Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    ૩. સેરિવવાણિજજાતકવણ્ણના

    3. Serivavāṇijajātakavaṇṇanā

    ઇધ ચે નં વિરાધેસીતિ ઇમમ્પિ ધમ્મદેસનં ભગવા સાવત્થિયં વિહરન્તો એકં ઓસ્સટ્ઠવીરિયમેવ ભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. તઞ્હિ પુરિમનયેનેવ ભિક્ખૂહિ આનીતં દિસ્વા સત્થા આહ – ‘‘ત્વં ભિક્ખુ, એવરૂપે મગ્ગફલદાયકે સાસને પબ્બજિત્વા વીરિયં ઓસ્સજન્તો સતસહસ્સગ્ઘનિકાય કઞ્ચનપાતિયા પરિહીનો સેરિવવાણિજો વિય ચિરં સોચિસ્સસી’’તિ. ભિક્ખૂ તસ્સત્થસ્સ આવિભાવત્થં ભગવન્તં યાચિંસુ, ભગવા ભવન્તરેન પટિચ્છન્નકારણં પાકટમકાસિ.

    Idha ce naṃ virādhesīti imampi dhammadesanaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharanto ekaṃ ossaṭṭhavīriyameva bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tañhi purimanayeneva bhikkhūhi ānītaṃ disvā satthā āha – ‘‘tvaṃ bhikkhu, evarūpe maggaphaladāyake sāsane pabbajitvā vīriyaṃ ossajanto satasahassagghanikāya kañcanapātiyā parihīno serivavāṇijo viya ciraṃ socissasī’’ti. Bhikkhū tassatthassa āvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannakāraṇaṃ pākaṭamakāsi.

    અતીતે ઇતો પઞ્ચમે કપ્પે બોધિસત્તો સેરિવરટ્ઠે કચ્છપુટવાણિજો અહોસિ. સો સેરિવનામકેન એકેન લોલકચ્છપુટવાણિજેન સદ્ધિં વોહારત્થાય ગચ્છન્તો નીલવાહં નામ નદિં ઉત્તરિત્વા અરિટ્ઠપુરં નામ નગરં પવિસન્તો નગરવીથિયો ભાજેત્વા અત્તનો પત્તવીથિયા ભણ્ડં વિક્કિણન્તો વિચરિ. ઇતરોપિ અત્તનો પત્તવીથિં ગણ્હિ. તસ્મિઞ્ચ નગરે એકં સેટ્ઠિકુલં પરિજિણ્ણં અહોસિ, સબ્બે પુત્તભાતિકા ચ ધનઞ્ચ પરિક્ખયં અગમંસુ, એકા દારિકા અય્યિકાય સદ્ધિં અવસેસા અહોસિ, તા દ્વેપિ પરેસં ભતિં કત્વા જીવન્તિ. ગેહે પન તાસં મહાસેટ્ઠિના પરિભુત્તપુબ્બા સુવણ્ણપાતિ ભાજનન્તરે નિક્ખિત્તા દીઘરત્તં અવલઞ્જિયમાના મલગ્ગહિતા અહોસિ, તા તસ્સા સુવણ્ણપાતિભાવમ્પિ ન જાનન્તિ. સો લોલવાણિજો તસ્મિં સમયે ‘‘મણિકે ગણ્હથ, મણિકે ગણ્હથા’’તિ વિચરન્તો તં ઘરદ્વારં પાપુણિ. સા કુમારિકા તં દિસ્વા અય્યિકં આહ ‘‘અમ્મ મય્હં એકં પિળન્ધનં ગણ્હા’’તિ. અમ્મ મયં દુગ્ગતા, કિં દત્વા ગણ્હિસ્સામાતિ. અયં નો પાતિ અત્થિ, નો ચ અમ્હાકં ઉપકારા, ઇમં દત્વા ગણ્હાતિ. સા વાણિજં પક્કોસાપેત્વા આસને નિસીદાપેત્વા તં પાતિં દત્વા ‘‘અય્ય, ઇમં ગહેત્વા તવ ભગિનિયા કિઞ્ચિદેવ દેહી’’તિ આહ. વાણિજો પાતિં હત્થેન ગહેત્વાવ ‘‘સુવણ્ણપાતિ ભવિસ્સતી’’તિ પરિવત્તેત્વા પાતિપિટ્ઠિયં સૂચિયા લેખં કડ્ઢિત્વા સુવણ્ણભાવં ઞત્વા ‘‘ઇમાસં કિઞ્ચિ અદત્વાવ ઇમં પાતિં હરિસ્સામી’’તિ ‘‘અયં કિં અગ્ઘતિ, અડ્ઢમાસકોપિસ્સા મૂલં ન હોતી’’તિ ભૂમિયં ખિપિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કામિ. એકેન પવિસિત્વા નિક્ખન્તવીથિં ઇતરો પવિસિતું લભતીતિ બોધિસત્તો તં વીથિં પવિસિત્વા ‘‘મણિકે ગણ્હથ, મણિકે ગણ્હથા’’તિ વિચરન્તો તમેવ ઘરદ્વારં પાપુણિ.

