamo, pacchato apaharaṇaṃ paṭikkamoti dassento ‘‘ṭhānepī’’tiādimāha. Āsanassāti pīṭhakādiāsanassa. Purimaaṅgābhimukhoti aṭanikādipurimāvayavābhimukho. Saṃsarantoti saṃsappanto. Paccāsaṃsarantoti paṭiāsappanto. Eseva nayoti iminā sarīrasseva abhimukhasaṃsappanapaṭiāsappanāni nidasseti.
સમ્મા પજાનનં સમ્પજાનં. તેન અત્તના કાતબ્બકિચ્ચસ્સ કરણસીલો સમ્પજાનકારીતિ આહ – ‘‘સમ્પજઞ્ઞેન સબ્બકિચ્ચકારી’’તિ. સમ્પજાનમેવ હિ સમ્પજઞ્ઞં. સમ્પજઞ્ઞસ્સેવ વા કારીતિ સમ્પજઞ્ઞસ્સેવ કરણસીલો. સમ્પજઞ્ઞં કરોતેવાતિ અભિક્કન્તાદીસુ અસમ્મોહં ઉપ્પાદેતિ એવ, સમ્પજાનસ્સેવ વા કારો એતસ્સ અત્થીતિ સમ્પજાનકારી.
Sammā pajānanaṃ sampajānaṃ. Tena attanā kātabbakiccassa karaṇasīlo sampajānakārīti āha – ‘‘sampajaññena sabbakiccakārī’’ti. Sampajānameva hi sampajaññaṃ. Sampajaññasseva vā kārīti sampajaññasseva karaṇasīlo. Sampajaññaṃ karotevāti abhikkantādīsu asammohaṃ uppādeti eva, sampajānasseva vā kāro etassa atthīti sampajānakārī.
ધમ્મતો વડ્ઢિતસઙ્ખાતેન સહ અત્થેન વત્તતીતિ સાત્થકં, અભિક્કન્તાદિ, સાત્થકસ્સ સમ્પજાનનં સાત્થકસમ્પજઞ્ઞં. સપ્પાયસ્સ અત્તનો ઉપકારાવહસ્સ હિતસ્સ સમ્પજાનનં સપ્પાયસમ્પજઞ્ઞં. અભિક્કમાદીસુ ભિક્ખાચારગોચરે, અઞ્ઞત્થાપિ ચ પવત્તેસુ અવિજહિતે કમ્મટ્ઠાનસઙ્ખાતે ગોચરે સમ્પજઞ્ઞં ગોચરસમ્પજઞ્ઞં. અભિક્કમાદીસુ અસમ્મુય્હનમેવ સમ્પજઞ્ઞં અસમ્મોહસમ્પજઞ્ઞં. પરિગ્ગણ્હિત્વાતિ તુલયિત્વા તીરેત્વા, પટિસઙ્ખાયાતિ અત્થો. સઙ્ઘદસ્સનેનેવ ઉપોસથપવારણાદિઅત્થં ગમનં સઙ્ગહિતં. અસુભદસ્સનાદીતિ આદિ-સદ્દેન કસિણપરિકમ્માદીનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. સઙ્ખેપતો વુત્તમત્થં વિવરિતું ‘‘ચેતિયં દિસ્વાપિ હી’’તિઆદિ વુત્તં. અરહત્તં પાપુણાતીતિ ઉક્કટ્ઠનિદ્દેસો એસો. સમથવિપસ્સનુપ્પાદનમ્પિ હિ ભિક્ખુનો વુદ્ધિ એવ. દક્ખિણદ્વારેતિ ચેતિયઙ્ગણસ્સ દક્ખિણદ્વારે, તથા પચ્છિમદ્વારેતિઆદીસુ. અભયવાપિ પાળિયન્તિ અભયવાપિયા પુરત્થિમતીરે.
Dhammato vaḍḍhitasaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādi, sātthakassa sampajānanaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa hitassa sampajānanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi ca pavattesu avijahite kammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Pariggaṇhitvāti tulayitvā tīretvā, paṭisaṅkhāyāti attho. Saṅghadassaneneva uposathapavāraṇādiatthaṃ gamanaṃ saṅgahitaṃ. Asubhadassanādīti ādi-saddena kasiṇaparikammādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘cetiyaṃ disvāpi hī’’tiādi vuttaṃ. Arahattaṃ pāpuṇātīti ukkaṭṭhaniddeso eso. Samathavipassanuppādanampi hi bhikkhuno vuddhi eva. Dakkhiṇadvāreti cetiyaṅgaṇassa dakkhiṇadvāre, tathā pacchimadvāretiādīsu. Abhayavāpi pāḷiyanti abhayavāpiyā puratthimatīre.
બુદ્ધવંસ-અરિયવંસ-ચેતિયવંસ-દીપવંસાદિવંસકથનતો મહાઅરિયવંસભાણકો થેરો. પઞ્ઞાયનટ્ઠાનેતિ ચેતિયસ્સ પઞ્ઞાયનટ્ઠાને. એકપદુદ્ધારેતિ પદુદ્ધારપતિટ્ઠાનપરિવત્તનં અકત્વા એકસ્મિંયેવ અવટ્ઠાને. કેચીતિ અભયગિરિવાસિનો.
Buddhavaṃsa-ariyavaṃsa-cetiyavaṃsa-dīpavaṃsādivaṃsakathanato mahāariyavaṃsabhāṇako thero. Paññāyanaṭṭhāneti cetiyassa paññāyanaṭṭhāne. Ekapaduddhāreti paduddhārapatiṭṭhānaparivattanaṃ akatvā ekasmiṃyeva avaṭṭhāne. Kecīti abhayagirivāsino.
તસ્મિં પનાતિ સાત્થકસમ્પજઞ્ઞવસેન પરિગ્ગહિતઅત્થેપિ ગમને. અત્થો નામ ધમ્મતો વડ્ઢીતિ યં સાત્થકન્તિ અધિપ્પેતં ગમનં, તં સપ્પાયમેવાતિ સિયા કસ્સચિ આસઙ્કાતિ તન્નિવત્તનત્થં ‘‘ચેતિયદસ્સનં તાવા’’તિઆદિ આરદ્ધં. ચિત્તકમ્મરૂપકાનિ વિયાતિ ચિત્તકમ્મકતા પટિમાયો વિય, યન્તપયોગેન વા વિચિત્તકમ્મા પટિમાય સદિસા યન્તરૂપકા વિય. અસમપેક્ખનં ગેહસ્સિતઅઞ્ઞાણુપેક્ખાવસેન આરમ્મણે અયોનિસો ઓલોકનાદિ. યં સન્ધાય વુત્તં ‘‘ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખા બાલસ્સ મૂળ્હસ્સ પુથુજ્જનસ્સા’’તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૦૮). હત્થિઆદિસમ્મદ્દેન જીવિતન્તરાયો. વિસભાગરૂપદસ્સનાદિના બ્રહ્મચરિયન્તરાયો.
Tasmiṃ panāti sātthakasampajaññavasena pariggahitaatthepi gamane. Attho nāma dhammato vaḍḍhīti yaṃ sātthakanti adhippetaṃ gamanaṃ, taṃ sappāyamevāti siyā kassaci āsaṅkāti tannivattanatthaṃ ‘‘cetiyadassanaṃ tāvā’’tiādi āraddhaṃ. Cittakammarūpakāni viyāti cittakammakatā paṭimāyo viya, yantapayogena vā vicittakammā paṭimāya sadisā yantarūpakā viya. Asamapekkhanaṃ gehassitaaññāṇupekkhāvasena ārammaṇe ayoniso olokanādi. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Hatthiādisammaddena jīvitantarāyo. Visabhāgarūpadassanādinā brahmacariyantarāyo.
પબ્બજિતદિવસતો પટ્ઠાય ભિક્ખૂનં અનુવત્તનકથા આચિણ્ણા, અનનુવત્તનકથા પન તસ્સા અપરા દુતિયા નામ હોતીતિ આહ – ‘‘દ્વે કથા નામ ન કથિતપુબ્બા’’તિ. એવન્તિ ઇમિના ‘‘સચે પના’’તિઆદિકં સબ્બમ્પિ વુત્તાકારં પચ્ચામસતિ, ન ‘‘પુરિસસ્સ માતુગામાસુભ’’ન્તિઆદિકં વુચ્ચમાનં.
Pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ anuvattanakathā āciṇṇā, ananuvattanakathā pana tassā aparā dutiyā nāma hotīti āha – ‘‘dve kathā nāma na kathitapubbā’’ti. Evanti iminā ‘‘sace panā’’tiādikaṃ sabbampi vuttākāraṃ paccāmasati, na ‘‘purisassa mātugāmāsubha’’ntiādikaṃ vuccamānaṃ.
યોગકમ્મસ્સ પવત્તિટ્ઠાનતાય ભાવનાય આરમ્મણં કમ્મટ્ઠાનં વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘કમ્મટ્ઠાનસઙ્ખાતં ગોચર’’ન્તિ. ઉગ્ગહેત્વાતિ યથા ઉગ્ગહનિમિત્તં ઉપ્પજ્જતિ, એવં ઉગ્ગહકોસલ્લસ્સ સમ્પાદનવસેન ઉગ્ગહેત્વા.
