Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. સેનકત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Senakattheragāthāvaṇṇanā
સ્વાગતં વતાતિઆદિકા આયસ્મતો સેનકત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો સિખિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નમાનસો મોરહત્થેન ભગવન્તં પૂજેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા ઉરુવેલકસ્સપત્થેરસ્સ ભગિનિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તિ, સેનકોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો બ્રાહ્મણાનં વિજ્જાસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં ગતો ઘરાવાસં વસતિ. તેન ચ સમયેન મહાજનો સંવચ્છરે સંવચ્છરે ફગ્ગુનમાસે ઉત્તરફગ્ગુનનક્ખત્તે ઉસ્સવં અનુભવન્તો ગયાયં તિત્થાભિસેકં કરોતિ. તેન તં ઉસ્સવં ‘‘ગયાફગ્ગૂ’’તિ વદન્તિ. અથ ભગવા તાદિસે ઉસ્સવદિવસે વેનેય્યાનુકમ્પાય ગયાતિત્થસમીપે વિહરતિ, મહાજનોપિ તિત્થાભિસેકાધિપ્પાયેન તતો તતો તં ઠાનં ઉપગચ્છતિ. તસ્મિં ખણે સેનકોપિ તિત્થાભિસેકત્થં તં ઠાનં ઉપગતો સત્થારં ધમ્મં દેસેન્તં દિસ્વા ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૬.૯-૧૬) –
Svāgataṃ vatātiādikā āyasmato senakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso morahatthena bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā uruvelakassapattherassa bhaginiyā kucchimhi nibbatti, senakotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ vasati. Tena ca samayena mahājano saṃvacchare saṃvacchare phaggunamāse uttaraphaggunanakkhatte ussavaṃ anubhavanto gayāyaṃ titthābhisekaṃ karoti. Tena taṃ ussavaṃ ‘‘gayāphaggū’’ti vadanti. Atha bhagavā tādise ussavadivase veneyyānukampāya gayātitthasamīpe viharati, mahājanopi titthābhisekādhippāyena tato tato taṃ ṭhānaṃ upagacchati. Tasmiṃ khaṇe senakopi titthābhisekatthaṃ taṃ ṭhānaṃ upagato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.9-16) –
‘‘મોરહત્થં ગહેત્વાન, ઉપેસિં લોકનાયકં;
‘‘Morahatthaṃ gahetvāna, upesiṃ lokanāyakaṃ;
પસન્નચિત્તો સુમનો, મોરહત્થમદાસહં.
Pasannacitto sumano, morahatthamadāsahaṃ.
‘‘ઇમિના મોરહત્થેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Iminā morahatthena, cetanāpaṇidhīhi ca;
નિબ્બાયિંસુ તયો અગ્ગી, લભામિ વિપુલં સુખં.
Nibbāyiṃsu tayo aggī, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘અહો બુદ્ધો અહો ધમ્મો, અહો નો સત્થુસમ્પદા;
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthusampadā;
દત્વાનહં મોરહત્થં, લભામિ વિપુલં સુખં.
Datvānahaṃ morahatthaṃ, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ.
‘‘તિયગ્ગી નિબ્બુતા મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
સબ્બાસવા પરિક્ખીણા, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો.
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં દાનમદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, મોરહત્થસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, morahatthassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા સઞ્જાતસોમનસ્સો ઉદાનવસેન –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
૨૮૭.
287.
‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, ગયાયં ગયફગ્ગુયા;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, gayāyaṃ gayaphagguyā;
યં અદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, દેસેન્તં ધમ્મમુત્તમં.
Yaṃ addasāsiṃ sambuddhaṃ, desentaṃ dhammamuttamaṃ.
૨૮૮.
288.
‘‘મહપ્પભં ગણાચરિયં, અગ્ગપત્તં વિનાયકં;
‘‘Mahappabhaṃ gaṇācariyaṃ, aggapattaṃ vināyakaṃ;
સદેવકસ્સ લોકસ્સ, જિનં અતુલદસ્સનં.
Sadevakassa lokassa, jinaṃ atuladassanaṃ.
૨૮૯.
289.
‘‘મહાનાગં મહાવીરં, મહાજુતિમનાસવં;
‘‘Mahānāgaṃ mahāvīraṃ, mahājutimanāsavaṃ;
સબ્બાસવપરિક્ખીણં, સત્થારમકુતોભયં.
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, satthāramakutobhayaṃ.
૨૯૦.
290.