    Atīte ito pañcame kappe bodhisatto serivaraṭṭhe kacchapuṭavāṇijo ahosi. So serivanāmakena ekena lolakacchapuṭavāṇijena saddhiṃ vohāratthāya gacchanto nīlavāhaṃ nāma nadiṃ uttaritvā ariṭṭhapuraṃ nāma nagaraṃ pavisanto nagaravīthiyo bhājetvā attano pattavīthiyā bhaṇḍaṃ vikkiṇanto vicari. Itaropi attano pattavīthiṃ gaṇhi. Tasmiñca nagare ekaṃ seṭṭhikulaṃ parijiṇṇaṃ ahosi, sabbe puttabhātikā ca dhanañca parikkhayaṃ agamaṃsu, ekā dārikā ayyikāya saddhiṃ avasesā ahosi, tā dvepi paresaṃ bhatiṃ katvā jīvanti. Gehe pana tāsaṃ mahāseṭṭhinā paribhuttapubbā suvaṇṇapāti bhājanantare nikkhittā dīgharattaṃ avalañjiyamānā malaggahitā ahosi, tā tassā suvaṇṇapātibhāvampi na jānanti. So lolavāṇijo tasmiṃ samaye ‘‘maṇike gaṇhatha, maṇike gaṇhathā’’ti vicaranto taṃ gharadvāraṃ pāpuṇi. Sā kumārikā taṃ disvā ayyikaṃ āha ‘‘amma mayhaṃ ekaṃ piḷandhanaṃ gaṇhā’’ti. Amma mayaṃ duggatā, kiṃ datvā gaṇhissāmāti. Ayaṃ no pāti atthi, no ca amhākaṃ upakārā, imaṃ datvā gaṇhāti. Sā vāṇijaṃ pakkosāpetvā āsane nisīdāpetvā taṃ pātiṃ datvā ‘‘ayya, imaṃ gahetvā tava bhaginiyā kiñcideva dehī’’ti āha. Vāṇijo pātiṃ hatthena gahetvāva ‘‘suvaṇṇapāti bhavissatī’’ti parivattetvā pātipiṭṭhiyaṃ sūciyā lekhaṃ kaḍḍhitvā suvaṇṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘imāsaṃ kiñci adatvāva imaṃ pātiṃ harissāmī’’ti ‘‘ayaṃ kiṃ agghati, aḍḍhamāsakopissā mūlaṃ na hotī’’ti bhūmiyaṃ khipitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Ekena pavisitvā nikkhantavīthiṃ itaro pavisituṃ labhatīti bodhisatto taṃ vīthiṃ pavisitvā ‘‘maṇike gaṇhatha, maṇike gaṇhathā’’ti vicaranto tameva gharadvāraṃ pāpuṇi.