Yogakammassa pavattiṭṭhānatāya bhāvanāya ārammaṇaṃ kammaṭṭhānaṃ vuccatīti āha ‘‘kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocara’’nti. Uggahetvāti yathā uggahanimittaṃ uppajjati, evaṃ uggahakosallassa sampādanavasena uggahetvā.
હરતીતિ કમ્મટ્ઠાનં પવત્તેતિ, યાવ પિણ્ડપાતપટિક્કમા અનુયુઞ્જતીતિ અત્થો. ન પચ્ચાહરતીતિ આહારૂપભોગતો યાવ દિવાટ્ઠાનુપસઙ્કમના કમ્મટ્ઠાનં ન પટિનેતિ. સમાદાય વત્તતિ સમ્મા આદિયિત્વા તેસં વત્તાનં પરિપૂરણવસેન વત્તતિ. સરીરપરિકમ્મન્તિ મુખધોવનાદિસરીરપટિજગ્ગનં. દ્વે તયો પલ્લઙ્કેતિ દ્વે તયો નિસજ્જાવારે દ્વે તીણિ ઉણ્હાસનાનિ. તેનાહ – ‘‘ઉસુમં ગાહાપેન્તો’’તિ. કમ્મટ્ઠાનસીસેનેવાતિ કમ્મટ્ઠાનમુખેનેવ કમ્મટ્ઠાનં અવિજહન્તો એવ. તેન ‘‘પત્તોપિ અચેતનો’’તિઆદિના પવત્તેતબ્બકમ્મટ્ઠાનં, યથાપરિહરિયમાનં વા કમ્મટ્ઠાનં અવિજહિત્વાતિ દસ્સેતિ. તથેવાતિ તિક્ખત્તુમેવ. પરિભોગચેતિયતો સરીરચેતિયં ગરુતરન્તિ કત્વા ‘‘ચેતિયં વન્દિત્વા’’તિ ચેતિયવન્દનાય પઠમં કરણીયતા વુત્તા. તથા હિ અટ્ઠકથાયં – ‘‘ચેતિયં બાધયમાના બોધિસાખા હરિતબ્બા’’તિ વુત્તા. બુદ્ધગુણાનુસ્સરણવસેનેવ બોધિઞ્ચ પણિપાતકરણન્તિ આહ – ‘‘બુદ્ધસ્સ ભગવતો સમ્મુખા વિય નિપચ્ચકારં દસ્સેત્વા’’તિ. ગામસમીપેતિ ગામસ્સ ઉપચારટ્ઠાને.
Haratīti kammaṭṭhānaṃ pavatteti, yāva piṇḍapātapaṭikkamā anuyuñjatīti attho. Na paccāharatīti āhārūpabhogato yāva divāṭṭhānupasaṅkamanā kammaṭṭhānaṃ na paṭineti. Samādāya vattati sammā ādiyitvā tesaṃ vattānaṃ paripūraṇavasena vattati. Sarīraparikammanti mukhadhovanādisarīrapaṭijagganaṃ. Dve tayo pallaṅketi dve tayo nisajjāvāre dve tīṇi uṇhāsanāni. Tenāha – ‘‘usumaṃ gāhāpento’’ti. Kammaṭṭhānasīsenevāti kammaṭṭhānamukheneva kammaṭṭhānaṃ avijahanto eva. Tena ‘‘pattopi acetano’’tiādinā pavattetabbakammaṭṭhānaṃ, yathāparihariyamānaṃ vā kammaṭṭhānaṃ avijahitvāti dasseti. Tathevāti tikkhattumeva. Paribhogacetiyato sarīracetiyaṃ garutaranti katvā ‘‘cetiyaṃ vanditvā’’ti cetiyavandanāya paṭhamaṃ karaṇīyatā vuttā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘cetiyaṃ bādhayamānā bodhisākhā haritabbā’’ti vuttā. Buddhaguṇānussaraṇavaseneva bodhiñca paṇipātakaraṇanti āha – ‘‘buddhassa bhagavato sammukhā viya nipaccakāraṃ dassetvā’’ti. Gāmasamīpeti gāmassa upacāraṭṭhāne.
જનસઙ્ગહણત્થન્તિ ‘‘મયિ અકથેન્તે એતેસં કો કથેસ્સતી’’તિ ધમ્માનુગ્ગહેન જનસઙ્ગહણત્થં. તસ્માતિ યસ્મા ‘‘ધમ્મકથા નામ કથેતબ્બા એવા’’તિ અટ્ઠકથાચરિયા વદન્તિ, યસ્મા ચ ધમ્મકથા કમ્મટ્ઠાનવિનિમુત્તા નામ નત્થિ, તસ્મા. કમ્મટ્ઠાનસીસેનેવાતિ અત્તના પરિહરિયમાનં કમ્મટ્ઠાનં અવિજહન્તો તદનુગુણંયેવ ધમ્મકથં કથેત્વા. અનુમોદનં કત્વાતિ એત્થાપિ ‘‘કમ્મટ્ઠાનસીસેનેવા’’તિ આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં. સમ્પત્તપરિચ્છેદેનેવાતિ પરિચિતો અપરિચિતોતિઆદિવિભાગં અકત્વા સમ્પત્તકોટિયા એવ, સમાગમમત્તેનેવાતિ અત્થો. ભયેતિ પરચક્કાદિભયે.
Janasaṅgahaṇatthanti ‘‘mayi akathente etesaṃ ko kathessatī’’ti dhammānuggahena janasaṅgahaṇatthaṃ. Tasmāti yasmā ‘‘dhammakathā nāma kathetabbā evā’’ti aṭṭhakathācariyā vadanti, yasmā ca dhammakathā kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi, tasmā. Kammaṭṭhānasīsenevāti attanā parihariyamānaṃ kammaṭṭhānaṃ avijahanto tadanuguṇaṃyeva dhammakathaṃ kathetvā. Anumodanaṃ katvāti etthāpi ‘‘kammaṭṭhānasīsenevā’’ti ānetvā sambandhitabbaṃ. Sampattaparicchedenevāti paricito aparicitotiādivibhāgaṃ akatvā sampattakoṭiyā eva, samāgamamattenevāti attho. Bhayeti paracakkādibhaye.
કમ્મજતેજોતિ ગહણિં સન્ધાયાહ. કમ્મટ્ઠાનવીથિં નારોહતિ ખુદાપરિસ્સમેન કિલન્તકાયત્તા સમાધાનાભાવતો. અવસેસટ્ઠાનેતિ યાગુયા અગ્ગહિતટ્ઠાને. પોઙ્ખાનુપોઙ્ખન્તિ કમ્મટ્ઠાનુપટ્ઠાનસ્સ અવિચ્છેદ-દસ્સનમેતં, યથા પોઙ્ખાનુપોઙ્ખં પવત્તાય સરપટિપાટિયા અનવિચ્છેદો, એવમેતસ્સપિ કમ્મટ્ઠાનુપટ્ઠાનસ્સાતિ વુત્તં હોતિ.
Kammajatejoti gahaṇiṃ sandhāyāha. Kammaṭṭhānavīthiṃ nārohati khudāparissamena kilantakāyattā samādhānābhāvato. Avasesaṭṭhāneti yāguyā aggahitaṭṭhāne. Poṅkhānupoṅkhanti kammaṭṭhānupaṭṭhānassa aviccheda-dassanametaṃ, yathā poṅkhānupoṅkhaṃ pavattāya sarapaṭipāṭiyā anavicchedo, evametassapi kammaṭṭhānupaṭṭhānassāti vuttaṃ hoti.
નિક્ખિત્તધુરો ભાવનાનુયોગે. વત્તપટિપત્તિયા અપૂરણેન સબ્બવત્તાનિ ભિન્દિત્વા. કામે અવીતરાગો હોતિ. કાયે અવીતરાગો. રૂપે અવીતરાગો. યાવદત્થં ઉદરાવદેહં ભુઞ્જિત્વા સેય્યસુખં પસ્સસુખં મિદ્ધસુખં અનુયુત્તો વિહરતિ. અઞ્ઞતરં દેવનિકાયં પણિધાય બ્રહ્મચરિયં ચરતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૨૦; મ॰ નિ॰ ૧.૧૮૬) એવં વુત્તં પઞ્ચવિધચેતોવિનિબન્ધચિત્તો. ચરિત્વાતિ પવત્તિત્વા.
Nikkhittadhuro bhāvanānuyoge. Vattapaṭipattiyā apūraṇena sabbavattāni bhinditvā. Kāme avītarāgo hoti. Kāye avītarāgo. Rūpe avītarāgo. Yāvadatthaṃ udarāvadehaṃ bhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati. Aññataraṃ devanikāyaṃ paṇidhāya brahmacariyaṃ caratī’’ti (dī. ni. 3.320; ma. ni. 1.186) evaṃ vuttaṃ pañcavidhacetovinibandhacitto. Caritvāti pavattitvā.