‘‘ચિરસઙ્કિલિટ્ઠં વત મં, દિટ્ઠિસન્દાનબન્ધિતં;
‘‘Cirasaṅkiliṭṭhaṃ vata maṃ, diṭṭhisandānabandhitaṃ;
વિમોચયિ સો ભગવા, સબ્બગન્થેહિ સેનક’’ન્તિ. –
Vimocayi so bhagavā, sabbaganthehi senaka’’nti. –
ચતસ્સો ગાથા અભાસિ.
Catasso gāthā abhāsi.
તત્થ સ્વાગતં વત મે આસીતિ મયા સુટ્ઠુ આગતં વત આસિ. મમ વા સુન્દરં વત આગમનં આસિ. ગયાયન્તિ ગયાતિત્થસમીપે. ગયફગ્ગુયાતિ ‘‘ગયાફગ્ગૂ’’તિ લદ્ધવોહારે ફગ્ગુનમાસસ્સ ઉત્તરફગ્ગુનીનક્ખત્તે. ‘‘ય’’ન્તિઆદિ સ્વાગતભાવસ્સ કારણદસ્સનં. તત્થ યન્તિ યસ્મા. અદ્દસાસિન્તિ અદ્દક્ખિં. સમ્બુદ્ધન્તિ સમ્મા સામં સબ્બધમ્માનં બુદ્ધત્તા સમ્બુદ્ધં. દેસેન્તં ધમ્મમુત્તમન્તિ ઉત્તમં અગ્ગં સબ્બસેટ્ઠં એકન્તનિય્યાનિકં ધમ્મં વેનેય્યજ્ઝાસયાનુરૂપં ભાસન્તં.
Tattha svāgataṃ vata me āsīti mayā suṭṭhu āgataṃ vata āsi. Mama vā sundaraṃ vata āgamanaṃ āsi. Gayāyanti gayātitthasamīpe. Gayaphagguyāti ‘‘gayāphaggū’’ti laddhavohāre phaggunamāsassa uttaraphaggunīnakkhatte. ‘‘Ya’’ntiādi svāgatabhāvassa kāraṇadassanaṃ. Tattha yanti yasmā. Addasāsinti addakkhiṃ. Sambuddhanti sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sambuddhaṃ. Desentaṃ dhammamuttamanti uttamaṃ aggaṃ sabbaseṭṭhaṃ ekantaniyyānikaṃ dhammaṃ veneyyajjhāsayānurūpaṃ bhāsantaṃ.
મહપ્પભન્તિ મહતિયા સરીરપ્પભાય ઞાણપ્પભાય ચ સમન્નાગતં. ગણાચરિયન્તિ ભિક્ખુપરિસાદીનં ગણાનં ઉત્તમેન દમથેન આચારસિક્ખાપનેન ગણાચરિયં. અગ્ગભૂતાનં સીલાદીનં ગુણાનં અધિગમેન અગ્ગપ્પત્તં. દેવમનુસ્સાદીનં પરમેન વિનયેન વિનયનતો, સયં નાયકરહિતત્તા ચ વિનાયકં. કેનચિ અનભિભૂતો હુત્વા સકલં લોકં અભિભવિત્વા ઠિતત્તા, પઞ્ચન્નમ્પિ મારાનં જિતત્તા ચ સદેવકસ્સ લોકસ્સ જિનં સદેવકે લોકે અગ્ગજિનં, બાત્તિંસવરમહાપુરિસલક્ખણઅસીતિઅનુબ્યઞ્જનાદિપટિમણ્ડિતરૂપકાયતાય દસબલચતુવેસારજ્જાદિગુણપટિમણ્ડિતધમ્મકાયતાય ચ સદેવકેન લોકેન અપરિમેય્યદસ્સનતાય અસદિસદસ્સનતાય ચ અતુલદસ્સનં.
Mahappabhanti mahatiyā sarīrappabhāya ñāṇappabhāya ca samannāgataṃ. Gaṇācariyanti bhikkhuparisādīnaṃ gaṇānaṃ uttamena damathena ācārasikkhāpanena gaṇācariyaṃ. Aggabhūtānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ adhigamena aggappattaṃ. Devamanussādīnaṃ paramena vinayena vinayanato, sayaṃ nāyakarahitattā ca vināyakaṃ. Kenaci anabhibhūto hutvā sakalaṃ lokaṃ abhibhavitvā ṭhitattā, pañcannampi mārānaṃ jitattā ca sadevakassa lokassa jinaṃ sadevake loke aggajinaṃ, bāttiṃsavaramahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanādipaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dasabalacatuvesārajjādiguṇapaṭimaṇḍitadhammakāyatāya ca sadevakena lokena aparimeyyadassanatāya asadisadassanatāya ca atuladassanaṃ.
ગતિબલપરક્કમાદિસમ્પત્તિયા મહાનાગસદિસત્તા, નાગેસુપિ ખીણાસવેસુ મહાનુભાવતાય ચ મહાનાગં. મારસેનાવિમથનતો મહાવિક્કન્તતાય ચ મહાવીરં. મહાજુતિન્તિ મહાપતાપં મહાતેજન્તિ અત્થો. નત્થિ એતસ્સ ચત્તારોપિ આસવાતિ અનાસવં. સબ્બે આસવા સવાસના પરિક્ખીણા એતસ્સાતિ સબ્બાસવપરિક્ખીણં. કામં સાવકબુદ્ધા પચ્ચેકબુદ્ધા ચ ખીણાસવાવ, સબ્બઞ્ઞુબુદ્ધા એવ પન સવાસને આસવે ખેપેન્તીતિ દસ્સનત્થં ‘‘અનાસવ’’ન્તિ વત્વા પુન ‘‘સબ્બાસવપરિક્ખીણ’’ન્તિ વુત્તં. તેન વુત્તં – ‘‘સબ્બે આસવા સવાસના પરિક્ખીણા એતસ્સાતિ સબ્બાસવપરિક્ખીણ’’ન્તિ. દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થેહિ યથારહં વેનેય્યાનં અનુસાસનતો સત્થારં, ચતુવેસારજ્જવિસારદતાય કુતોચિપિ ભયાભાવતો અકુતોભયં, એવરૂપં સમ્માસમ્બુદ્ધં યં યસ્મા અદ્દસાસિં, તસ્મા સ્વાગતં વત મે આસીતિ યોજના.
Gatibalaparakkamādisampattiyā mahānāgasadisattā, nāgesupi khīṇāsavesu mahānubhāvatāya ca mahānāgaṃ. Mārasenāvimathanato mahāvikkantatāya ca mahāvīraṃ. Mahājutinti mahāpatāpaṃ mahātejanti attho. Natthi etassa cattāropi āsavāti anāsavaṃ. Sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇaṃ. Kāmaṃ sāvakabuddhā paccekabuddhā ca khīṇāsavāva, sabbaññubuddhā eva pana savāsane āsave khepentīti dassanatthaṃ ‘‘anāsava’’nti vatvā puna ‘‘sabbāsavaparikkhīṇa’’nti vuttaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbe āsavā savāsanā parikkhīṇā etassāti sabbāsavaparikkhīṇa’’nti. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ veneyyānaṃ anusāsanato satthāraṃ, catuvesārajjavisāradatāya kutocipi bhayābhāvato akutobhayaṃ, evarūpaṃ sammāsambuddhaṃ yaṃ yasmā addasāsiṃ, tasmā svāgataṃ vata me āsīti yojanā.
ઇદાનિ સત્થુ દસ્સનેન અત્તના લદ્ધગુણં દસ્સેન્તો ચતુત્થં ગાથમાહ. તસ્સત્થો – કઞ્જિયપુણ્ણલાબુ વિય તક્કભરિતચાટિ વિય વસાપીતપિલોતિકા વિય ચ સંકિલેસવત્થૂહિ અનમતગ્ગે સંસારે ચિરકાલં સંકિલિટ્ઠં. ગદ્દુલબન્ધિતં વિય થમ્ભે સારમેયં સક્કાયથમ્ભે દિટ્ઠિસન્દાનેન, દિટ્ઠિબન્ધનેન બન્ધિતં બદ્ધં, તતો વિમોચેન્તો ચ અભિજ્ઝાદીહિ સબ્બગન્થે હિ મં સેનકં અરિયમગ્ગહત્થેન, વિમોચયિ વત સો ભગવા મય્હં સત્થાતિ ભગવતિ અભિપ્પસાદં પવેદેતિ.
Idāni satthu dassanena attanā laddhaguṇaṃ dassento catutthaṃ gāthamāha. Tassattho – kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasāpītapilotikā viya ca saṃkilesavatthūhi anamatagge saṃsāre cirakālaṃ saṃkiliṭṭhaṃ. Gaddulabandhitaṃ viya thambhe sārameyaṃ sakkāyathambhe diṭṭhisandānena, diṭṭhibandhanena bandhitaṃ baddhaṃ, tato vimocento ca abhijjhādīhi sabbaganthe hi maṃ senakaṃ ariyamaggahatthena, vimocayi vata so bhagavā mayhaṃ satthāti bhagavati abhippasādaṃ pavedeti.
સેનકત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Senakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. સેનકત્થેરગાથા • 6. Senakattheragāthā