    પુન સા કુમારિકા તથેવ અય્યિકં આહ. અથ નં અય્યિકા ‘‘અમ્મ, પઠમં આગતવાણિજો પાતિં ભૂમિયં ખિપિત્વા ગતો, ઇદાનિ કિં દત્વા ગણ્હિસ્સામા’’તિ આહ. અમ્મ, સો વાણિજો ફરુસવાચો, અયં પન પિયદસ્સનો મુદુસલ્લાપો, અપ્પેવ નામ નં ગણ્હેય્યાતિ. અમ્મ, તેન હિ પક્કોસાહીતિ. સા તં પક્કોસિ. અથસ્સ ગેહં પવિસિત્વા નિસિન્નસ્સ તં પાતિં અદંસુ. સો તસ્સા સુવણ્ણપાતિભાવં ઞત્વા ‘‘અમ્મ, અયં પાતિ સતસહસ્સં અગ્ઘતિ, સતસહસ્સગ્ઘનકભણ્ડં મય્હં હત્થે નત્થી’’તિ આહ. અય્ય, પઠમં આગતવાણિજો ‘‘અયં અડ્ઢમાસકમ્પિ ન અગ્ઘતી’’તિ વત્વા ભૂમિયં ખિપિત્વા ગતો, અયં પન તવ પુઞ્ઞેન સુવણ્ણપાતિ જાતા ભવિસ્સતિ, મયં ઇમં તુય્હં દેમ, કિઞ્ચિદેવ નો દત્વા ઇમં ગહેત્વા યાહીતિ. બોધિસત્તો તસ્મિં ખણે હત્થગતાનિ પઞ્ચ કહાપણસતાનિ પઞ્ચસતગ્ઘનકઞ્ચ ભણ્ડં સબ્બં દત્વા ‘‘મય્હં ઇમં તુલઞ્ચ પસિબ્બકઞ્ચ અટ્ઠ ચ કહાપણે દેથા’’તિ એત્તકં યાચિત્વા આદાય પક્કામિ. સો સીઘમેવ નદીતીરં ગન્ત્વા નાવિકસ્સ અટ્ઠ કહાપણે દત્વા નાવં અભિરુહિ.

    Puna sā kumārikā tatheva ayyikaṃ āha. Atha naṃ ayyikā ‘‘amma, paṭhamaṃ āgatavāṇijo pātiṃ bhūmiyaṃ khipitvā gato, idāni kiṃ datvā gaṇhissāmā’’ti āha. Amma, so vāṇijo pharusavāco, ayaṃ pana piyadassano mudusallāpo, appeva nāma naṃ gaṇheyyāti. Amma, tena hi pakkosāhīti. Sā taṃ pakkosi. Athassa gehaṃ pavisitvā nisinnassa taṃ pātiṃ adaṃsu. So tassā suvaṇṇapātibhāvaṃ ñatvā ‘‘amma, ayaṃ pāti satasahassaṃ agghati, satasahassagghanakabhaṇḍaṃ mayhaṃ hatthe natthī’’ti āha. Ayya, paṭhamaṃ āgatavāṇijo ‘‘ayaṃ aḍḍhamāsakampi na agghatī’’ti vatvā bhūmiyaṃ khipitvā gato, ayaṃ pana tava puññena suvaṇṇapāti jātā bhavissati, mayaṃ imaṃ tuyhaṃ dema, kiñcideva no datvā imaṃ gahetvā yāhīti. Bodhisatto tasmiṃ khaṇe hatthagatāni pañca kahāpaṇasatāni pañcasatagghanakañca bhaṇḍaṃ sabbaṃ datvā ‘‘mayhaṃ imaṃ tulañca pasibbakañca aṭṭha ca kahāpaṇe dethā’’ti ettakaṃ yācitvā ādāya pakkāmi. So sīghameva nadītīraṃ gantvā nāvikassa aṭṭha kahāpaṇe datvā nāvaṃ abhiruhi.