ગતપચ્ચાગતિકવત્તવસેનાતિ ભાવનાસહિતંયેવ ભિક્ખાય ગતપચ્ચાગતં ગમનપચ્ચાગમનં એતસ્સ અત્થીતિ ગતપચ્ચાગતિકં, તદેવ વત્તં, તસ્સ વસેન. અત્તનો હિતસુખં કામેન્તિ ઇચ્છન્તીતિ અત્તકામા, ધમ્મચ્છન્દવન્તો. ‘‘ધમ્મો’’તિ હિ હિતં તંનિમિત્તકઞ્ચ સુખન્તિ. અથ વા વિઞ્ઞૂનં ધમ્માનં અત્તનિયત્તા અત્તભાવપરિચ્છન્નત્તા ચ અત્તા નામ ધમ્મો. તેનાહ ભગવા – ‘‘અત્તદીપા, ભિક્ખવે, વિહરથ અત્તસરણા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૩.૪૩). તં કામેન્તિ ઇચ્છન્તીતિ અત્તકામા. ઉસભં નામ વીસતિ યટ્ઠિયો. તાય સઞ્ઞાયાતિ તાય પાસાણસઞ્ઞાય, ‘‘એત્તકં ઠાનમાગતા’’તિ જાનન્તાતિ અધિપ્પાયો. સો એવ નયો અયં ભિક્ખૂતિઆદિકો યો ઠાને વુત્તો, સો એવ નિસજ્જાયપિ નયો. પચ્છતો આગચ્છન્તાનં છિન્નભત્તભાવભયેનપિ યોનિસોમનસિકારં પરિબ્રૂહેતિ.
Gatapaccāgatikavattavasenāti bhāvanāsahitaṃyeva bhikkhāya gatapaccāgataṃ gamanapaccāgamanaṃ etassa atthīti gatapaccāgatikaṃ, tadeva vattaṃ, tassa vasena. Attano hitasukhaṃ kāmenti icchantīti attakāmā, dhammacchandavanto. ‘‘Dhammo’’ti hi hitaṃ taṃnimittakañca sukhanti. Atha vā viññūnaṃ dhammānaṃ attaniyattā attabhāvaparicchannattā ca attā nāma dhammo. Tenāha bhagavā – ‘‘attadīpā, bhikkhave, viharatha attasaraṇā’’tiādi (saṃ. ni. 3.43). Taṃ kāmenti icchantīti attakāmā. Usabhaṃ nāma vīsati yaṭṭhiyo. Tāya saññāyāti tāya pāsāṇasaññāya, ‘‘ettakaṃ ṭhānamāgatā’’ti jānantāti adhippāyo. So eva nayo ayaṃ bhikkhūtiādiko yo ṭhāne vutto, so eva nisajjāyapi nayo. Pacchato āgacchantānaṃ chinnabhattabhāvabhayenapi yonisomanasikāraṃ paribrūheti.
મદ્દન્તાતિ ધઞ્ઞકરણટ્ઠાને સાલિસીસાનિ મદ્દન્તા. મહાપધાનં પૂજેસ્સામીતિ અમ્હાકં અત્થાય લોકનાથેન છ વસ્સાનિ કતં દુક્કરચરિયં એવાહં યથાસત્તિ પૂજેસ્સામીતિ. પટિપત્તિપૂજા હિ સત્થુપૂજા, ન આમિસપૂજાતિ. ઠાનચઙ્કમમેવાતિ અધિટ્ઠાતબ્બઇરિયાપથકાલવસેન વુત્તં, ન ભોજનાદિકાલેસુ અવસ્સં કાતબ્બનિસજ્જાય પટિક્ખેપવસેન.
Maddantāti dhaññakaraṇaṭṭhāne sālisīsāni maddantā. Mahāpadhānaṃ pūjessāmīti amhākaṃ atthāya lokanāthena cha vassāni kataṃ dukkaracariyaṃ evāhaṃ yathāsatti pūjessāmīti. Paṭipattipūjā hi satthupūjā, na āmisapūjāti. Ṭhānacaṅkamamevāti adhiṭṭhātabbairiyāpathakālavasena vuttaṃ, na bhojanādikālesu avassaṃ kātabbanisajjāya paṭikkhepavasena.
વીથિં ઓતરિત્વા ઇતો ચિતો અનોલોકેત્વા પઠમમેવ વીથિયો સલ્લક્ખેતબ્બાતિ આહ ‘‘વીથિયો સલ્લક્ખેત્વા’’તિ. યં સન્ધાય વુચ્ચતિ – ‘‘પાસાદિકેન અભિક્કન્તેના’’તિઆદિ. તં દસ્સેતું ‘‘તત્થ ચા’’તિઆદિ વુત્તં. આહારે પટિકૂલસઞ્ઞં ઉપટ્ઠપેત્વાતિઆદીસુ યં વત્તબ્બં, તં હેટ્ઠા વુત્તમેવ. અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતન્તિ ‘‘યાવદેવ ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩; ૨.૨૪; ૩.૭૫; સં॰ નિ॰ ૪.૧૨૦; અ॰ નિ॰ ૬.૫૮; ૮.૯) વુત્તેહિ અટ્ઠહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં કત્વા. નેવ દવાયાતિઆદિ પન પટિક્ખેપદસ્સનં.
Vīthiṃ otaritvā ito cito anoloketvā paṭhamameva vīthiyo sallakkhetabbāti āha ‘‘vīthiyo sallakkhetvā’’ti. Yaṃ sandhāya vuccati – ‘‘pāsādikena abhikkantenā’’tiādi. Taṃ dassetuṃ ‘‘tattha cā’’tiādi vuttaṃ. Āhāre paṭikūlasaññaṃ upaṭṭhapetvātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Aṭṭhaṅgasamannāgatanti ‘‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 6.58; 8.9) vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ katvā. Neva davāyātiādi pana paṭikkhepadassanaṃ.
પચ્ચેકબોધિં સચ્છિકરોતિ, યદિ ઉપનિસ્સયસમ્પન્નો હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઇદઞ્ચ યથા હેટ્ઠા તીસુ ઠાનેસુ, એવં ઇતો પરેસુ ઠાનેસુ ઉપનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બં. તત્થ પચ્ચેકબોધિયા ઉપનિસ્સયસમ્પદા કપ્પાનં દ્વે અસઙ્ખ્યેય્યાનિ સતસહસ્સઞ્ચ તજ્જં પુઞ્ઞઞાણસમ્ભારસમ્ભરણં, સાવકબોધિયં અગ્ગસાવકાનં એકં અસઙ્ખ્યેય્યં કપ્પસતસહસ્સઞ્ચ, મહાસાવકાનં કપ્પસતસહસ્સમેવ તજ્જં સમ્ભારસમ્ભરણં, ઇતરેસં અતીતાસુ જાતીસુ વિવટ્ટસન્નિસ્સયવસેન નિબ્બત્તિતં નિબ્બેધભાગિયં કુસલં. બાહિયો દારુચીરિયોતિ બાહિયવિસયે જાતસંવદ્ધતાય બાહિયો, દારુચીરપરિહરણેન દારુચીરિયોતિ લદ્ધસમઞ્ઞો. સો હિ આયસ્મા ‘‘તસ્માતિહ તે, બાહિય, એવં સિક્ખિતબ્બં – દિટ્ઠે દિટ્ઠમત્તં ભવિસ્સતી’’તિઆદિવસપ્પવત્તેન (ઉદા॰ ૧૦) સંખિત્તેનેવ ઓવાદેન ખિપ્પતરં વિસેસં અધિગચ્છિ. તેન વુત્તં ‘‘ખિપ્પાભિઞ્ઞો વા હોતિ સેય્યથાપિ થેરો બાહિયો દારુચીરિયો’’તિ. એવં મહાપઞ્ઞો વાતિઆદીસુ યથારહં વત્તબ્બન્તિ.
Paccekabodhiṃ sacchikaroti, yadi upanissayasampanno hotīti sambandho. Idañca yathā heṭṭhā tīsu ṭhānesu, evaṃ ito paresu ṭhānesu upanetvā sambandhitabbaṃ. Tattha paccekabodhiyā upanissayasampadā kappānaṃ dve asaṅkhyeyyāni satasahassañca tajjaṃ puññañāṇasambhārasambharaṇaṃ, sāvakabodhiyaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca, mahāsāvakānaṃ kappasatasahassameva tajjaṃ sambhārasambharaṇaṃ, itaresaṃ atītāsu jātīsu vivaṭṭasannissayavasena nibbattitaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kusalaṃ. Bāhiyo dārucīriyoti bāhiyavisaye jātasaṃvaddhatāya bāhiyo, dārucīrapariharaṇena dārucīriyoti laddhasamañño. So hi āyasmā ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ – diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādivasappavattena (udā. 10) saṃkhitteneva ovādena khippataraṃ visesaṃ adhigacchi. Tena vuttaṃ ‘‘khippābhiñño vā hoti seyyathāpi thero bāhiyo dārucīriyo’’ti. Evaṃ mahāpañño vātiādīsu yathārahaṃ vattabbanti.