    તતો લોલવાણિજોપિ પુન તં ગેહં ગન્ત્વા ‘‘આહરથ તં પાતિં, તુમ્હાકં કિઞ્ચિદેવ દસ્સામી’’તિ આહ. સા તં પરિભાસિત્વા ‘‘ત્વં અમ્હાકં સતસહસ્સગ્ઘનિકં સુવણ્ણપાતિં અડ્ઢમાસગ્ઘનિકમ્પિ ન અકાસિ, તુય્હં પન સામિકસદિસો એકો ધમ્મિકો વાણિજો અમ્હાકં સહસ્સં દત્વા તં આદાય ગતો’’તિ આહ. તં સુત્વાવ ‘‘સતસહસ્સગ્ઘનિકાય સુવણ્ણપાતિયા પરિહીનોમ્હિ, મહાજાનિકરો વત મે અય’’ન્તિ સઞ્જાતબલવસોકો સતિં પચ્ચુપટ્ઠાપેતું અસક્કોન્તો વિસઞ્ઞી હુત્વા અત્તનો હત્થગતે કહાપણે ચેવ ભણ્ડિકઞ્ચ ઘરદ્વારેયેવ વિકિરિત્વા નિવાસનપારુપનં પહાય તુલાદણ્ડં મુગ્ગરં કત્વા આદાય બોધિસત્તસ્સ અનુપદં પક્કન્તો નદીતીરં ગન્ત્વા બોધિસત્તં ગચ્છન્તં દિસ્વા ‘‘અમ્ભો, નાવિક, નાવં નિવત્તેહી’’તિ આહ. બોધિસત્તો પન ‘‘તાત, મા નિવત્તયી’’તિ પટિસેધેસિ. ઇતરસ્સપિ બોધિસત્તં ગચ્છન્તં પસ્સન્તસ્સેવ બલવસોકો ઉદપાદિ, હદયં ઉણ્હં અહોસિ, મુખતો લોહિતં ઉગ્ગઞ્છિ, વાપિકદ્દમો વિય હદયં ફલિ. સો બોધિસત્તે આઘાતં બન્ધિત્વા તત્થેવ જીવિતક્ખયં પાપુણિ . ઇદં પઠમં દેવદત્તસ્સ બોધિસત્તે આઘાતબન્ધનં. બોધિસત્તો દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા યથાકમ્મં ગતો.

    Tato lolavāṇijopi puna taṃ gehaṃ gantvā ‘‘āharatha taṃ pātiṃ, tumhākaṃ kiñcideva dassāmī’’ti āha. Sā taṃ paribhāsitvā ‘‘tvaṃ amhākaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ aḍḍhamāsagghanikampi na akāsi, tuyhaṃ pana sāmikasadiso eko dhammiko vāṇijo amhākaṃ sahassaṃ datvā taṃ ādāya gato’’ti āha. Taṃ sutvāva ‘‘satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā parihīnomhi, mahājānikaro vata me aya’’nti sañjātabalavasoko satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto visaññī hutvā attano hatthagate kahāpaṇe ceva bhaṇḍikañca gharadvāreyeva vikiritvā nivāsanapārupanaṃ pahāya tulādaṇḍaṃ muggaraṃ katvā ādāya bodhisattassa anupadaṃ pakkanto nadītīraṃ gantvā bodhisattaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘ambho, nāvika, nāvaṃ nivattehī’’ti āha. Bodhisatto pana ‘‘tāta, mā nivattayī’’ti paṭisedhesi. Itarassapi bodhisattaṃ gacchantaṃ passantasseva balavasoko udapādi, hadayaṃ uṇhaṃ ahosi, mukhato lohitaṃ uggañchi, vāpikaddamo viya hadayaṃ phali. So bodhisatte āghātaṃ bandhitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi . Idaṃ paṭhamaṃ devadattassa bodhisatte āghātabandhanaṃ. Bodhisatto dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.

    સમ્માસમ્બુદ્ધો ઇમં ધમ્મદેસનં કથેત્વા અભિસમ્બુદ્ધોવ ઇમં ગાથં કથેસિ –

    Sammāsambuddho imaṃ dhammadesanaṃ kathetvā abhisambuddhova imaṃ gāthaṃ kathesi –

    .

    3.

    ‘‘ઇધ ચે નં વિરાધેસિ, સદ્ધમ્મસ્સ નિયામતં;

    ‘‘Idha ce naṃ virādhesi, saddhammassa niyāmataṃ;

    ચિરં ત્વં અનુતપ્પેસિ, સેરિવાયંવ વાણિજો’’તિ.

    Ciraṃ tvaṃ anutappesi, serivāyaṃva vāṇijo’’ti.