તન્તિ અસમ્મુય્હનં. એવન્તિ ઇદાનિ વુચ્ચમાનાકારદસ્સનં. અત્તા અભિક્કમતીતિ ઇમિના અન્ધપુથુજ્જનસ્સ દિટ્ઠિગ્ગાહવસેન અભિક્કમે સમ્મુય્હનં દસ્સેતિ, અહં અભિક્કમામીતિ પન ઇમિના માનગ્ગાહવસેન, તદુભયં પન તણ્હાય વિના ન હોતીતિ તણ્હાગ્ગાહવસેનપિ સમ્મુય્હનં દસ્સિતમેવ હોતિ, ‘‘તથા અસમ્મુય્હન્તો’’તિ વત્વા તં અસમ્મુય્હનં યેન ઘનવિનિબ્ભોગેન હોતિ, તં દસ્સેન્તો ‘‘અભિક્કમામીતિ ચિત્તે ઉપ્પજ્જમાને’’તિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા વાયોધાતુયા અનુગતા તેજોધાતુ ઉદ્ધરણસ્સ પચ્ચયો. ઉદ્ધરણગતિકા હિ તેજોધાતૂતિ ઉદ્ધરણે વાયોધાતુયા તસ્સા અનુગતભાવો, તસ્મા ઇમાસં દ્વિન્નમેત્થ ધાતૂનં સામત્થિયતો અધિમત્તતા, ઇતરાસઞ્ચ ઓમત્તતાતિ દસ્સેન્તો ‘‘એકેકપાદુદ્ધરણે…પે॰… બલવતિયો’’તિ આહ. યસ્મા પન તેજોધાતુયા અનુગતા વાયોધાતુ અતિહરણવીતિહરણાનં પચ્ચયો. તિરિયગતિકાય હિ વાયોધાતુયા અતિહરણવીતિહરણેસુ સાતિસયો બ્યાપારોતિ તેજોધાતુયા તસ્સાનુગતભાવો, તસ્મા ઇમાસં દ્વિન્નમેત્થ સામત્થિયતો અધિમત્તતા, ઇતરાસઞ્ચ ઓમત્તતાતિ દસ્સેન્તો ‘‘તથા અતિહરણવીતિહરણેસૂ’’તિ આહ. સતિપિ અનુગમનાનુગન્તબ્બતાવિસેસે તેજોધાતુવાયોધાતુભાવમત્તં સન્ધાય તથા-સદ્દગ્ગહણં.
Tanti asammuyhanaṃ. Evanti idāni vuccamānākāradassanaṃ. Attā abhikkamatīti iminā andhaputhujjanassa diṭṭhiggāhavasena abhikkame sammuyhanaṃ dasseti, ahaṃ abhikkamāmīti pana iminā mānaggāhavasena, tadubhayaṃ pana taṇhāya vinā na hotīti taṇhāggāhavasenapi sammuyhanaṃ dassitameva hoti, ‘‘tathā asammuyhanto’’ti vatvā taṃ asammuyhanaṃ yena ghanavinibbhogena hoti, taṃ dassento ‘‘abhikkamāmīti citte uppajjamāne’’tiādimāha. Tattha yasmā vāyodhātuyā anugatā tejodhātu uddharaṇassa paccayo. Uddharaṇagatikā hi tejodhātūti uddharaṇe vāyodhātuyā tassā anugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha dhātūnaṃ sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘ekekapāduddharaṇe…pe… balavatiyo’’ti āha. Yasmā pana tejodhātuyā anugatā vāyodhātu atiharaṇavītiharaṇānaṃ paccayo. Tiriyagatikāya hi vāyodhātuyā atiharaṇavītiharaṇesu sātisayo byāpāroti tejodhātuyā tassānugatabhāvo, tasmā imāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento ‘‘tathā atiharaṇavītiharaṇesū’’ti āha. Satipi anugamanānugantabbatāvisese tejodhātuvāyodhātubhāvamattaṃ sandhāya tathā-saddaggahaṇaṃ.
તત્થ અક્કન્તટ્ઠાનતો પાદસ્સ ઉક્ખિપનં ઉદ્ધરણં, ઠિતટ્ઠાનં અતિક્કમિત્વા પુરતો હરણં અતિહરણં. રુક્ખખાણુઆદિપરિહરણત્થં, પતિટ્ઠિતપાદઘટ્ટનપરિહરણત્થં વા પસ્સેન હરણં વીતિહરણં. યાવ પતિટ્ઠિતપાદો, તાવ આહરણં અતિહરણં, તતો પરં હરણં વીતિહરણન્તિ અયં વા એતેસં વિસેસો. યસ્મા પથવીધાતુયા અનુગતા આપોધાતુ વોસ્સજ્જનસ્સ પચ્ચયો. ગરુતરસભાવા હિ આપોધાતૂતિ વોસ્સજ્જને પથવીધાતુયા તસ્સાનુગતભાવો, તસ્મા તાસં દ્વિન્નમેત્થ સામત્થિયતો અધિમત્તતા, ઇતરાસઞ્ચ ઓમત્તતાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘વોસ્સજ્જને…પે॰… બલવતિયો’’તિ. યસ્મા પન આપોધાતુયા અનુગતા પથવીધાતુ સન્નિક્ખેપનસ્સ પચ્ચયો. પતિટ્ઠાભાવે વિય પતિટ્ઠાપનેપિ તસ્સા સાતિસયકિચ્ચત્તા આપોધાતુયા તસ્સા અનુગતભાવો, તથા ઘટ્ટનકિરિયાય પથવીધાતુયા વસેન સન્નિરુમ્ભનસ્સ સિજ્ઝનતો તત્થાપિ પથવીધાતુયા આપોધાતુઅનુગતભાવો, તસ્મા વુત્તં – ‘‘તથા સન્નિક્ખેપનસન્નિરુમ્ભનેસૂ’’તિ.
Tattha akkantaṭṭhānato pādassa ukkhipanaṃ uddharaṇaṃ, ṭhitaṭṭhānaṃ atikkamitvā purato haraṇaṃ atiharaṇaṃ. Rukkhakhāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādaghaṭṭanapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇaṃ. Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ, tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti ayaṃ vā etesaṃ viseso. Yasmā pathavīdhātuyā anugatā āpodhātu vossajjanassa paccayo. Garutarasabhāvā hi āpodhātūti vossajjane pathavīdhātuyā tassānugatabhāvo, tasmā tāsaṃ dvinnamettha sāmatthiyato adhimattatā, itarāsañca omattatāti dassento āha ‘‘vossajjane…pe… balavatiyo’’ti. Yasmā pana āpodhātuyā anugatā pathavīdhātu sannikkhepanassa paccayo. Patiṭṭhābhāve viya patiṭṭhāpanepi tassā sātisayakiccattā āpodhātuyā tassā anugatabhāvo, tathā ghaṭṭanakiriyāya pathavīdhātuyā vasena sannirumbhanassa sijjhanato tatthāpi pathavīdhātuyā āpodhātuanugatabhāvo, tasmā vuttaṃ – ‘‘tathā sannikkhepanasannirumbhanesū’’ti.
તત્થાતિ તસ્મિં અભિક્કમને, તેસુ વા વુત્તેસુ ઉદ્ધરણાદીસુ છસુ કોટ્ઠાસેસુ. ઉદ્ધરણેતિ ઉદ્ધરણક્ખણે. રૂપારૂપધમ્માતિ ઉદ્ધરણાકારેન પવત્તા રૂપધમ્મા તંસમુટ્ઠાપકા અરૂપધમ્મા ચ. અતિહરણં ન પાપુણન્તિ ખણમત્તાવટ્ઠાનતો. તત્થ તત્થેવાતિ યત્થ યત્થ ઉપ્પન્ના, તત્થ તત્થેવ. ન હિ ધમ્માનં દેસન્તરસઙ્કમનં અત્થિ. પબ્બં પબ્બન્તિઆદિ ઉદ્ધરણાદિકોટ્ઠાસે સન્ધાય સભાગસન્તતિવસેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અતિઇત્તરો હિ રૂપધમ્માનમ્પિ પવત્તિક્ખણો, ગમનસ્સાદાનં દેવપુત્તાનં હેટ્ઠુપરિયાયેન પટિમુખં ધાવન્તાનં સિરસિ પાદે ચ બદ્ધખુરધારાસમાગમતોપિ સીઘતરો. યથા તિલાનં ભજ્જિયમાનાનં તટતટાયનેન ભેદો લક્ખીયતિ, એવં સઙ્ખતધમ્માનં ઉપ્પાદેનાતિ દસ્સનત્થં ‘‘તટતટાયન્તા’’તિ વુત્તં. ઉપ્પન્ના હિ એકન્તતો ભિજ્જન્તીતિ.
Tatthāti tasmiṃ abhikkamane, tesu vā vuttesu uddharaṇādīsu chasu koṭṭhāsesu. Uddharaṇeti uddharaṇakkhaṇe. Rūpārūpadhammāti uddharaṇākārena pavattā rūpadhammā taṃsamuṭṭhāpakā arūpadhammā ca. Atiharaṇaṃ na pāpuṇanti khaṇamattāvaṭṭhānato. Tattha tatthevāti yattha yattha uppannā, tattha tattheva. Na hi dhammānaṃ desantarasaṅkamanaṃ atthi. Pabbaṃ pabbantiādi uddharaṇādikoṭṭhāse sandhāya sabhāgasantativasena vuttanti veditabbaṃ. Atiittaro hi rūpadhammānampi pavattikkhaṇo, gamanassādānaṃ devaputtānaṃ heṭṭhupariyāyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi pāde ca baddhakhuradhārāsamāgamatopi sīghataro. Yathā tilānaṃ bhajjiyamānānaṃ taṭataṭāyanena bhedo lakkhīyati, evaṃ saṅkhatadhammānaṃ uppādenāti dassanatthaṃ ‘‘taṭataṭāyantā’’ti vuttaṃ. Uppannā hi ekantato bhijjantīti.
સદ્ધિં રૂપેનાતિ ઇદં તસ્સ તસ્સ ચિત્તસ્સ નિરોધેન સદ્ધિં નિરુજ્ઝનકરૂપધમ્મવસેન વુત્તં, યં તતો સત્તરસમચિત્તસ્સ ઉપ્પાદક્ખણે ઉપ્પન્નં. અઞ્ઞથા યદિ રૂપારૂપધમ્મા સમાનક્ખણા સિયું, ‘‘રૂપં ગરુપરિણામં દન્ધનિરોધ’’ન્તિઆદિવચનેહિ વિરોધો સિયા. તથા – ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞં એકધમ્મમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યં એવં લહુપરિવત્તં, યથયિદં ચિત્ત’’ન્તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૪૮) એવમાદિપાળિયા ચ. ચિત્તચેતસિકા હિ સારમ્મણસભાવા યથાબલં અત્તનો આરમ્મણપચ્ચયભૂતમત્થં વિભાવેન્તાયેવ ઉપ્પજ્જન્તીતિ તેસં તંસભાવનિપ્ફત્તિઅનન્તરં નિરોધો, રૂપધમ્મા પન અનારમ્મણા પકાસેતબ્બા. એવં તેસં પકાસેતબ્બભાવનિપ્ફત્તિ સોળસહિ ચિત્તેહિ હોતીતિ તઙ્ખણાયુકતા તેસં ઇચ્છિતા, લહુકવિઞ્ઞાણસ્સ વિસયસઙ્ગતિમત્તપચ્ચયતાય તિણ્ણં ખન્ધાનં, વિસયસઙ્ગતિમત્તતાય ચ વિઞ્ઞાણસ્સ લહુપરિવત્તિતા, દન્ધમહાભૂતપચ્ચયતાય રૂપધમ્માનં દન્ધપરિવત્તિતા. નાનાધાતુયા યથાભૂતઞાણં ખો પન તથાગતસ્સેવ, તેન ચ પુરેજાતપચ્ચયો રૂપધમ્મોવ વુત્તો, પચ્છાજાતપચ્ચયો ચ તસ્સેવાતિ રૂપારૂપધમ્માનં સમાનક્ખણતા ન યુજ્જતેવ, તસ્મા વુત્તનયેનેવેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો.
Saddhiṃ rūpenāti idaṃ tassa tassa cittassa nirodhena saddhiṃ nirujjhanakarūpadhammavasena vuttaṃ, yaṃ tato sattarasamacittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ. Aññathā yadi rūpārūpadhammā samānakkhaṇā siyuṃ, ‘‘rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodha’’ntiādivacanehi virodho siyā. Tathā – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ lahuparivattaṃ, yathayidaṃ citta’’nti (a. ni. 1.48) evamādipāḷiyā ca. Cittacetasikā hi sārammaṇasabhāvā yathābalaṃ attano ārammaṇapaccayabhūtamatthaṃ vibhāventāyeva uppajjantīti tesaṃ taṃsabhāvanipphattianantaraṃ nirodho, rūpadhammā pana anārammaṇā pakāsetabbā. Evaṃ tesaṃ pakāsetabbabhāvanipphatti soḷasahi cittehi hotīti taṅkhaṇāyukatā tesaṃ icchitā, lahukaviññāṇassa visayasaṅgatimattapaccayatāya tiṇṇaṃ khandhānaṃ, visayasaṅgatimattatāya ca viññāṇassa lahuparivattitā, dandhamahābhūtapaccayatāya rūpadhammānaṃ dandhaparivattitā. Nānādhātuyā yathābhūtañāṇaṃ kho pana tathāgatasseva, tena ca purejātapaccayo rūpadhammova vutto, pacchājātapaccayo ca tassevāti rūpārūpadhammānaṃ samānakkhaṇatā na yujjateva, tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo.
અઞ્ઞં ઉપ્પજ્જતે ચિત્તં, અઞ્ઞં ચિત્તં નિરુજ્ઝતીતિ યં પુરિમુપ્પન્નં ચિત્તં, તં અઞ્ઞં, તં પન નિરુજ્ઝન્તં અપરસ્સ અનન્તરાદિપચ્ચયો હુત્વા એવ નિરુજ્ઝતીતિ તથાલદ્ધપચ્ચયં અઞ્ઞં ઉપ્પજ્જતે ચિત્તં. યદિ એવં તેસં અન્તરો લબ્ભેય્યાતિ, નોતિ આહ ‘‘અવીચિમનુપબન્ધો’’તિ. યથા વીચિ અન્તરો ન લબ્ભતિ, ‘‘તદેવેત’’ન્તિ અવિસેસવિદૂ મઞ્ઞન્તિ, એવં અનુ અનુ પબન્ધો ચિત્તસન્તાનો રૂપસન્તાનો ચ નદીસોતોવ નદિયં ઉદકપ્પવાહો વિય વત્તતિ.
Aññaṃuppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhatīti yaṃ purimuppannaṃ cittaṃ, taṃ aññaṃ, taṃ pana nirujjhantaṃ aparassa anantarādipaccayo hutvā eva nirujjhatīti tathāladdhapaccayaṃ aññaṃ uppajjate cittaṃ. Yadi evaṃ tesaṃ antaro labbheyyāti, noti āha ‘‘avīcimanupabandho’’ti. Yathā vīci antaro na labbhati, ‘‘tadeveta’’nti avisesavidū maññanti, evaṃ anu anu pabandho cittasantāno rūpasantāno ca nadīsotova nadiyaṃ udakappavāho viya vattati.
અભિમુખં લોકિતં આલોકિતન્તિ આહ ‘‘પુરતોપેક્ખન’’ન્તિ. યસ્મા યંદિસાભિમુખો ગચ્છતિ તિટ્ઠતિ નિસીદતિ વા, તદભિમુખં પેક્ખનં આલોકિતં , તસ્મા તદનુગતં વિદિસાલોકનં વિલોકિતન્તિ આહ ‘‘વિલોકિતં નામ અનુદિસાપેક્ખન’’ન્તિ. સમ્મજ્જનપરિભણ્ડાદિકરણે ઓલોકિતસ્સ, ઉલ્લોકાહરણાદીસુ ઉલ્લોકિતસ્સ, પચ્છતો આગચ્છન્તસ્સ પરિસ્સયસ્સ પરિવજ્જનાદિવસેન અપલોકિતસ્સ ચ સિયા સમ્ભવોતિ આહ – ‘‘ઇમિના વા મુખેન સબ્બાનિપિ તાનિ ગહિતાનેવા’’તિ.
Abhimukhaṃ lokitaṃ ālokitanti āha ‘‘puratopekkhana’’nti. Yasmā yaṃdisābhimukho gacchati tiṭṭhati nisīdati vā, tadabhimukhaṃ pekkhanaṃ ālokitaṃ , tasmā tadanugataṃ vidisālokanaṃ vilokitanti āha ‘‘vilokitaṃ nāma anudisāpekkhana’’nti. Sammajjanaparibhaṇḍādikaraṇe olokitassa, ullokāharaṇādīsu ullokitassa, pacchato āgacchantassa parissayassa parivajjanādivasena apalokitassa ca siyā sambhavoti āha – ‘‘iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevā’’ti.
કાયસક્ખિન્તિ કાયેન સચ્છિકતવન્તં, પચ્ચક્ખકારિનન્તિ અત્થો. સોહાયસ્મા વિપસ્સનાકાલે એવ ‘‘યમેવાહં ઇન્દ્રિયેસુ અગુત્તદ્વારતં નિસ્સાય સાસને અનભિરતિઆદિવિપ્પકારં પત્તો, તમેવ સુટ્ઠુ નિગ્ગહેસ્સામી’’તિ ઉસ્સાહજાતો બલવહિરોત્તપ્પો, તત્થ ચ કતાધિકારત્તા ઇન્દ્રિયસંવરે ઉક્કંસપારમિપ્પત્તો, તેનેવ નં સત્થા – ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારાનં યદિદં નન્દો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૩૦) એતદગ્ગે ઠપેસિ.
Kāyasakkhinti kāyena sacchikatavantaṃ, paccakkhakārinanti attho. Sohāyasmā vipassanākāle eva ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakāraṃ patto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramippatto, teneva naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.230) etadagge ṭhapesi.
સાત્થકતા ચ સપ્પાયતા ચ વેદિતબ્બા આલોકિતવિલોકિતસ્સાતિ આનેત્વા સમ્બન્ધો. તસ્માતિ કમ્મટ્ઠાનાવિજહનસ્સેવ ગોચરસમ્પજઞ્ઞભાવતોતિ વુત્તમેવત્થં હેતુભાવેન પચ્ચામસતિ. અત્તનો કમ્મટ્ઠાનવસેનેવ આલોકનવિલોકનં કાતબ્બં, ખન્ધાદિકમ્મટ્ઠાનિકેહિ અઞ્ઞો ઉપાયો ન ગવેસિતબ્બોતિ અધિપ્પાયો. યસ્મા આલોકિતાદિસમઞ્ઞાપિ ધમ્મમત્તસ્સેવ પવત્તિવિસેસો, તસ્મા તસ્સ યાથાવતો પજાનનં અસમ્મોહસમ્પજઞ્ઞન્તિ દસ્સેતું ‘‘અબ્ભન્તરે’’તિઆદિ વુત્તં. ચિત્તકિરિયવાયોધાતુવિપ્ફારવસેનાતિ કિરિયમયચિત્તસમુટ્ઠાનવાયોધાતુયા ચલનાકારપવત્તિવસેન. અધો સીદતીતિ થોકં ઓતરતિ. ઉદ્ધં લઙ્ઘેતીતિ લઙ્ઘન્તં વિય ઉપરિ ગચ્છતિ.
Sātthakatā ca sappāyatā ca veditabbā ālokitavilokitassāti ānetvā sambandho. Tasmāti kammaṭṭhānāvijahanasseva gocarasampajaññabhāvatoti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati. Attano kammaṭṭhānavaseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ, khandhādikammaṭṭhānikehi añño upāyo na gavesitabboti adhippāyo. Yasmā ālokitādisamaññāpi dhammamattasseva pavattiviseso, tasmā tassa yāthāvato pajānanaṃ asammohasampajaññanti dassetuṃ ‘‘abbhantare’’tiādi vuttaṃ. Cittakiriyavāyodhātuvipphāravasenāti kiriyamayacittasamuṭṭhānavāyodhātuyā calanākārapavattivasena. Adho sīdatīti thokaṃ otarati. Uddhaṃ laṅghetīti laṅghantaṃ viya upari gacchati.
અઙ્ગકિચ્ચં સાધયમાનન્તિ પધાનભૂતં અઙ્ગકિચ્ચં નિપ્ફાદેન્તં, ઉપપત્તિભવસ્સ સરીરં હુત્વાતિ અત્થો. પઠમજવનેપિ…પે॰… સત્તમજવનેપિ ન હોતીતિ ઇદં પઞ્ચદ્વારવિઞ્ઞાણવીથિયં ‘‘ઇત્થી પુરિસો’’તિ રજ્જનાદીનં અભાવં સન્ધાય વુત્તં. તત્થ હિ આવજ્જનવોટ્ઠબ્બનાનં અયોનિસો આવજ્જનવોટ્ઠબ્બનવસેન ઇટ્ઠે ઇત્થિરૂપાદિમ્હિ લોભમત્તં, અનિટ્ઠે પટિઘમત્તં ઉપ્પજ્જતિ. મનોદ્વારે પન ‘‘ઇત્થી પુરિસો’’તિ રજ્જનાદિ હોતિ, તસ્સ પઞ્ચદ્વારજવનં મૂલં, યથાવુત્તં વા સબ્બં ભવઙ્ગાદિ. એવં મનોદ્વારજવનસ્સ મૂલભૂતધમ્મપરિજાનનવસેનેવ મૂલપરિઞ્ઞા વુત્તા, આગન્તુકતાવકાલિકતા પન પઞ્ચદ્વારજવનસ્સેવ અપુબ્બભાવવસેન ચેવ ઇત્તરભાવવસેન ચ વુત્તા. હેટ્ઠુપરિયવસેન ભિજ્જિત્વા પતિતેસૂતિ હેટ્ઠિમસ્સ ઉપરિમસ્સ ચ અપરાપરં ભઙ્ગપ્પત્તિમાહ.
Aṅgakiccaṃ sādhayamānanti padhānabhūtaṃ aṅgakiccaṃ nipphādentaṃ, upapattibhavassa sarīraṃ hutvāti attho. Paṭhamajavanepi…pe… sattamajavanepi na hotīti idaṃ pañcadvāraviññāṇavīthiyaṃ ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādīnaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi āvajjanavoṭṭhabbanānaṃ ayoniso āvajjanavoṭṭhabbanavasena iṭṭhe itthirūpādimhi lobhamattaṃ, aniṭṭhe paṭighamattaṃ uppajjati. Manodvāre pana ‘‘itthī puriso’’ti rajjanādi hoti, tassa pañcadvārajavanaṃ mūlaṃ, yathāvuttaṃ vā sabbaṃ bhavaṅgādi. Evaṃ manodvārajavanassa mūlabhūtadhammaparijānanavaseneva mūlapariññā vuttā, āgantukatāvakālikatā pana pañcadvārajavanasseva apubbabhāvavasena ceva ittarabhāvavasena ca vuttā. Heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesūti heṭṭhimassa uparimassa ca aparāparaṃ bhaṅgappattimāha.
તન્તિ જવનં. તસ્સ જવનસ્સ ન યુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. આગન્તુકો અબ્ભાગતો. ઉદયબ્બયપરિચ્છિન્નો તાવતકો કાલો એતેસન્તિ તાવકાલિકાનિ.
Tanti javanaṃ. Tassa javanassa na yuttanti sambandho. Āgantuko abbhāgato. Udayabbayaparicchinno tāvatako kālo etesanti tāvakālikāni.
એતં અસમ્મોહસમ્પજઞ્ઞં. સમવાયેતિ સામગ્ગિયં. તત્થાતિ પઞ્ચક્ખન્ધવસેન આલોકનવિલોકને પઞ્ઞાયમાને તબ્બિનિમુત્તો – કો એકો આલોકેતિ, કો વિલોકેતિ. ઉપનિસ્સયપચ્ચયોતિ ઇદં સુત્તન્તનયેન પરિયાયતો વુત્તં. સહજાતપચ્ચયોતિ નિદસ્સનમત્તમેતં અઞ્ઞમઞ્ઞસમ્પયુત્તઅત્થિઅવિગતાદિપચ્ચયાનમ્પિ લબ્ભનતો.
Etaṃ asammohasampajaññaṃ. Samavāyeti sāmaggiyaṃ. Tatthāti pañcakkhandhavasena ālokanavilokane paññāyamāne tabbinimutto – ko eko āloketi, ko viloketi. Upanissayapaccayoti idaṃ suttantanayena pariyāyato vuttaṃ. Sahajātapaccayoti nidassanamattametaṃ aññamaññasampayuttaatthiavigatādipaccayānampi labbhanato.
કાલેતિ સમિઞ્જિતું યુત્તકાલે સમિઞ્જન્તસ્સ, તથા પસારેતું યુત્તકાલે પસારેન્તસ્સ. ‘‘મણિસપ્પો નામ એકા સપ્પજાતી’’તિ વદન્તિ. લળનન્તિ કમ્પનં, લીળાકરણં વા.
Kāleti samiñjituṃ yuttakāle samiñjantassa, tathā pasāretuṃ yuttakāle pasārentassa. ‘‘Maṇisappo nāma ekā sappajātī’’ti vadanti. Laḷananti kampanaṃ, līḷākaraṇaṃ vā.
ઉણ્હપકતિકો પરિળાહબહુલકાયો. સીલસ્સ વિદૂસનેન અહિતાવહત્તા મિચ્છાજીવવસેન ઉપ્પન્નં અસપ્પાયં. ‘‘ચીવરમ્પિ અચેતન’’ન્તિઆદિના ચીવરસ્સ વિય કાયોપિ અચેતનોતિ કાયસ્સ અત્તસુઞ્ઞતાવિભાવનેન ‘‘અબ્ભન્તરે’’તિઆદિના વુત્તમેવત્થં પરિદીપેન્તો ઇતરીતરસન્તોસસ્સ કારણં દસ્સેતિ. તેનાહ ‘‘તસ્મા’’તિઆદિ.
Uṇhapakatiko pariḷāhabahulakāyo. Sīlassa vidūsanena ahitāvahattā micchājīvavasena uppannaṃ asappāyaṃ. ‘‘Cīvarampi acetana’’ntiādinā cīvarassa viya kāyopi acetanoti kāyassa attasuññatāvibhāvanena ‘‘abbhantare’’tiādinā vuttamevatthaṃ paridīpento itarītarasantosassa kāraṇaṃ dasseti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
ચતુપઞ્ચગણ્ઠિકાહતોતિ આહતચતુપઞ્ચગણ્ઠિકો, ચતુપઞ્ચગણ્ઠિકાહિ વા હતસોભો.
Catupañcagaṇṭhikāhatoti āhatacatupañcagaṇṭhiko, catupañcagaṇṭhikāhi vā hatasobho.
અટ્ઠવિધોપિ અત્થોતિ અટ્ઠવિધોપિ પયોજનવિસેસો. મહાસિવત્થેરવાદવસેન ‘‘ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા’’તિઆદિના નયેન વુત્તો દટ્ઠબ્બો. ઇમસ્મિં પક્ખે ‘‘નેવ દવાયાતિઆદિના નયેના’’તિ પન ઇદં પટિક્ખેપઙ્ગદસ્સનમુખેન પાળિ આગતાતિ કત્વા વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Aṭṭhavidhopi atthoti aṭṭhavidhopi payojanaviseso. Mahāsivattheravādavasena ‘‘imassa kāyassa ṭhitiyā’’tiādinā nayena vutto daṭṭhabbo. Imasmiṃ pakkhe ‘‘neva davāyātiādinā nayenā’’ti pana idaṃ paṭikkhepaṅgadassanamukhena pāḷi āgatāti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ.
પથવીસન્ધારકજલસ્સ તંસન્ધારકવાયુના વિય પરિભુત્તસ્સ આહારસ્સ વાયોધાતુયાવ આસયે અવટ્ઠાનન્તિ આહ – ‘‘વાયોધાતુવસેનેવ તિટ્ઠતી’’તિ. અતિહરતીતિ યાવ મુખા અભિહરતિ. વીતિહરતીતિ તતો કુચ્છિયં વિમિસ્સં કરોન્તો હરતિ. અતિહરતીતિ વા મુખદ્વારં અતિક્કામેન્તો હરતિ. વીતિહરતીતિ કુચ્છિગતં પસ્સતો હરતિ. પરિવત્તેતીતિ અપરાપરં ચારેતિ. એત્થ ચ આહારસ્સ ધારણપરિવત્તનસઞ્ચુણ્ણનવિસોસનાનિ પથવીધાતુસહિતા એવ વાયોધાતુ કરોતિ, ન કેવલાતિ તાનિ પથવીધાતુયા કિચ્ચભાવેન વુત્તાનિ, સા એવ ધારણાદીનિ કિચ્ચાનિ કરોન્તસ્સ સાધારણાતિ વુત્તાનિ. અલ્લત્તઞ્ચ અનુપાલેતીતિ યથા વાયોધાતુઆદીહિ અઞ્ઞેહિ વિસોસનં ન હોતિ, તથા અનુપાલેતિ અલ્લભાવં. તેજોધાતૂતિ ગહણીસઙ્ખાતા તેજોધાતુ. સા હિ અન્તોપવિટ્ઠં આહારં પરિપાચેતિ. અઞ્જસો હોતીતિ આહારસ્સ પવિસનાદીનં મગ્ગો હોતિ. આભુજતીતિ પરિયેસનવસેન, અજ્ઝોહરણજિણ્ણાજિણ્ણતાદિપટિસંવેદનવસેન ચ આવજ્જેતિ, વિજાનાતીતિ અત્થો. તંતંવિજાનનસ્સ પચ્ચયભૂતોયેવ હિ પયોગો ‘‘સમ્માપયોગો’’તિ વુત્તો. યેન હિ પયોગેન પરિયેસનાદિ નિપ્ફજ્જતિ, સો તબ્બિસયવિજાનનમ્પિ નિપ્ફાદેતિ નામ તદવિનાભાવતો. અથ વા સમ્માપયોગં સમ્માપટિપત્તિં અન્વાય આગમ્મ આભુજતિ સમન્નાહરતિ. આભોગપુબ્બકો હિ સબ્બોપિ વિઞ્ઞાણબ્યાપારોતિ તથા વુત્તં.
Pathavīsandhārakajalassa taṃsandhārakavāyunā viya paribhuttassa āhārassa vāyodhātuyāva āsaye avaṭṭhānanti āha – ‘‘vāyodhātuvaseneva tiṭṭhatī’’ti. Atiharatīti yāva mukhā abhiharati. Vītiharatīti tato kucchiyaṃ vimissaṃ karonto harati. Atiharatīti vā mukhadvāraṃ atikkāmento harati. Vītiharatīti kucchigataṃ passato harati. Parivattetīti aparāparaṃ cāreti. Ettha ca āhārassa dhāraṇaparivattanasañcuṇṇanavisosanāni pathavīdhātusahitā eva vāyodhātu karoti, na kevalāti tāni pathavīdhātuyā kiccabhāvena vuttāni, sā eva dhāraṇādīni kiccāni karontassa sādhāraṇāti vuttāni. Allattañca anupāletīti yathā vāyodhātuādīhi aññehi visosanaṃ na hoti, tathā anupāleti allabhāvaṃ. Tejodhātūti gahaṇīsaṅkhātā tejodhātu. Sā hi antopaviṭṭhaṃ āhāraṃ paripāceti. Añjaso hotīti āhārassa pavisanādīnaṃ maggo hoti. Ābhujatīti pariyesanavasena, ajjhoharaṇajiṇṇājiṇṇatādipaṭisaṃvedanavasena ca āvajjeti, vijānātīti attho. Taṃtaṃvijānanassa paccayabhūtoyeva hi payogo ‘‘sammāpayogo’’ti vutto. Yena hi payogena pariyesanādi nipphajjati, so tabbisayavijānanampi nipphādeti nāma tadavinābhāvato. Atha vā sammāpayogaṃ sammāpaṭipattiṃ anvāya āgamma ābhujati samannāharati. Ābhogapubbako hi sabbopi viññāṇabyāpāroti tathā vuttaṃ.
ગમનતોતિ ભિક્ખાચારવસેન ગોચરગામં ઉદ્દિસ્સ ગમનતો. પરિયેસનતોતિ ગોચરગામે ભિક્ખત્થં આહિણ્ડનતો. પરિભોગતોતિ આહારસ્સ પરિભુઞ્જનતો. આસયતોતિ પિત્તાદિઆસયતો. આસયતિ એત્થ એકજ્ઝં પવત્તમાનોપિ કમ્મબલવવત્થિતો હુત્વા મરિયાદવસેન અઞ્ઞમઞ્ઞં અસઙ્કરતો સયતિ તિટ્ઠતિ પવત્તતીતિ આસયો, આમાસયસ્સ ઉપરિ તિટ્ઠનકો પિત્તાદિકો. મરિયાદત્થો હિ અયમાકારો. નિધેતિ યથાભુત્તો આહારો નિચિતો હુત્વા તિટ્ઠતિ એત્થાતિ નિધાનં, આમાસયો, તતો નિધાનતો. અપરિપક્કતોતિ ગહણીસઙ્ખાતેન કમ્મજતેજેન અવિપક્કતો. પરિપક્કતોતિ યથાભુત્તસ્સ આહારસ્સ વિપક્કભાવતો. ફલતોતિ નિપ્ફત્તિતો. નિસ્સન્દતોતિ ઇતો ચિતો ચ વિસ્સન્દનતો . સમ્મક્ખનતોતિ સબ્બસો મક્ખનતો. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન વિસુદ્ધિમગ્ગસંવણ્ણનાય (વિસુદ્ધિ॰ મહાટી॰ ૧.૨૯૪) ગહેતબ્બો.
Gamanatoti bhikkhācāravasena gocaragāmaṃ uddissa gamanato. Pariyesanatoti gocaragāme bhikkhatthaṃ āhiṇḍanato. Paribhogatoti āhārassa paribhuñjanato. Āsayatoti pittādiāsayato. Āsayati ettha ekajjhaṃ pavattamānopi kammabalavavatthito hutvā mariyādavasena aññamaññaṃ asaṅkarato sayati tiṭṭhati pavattatīti āsayo, āmāsayassa upari tiṭṭhanako pittādiko. Mariyādattho hi ayamākāro. Nidheti yathābhutto āhāro nicito hutvā tiṭṭhati etthāti nidhānaṃ, āmāsayo, tato nidhānato. Aparipakkatoti gahaṇīsaṅkhātena kammajatejena avipakkato. Paripakkatoti yathābhuttassa āhārassa vipakkabhāvato. Phalatoti nipphattito. Nissandatoti ito cito ca vissandanato . Sammakkhanatoti sabbaso makkhanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāya (visuddhi. mahāṭī. 1.294) gahetabbo.
સરીરતો સેદા મુચ્ચન્તીતિ વેગસન્ધારણેન ઉપ્પન્નપરિળાહતો સરીરતો સેદા મુચ્ચન્તિ. અઞ્ઞે ચ રોગા કણ્ણસૂલભગન્દરાદયો. અટ્ઠાનેતિ મનુસ્સામનુસ્સપરિગ્ગહે અયુત્તટ્ઠાને ખેત્તદેવાયતનાદિકે. કુદ્ધા હિ મનુસ્સા અમનુસ્સાપિ વા જીવિતક્ખયં પાપેન્તિ. વિસ્સટ્ઠત્તા નેવ તસ્સ ભિક્ખુનો અત્તનો, કસ્સચિ અનિસ્સજ્જિતત્તા જિગુચ્છનીયત્તા ચ ન પરસ્સ, ઉદકતુમ્બતોતિ વેળુનાળિઆદિઉદકભાજનતો. તન્તિ છડ્ડિતઉદકં.
Sarīrato sedā muccantīti vegasandhāraṇena uppannapariḷāhato sarīrato sedā muccanti. Aññe ca rogā kaṇṇasūlabhagandarādayo. Aṭṭhāneti manussāmanussapariggahe ayuttaṭṭhāne khettadevāyatanādike. Kuddhā hi manussā amanussāpi vā jīvitakkhayaṃ pāpenti. Vissaṭṭhattā neva tassabhikkhuno attano, kassaci anissajjitattā jigucchanīyattā ca na parassa, udakatumbatoti veḷunāḷiādiudakabhājanato. Tanti chaḍḍitaudakaṃ.
એત્થ ચ એકો ઇરિયાપથો દ્વીસુ ઠાનેસુ આગતો, સો પુબ્બે અભિક્કમપટિક્કમગહણેન. ‘‘ગમનેપિ પુરતો પચ્છતો ચ કાયસ્સ અભિહરણં વુત્તન્તિ ઇધ ગમનમેવ ગહિત’’ન્તિ અપરે. યસ્મા ઇધ સમ્પજઞ્ઞકથાયં અસમ્મોહસમ્પજઞ્ઞમેવ ધુરં, તસ્મા અન્તરન્તરે ઇરિયાપથે પવત્તાનં રૂપારૂપધમ્માનં તત્થ તત્થેવ નિરોધદસ્સનવસેન સમ્પજાનકારિતા ગહિતાતિ. મજ્ઝિમભાણકા પન એવં વદન્તિ – એકો હિ ભિક્ખુ ગચ્છન્તો અઞ્ઞં ચિન્તેન્તો, અઞ્ઞં વિતક્કેન્તો ગચ્છતિ, એકો કમ્મટ્ઠાનં અવિસ્સજ્જેત્વાવ ગચ્છતિ, તથા એકો તિટ્ઠન્તો, નિસીદન્તો, સયન્તો અઞ્ઞં ચિન્તેન્તો, અઞ્ઞં વિતક્કેન્તો સયતિ, એકો કમ્મટ્ઠાનં અવિસ્સજ્જેત્વાવ સયતિ. એત્તકેન પન ન પાકટં હોતીતિ ચઙ્કમનેન દીપેન્તિ. યો ભિક્ખુ ચઙ્કમનં ઓતરિત્વા ચઙ્કમનકોટિયં ઠિતો પરિગ્ગણ્હાતિ – ‘‘પાચીનચઙ્કમનકોટિયં પવત્તા રૂપારૂપધમ્મા પચ્છિમચઙ્કમનકોટિં અપ્પત્વા એત્થેવ નિરુદ્ધા, પચ્છિમચઙ્કમનકોટિયં પવત્તાપિ પાચીનચઙ્કમનકોટિં અપ્પત્વા એત્થેવ નિરુદ્ધા, ચઙ્કમનમજ્ઝે પવત્તા ઉભો કોટિયો અપ્પત્વા એત્થેવ નિરુદ્ધા, ચઙ્કમને પવત્તા રૂપારૂપધમ્મા ઠાનં અપ્પત્વા એત્થેવ નિરુદ્ધા, ઠાને પવત્તા નિસજ્જં અપ્પત્વા એત્થેવ નિરુદ્ધા, નિસજ્જાય પવત્તા સયનં અપ્પત્વા એત્થેવ નિરુદ્ધા’’તિ, એવં પરિગ્ગણ્હન્તો પરિગ્ગણ્હન્તો એવ ચિત્તં ભવઙ્ગં ઓતારેતિ, ઉટ્ઠહન્તો પન કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વાવ ઉટ્ઠહતિ. અયં ભિક્ખુ ગતાદીસુ સમ્પજાનકારી નામ હોતીતિ.
Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato, so pubbe abhikkamapaṭikkamagahaṇena. ‘‘Gamanepi purato pacchato ca kāyassa abhiharaṇaṃ vuttanti idha gamanameva gahita’’nti apare. Yasmā idha sampajaññakathāyaṃ asammohasampajaññameva dhuraṃ, tasmā antarantare iriyāpathe pavattānaṃ rūpārūpadhammānaṃ tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajānakāritā gahitāti. Majjhimabhāṇakā pana evaṃ vadanti – eko hi bhikkhu gacchanto aññaṃ cintento, aññaṃ vitakkento gacchati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva gacchati, tathā eko tiṭṭhanto, nisīdanto, sayanto aññaṃ cintento, aññaṃ vitakkento sayati, eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva sayati. Ettakena pana na pākaṭaṃ hotīti caṅkamanena dīpenti. Yo bhikkhu caṅkamanaṃ otaritvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhito pariggaṇhāti – ‘‘pācīnacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattā rūpārūpadhammā pacchimacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, pacchimacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattāpi pācīnacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, caṅkamanamajjhe pavattā ubho koṭiyo appatvā ettheva niruddhā, caṅkamane pavattā rūpārūpadhammā ṭhānaṃ appatvā ettheva niruddhā, ṭhāne pavattā nisajjaṃ appatvā ettheva niruddhā, nisajjāya pavattā sayanaṃ appatvā ettheva niruddhā’’ti, evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, uṭṭhahanto pana kammaṭṭhānaṃ gahetvāva uṭṭhahati. Ayaṃ bhikkhu gatādīsu sampajānakārī nāma hotīti.
એવમ્પિ સુત્તે કમ્મટ્ઠાનં અવિભૂતં હોતિ, કમ્મટ્ઠાનં અવિભૂતં ન કાતબ્બં, તસ્મા સો ભિક્ખુ યાવ સક્કોતિ, તાવ ચઙ્કમિત્વા ઠત્વા નિસીદિત્વા સયમાનો એવં પરિગ્ગહેત્વા સયતિ – ‘‘કાયો અચેતનો મઞ્ચો અચેતનો, કાયો ન જાનાતિ ‘અહં મઞ્ચે સયિતો’તિ, મઞ્ચોપિ ન જાનાતિ ‘મયિ કાયો સયિતો’તિ, અચેતનો કાયો અચેતને મઞ્ચે સયિતો’’તિ, એવં પરિગ્ગણ્હન્તો એવ ચિત્તં ભવઙ્ગં ઓતારેતિ, પબુજ્ઝન્તો કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વાવ પબુજ્ઝતીતિ અયં સુત્તે સમ્પજાનકારી નામ હોતિ. કાયિકાદિકિરિયાનિબ્બત્તનેન તમ્મયત્તા આવજ્જનકિરિયાનિબ્બત્તકત્તા આવજ્જનકિરિયાસમુટ્ઠિતત્તા ચ જવનં, સબ્બમ્પિ વા છદ્વારપ્પવત્તં કિરિયામયપવત્તં નામ, તસ્મિં સતિ જાગરિતં નામ હોતીતિ પરિગ્ગણ્હન્તો જાગરિતે સમ્પજાનકારી નામ. અપિચ રત્તિન્દિવં છ કોટ્ઠાસે કત્વા પઞ્ચ કોટ્ઠાસે જગ્ગન્તોપિ જાગરિતે સમ્પજાનકારી નામ હોતીતિ.
Evampi sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ na kātabbaṃ, tasmā so bhikkhu yāva sakkoti, tāva caṅkamitvā ṭhatvā nisīditvā sayamāno evaṃ pariggahetvā sayati – ‘‘kāyo acetano mañco acetano, kāyo na jānāti ‘ahaṃ mañce sayito’ti, mañcopi na jānāti ‘mayi kāyo sayito’ti, acetano kāyo acetane mañce sayito’’ti, evaṃ pariggaṇhanto eva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, pabujjhanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhatīti ayaṃ sutte sampajānakārī nāma hoti. Kāyikādikiriyānibbattanena tammayattā āvajjanakiriyānibbattakattā āvajjanakiriyāsamuṭṭhitattā ca javanaṃ, sabbampi vā chadvārappavattaṃ kiriyāmayapavattaṃ nāma, tasmiṃ sati jāgaritaṃ nāma hotīti pariggaṇhanto jāgarite sampajānakārī nāma. Apica rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañca koṭṭhāse jaggantopi jāgarite sampajānakārī nāma hotīti.
વિમુત્તાયતનસીસે ઠત્વા ધમ્મં દેસેન્તોપિ બાત્તિંસતિરચ્છાનકથં પહાય દસકથાવત્થુનિસ્સિતસપ્પાયકથં કથેન્તોપિ ભાસિતે સમ્પજાનકારી નામ હોતિ. અટ્ઠતિંસાય આરમ્મણેસુ ચિત્તરુચિયં આરમ્મણં મનસિકારં પવત્તેન્તોપિ દુતિયજ્ઝાનં સમાપન્નોપિ તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી નામ. દુતિયઞ્હિ ઝાનં વચીસઙ્ખારપ્પહાનતો વિસેસતો તુણ્હીભાવો નામાતિ. ઓટ્ઠે ચાતિઆદીસુ ચ-સદ્દેન કણ્ઠસીસનાભિઆદીનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. તદનુરૂપં પયોગન્તિ તસ્સ ઉપ્પત્તિયા અનુચ્છવિકં ચિત્તસ્સ પવત્તિઆકારસઞ્ઞિતં પયોગં, યતો સબ્બે વિચારાદયો નિપ્ફજ્જન્તિ. ઉપાદારૂપપવત્તિયાતિ વિઞ્ઞત્તિવિકારસહિતસદ્દાયતનુપ્પત્તિયા. એવન્તિ વુત્તપ્પકારેન. સત્તસુપિ ઠાનેસુ અસમ્મુય્હનવસેન ‘‘મિસ્સક’’ન્તિ વુત્તં. મગ્ગસમ્માસતિયાપિ કાયાનુપસ્સનાદિઅનુરૂપત્તા સમ્પજઞ્ઞાનુરૂપપુબ્બભાગં સત્તટ્ઠાનિયસ્સ એકન્તલોકિયત્તા.
Vimuttāyatanasīse ṭhatvā dhammaṃ desentopi bāttiṃsatiracchānakathaṃ pahāya dasakathāvatthunissitasappāyakathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittaruciyaṃ ārammaṇaṃ manasikāraṃ pavattentopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārī nāma. Dutiyañhi jhānaṃ vacīsaṅkhārappahānato visesato tuṇhībhāvo nāmāti. Oṭṭhe cātiādīsu ca-saddena kaṇṭhasīsanābhiādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tadanurūpaṃ payoganti tassa uppattiyā anucchavikaṃ cittassa pavattiākārasaññitaṃ payogaṃ, yato sabbe vicārādayo nipphajjanti. Upādārūpapavattiyāti viññattivikārasahitasaddāyatanuppattiyā. Evanti vuttappakārena. Sattasupi ṭhānesu asammuyhanavasena ‘‘missaka’’nti vuttaṃ. Maggasammāsatiyāpi kāyānupassanādianurūpattā sampajaññānurūpapubbabhāgaṃ sattaṭṭhāniyassa ekantalokiyattā.
સતિસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Satisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૨. સતિસુત્તં • 2. Satisuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૨. સતિસુત્તવણ્ણના • 2. Satisuttavaṇṇanā