    તત્થ ઇધ ચે નં વિરાધેસિ, સદ્ધમ્મસ્સ નિયામતન્તિ ઇમસ્મિં સાસને એતં સદ્ધમ્મસ્સ નિયામતાસઙ્ખાતં સોતાપત્તિમગ્ગં વિરાધેસિ. યદિ વિરાધેસિ, વીરિયં ઓસ્સજન્તો નાધિગચ્છસિ ન પટિલભસીતિ અત્થો. ચિરં ત્વં અનુતપ્પેસીતિ એવં સન્તે ત્વં દીઘમદ્ધાનં સોચન્તો પરિદેવન્તો અનુતપેસ્સસિ, અથ વા ઓસ્સટ્ઠવીરિયતાય અરિયમગ્ગસ્સ વિરાધિતત્તા દીઘરત્તં નિરયાદીસુ ઉપ્પન્નો નાનપ્પકારાનિ દુક્ખાનિ અનુભવન્તો અનુતપ્પિસ્સસિ કિલમિસ્સસીતિ અયમેત્થ અત્થો. કથં? સેરિવાયંવ વાણિજોતિ ‘‘સેરિવા’’તિ એવંનામકો અયં વાણિજો યથા. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા પુબ્બે સેરિવનામકો વાણિજો સતસહસ્સગ્ઘનિકં સુવણ્ણપાતિં લભિત્વા તસ્સા ગહણત્થાય વીરિયં અકત્વા તતો પરિહીનો અનુતપ્પિ, એવમેવ ત્વમ્પિ ઇમસ્મિં સાસને પટિયત્તસુવણ્ણપાતિસદિસં અરિયમગ્ગં ઓસ્સટ્ઠવીરિયતાય અનધિગચ્છન્તો તતો પરિહીનો દીઘરત્તં અનુતપ્પિસ્સસિ. સચે પન વીરિયં ન ઓસ્સજિસ્સસિ, પણ્ડિતવાણિજો સુવણ્ણપાતિં વિય મમ સાસને નવવિધમ્પિ લોકુત્તરધમ્મં પટિલભિસ્સસીતિ.

    Tattha idha ce naṃ virādhesi, saddhammassa niyāmatanti imasmiṃ sāsane etaṃ saddhammassa niyāmatāsaṅkhātaṃ sotāpattimaggaṃ virādhesi. Yadi virādhesi, vīriyaṃ ossajanto nādhigacchasi na paṭilabhasīti attho. Ciraṃ tvaṃ anutappesīti evaṃ sante tvaṃ dīghamaddhānaṃ socanto paridevanto anutapessasi, atha vā ossaṭṭhavīriyatāya ariyamaggassa virādhitattā dīgharattaṃ nirayādīsu uppanno nānappakārāni dukkhāni anubhavanto anutappissasi kilamissasīti ayamettha attho. Kathaṃ? Serivāyaṃva vāṇijoti ‘‘serivā’’ti evaṃnāmako ayaṃ vāṇijo yathā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā pubbe serivanāmako vāṇijo satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ labhitvā tassā gahaṇatthāya vīriyaṃ akatvā tato parihīno anutappi, evameva tvampi imasmiṃ sāsane paṭiyattasuvaṇṇapātisadisaṃ ariyamaggaṃ ossaṭṭhavīriyatāya anadhigacchanto tato parihīno dīgharattaṃ anutappissasi. Sace pana vīriyaṃ na ossajissasi, paṇḍitavāṇijo suvaṇṇapātiṃ viya mama sāsane navavidhampi lokuttaradhammaṃ paṭilabhissasīti.

    એવમસ્સ સત્થા અરહત્તેન કૂટં ગણ્હન્તો ઇમં ધમ્મદેસનં દસ્સેત્વા ચત્તારિ સચ્ચાનિ પકાસેસિ, સચ્ચપરિયોસાને ઓસ્સટ્ઠવીરિયો ભિક્ખુ અગ્ગફલે અરહત્તે પતિટ્ઠાસિ.

    Evamassa satthā arahattena kūṭaṃ gaṇhanto imaṃ dhammadesanaṃ dassetvā cattāri saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ossaṭṭhavīriyo bhikkhu aggaphale arahatte patiṭṭhāsi.

    સત્થાપિ દ્વે વત્થૂનિ કથેત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેત્વા દસ્સેસિ – ‘‘તદા બાલવાણિજો દેવદત્તો અહોસિ, પણ્ડિતવાણિજો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ દેસનં નિટ્ઠાપેસિ.

    Satthāpi dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānetvā dassesi – ‘‘tadā bālavāṇijo devadatto ahosi, paṇḍitavāṇijo pana ahameva ahosi’’nti desanaṃ niṭṭhāpesi.

    સેરિવવાણિજજાતકવણ્ણના તતિયા.

    Serivavāṇijajātakavaṇṇanā tatiyā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩. સેરિવવાણિજજાતકં • 3. Serivavāṇijajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact