Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દકપાઠ-અટ્ઠકથા • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ૨. સિક્ખાપદવણ્ણના

    2. Sikkhāpadavaṇṇanā

    સિક્ખાપદપાઠમાતિકા

    Sikkhāpadapāṭhamātikā

    એવં સરણગમનેહિ સાસનોતારં દસ્સેત્વા સાસનં ઓતિણ્ણેન ઉપાસકેન વા પબ્બજિતેન વા યેસુ સિક્ખાપદેસુ પઠમં સિક્ખિતબ્બં, તાનિ દસ્સેતું નિક્ખિત્તસ્સ સિક્ખાપદપાઠસ્સ ઇદાનિ વણ્ણનત્થં અયં માતિકા –

    Evaṃ saraṇagamanehi sāsanotāraṃ dassetvā sāsanaṃ otiṇṇena upāsakena vā pabbajitena vā yesu sikkhāpadesu paṭhamaṃ sikkhitabbaṃ, tāni dassetuṃ nikkhittassa sikkhāpadapāṭhassa idāni vaṇṇanatthaṃ ayaṃ mātikā –

    ‘‘યેન યત્થ યદા યસ્મા, વુત્તાનેતાનિ તં નયં;

    ‘‘Yena yattha yadā yasmā, vuttānetāni taṃ nayaṃ;

    વત્વા કત્વા વવત્થાનં, સાધારણવિસેસતો.

    Vatvā katvā vavatthānaṃ, sādhāraṇavisesato.

    ‘‘પકતિયા ચ યં વજ્જં, વજ્જં પણ્ણત્તિયા ચ યં;

    ‘‘Pakatiyā ca yaṃ vajjaṃ, vajjaṃ paṇṇattiyā ca yaṃ;

    વવત્થપેત્વા તં કત્વા, પદાનં બ્યઞ્જનત્થતો.

    Vavatthapetvā taṃ katvā, padānaṃ byañjanatthato.

    ‘‘સાધારણાનં સબ્બેસં, સાધારણવિભાવનં;

    ‘‘Sādhāraṇānaṃ sabbesaṃ, sādhāraṇavibhāvanaṃ;

    અથ પઞ્ચસુ પુબ્બેસુ, વિસેસત્થપ્પકાસતો.

    Atha pañcasu pubbesu, visesatthappakāsato.

    ‘‘પાણાતિપાતપભુતિ-હેકતાનાનતાદિતો;

    ‘‘Pāṇātipātapabhuti-hekatānānatādito;

    આરમ્મણાદાનભેદા, મહાસાવજ્જતો તથા.

    Ārammaṇādānabhedā, mahāsāvajjato tathā.

    ‘‘પયોગઙ્ગસમુટ્ઠાના, વેદનામૂલકમ્મતો;

    ‘‘Payogaṅgasamuṭṭhānā, vedanāmūlakammato;

    વિરમતો ચ ફલતો, વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Viramato ca phalato, viññātabbo vinicchayo.

    ‘‘યોજેતબ્બં તતો યુત્તં, પચ્છિમેસ્વપિ પઞ્ચસુ;

    ‘‘Yojetabbaṃ tato yuttaṃ, pacchimesvapi pañcasu;

    આવેણિકઞ્ચ વત્તબ્બં, ઞેય્યા હીનાદિતાપિ ચા’’તિ.

    Āveṇikañca vattabbaṃ, ñeyyā hīnāditāpi cā’’ti.

    તત્થ એતાનિ પાણાતિપાતાવેરમણીતિઆદીનિ દસ સિક્ખાપદાનિ ભગવતા એવ વુત્તાનિ, ન સાવકાદીહિ. તાનિ ચ સાવત્થિયં વુત્તાનિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે આયસ્મન્તં રાહુલં પબ્બાજેત્વા કપિલવત્થુતો સાવત્થિં અનુપ્પત્તેન સામણેરાનં સિક્ખાપદવવત્થાપનત્થં. વુત્તં હેતં –

    Tattha etāni pāṇātipātāveramaṇītiādīni dasa sikkhāpadāni bhagavatā eva vuttāni, na sāvakādīhi. Tāni ca sāvatthiyaṃ vuttāni jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme āyasmantaṃ rāhulaṃ pabbājetvā kapilavatthuto sāvatthiṃ anuppattena sāmaṇerānaṃ sikkhāpadavavatthāpanatthaṃ. Vuttaṃ hetaṃ –

    ‘‘અથ ખો ભગવા કપિલવત્થુસ્મિં યથાભિરન્તં વિહરિત્વા યેન સાવત્થિ તેન ચારિકં પક્કામિ. અનુપુબ્બેન ચારિકં ચરમાનો યેન સાવત્થિ તદવસરિ. તત્ર સુદં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન …પે॰… અથ ખો સામણેરાનં એતદહોસિ – ‘કતિ નુ ખો અમ્હાકં સિક્ખાપદાનિ, કત્થ ચ અમ્હેહિ સિક્ખિતબ્બ’’’ન્તિ. ભગવતો એતમત્થં આરોચેસું – ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સામણેરાનં દસ સિક્ખાપદાનિ, તેસુ ચ સામણેરેહિ સિક્ખિતું , પાણાતિપાતાવેરમણી…પે॰… જાતરૂપરજતપટિગ્ગહણા વેરમણી’’તિ (મહાવ॰ ૧૦૫).

    ‘‘Atha kho bhagavā kapilavatthusmiṃ yathābhirantaṃ viharitvā yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Anupubbena cārikaṃ caramāno yena sāvatthi tadavasari. Tatra sudaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena kho pana samayena …pe… atha kho sāmaṇerānaṃ etadahosi – ‘kati nu kho amhākaṃ sikkhāpadāni, kattha ca amhehi sikkhitabba’’’nti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, sāmaṇerānaṃ dasa sikkhāpadāni, tesu ca sāmaṇerehi sikkhituṃ , pāṇātipātāveramaṇī…pe… jātarūparajatapaṭiggahaṇā veramaṇī’’ti (mahāva. 105).

    તાનેતાનિ ‘‘સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસૂ’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૯૩; મ॰ નિ॰ ૨.૨૪; વિભ॰ ૫૦૮) સુત્તાનુસારેન સરણગમનેસુ ચ દસ્સિતપાઠાનુસારેન ‘‘પાણાતિપાતા વેરમણિસિક્ખાપદં સમાદિયામી’’તિ એવં વાચનામગ્ગં આરોપિતાનીતિ વેદિતબ્બાનિ. એવં તાવ ‘‘યેન યત્થ યદા યસ્મા, વુત્તાનેતાનિ તં નયં વત્વા’’તિ સો નયો દટ્ઠબ્બો.

    Tānetāni ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (dī. ni. 1.193; ma. ni. 2.24; vibha. 508) suttānusārena saraṇagamanesu ca dassitapāṭhānusārena ‘‘pāṇātipātā veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmī’’ti evaṃ vācanāmaggaṃ āropitānīti veditabbāni. Evaṃ tāva ‘‘yena yattha yadā yasmā, vuttānetāni taṃ nayaṃ vatvā’’ti so nayo daṭṭhabbo.

    સાધારણવિસેસવવત્થાનં

    Sādhāraṇavisesavavatthānaṃ

    એત્થ ચ આદિતો દ્વે ચતુત્થપઞ્ચમાનિ ઉપાસકાનં સામણેરાનઞ્ચ સાધારણાનિ નિચ્ચસીલવસેન. ઉપોસથસીલવસેન પન ઉપાસકાનં સત્તમટ્ઠમં ચેકં અઙ્ગં કત્વા સબ્બપચ્છિમવજ્જાનિ સબ્બાનિપિ સામણેરેહિ સાધારણાનિ, પચ્છિમં પન સામણેરાનમેવ વિસેસભૂતન્તિ એવં સાધારણવિસેસતો વવત્થાનં કાતબ્બં. પુરિમાનિ ચેત્થ પઞ્ચ એકન્તઅકુસલચિત્તસમુટ્ઠાનત્તા પાણાતિપાતાદીનં પકતિવજ્જતો વેરમણિયા, સેસાનિ પણ્ણત્તિવજ્જતોતિ એવં પકતિયા ચ યં વજ્જં, વજ્જં પણ્ણત્તિયા ચ યં, તં વવત્થપેતબ્બં.

    Ettha ca ādito dve catutthapañcamāni upāsakānaṃ sāmaṇerānañca sādhāraṇāni niccasīlavasena. Uposathasīlavasena pana upāsakānaṃ sattamaṭṭhamaṃ cekaṃ aṅgaṃ katvā sabbapacchimavajjāni sabbānipi sāmaṇerehi sādhāraṇāni, pacchimaṃ pana sāmaṇerānameva visesabhūtanti evaṃ sādhāraṇavisesato vavatthānaṃ kātabbaṃ. Purimāni cettha pañca ekantaakusalacittasamuṭṭhānattā pāṇātipātādīnaṃ pakativajjato veramaṇiyā, sesāni paṇṇattivajjatoti evaṃ pakatiyā ca yaṃ vajjaṃ, vajjaṃ paṇṇattiyā ca yaṃ, taṃ vavatthapetabbaṃ.

    સાધારણવિભાવના

    Sādhāraṇavibhāvanā

    યસ્મા ચેત્થ ‘‘વેરમણિસિક્ખાપદં સમાદિયામી’’તિ એતાનિ સબ્બસાધારણાનિ પદાનિ, તસ્મા એતેસં પદાનં બ્યઞ્જનતો ચ અત્થતો ચ અયં સાધારણવિભાવના વેદિતબ્બા –

    Yasmā cettha ‘‘veramaṇisikkhāpadaṃ samādiyāmī’’ti etāni sabbasādhāraṇāni padāni, tasmā etesaṃ padānaṃ byañjanato ca atthato ca ayaṃ sādhāraṇavibhāvanā veditabbā –

    તત્થ બ્યઞ્જનતો તાવ વેરં મણતીતિ વેરમણી, વેરં પજહતિ, વિનોદેતિ, બ્યન્તીકરોતિ, અનભાવં ગમેતીતિ અત્થો. વિરમતિ વા એતાય કરણભૂતાય વેરમ્હા પુગ્ગલોતિ, વિકારસ્સ વેકારં કત્વા વેરમણી. તેનેવ ચેત્થ ‘‘વેરમણિસિક્ખાપદં વિરમણિસિક્ખાપદ’’ન્તિ દ્વિધા સજ્ઝાયં કરોન્તિ. સિક્ખિતબ્બાતિ સિક્ખા, પજ્જતે અનેનાતિ પદં. સિક્ખાય પદં સિક્ખાપદં, સિક્ખાય અધિગમૂપાયોતિ અત્થો. અથ વા મૂલં નિસ્સયો પતિટ્ઠાતિ વુત્તં હોતિ. વેરમણી એવ સિક્ખાપદં વેરમણિસિક્ખાપદં, વિરમણિસિક્ખાપદં વા દુતિયેન નયેન. સમ્મા આદિયામિ સમાદિયામિ, અવીતિક્કમનાધિપ્પાયેન અખણ્ડકારિતાય અચ્છિદ્દકારિતાય અસબલકારિતાય ચ આદિયામીતિ વુત્તં હોતિ.

    Tattha byañjanato tāva veraṃ maṇatīti veramaṇī, veraṃ pajahati, vinodeti, byantīkaroti, anabhāvaṃ gametīti attho. Viramati vā etāya karaṇabhūtāya veramhā puggaloti, vikārassa vekāraṃ katvā veramaṇī. Teneva cettha ‘‘veramaṇisikkhāpadaṃ viramaṇisikkhāpada’’nti dvidhā sajjhāyaṃ karonti. Sikkhitabbāti sikkhā, pajjate anenāti padaṃ. Sikkhāya padaṃ sikkhāpadaṃ, sikkhāya adhigamūpāyoti attho. Atha vā mūlaṃ nissayo patiṭṭhāti vuttaṃ hoti. Veramaṇī eva sikkhāpadaṃ veramaṇisikkhāpadaṃ, viramaṇisikkhāpadaṃ vā dutiyena nayena. Sammā ādiyāmi samādiyāmi, avītikkamanādhippāyena akhaṇḍakāritāya acchiddakāritāya asabalakāritāya ca ādiyāmīti vuttaṃ hoti.

    અત્થતો પન વેરમણીતિ કામાવચરકુસલચિત્તસમ્પયુત્તા વિરતિ, સા પાણાતિપાતા વિરમન્તસ્સ ‘‘યા તસ્મિં સમયે પાણાતિપાતા આરતિ વિરતિ પટિવિરતિ વેરમણી અકિરિયા અકરણં અનજ્ઝાપત્તિ વેલાઅનતિક્કમો સેતુઘાતો’’તિ એવમાદિના (વિભ॰ ૭૦૪) નયેન વિભઙ્ગે વુત્તા. કામઞ્ચેસા વેરમણી નામ લોકુત્તરાપિ અત્થિ, ઇધ પન સમાદિયામીતિ વુત્તત્તા સમાદાનવસેન પવત્તારહા, તસ્મા સા ન હોતીતિ કામાવચરકુસલચિત્તસમ્પયુત્તા વિરતીતિ વુત્તા.

    Atthato pana veramaṇīti kāmāvacarakusalacittasampayuttā virati, sā pāṇātipātā viramantassa ‘‘yā tasmiṃ samaye pāṇātipātā ārati virati paṭivirati veramaṇī akiriyā akaraṇaṃ anajjhāpatti velāanatikkamo setughāto’’ti evamādinā (vibha. 704) nayena vibhaṅge vuttā. Kāmañcesā veramaṇī nāma lokuttarāpi atthi, idha pana samādiyāmīti vuttattā samādānavasena pavattārahā, tasmā sā na hotīti kāmāvacarakusalacittasampayuttā viratīti vuttā.

    સિક્ખાતિ તિસ્સો સિક્ખા અધિસીલસિક્ખા, અધિચિત્તસિક્ખા, અધિપઞ્ઞાસિક્ખાતિ. ઇમસ્મિં પનત્થે સમ્પત્તવિરતિસીલં લોકિકા વિપસ્સના રૂપારૂપઝાનાનિ અરિયમગ્ગો ચ સિક્ખાતિ અધિપ્પેતા. યથાહ –

    Sikkhāti tisso sikkhā adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhāti. Imasmiṃ panatthe sampattaviratisīlaṃ lokikā vipassanā rūpārūpajhānāni ariyamaggo ca sikkhāti adhippetā. Yathāha –

    ‘‘કતમે ધમ્મા સિક્ખા? યસ્મિં સમયે કામાવચરં કુસલં ચિત્તં ઉપ્પન્નં હોતિ, સોમનસ્સસહગતં ઞાણસમ્પયુત્તં…પે॰… તસ્મિં સમયે ફસ્સો હોતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ, ઇમે ધમ્મા સિક્ખા.

    ‘‘Katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ…pe… tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā.

    ‘‘કતમે ધમ્મા સિક્ખા? યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં…પે॰… પઞ્ચમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ, ઇમે ધમ્મા સિક્ખા.

    ‘‘Katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati…pe… avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā.

    ‘‘કતમે ધમ્મા સિક્ખા? યસ્મિં સમયે અરૂપપત્તિયા…પે॰… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસહગતં…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ, ઇમે ધમ્મા સિક્ખા.

    ‘‘Katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye arūpapattiyā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasahagataṃ…pe… avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā.

    ‘‘કતમે ધમ્મા સિક્ખા? યસ્મિં સમયે લોકુત્તરં ઝાનં ભાવેતિ નિય્યાનિકં…પે॰… અવિક્ખેપો હોતિ, ઇમે ધમ્મા સિક્ખા’’તિ (વિભ॰ ૭૧૨-૭૧૩).

    ‘‘Katame dhammā sikkhā? Yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti niyyānikaṃ…pe… avikkhepo hoti, ime dhammā sikkhā’’ti (vibha. 712-713).

    એતાસુ સિક્ખાસુ યાય કાયચિ સિક્ખાય પદં અધિગમૂપાયો, અથ વા મૂલં નિસ્સયો પતિટ્ઠાતિ સિક્ખાપદં. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘સીલં નિસ્સાય સીલે પતિટ્ઠાય સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે ભાવેન્તો બહુલીકરોન્તો’’તિ એવમાદિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૮૨). એવમેત્થ સાધારણાનં પદાનં સાધારણા બ્યઞ્જનતો અત્થતો ચ વિભાવના કાતબ્બા.

    Etāsu sikkhāsu yāya kāyaci sikkhāya padaṃ adhigamūpāyo, atha vā mūlaṃ nissayo patiṭṭhāti sikkhāpadaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya satta bojjhaṅge bhāvento bahulīkaronto’’ti evamādi (saṃ. ni. 5.182). Evamettha sādhāraṇānaṃ padānaṃ sādhāraṇā byañjanato atthato ca vibhāvanā kātabbā.

    પુરિમપઞ્ચસિક્ખાપદવણ્ણના

    Purimapañcasikkhāpadavaṇṇanā

    ઇદાનિ યં વુત્તં – ‘‘અથ પઞ્ચસુ પુબ્બેસુ, વિસેસત્થપ્પકાસતો…પે॰… વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો’’તિ , તત્થેતં વુચ્ચતિ – પાણાતિપાતોતિ એત્થ તાવ પાણોતિ જીવિતિન્દ્રિયપ્પટિબદ્ધા ખન્ધસન્તતિ, તં વા ઉપાદાય પઞ્ઞત્તો સત્તો. તસ્મિં પન પાણે પાણસઞ્ઞિનો તસ્સ પાણસ્સ જીવિતિન્દ્રિયુપચ્છેદકઉપક્કમસમુટ્ઠાપિકા કાયવચીદ્વારાનં અઞ્ઞતરદ્વારપ્પવત્તા વધકચેતના પાણાતિપાતો. અદિન્નાદાનન્તિ એત્થ અદિન્નન્તિ પરપરિગ્ગહિતં, યત્થ પરો યથાકામકારિતં આપજ્જન્તો અદણ્ડારહો અનુપવજ્જો ચ હોતિ, તસ્મિં પરપરિગ્ગહિતે પરપરિગ્ગહિતસઞ્ઞિનો તદાદાયકઉપક્કમસમુટ્ઠાપિકા કાયવચીદ્વારાનં અઞ્ઞતરદ્વારપ્પવત્તા એવ થેય્યચેતના અદિન્નાદાનં. અબ્રહ્મચરિયન્તિ અસેટ્ઠચરિયં, દ્વયંદ્વયસમાપત્તિમેથુનપ્પટિસેવના કાયદ્વારપ્પવત્તા અસદ્ધમ્મપ્પટિસેવનટ્ઠાનવીતિક્કમચેતના અબ્રહ્મચરિયં . મુસાવાદોતિ એત્થ મુસાતિ વિસંવાદનપુરેક્ખારસ્સ અત્થભઞ્જનકો વચીપયોગો કાયપયોગો વા, વિસંવાદનાધિપ્પાયેન પનસ્સ પરવિસંવાદકકાયવચીપયોગસમુટ્ઠાપિકા કાયવચીદ્વારાનમેવ અઞ્ઞતરદ્વારપ્પવત્તા મિચ્છાચેતના મુસાવાદો. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનન્તિ એત્થ પન સુરાતિ પઞ્ચ સુરા – પિટ્ઠસુરા, પૂવસુરા, ઓદનસુરા, કિણ્ણપક્ખિત્તા, સમ્ભારસંયુત્તા ચાતિ. મેરયમ્પિ પુપ્ફાસવો, ફલાસવો, ગુળાસવો, મધ્વાસવો, સમ્ભારસંયુત્તો ચાતિ પઞ્ચવિધં. મજ્જન્તિ તદુભયમેવ મદનિયટ્ઠેન મજ્જં, યં વા પનઞ્ઞમ્પિ કિઞ્ચિ અત્થિ મદનિયં, યેન પીતેન મત્તો હોતિ પમત્તો, ઇદં વુચ્ચતિ મજ્જં. પમાદટ્ઠાનન્તિ યાય ચેતનાય તં પિવતિ અજ્ઝોહરતિ, સા ચેતના મદપ્પમાદહેતુતો પમાદટ્ઠાનન્તિ વુચ્ચતિ, યતો અજ્ઝોહરણાધિપ્પાયેન કાયદ્વારપ્પવત્તા સુરામેરયમજ્જાનં અજ્ઝોહરણચેતના ‘‘સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાન’’ન્તિ વેદિતબ્બા. એવં તાવેત્થ પાણાતિપાતપ્પભુતીહિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Idāni yaṃ vuttaṃ – ‘‘atha pañcasu pubbesu, visesatthappakāsato…pe… viññātabbo vinicchayo’’ti , tatthetaṃ vuccati – pāṇātipātoti ettha tāva pāṇoti jīvitindriyappaṭibaddhā khandhasantati, taṃ vā upādāya paññatto satto. Tasmiṃ pana pāṇe pāṇasaññino tassa pāṇassa jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā vadhakacetanā pāṇātipāto. Adinnādānanti ettha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti, tasmiṃ parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā eva theyyacetanā adinnādānaṃ. Abrahmacariyanti aseṭṭhacariyaṃ, dvayaṃdvayasamāpattimethunappaṭisevanā kāyadvārappavattā asaddhammappaṭisevanaṭṭhānavītikkamacetanā abrahmacariyaṃ . Musāvādoti ettha musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjanako vacīpayogo kāyapayogo vā, visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānameva aññataradvārappavattā micchācetanā musāvādo. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānanti ettha pana surāti pañca surā – piṭṭhasurā, pūvasurā, odanasurā, kiṇṇapakkhittā, sambhārasaṃyuttā cāti. Merayampi pupphāsavo, phalāsavo, guḷāsavo, madhvāsavo, sambhārasaṃyutto cāti pañcavidhaṃ. Majjanti tadubhayameva madaniyaṭṭhena majjaṃ, yaṃ vā panaññampi kiñci atthi madaniyaṃ, yena pītena matto hoti pamatto, idaṃ vuccati majjaṃ. Pamādaṭṭhānanti yāya cetanāya taṃ pivati ajjhoharati, sā cetanā madappamādahetuto pamādaṭṭhānanti vuccati, yato ajjhoharaṇādhippāyena kāyadvārappavattā surāmerayamajjānaṃ ajjhoharaṇacetanā ‘‘surāmerayamajjapamādaṭṭhāna’’nti veditabbā. Evaṃ tāvettha pāṇātipātappabhutīhi viññātabbo vinicchayo.

    એકતાનાનતાદિવિનિચ્છયં

    Ekatānānatādivinicchayaṃ

    એકતાનાનતાદિતોતિ એત્થ આહ – કિં પન વજ્ઝવધકપ્પયોગચેતનાદીનં એકતાય પાણાતિપાતસ્સ અઞ્ઞસ્સ વા અદિન્નાદાનાદિનો એકત્તં, નાનતાય નાનત્તં હોતિ, ઉદાહુ નોતિ. કસ્મા પનેતં વુચ્ચતિ? યદિ તાવ એકતાય એકત્તં, અથ યદા એકં વજ્ઝં બહૂ વધકા વધેન્તિ, એકો વા વધકો બહુકે વજ્ઝે વધેતિ, એકેન વા સાહત્થિકાદિના પયોગેન બહૂ વજ્ઝા વધીયન્તિ, એકા વા ચેતના બહૂનં વજ્ઝાનં જીવિતિન્દ્રિયુપચ્છેદકપયોગં સમુટ્ઠાપેતિ, તદા એકેન પાણાતિપાતેન ભવિતબ્બં. યદિ પન નાનતાય નાનત્તં. અથ યદા એકો વધકો એકસ્સત્થાય એકં પયોગં કરોન્તો બહૂ વજ્ઝે વધેતિ, બહૂ વા વધકા દેવદત્તયઞ્ઞદત્તસોમદત્તાદીનં બહૂનમત્થાય બહૂ પયોગે કરોન્તા એકમેવ દેવદત્તં યઞ્ઞદત્તં સોમદત્તં વા વધેન્તિ, બહૂહિ વા સાહત્થિકાદીહિ પયોગેહિ એકો વજ્ઝો વધીયતિ. બહૂ વા ચેતના એકસ્સેવ વજ્ઝસ્સ જીવિતિન્દ્રિયુપચ્છેદકપયોગં સમુટ્ઠાપેન્તિ, તદા બહૂહિ પાણાતિપાતેહિ ભવિતબ્બં. ઉભયમ્પિ ચેતમયુત્તં. અથ નેવ એતેસં વજ્ઝાદીનં એકતાય એકત્તં, નાનતાય નાનત્તં, અઞ્ઞથેવ તુ એકત્તં નાનત્તઞ્ચ હોતિ, તં વત્તબ્બં પાણાતિપાતસ્સ, એવં સેસાનમ્પીતિ.

    Ekatānānatāditoti ettha āha – kiṃ pana vajjhavadhakappayogacetanādīnaṃ ekatāya pāṇātipātassa aññassa vā adinnādānādino ekattaṃ, nānatāya nānattaṃ hoti, udāhu noti. Kasmā panetaṃ vuccati? Yadi tāva ekatāya ekattaṃ, atha yadā ekaṃ vajjhaṃ bahū vadhakā vadhenti, eko vā vadhako bahuke vajjhe vadheti, ekena vā sāhatthikādinā payogena bahū vajjhā vadhīyanti, ekā vā cetanā bahūnaṃ vajjhānaṃ jīvitindriyupacchedakapayogaṃ samuṭṭhāpeti, tadā ekena pāṇātipātena bhavitabbaṃ. Yadi pana nānatāya nānattaṃ. Atha yadā eko vadhako ekassatthāya ekaṃ payogaṃ karonto bahū vajjhe vadheti, bahū vā vadhakā devadattayaññadattasomadattādīnaṃ bahūnamatthāya bahū payoge karontā ekameva devadattaṃ yaññadattaṃ somadattaṃ vā vadhenti, bahūhi vā sāhatthikādīhi payogehi eko vajjho vadhīyati. Bahū vā cetanā ekasseva vajjhassa jīvitindriyupacchedakapayogaṃ samuṭṭhāpenti, tadā bahūhi pāṇātipātehi bhavitabbaṃ. Ubhayampi cetamayuttaṃ. Atha neva etesaṃ vajjhādīnaṃ ekatāya ekattaṃ, nānatāya nānattaṃ, aññatheva tu ekattaṃ nānattañca hoti, taṃ vattabbaṃ pāṇātipātassa, evaṃ sesānampīti.

    વુચ્ચતે – તત્થ તાવ પાણાતિપાતસ્સ ન વજ્ઝવધકાદીનં પચ્ચેકમેકતાય એકતા, નાનતાય નાનતા, કિન્તુ વજ્ઝવધકાદીનં યુગનન્ધમેકતાય એકતા, દ્વિન્નમ્પિ તુ તેસં, તતો અઞ્ઞતરસ્સ વા નાનતાય નાનતા. તથા હિ બહૂસુ વધકેસુ બહૂહિ સરક્ખેપાદીહિ એકેન વા ઓપાતખણનાદિના પયોગેન બહૂ વજ્ઝે વધેન્તેસુપિ બહૂ પાણાતિપાતા હોન્તિ. એકસ્મિં વધકે એકેન, બહૂહિ વા પયોગેહિ તપ્પયોગસમુટ્ઠાપિકાય ચ એકાય, બહૂહિ વા ચેતનાહિ બહૂ વજ્ઝે વધેન્તેપિ બહૂ પાણાતિપાતા હોન્તિ, બહૂસુ ચ વધકેસુ યથાવુત્તપ્પકારેહિ બહૂહિ, એકેન વા પયોગેન એકં વજ્ઝં વધેન્તેસુપિ બહૂ પાણાતિપાતા હોન્તિ. એસ નયો અદિન્નાદાનાદીસુપીતિ. એવમેત્થ એકતાનાનતાદિતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Vuccate – tattha tāva pāṇātipātassa na vajjhavadhakādīnaṃ paccekamekatāya ekatā, nānatāya nānatā, kintu vajjhavadhakādīnaṃ yuganandhamekatāya ekatā, dvinnampi tu tesaṃ, tato aññatarassa vā nānatāya nānatā. Tathā hi bahūsu vadhakesu bahūhi sarakkhepādīhi ekena vā opātakhaṇanādinā payogena bahū vajjhe vadhentesupi bahū pāṇātipātā honti. Ekasmiṃ vadhake ekena, bahūhi vā payogehi tappayogasamuṭṭhāpikāya ca ekāya, bahūhi vā cetanāhi bahū vajjhe vadhentepi bahū pāṇātipātā honti, bahūsu ca vadhakesu yathāvuttappakārehi bahūhi, ekena vā payogena ekaṃ vajjhaṃ vadhentesupi bahū pāṇātipātā honti. Esa nayo adinnādānādīsupīti. Evamettha ekatānānatāditopi viññātabbo vinicchayo.

    આરમ્મણતોતિ પાણાતિપાતો ચેત્થ જીવિતિન્દ્રિયારમ્મણો. અદિન્નાદાનઅબ્રહ્મચરિયસુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનાનિ રૂપધમ્મેસુ રૂપાયતનાદિઅઞ્ઞતરસઙ્ખારારમ્મણાનિ. મુસાવાદો યસ્સ મુસા ભણતિ, તમારભિત્વા પવત્તનતો સત્તારમ્મણો. અબ્રહ્મચરિયમ્પિ સત્તારમ્મણન્તિ એકે. અદિન્નાદાનઞ્ચ યદા સત્તો હરિતબ્બો હોતિ, તદા સત્તારમ્મણન્તિ. અપિ ચેત્થ સઙ્ખારવસેનેવ સત્તારમ્મણં, ન પણ્ણત્તિવસેનાતિ. એવમેત્થ આરમ્મણતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Ārammaṇatoti pāṇātipāto cettha jīvitindriyārammaṇo. Adinnādānaabrahmacariyasurāmerayamajjapamādaṭṭhānāni rūpadhammesu rūpāyatanādiaññatarasaṅkhārārammaṇāni. Musāvādo yassa musā bhaṇati, tamārabhitvā pavattanato sattārammaṇo. Abrahmacariyampi sattārammaṇanti eke. Adinnādānañca yadā satto haritabbo hoti, tadā sattārammaṇanti. Api cettha saṅkhāravaseneva sattārammaṇaṃ, na paṇṇattivasenāti. Evamettha ārammaṇatopi viññātabbo vinicchayo.

    આદાનતોતિ પાણાતિપાતાવેરમણિસિક્ખાપદાદીનિ ચેતાનિ સામણેરેન ભિક્ખુસન્તિકે સમાદિન્નાનેવ સમાદિન્નાનિ હોન્તિ, ઉપાસકેન પન અત્તના સમાદિયન્તેનાપિ સમાદિન્નાનિ હોન્તિ, પરસ્સ સન્તિકે સમાદિયન્તેનાપિ. એકજ્ઝં સમાદિન્નાનિપિ સમાદિન્નાનિ હોન્તિ, પચ્ચેકં સમાદિન્નાનિપિ. કિન્તુ નાનં એકજ્ઝં સમાદિયતો એકાયેવ વિરતિ, એકાવ ચેતના હોતિ, કિચ્ચવસેન પનેતાસં પઞ્ચવિધત્તં વિઞ્ઞાયતિ. પચ્ચેકં સમાદિયતો પન પઞ્ચેવ વિરતિયો, પઞ્ચ ચ ચેતના હોન્તીતિ વેદિતબ્બા. એવમેત્થ આદાનતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Ādānatoti pāṇātipātāveramaṇisikkhāpadādīni cetāni sāmaṇerena bhikkhusantike samādinnāneva samādinnāni honti, upāsakena pana attanā samādiyantenāpi samādinnāni honti, parassa santike samādiyantenāpi. Ekajjhaṃ samādinnānipi samādinnāni honti, paccekaṃ samādinnānipi. Kintu nānaṃ ekajjhaṃ samādiyato ekāyeva virati, ekāva cetanā hoti, kiccavasena panetāsaṃ pañcavidhattaṃ viññāyati. Paccekaṃ samādiyato pana pañceva viratiyo, pañca ca cetanā hontīti veditabbā. Evamettha ādānatopi viññātabbo vinicchayo.

    ભેદતોતિ સામણેરાનઞ્ચેત્થ એકસ્મિં ભિન્ને સબ્બાનિપિ ભિન્નાનિ હોન્તિ. પારાજિકટ્ઠાનિયાનિ હિ તાનિ તેસં, યં તં વીતિક્કન્તં હોતિ, તેનેવ કમ્મબદ્ધો. ગહટ્ઠાનં પન એકસ્મિં ભિન્ને એકમેવ ભિન્નં હોતિ, યતો તેસં તંસમાદાનેનેવ પુન પઞ્ચઙ્ગિકત્તં સીલસ્સ સમ્પજ્જતિ. અપરે પનાહુ – ‘‘વિસું વિસું સમાદિન્નેસુ એકસ્મિં ભિન્ને એકમેવ ભિન્નં હોતિ, ‘પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં સીલં સમાદિયામી’તિ એવં પન એકતો સમાદિન્નેસુ એકસ્મિં ભિન્ને સેસાનિપિ સબ્બાનિ ભિન્નાનિ હોન્તિ. કસ્મા? સમાદિન્નસ્સ અભિન્નત્તા, યં તં વીતિક્કન્તં, તેનેવ કમ્મબદ્ધો’’તિ. એવમેત્થ ભેદતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Bhedatoti sāmaṇerānañcettha ekasmiṃ bhinne sabbānipi bhinnāni honti. Pārājikaṭṭhāniyāni hi tāni tesaṃ, yaṃ taṃ vītikkantaṃ hoti, teneva kammabaddho. Gahaṭṭhānaṃ pana ekasmiṃ bhinne ekameva bhinnaṃ hoti, yato tesaṃ taṃsamādāneneva puna pañcaṅgikattaṃ sīlassa sampajjati. Apare panāhu – ‘‘visuṃ visuṃ samādinnesu ekasmiṃ bhinne ekameva bhinnaṃ hoti, ‘pañcaṅgasamannāgataṃ sīlaṃ samādiyāmī’ti evaṃ pana ekato samādinnesu ekasmiṃ bhinne sesānipi sabbāni bhinnāni honti. Kasmā? Samādinnassa abhinnattā, yaṃ taṃ vītikkantaṃ, teneva kammabaddho’’ti. Evamettha bhedatopi viññātabbo vinicchayo.

    મહાસાવજ્જતોતિ ગુણવિરહિતેસુ તિરચ્છાનગતાદીસુ પાણેસુ ખુદ્દકે પાણે પાણાતિપાતો અપ્પસાવજ્જો, મહાસરીરે મહાસાવજ્જો. કસ્મા? પયોગમહન્તતાય. પયોગસમત્તેપિ વત્થુમહન્તતાય. ગુણવન્તેસુ પન મનુસ્સાદીસુ અપ્પગુણે પાણાતિપાતો અપ્પસાવજ્જો, મહાગુણે મહાસાવજ્જો . સરીરગુણાનન્તુ સમભાવે સતિ કિલેસાનં ઉપક્કમાનઞ્ચ મુદુતાય અપ્પસાવજ્જતા, તિબ્બતાય મહાસાવજ્જતા ચ વેદિતબ્બા. એસ નયો સેસેસુપિ. અપિ ચેત્થ સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનમેવ મહાસાવજ્જં, ન તથા પાણાતિપાતાદયો. કસ્મા? મનુસ્સભૂતસ્સાપિ ઉમ્મત્તકભાવસંવત્તનેન અરિયધમ્મન્તરાયકરણતોતિ. એવમેત્થ મહાસાવજ્જતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Mahāsāvajjatoti guṇavirahitesu tiracchānagatādīsu pāṇesu khuddake pāṇe pāṇātipāto appasāvajjo, mahāsarīre mahāsāvajjo. Kasmā? Payogamahantatāya. Payogasamattepi vatthumahantatāya. Guṇavantesu pana manussādīsu appaguṇe pāṇātipāto appasāvajjo, mahāguṇe mahāsāvajjo . Sarīraguṇānantu samabhāve sati kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjatā, tibbatāya mahāsāvajjatā ca veditabbā. Esa nayo sesesupi. Api cettha surāmerayamajjapamādaṭṭhānameva mahāsāvajjaṃ, na tathā pāṇātipātādayo. Kasmā? Manussabhūtassāpi ummattakabhāvasaṃvattanena ariyadhammantarāyakaraṇatoti. Evamettha mahāsāvajjatopi viññātabbo vinicchayo.

    પયોગતોતિ એત્થ ચ પાણાતિપાતસ્સ સાહત્થિકો, આણત્તિકો, નિસ્સગ્ગિયો, થાવરો, વિજ્જામયો, ઇદ્ધિમયોતિ છપ્પયોગા. તત્થ કાયેન વા કાયપ્પટિબદ્ધેન વા પહરણં સાહત્થિકો પયોગો, સો ઉદ્દિસ્સાનુદ્દિસ્સભેદતો દુવિધો હોતિ. તત્થ ઉદ્દિસ્સકે યં ઉદ્દિસ્સ પહરતિ, તસ્સેવ મરણેન કમ્મુના બજ્ઝતિ. ‘‘યો કોચિ મરતૂ’’તિ એવં અનુદ્દિસ્સકે પહારપચ્ચયા યસ્સ કસ્સચિ મરણેન. ઉભયથાપિ ચ પહરિતમત્તે વા મરતુ, પચ્છા વા તેનેવ રોગેન, પહરિતક્ખણે એવ કમ્મુના બજ્ઝતિ. મરણાધિપ્પાયેન ચ પહારં દત્વા તેન અમતસ્સ પુન અઞ્ઞેન ચિત્તેન પહારે દિન્ને પચ્છાપિ યદિ પઠમપહારેનેવ મરતિ, તદા એવ કમ્મુના બદ્ધો હોતિ. અથ દુતિયપહારેન, નત્થિ પાણાતિપાતો. ઉભયેહિ મતેપિ પઠમપહારેનેવ કમ્મુના બદ્ધો, ઉભયેહિપિ અમતે નેવત્થિ પાણાતિપાતો. એસ નયો બહુકેહિપિ એકસ્સ પહારે દિન્ને. તત્રાપિ હિ યસ્સ પહારેન મરતિ, તસ્સેવ કમ્મબદ્ધો હોતિ.

    Payogatoti ettha ca pāṇātipātassa sāhatthiko, āṇattiko, nissaggiyo, thāvaro, vijjāmayo, iddhimayoti chappayogā. Tattha kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā paharaṇaṃ sāhatthiko payogo, so uddissānuddissabhedato duvidho hoti. Tattha uddissake yaṃ uddissa paharati, tasseva maraṇena kammunā bajjhati. ‘‘Yo koci maratū’’ti evaṃ anuddissake pahārapaccayā yassa kassaci maraṇena. Ubhayathāpi ca paharitamatte vā maratu, pacchā vā teneva rogena, paharitakkhaṇe eva kammunā bajjhati. Maraṇādhippāyena ca pahāraṃ datvā tena amatassa puna aññena cittena pahāre dinne pacchāpi yadi paṭhamapahāreneva marati, tadā eva kammunā baddho hoti. Atha dutiyapahārena, natthi pāṇātipāto. Ubhayehi matepi paṭhamapahāreneva kammunā baddho, ubhayehipi amate nevatthi pāṇātipāto. Esa nayo bahukehipi ekassa pahāre dinne. Tatrāpi hi yassa pahārena marati, tasseva kammabaddho hoti.

    અધિટ્ઠહિત્વા પન આણાપનં આણત્તિકો પયોગો. તત્થપિ સાહત્થિકે પયોગે વુત્તનયેનેવ કમ્મબદ્ધો અનુસ્સરિતબ્બો. છબ્બિધો ચેત્થ નિયમો વેદિતબ્બો –

    Adhiṭṭhahitvā pana āṇāpanaṃ āṇattiko payogo. Tatthapi sāhatthike payoge vuttanayeneva kammabaddho anussaritabbo. Chabbidho cettha niyamo veditabbo –

    ‘‘વત્થુ કાલો ચ ઓકાસો, આવુધં ઇરિયાપથો;

    ‘‘Vatthu kālo ca okāso, āvudhaṃ iriyāpatho;

    કિરિયાવિસેસોતિ ઇમે, છ આણત્તિનિયામકા’’તિ. (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૭૪);

    Kiriyāvisesoti ime, cha āṇattiniyāmakā’’ti. (pāci. aṭṭha. 2.174);

    તત્થ વત્થૂતિ મારેતબ્બો પાણો. કાલોતિ પુબ્બણ્હસાયન્હાદિકાલો ચ, યોબ્બનથાવરિયાદિકાલો ચ. ઓકાસોતિ ગામો વા નિગમો વા વનં વા રચ્છા વા સિઙ્ઘાટકં વાતિ એવમાદિ. આવુધન્તિ અસિ વા ઉસુ વા સત્તિ વાતિ એવમાદિ. ઇરિયાપથોતિ મારેતબ્બસ્સ મારકસ્સ ચ ઠાનં વા નિસજ્જા વાતિ એવમાદિ.

    Tattha vatthūti māretabbo pāṇo. Kāloti pubbaṇhasāyanhādikālo ca, yobbanathāvariyādikālo ca. Okāsoti gāmo vā nigamo vā vanaṃ vā racchā vā siṅghāṭakaṃ vāti evamādi. Āvudhanti asi vā usu vā satti vāti evamādi. Iriyāpathoti māretabbassa mārakassa ca ṭhānaṃ vā nisajjā vāti evamādi.

    કિરિયાવિસેસોતિ વિજ્ઝનં વા છેદનં વા ભેદનં વા સઙ્ખમુણ્ડિકં વાતિ એવમાદિ. યદિ હિ વત્થું વિસંવાદેત્વા ‘‘યં મારેહી’’તિ આણત્તો, તતો અઞ્ઞં મારેતિ, આણાપકસ્સ નત્થિ કમ્મબદ્ધો. અથ વત્થું અવિસંવાદેત્વા મારેતિ, આણાપકસ્સ આણત્તિક્ખણે આણત્તસ્સ મારણક્ખણેતિ ઉભયેસમ્પિ કમ્મબદ્ધો. એસ નયો કાલાદીસુપિ.

    Kiriyāvisesoti vijjhanaṃ vā chedanaṃ vā bhedanaṃ vā saṅkhamuṇḍikaṃ vāti evamādi. Yadi hi vatthuṃ visaṃvādetvā ‘‘yaṃ mārehī’’ti āṇatto, tato aññaṃ māreti, āṇāpakassa natthi kammabaddho. Atha vatthuṃ avisaṃvādetvā māreti, āṇāpakassa āṇattikkhaṇe āṇattassa māraṇakkhaṇeti ubhayesampi kammabaddho. Esa nayo kālādīsupi.

    મારણત્થન્તુ કાયેન વા કાયપ્પટિબદ્ધેન વા પહરણનિસ્સજ્જનં નિસ્સગ્ગિયો પયોગો. સોપિ ઉદ્દિસ્સાનુદ્દિસ્સભેદતો દુવિધો એવ, કમ્મબદ્ધો ચેત્થ પુબ્બે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો.

    Māraṇatthantu kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā paharaṇanissajjanaṃ nissaggiyo payogo. Sopi uddissānuddissabhedato duvidho eva, kammabaddho cettha pubbe vuttanayeneva veditabbo.

    મારણત્થમેવ ઓપાતખણનં, અપસ્સેનઉપનિક્ખિપનં, ભેસજ્જવિસયન્તાદિપ્પયોજનં વા થાવરો પયોગો. સોપિ ઉદ્દિસ્સાનુદ્દિસ્સભેદતો દુવિધો, યતો તત્થપિ પુબ્બે વુત્તનયેનેવ કમ્મબદ્ધો વેદિતબ્બો. અયન્તુ વિસેસો – મૂલટ્ઠેન ઓપાતાદીસુ પરેસં મૂલેન વા મુધા વા દિન્નેસુપિ યદિ તપ્પચ્ચયા કોચિ મરતિ, મૂલટ્ઠસ્સેવ કમ્મબદ્ધો. યદિપિ ચ તેન અઞ્ઞેન વા તત્થ ઓપાતે વિનાસેત્વા ભૂમિસમે કતેપિ પંસુધોવકા વા પંસું ગણ્હન્તા, મૂલખણકા વા મૂલાનિ ખણન્તા આવાટં કરોન્તિ , દેવે વા વસ્સન્તે કદ્દમો જાયતિ, તત્થ ચ કોચિ ઓતરિત્વા વા લગ્ગિત્વા વા મરતિ, મૂલટ્ઠસ્સેવ કમ્મબદ્ધો. યદિ પન યેન લદ્ધં, સો અઞ્ઞો વા તં વિત્થટતરં ગમ્ભીરતરં વા કરોતિ, તપ્પચ્ચયાવ કોચિ મરતિ, ઉભયેસમ્પિ કમ્મબદ્ધો. યથા તુ મૂલાનિ મૂલેહિ સંસન્દન્તિ, તથા તત્ર થલે કતે મુચ્ચતિ. એવં અપસ્સેનાદીસુપિ યાવ તેસં પવત્તિ, તાવ યથાસમ્ભવં કમ્મબદ્ધો વેદિતબ્બો.

    Māraṇatthameva opātakhaṇanaṃ, apassenaupanikkhipanaṃ, bhesajjavisayantādippayojanaṃ vā thāvaro payogo. Sopi uddissānuddissabhedato duvidho, yato tatthapi pubbe vuttanayeneva kammabaddho veditabbo. Ayantu viseso – mūlaṭṭhena opātādīsu paresaṃ mūlena vā mudhā vā dinnesupi yadi tappaccayā koci marati, mūlaṭṭhasseva kammabaddho. Yadipi ca tena aññena vā tattha opāte vināsetvā bhūmisame katepi paṃsudhovakā vā paṃsuṃ gaṇhantā, mūlakhaṇakā vā mūlāni khaṇantā āvāṭaṃ karonti , deve vā vassante kaddamo jāyati, tattha ca koci otaritvā vā laggitvā vā marati, mūlaṭṭhasseva kammabaddho. Yadi pana yena laddhaṃ, so añño vā taṃ vitthaṭataraṃ gambhīrataraṃ vā karoti, tappaccayāva koci marati, ubhayesampi kammabaddho. Yathā tu mūlāni mūlehi saṃsandanti, tathā tatra thale kate muccati. Evaṃ apassenādīsupi yāva tesaṃ pavatti, tāva yathāsambhavaṃ kammabaddho veditabbo.

    મારણત્થં પન વિજ્જાપરિજપ્પનં વિજ્જામયો પયોગો. દાઠાવુધાદીનં દાઠાકોટનાદિમિવ મારણત્થં કમ્મવિપાકજિદ્ધિવિકારકરણં ઇદ્ધિમયો પયોગોતિ. અદિન્નાદાનસ્સ તુ થેય્યપસય્હપટિચ્છન્નપરિકપ્પકુસાવહારવસપ્પવત્તા સાહત્થિકાણત્તિકાદયો પયોગા, તેસમ્પિ વુત્તાનુસારેનેવ પભેદો વેદિતબ્બો. અબ્રહ્મચરિયાદીનં તિણ્ણમ્પિ સાહત્થિકો એવ પયોગો લબ્ભતીતિ. એવમેત્થ પયોગતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Māraṇatthaṃ pana vijjāparijappanaṃ vijjāmayo payogo. Dāṭhāvudhādīnaṃ dāṭhākoṭanādimiva māraṇatthaṃ kammavipākajiddhivikārakaraṇaṃ iddhimayo payogoti. Adinnādānassa tu theyyapasayhapaṭicchannaparikappakusāvahāravasappavattā sāhatthikāṇattikādayo payogā, tesampi vuttānusāreneva pabhedo veditabbo. Abrahmacariyādīnaṃ tiṇṇampi sāhatthiko eva payogo labbhatīti. Evamettha payogatopi viññātabbo vinicchayo.

    અઙ્ગતોતિ એત્થ ચ પાણાતિપાતસ્સ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ ભવન્તિ – પાણો ચ હોતિ, પાણસઞ્ઞી ચ, વધકચિત્તઞ્ચ પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ, વાયમતિ, તેન ચ મરતીતિ. અદિન્નાદાનસ્સાપિ પઞ્ચેવ – પરપરિગ્ગહિતઞ્ચ હોતિ, પરપરિગ્ગહિતસઞ્ઞી ચ, થેય્યચિત્તઞ્ચ પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ, વાયમતિ, તેન ચ આદાતબ્બં આદાનં ગચ્છતીતિ. અબ્રહ્મચરિયસ્સ પન ચત્તારિ અઙ્ગાનિ ભવન્તિ – અજ્ઝાચરિયવત્થુ ચ હોતિ, તત્થ ચ સેવનચિત્તં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ, સેવનપચ્ચયા પયોગઞ્ચ સમાપજ્જતિ, સાદિયતિ ચાતિ, તથા પરેસં દ્વિન્નમ્પિ. તત્થ મુસાવાદસ્સ તાવ મુસા ચ હોતિ તં વત્થુ, વિસંવાદનચિત્તઞ્ચ પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ, તજ્જો ચ વાયામો, પરવિસંવાદનઞ્ચ વિઞ્ઞાપયમાના વિઞ્ઞત્તિ પવત્તતીતિ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ વેદિતબ્બાનિ. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનસ્સ પન સુરાદીનઞ્ચ અઞ્ઞતરં હોતિ મદનીયપાતુકમ્યતાચિત્તઞ્ચ પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ, તજ્જઞ્ચ વાયામં આપજ્જતિ, પીતે ચ પવિસતીતિ ઇમાનિ ચત્તારિ અઙ્ગાનીતિ. એવમેત્થ અઙ્ગતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Aṅgatoti ettha ca pāṇātipātassa pañca aṅgāni bhavanti – pāṇo ca hoti, pāṇasaññī ca, vadhakacittañca paccupaṭṭhitaṃ hoti, vāyamati, tena ca maratīti. Adinnādānassāpi pañceva – parapariggahitañca hoti, parapariggahitasaññī ca, theyyacittañca paccupaṭṭhitaṃ hoti, vāyamati, tena ca ādātabbaṃ ādānaṃ gacchatīti. Abrahmacariyassa pana cattāri aṅgāni bhavanti – ajjhācariyavatthu ca hoti, tattha ca sevanacittaṃ paccupaṭṭhitaṃ hoti, sevanapaccayā payogañca samāpajjati, sādiyati cāti, tathā paresaṃ dvinnampi. Tattha musāvādassa tāva musā ca hoti taṃ vatthu, visaṃvādanacittañca paccupaṭṭhitaṃ hoti, tajjo ca vāyāmo, paravisaṃvādanañca viññāpayamānā viññatti pavattatīti cattāri aṅgāni veditabbāni. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānassa pana surādīnañca aññataraṃ hoti madanīyapātukamyatācittañca paccupaṭṭhitaṃ hoti, tajjañca vāyāmaṃ āpajjati, pīte ca pavisatīti imāni cattāri aṅgānīti. Evamettha aṅgatopi viññātabbo vinicchayo.

    સમુટ્ઠાનતોતિ પાણાતિપાતઅદિન્નાદાનમુસાવાદા ચેત્થ કાયચિત્તતો, વાચાચિત્તતો, કાયવાચાચિત્તતો ચાતિ તિસમુટ્ઠાના હોન્તિ. અબ્રહ્મચરિયં કાયચિત્તવસેન એકસમુટ્ઠાનમેવ. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનં કાયતો ચ, કાયચિત્તતો ચાતિ દ્વિસમુટ્ઠાનન્તિ. એવમેત્થ સમુટ્ઠાનતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Samuṭṭhānatoti pāṇātipātaadinnādānamusāvādā cettha kāyacittato, vācācittato, kāyavācācittato cāti tisamuṭṭhānā honti. Abrahmacariyaṃ kāyacittavasena ekasamuṭṭhānameva. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ kāyato ca, kāyacittato cāti dvisamuṭṭhānanti. Evamettha samuṭṭhānatopi viññātabbo vinicchayo.

    વેદનાતોતિ એત્થ ચ પાણાતિપાતો દુક્ખવેદનાસમ્પયુત્તોવ. અદિન્નાદાનં તીસુ વેદનાસુ અઞ્ઞતરવેદનાસમ્પયુત્તં, તથા મુસાવાદો. ઇતરાનિ દ્વે સુખાય વા અદુક્ખમસુખાય વા વેદનાય સમ્પયુત્તાનીતિ. એવમેત્થ વેદનાતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Vedanātoti ettha ca pāṇātipāto dukkhavedanāsampayuttova. Adinnādānaṃ tīsu vedanāsu aññataravedanāsampayuttaṃ, tathā musāvādo. Itarāni dve sukhāya vā adukkhamasukhāya vā vedanāya sampayuttānīti. Evamettha vedanātopi viññātabbo vinicchayo.

    મૂલતોતિ પાણાતિપાતો ચેત્થ દોસમોહમૂલો. અદિન્નાદાનમુસાવાદા લોભમોહમૂલા વા દોસમોહમૂલા વા. ઇતરાનિ દ્વે લોભમોહમૂલાનીતિ. એવમેત્થ મૂલતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Mūlatoti pāṇātipāto cettha dosamohamūlo. Adinnādānamusāvādā lobhamohamūlā vā dosamohamūlā vā. Itarāni dve lobhamohamūlānīti. Evamettha mūlatopi viññātabbo vinicchayo.

    કમ્મતોતિ પાણાતિપાતઅદિન્નાદાનઅબ્રહ્મચરિયાનિ ચેત્થ કાયકમ્મમેવ કમ્મપથપ્પત્તાનેવ ચ, મુસાવાદો વચીકમ્મમેવ. યો પન અત્થભઞ્જકો, સો કમ્મપથપ્પત્તો. ઇતરો કમ્મમેવ. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનં કાયકમ્મમેવાતિ. એવમેત્થ કમ્મતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Kammatoti pāṇātipātaadinnādānaabrahmacariyāni cettha kāyakammameva kammapathappattāneva ca, musāvādo vacīkammameva. Yo pana atthabhañjako, so kammapathappatto. Itaro kammameva. Surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ kāyakammamevāti. Evamettha kammatopi viññātabbo vinicchayo.

    વિરમતોતિ એત્થ આહ ‘‘પાણાતિપાતાદીહિ વિરમન્તો કુતો વિરમતી’’તિ? વુચ્ચતે – સમાદાનવસેન તાવ વિરમન્તો અત્તનો વા પરેસં વા પાણાતિપાતાદિઅકુસલતો વિરમતિ. કિમારભિત્વા? યતો વિરમતિ, તદેવ. સમ્પત્તવસેનાપિ વિરમન્તો વુત્તપ્પકારાકુસલતોવ. કિમારભિત્વા? પાણાતિપાતાદીનં વુત્તારમ્મણાનેવ. કેચિ પન ભણન્તિ ‘‘સુરામેરયમજ્જસઙ્ખાતે સઙ્ખારે આરભિત્વા સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના વિરમતિ, સત્તસઙ્ખારેસુ યં પન અવહરિતબ્બં ભઞ્જિતબ્બઞ્ચ, તં આરભિત્વા અદિન્નાદાના મુસાવાદા ચ, સત્તેયેવારભિત્વા પાણાતિપાતા અબ્રહ્મચરિયા ચા’’તિ. તદઞ્ઞે ‘‘એવં સન્તે ‘અઞ્ઞં ચિન્તેન્તો અઞ્ઞં કરેય્ય, યઞ્ચ પજહતિ, તં ન જાનેય્યા’તિ એવંદિટ્ઠિકા હુત્વા અનિચ્છમાના યદેવ પજહતિ, તં અત્તનો પાણાતિપાતાદિઅકુસલમેવારભિત્વા વિરમતી’’તિ વદન્તિ. તદયુત્તં. કસ્મા? તસ્સ પચ્ચુપ્પન્નાભાવતો બહિદ્ધાભાવતો ચ. સિક્ખાપદાનઞ્હિ વિભઙ્ગપાઠે ‘‘પઞ્ચન્નં સિક્ખાપદાનં કતિ કુસલા…પે॰… કતિ અરણા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘કુસલાયેવ, સિયા સુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તા’’તિ (વિભ॰ ૭૧૬) એવં પવત્તમાને વિસ્સજ્જને ‘‘પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણા’’તિ ચ ‘‘બહિદ્ધારમ્મણા’’તિ ચ એવં પચ્ચુપ્પન્નબહિદ્ધારમ્મણત્તં વુત્તં, તં અત્તનો પાણાતિપાતાદિઅકુસલં આરભિત્વા વિરમન્તસ્સ ન યુજ્જતિ. યં પન વુત્તં – ‘‘અઞ્ઞં ચિન્તેન્તો અઞ્ઞં કરેય્ય, યઞ્ચ પજહતિ, તં ન જાનેય્યા’’તિ. તત્થ વુચ્ચતે – ન કિચ્ચસાધનવસેન પવત્તેન્તો અઞ્ઞં ચિન્તેન્તો અઞ્ઞં કરોતીતિ વા, યઞ્ચ પજહતિ, તં ન જાનાતીતિ વા વુચ્ચતિ.

    Viramatoti ettha āha ‘‘pāṇātipātādīhi viramanto kuto viramatī’’ti? Vuccate – samādānavasena tāva viramanto attano vā paresaṃ vā pāṇātipātādiakusalato viramati. Kimārabhitvā? Yato viramati, tadeva. Sampattavasenāpi viramanto vuttappakārākusalatova. Kimārabhitvā? Pāṇātipātādīnaṃ vuttārammaṇāneva. Keci pana bhaṇanti ‘‘surāmerayamajjasaṅkhāte saṅkhāre ārabhitvā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā viramati, sattasaṅkhāresu yaṃ pana avaharitabbaṃ bhañjitabbañca, taṃ ārabhitvā adinnādānā musāvādā ca, satteyevārabhitvā pāṇātipātā abrahmacariyā cā’’ti. Tadaññe ‘‘evaṃ sante ‘aññaṃ cintento aññaṃ kareyya, yañca pajahati, taṃ na jāneyyā’ti evaṃdiṭṭhikā hutvā anicchamānā yadeva pajahati, taṃ attano pāṇātipātādiakusalamevārabhitvā viramatī’’ti vadanti. Tadayuttaṃ. Kasmā? Tassa paccuppannābhāvato bahiddhābhāvato ca. Sikkhāpadānañhi vibhaṅgapāṭhe ‘‘pañcannaṃ sikkhāpadānaṃ kati kusalā…pe… kati araṇā’’ti pucchitvā ‘‘kusalāyeva, siyā sukhāya vedanāya sampayuttā’’ti (vibha. 716) evaṃ pavattamāne vissajjane ‘‘paccuppannārammaṇā’’ti ca ‘‘bahiddhārammaṇā’’ti ca evaṃ paccuppannabahiddhārammaṇattaṃ vuttaṃ, taṃ attano pāṇātipātādiakusalaṃ ārabhitvā viramantassa na yujjati. Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘aññaṃ cintento aññaṃ kareyya, yañca pajahati, taṃ na jāneyyā’’ti. Tattha vuccate – na kiccasādhanavasena pavattento aññaṃ cintento aññaṃ karotīti vā, yañca pajahati, taṃ na jānātīti vā vuccati.

    ‘‘આરભિત્વાન અમતં, જહન્તો સબ્બપાપકે;

    ‘‘Ārabhitvāna amataṃ, jahanto sabbapāpake;

    નિદસ્સનઞ્ચેત્થ ભવે, મગ્ગટ્ઠોરિયપુગ્ગલો’’તિ.

    Nidassanañcettha bhave, maggaṭṭhoriyapuggalo’’ti.

    એવમેત્થ વિરમતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Evamettha viramatopi viññātabbo vinicchayo.

    ફલતોતિ સબ્બે એવ ચેતે પાણાતિપાતાદયો દુગ્ગતિફલનિબ્બત્તકા હોન્તિ, સુગતિયઞ્ચ અનિટ્ઠાકન્તામનાપવિપાકનિબ્બત્તકા હોન્તિ, સમ્પરાયે દિટ્ઠધમ્મે એવ ચ અવેસારજ્જાદિફલનિબ્બત્તકા. અપિચ ‘‘યો સબ્બલહુસો પાણાતિપાતસ્સ વિપાકો મનુસ્સભૂતસ્સ અપ્પાયુકસંવત્તનિકો હોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૪૦) એવમાદિના નયેનેત્થ ફલતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Phalatoti sabbe eva cete pāṇātipātādayo duggatiphalanibbattakā honti, sugatiyañca aniṭṭhākantāmanāpavipākanibbattakā honti, samparāye diṭṭhadhamme eva ca avesārajjādiphalanibbattakā. Apica ‘‘yo sabbalahuso pāṇātipātassa vipāko manussabhūtassa appāyukasaṃvattaniko hotī’’ti (a. ni. 8.40) evamādinā nayenettha phalatopi viññātabbo vinicchayo.

    અપિ ચેત્થ પાણાતિપાતાદિવેરમણીનમ્પિ સમુટ્ઠાનવેદનામૂલકમ્મફલતો વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો. તત્થાયં વિઞ્ઞાપના – સબ્બા એવ ચેતા વેરમણિયો ચતૂહિ સમુટ્ઠહન્તિ કાયતો, કાયચિત્તતો, વાચાચિત્તતો, કાયવાચાચિત્તતો ચાતિ. સબ્બા એવ ચ સુખવેદનાસમ્પયુત્તા વા, અદુક્ખમસુખવેદનાસમ્પયુત્તા વા, અલોભાદોસમૂલા વા અલોભાદોસામોહમૂલા વા. ચતસ્સોપિ ચેત્થ કાયકમ્મં, મુસાવાદાવેરમણી વચીકમ્મં, મગ્ગક્ખણે ચ ચિત્તતોવ સમુટ્ઠહન્તિ, સબ્બાપિ મનોકમ્મં.

    Api cettha pāṇātipātādiveramaṇīnampi samuṭṭhānavedanāmūlakammaphalato viññātabbo vinicchayo. Tatthāyaṃ viññāpanā – sabbā eva cetā veramaṇiyo catūhi samuṭṭhahanti kāyato, kāyacittato, vācācittato, kāyavācācittato cāti. Sabbā eva ca sukhavedanāsampayuttā vā, adukkhamasukhavedanāsampayuttā vā, alobhādosamūlā vā alobhādosāmohamūlā vā. Catassopi cettha kāyakammaṃ, musāvādāveramaṇī vacīkammaṃ, maggakkhaṇe ca cittatova samuṭṭhahanti, sabbāpi manokammaṃ.

    પાણાતિપાતા વેરમણિયા ચેત્થ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગસમ્પન્નતા આરોહપરિણાહસમ્પત્તિતા જવસમ્પત્તિતા સુપ્પતિટ્ઠિતપાદતા ચારુતા મુદુતા સુચિતા સૂરતા મહબ્બલતા વિસ્સત્થવચનતા લોકપિયતા નેલતા અભેજ્જપરિસતા અચ્છમ્ભિતા દુપ્પધંસિતા પરૂપક્કમેન અમરણતા અનન્તપરિવારતા સુરૂપતા સુસણ્ઠાનતા અપ્પાબાધતા અસોકિતા પિયેહિ મનાપેહિ સદ્ધિં અવિપ્પયોગતા દીઘાયુકતાતિ એવમાદીનિ ફલાનિ.

    Pāṇātipātā veramaṇiyā cettha aṅgapaccaṅgasampannatā ārohapariṇāhasampattitā javasampattitā suppatiṭṭhitapādatā cārutā mudutā sucitā sūratā mahabbalatā vissatthavacanatā lokapiyatā nelatā abhejjaparisatā acchambhitā duppadhaṃsitā parūpakkamena amaraṇatā anantaparivāratā surūpatā susaṇṭhānatā appābādhatā asokitā piyehi manāpehi saddhiṃ avippayogatā dīghāyukatāti evamādīni phalāni.

    અદિન્નાદાના વેરમણિયા મહદ્ધનતા પહૂતધનધઞ્ઞતા અનન્તભોગતા અનુપ્પન્નભોગુપ્પત્તિતા ઉપ્પન્નભોગથાવરતા ઇચ્છિતાનં ભોગાનં ખિપ્પપ્પટિલાભિતા રાજચોરુદકગ્ગિઅપ્પિયદાયાદેહિ અસાધારણભોગતા અસાધારણધનપ્પટિલાભિતા લોકુત્તમતા નત્થિકભાવસ્સ અજાનનતા સુખવિહારિતાતિ એવમાદીનિ.

    Adinnādānā veramaṇiyā mahaddhanatā pahūtadhanadhaññatā anantabhogatā anuppannabhoguppattitā uppannabhogathāvaratā icchitānaṃ bhogānaṃ khippappaṭilābhitā rājacorudakaggiappiyadāyādehi asādhāraṇabhogatā asādhāraṇadhanappaṭilābhitā lokuttamatā natthikabhāvassa ajānanatā sukhavihāritāti evamādīni.

    અબ્રહ્મચરિયા વેરમણિયા વિગતપચ્ચત્થિકતા સબ્બજનપિયતા અન્નપાનવત્થસયનાદીનં લાભિતા સુખસયનતા સુખપ્પટિબુજ્ઝનતા અપાયભયવિનિમુત્તતા ઇત્થિભાવપ્પટિલાભસ્સ વા નપુંસકભાવપ્પટિલાભસ્સ વા અભબ્બતા અક્કોધનતા પચ્ચક્ખકારિતા અપતિતક્ખન્ધતા અનધોમુખતા ઇત્થિપુરિસાનં અઞ્ઞમઞ્ઞપિયતા પરિપુણ્ણિન્દ્રિયતા પરિપુણ્ણલક્ખણતા નિરાસઙ્કતા અપ્પોસ્સુક્કતા સુખવિહારિતા અકુતોભયતા પિયવિપ્પયોગાભાવતાતિ એવમાદીનિ.

    Abrahmacariyā veramaṇiyā vigatapaccatthikatā sabbajanapiyatā annapānavatthasayanādīnaṃ lābhitā sukhasayanatā sukhappaṭibujjhanatā apāyabhayavinimuttatā itthibhāvappaṭilābhassa vā napuṃsakabhāvappaṭilābhassa vā abhabbatā akkodhanatā paccakkhakāritā apatitakkhandhatā anadhomukhatā itthipurisānaṃ aññamaññapiyatā paripuṇṇindriyatā paripuṇṇalakkhaṇatā nirāsaṅkatā appossukkatā sukhavihāritā akutobhayatā piyavippayogābhāvatāti evamādīni.

    મુસાવાદા વેરમણિયા વિપ્પસન્નિન્દ્રિયતા વિસ્સટ્ઠમધુરભાણિતા સમસિતસુદ્ધદન્તતા નાતિથૂલતા નાતિકિસતા નાતિરસ્સતા નાતિદીઘતા સુખસમ્ફસ્સતા ઉપ્પલગન્ધમુખતા સુસ્સૂસકપરિજનતા આદેય્યવચનતા કમલુપ્પલસદિસમુદુલોહિતતનુજિવ્હતા અનુદ્ધતતા અચપલતાતિ એવમાદીનિ.

    Musāvādā veramaṇiyā vippasannindriyatā vissaṭṭhamadhurabhāṇitā samasitasuddhadantatā nātithūlatā nātikisatā nātirassatā nātidīghatā sukhasamphassatā uppalagandhamukhatā sussūsakaparijanatā ādeyyavacanatā kamaluppalasadisamudulohitatanujivhatā anuddhatatā acapalatāti evamādīni.

    સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના વેરમણિયા અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ સબ્બકિચ્ચકરણીયેસુ ખિપ્પં પટિજાનનતા સદા ઉપટ્ઠિતસતિતા અનુમ્મત્તકતા ઞાણવન્તતા અનલસતા અજળતા અનેલમૂગતા અમત્તતા અપ્પમત્તતા અસમ્મોહતા અચ્છમ્ભિતા અસારમ્ભિતા અનુસ્સઙ્કિતા સચ્ચવાદિતા અપિસુણાફરુસાસમ્ફપલાપવાદિતા રત્તિન્દિવમતન્દિતતા કતઞ્ઞુતા કતવેદિતા અમચ્છરિતા ચાગવન્તતા સીલવન્તતા ઉજુતા અક્કોધનતા હિરિમનતા ઓત્તપ્પિતા ઉજુદિટ્ઠિકતા મહાપઞ્ઞતા મેધાવિતા પણ્ડિતતા અત્થાનત્થકુસલતાતિ એવમાદીનિ ફલાનિ. એવમેત્થ પાણાતિપાતાદિવેરમણીનં સમુટ્ઠાનવેદનામૂલકમ્મફલતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.

    Surāmerayamajjapamādaṭṭhānā veramaṇiyā atītānāgatapaccuppannesu sabbakiccakaraṇīyesu khippaṃ paṭijānanatā sadā upaṭṭhitasatitā anummattakatā ñāṇavantatā analasatā ajaḷatā anelamūgatā amattatā appamattatā asammohatā acchambhitā asārambhitā anussaṅkitā saccavāditā apisuṇāpharusāsamphapalāpavāditā rattindivamatanditatā kataññutā kataveditā amaccharitā cāgavantatā sīlavantatā ujutā akkodhanatā hirimanatā ottappitā ujudiṭṭhikatā mahāpaññatā medhāvitā paṇḍitatā atthānatthakusalatāti evamādīni phalāni. Evamettha pāṇātipātādiveramaṇīnaṃ samuṭṭhānavedanāmūlakammaphalatopi viññātabbo vinicchayo.

    પચ્છિમપઞ્ચસિક્ખાપદવણ્ણના

    Pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā

    ઇદાનિ યં વુત્તં –

    Idāni yaṃ vuttaṃ –

    ‘‘યોજેતબ્બં તતો યુત્તં, પચ્છિમેસ્વપિ પઞ્ચસુ;

    ‘‘Yojetabbaṃ tato yuttaṃ, pacchimesvapi pañcasu;

    આવેણિકઞ્ચ વત્તબ્બં, ઞેય્યા હીનાદિતાપિ ચા’’તિ.

    Āveṇikañca vattabbaṃ, ñeyyā hīnāditāpi cā’’ti.

    તસ્સાયં અત્થવણ્ણના – એતિસ્સા પુરિમપઞ્ચસિક્ખાપદવણ્ણનાય યં યુજ્જતિ, તં તતો ગહેત્વા પચ્છિમેસ્વપિ પઞ્ચસુ સિક્ખાપદેસુ યોજેતબ્બં. તત્થાયં યોજના – યથેવ હિ પુરિમસિક્ખાપદેસુ આરમ્મણતો ચ સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનં રૂપાયતનાદિઅઞ્ઞતરસઙ્ખારારમ્મણં, તથા ઇધ વિકાલભોજનં. એતેન નયેન સબ્બેસં આરમ્મણભેદો વેદિતબ્બો. આદાનતો ચ યથા પુરિમાનિ સામણેરેન વા ઉપાસકેન વા સમાદિયન્તેન સમાદિન્નાનિ હોન્તિ, તથા એતાનિપિ. અઙ્ગતોપિ યથા તત્થ પાણાતિપાતાદીનં અઙ્ગભેદો વુત્તો, એવમિધાપિ વિકાલભોજનસ્સ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ – વિકાલો, યાવકાલિકં, અજ્ઝોહરણં, અનુમ્મત્તકતાતિ. એતેનાનુસારેન સેસાનમ્પિ અઙ્ગવિભાગો વેદિતબ્બો. યથા ચ તત્થ સમુટ્ઠાનતો સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનં કાયતો ચ કાયચિત્તતો ચાતિ દ્વિસમુટ્ઠાનં, એવમિધ વિકાલભોજનં. એતેન નયેન સબ્બેસં સમુટ્ઠાનં વેદિતબ્બં. યથા ચ તત્થ વેદનાતો અદિન્નાદાનં તીસુ વેદનાસુ અઞ્ઞતરવેદનાસમ્પયુત્તં, તથા ઇધ વિકાલભોજનં. એતેન નયેન સબ્બેસં વેદનાસમ્પયોગો વેદિતબ્બો. યથા ચ તત્થ અબ્રહ્મચરિયં લોભમોહમૂલં, એવમિધ વિકાલભોજનં. અપરાનિ ચ દ્વે એતેન નયેન સબ્બેસં મૂલભેદો વેદિતબ્બો. યથા ચ તત્થ પાણાતિપાતાદયો કાયકમ્મં, એવમિધાપિ વિકાલભોજનાદીનિ. જાતરૂપરજતપ્પટિગ્ગહણં પન કાયકમ્મં વા સિયા વચીકમ્મં વા કાયદ્વારાદીહિ પવત્તિસબ્ભાવપરિયાયેન, ન કમ્મપથવસેન. વિરમતોતિ યથા ચ તત્થ વિરમન્તો અત્તનો વા પરેસં વા પાણાતિપાતાદિઅકુસલતો વિરમતિ, એવમિધાપિ વિકાલભોજનાદિઅકુસલતો, કુસલતોપિ વા એકતો. યથા ચ પુરિમા પઞ્ચ વેરમણિયો ચતુસમુટ્ઠાના કાયતો, કાયચિત્તતો, વાચાચિત્તતો, કાયવાચાચિત્તતો ચાતિ, સબ્બા સુખવેદનાસમ્પયુત્તા વા અદુક્ખમસુખવેદનાસમ્પયુત્તા વા, અલોભાદોસમૂલા વા અલોભાદોસામોહમૂલા વા, સબ્બા ચ નાનપ્પકારઇટ્ઠફલનિબ્બત્તકા, તથા ઇધાપીતિ.

    Tassāyaṃ atthavaṇṇanā – etissā purimapañcasikkhāpadavaṇṇanāya yaṃ yujjati, taṃ tato gahetvā pacchimesvapi pañcasu sikkhāpadesu yojetabbaṃ. Tatthāyaṃ yojanā – yatheva hi purimasikkhāpadesu ārammaṇato ca surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ rūpāyatanādiaññatarasaṅkhārārammaṇaṃ, tathā idha vikālabhojanaṃ. Etena nayena sabbesaṃ ārammaṇabhedo veditabbo. Ādānato ca yathā purimāni sāmaṇerena vā upāsakena vā samādiyantena samādinnāni honti, tathā etānipi. Aṅgatopi yathā tattha pāṇātipātādīnaṃ aṅgabhedo vutto, evamidhāpi vikālabhojanassa cattāri aṅgāni – vikālo, yāvakālikaṃ, ajjhoharaṇaṃ, anummattakatāti. Etenānusārena sesānampi aṅgavibhāgo veditabbo. Yathā ca tattha samuṭṭhānato surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ kāyato ca kāyacittato cāti dvisamuṭṭhānaṃ, evamidha vikālabhojanaṃ. Etena nayena sabbesaṃ samuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Yathā ca tattha vedanāto adinnādānaṃ tīsu vedanāsu aññataravedanāsampayuttaṃ, tathā idha vikālabhojanaṃ. Etena nayena sabbesaṃ vedanāsampayogo veditabbo. Yathā ca tattha abrahmacariyaṃ lobhamohamūlaṃ, evamidha vikālabhojanaṃ. Aparāni ca dve etena nayena sabbesaṃ mūlabhedo veditabbo. Yathā ca tattha pāṇātipātādayo kāyakammaṃ, evamidhāpi vikālabhojanādīni. Jātarūparajatappaṭiggahaṇaṃ pana kāyakammaṃ vā siyā vacīkammaṃ vā kāyadvārādīhi pavattisabbhāvapariyāyena, na kammapathavasena. Viramatoti yathā ca tattha viramanto attano vā paresaṃ vā pāṇātipātādiakusalato viramati, evamidhāpi vikālabhojanādiakusalato, kusalatopi vā ekato. Yathā ca purimā pañca veramaṇiyo catusamuṭṭhānā kāyato, kāyacittato, vācācittato, kāyavācācittato cāti, sabbā sukhavedanāsampayuttā vā adukkhamasukhavedanāsampayuttā vā, alobhādosamūlā vā alobhādosāmohamūlā vā, sabbā ca nānappakāraiṭṭhaphalanibbattakā, tathā idhāpīti.

    ‘‘યોજેતબ્બં તતો યુત્તં, પચ્છિમેસ્વપિ પઞ્ચસુ;

    ‘‘Yojetabbaṃ tato yuttaṃ, pacchimesvapi pañcasu;

    આવેણિકઞ્ચ વત્તબ્બં, ઞેય્યા હીનાદિતાપિ ચા’’તિ. –

    Āveṇikañca vattabbaṃ, ñeyyā hīnāditāpi cā’’ti. –

    એત્થ પન વિકાલભોજનન્તિ મજ્ઝન્હિકવીતિક્કમે ભોજનં. એતઞ્હિ અનુઞ્ઞાતકાલે વીતિક્કન્તે ભોજનં, તસ્મા ‘‘વિકાલભોજન’’ન્તિ વુચ્ચતિ , તતો વિકાલભોજના. નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકદસ્સનન્તિ એત્થ નચ્ચં નામ યંકિઞ્ચિ નચ્ચં, ગીતન્તિ યંકિઞ્ચિ ગીતં, વાદિતન્તિ યંકિઞ્ચિ વાદિતં. વિસૂકદસ્સનન્તિ કિલેસુપ્પત્તિપચ્ચયતો કુસલપક્ખભિન્દનેન વિસૂકાનં દસ્સનં, વિસૂકભૂતં વા દસ્સનં વિસૂકદસ્સનં. નચ્ચા ચ ગીતા ચ વાદિતા ચ વિસૂકદસ્સના ચ નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકદસ્સના. વિસૂકદસ્સનઞ્ચેત્થ બ્રહ્મજાલે વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બં. વુત્તઞ્હિ તત્થ –

    Ettha pana vikālabhojananti majjhanhikavītikkame bhojanaṃ. Etañhi anuññātakāle vītikkante bhojanaṃ, tasmā ‘‘vikālabhojana’’nti vuccati , tato vikālabhojanā. Naccagītavāditavisūkadassananti ettha naccaṃ nāma yaṃkiñci naccaṃ, gītanti yaṃkiñci gītaṃ, vāditanti yaṃkiñci vāditaṃ. Visūkadassananti kilesuppattipaccayato kusalapakkhabhindanena visūkānaṃ dassanaṃ, visūkabhūtaṃ vā dassanaṃ visūkadassanaṃ. Naccā ca gītā ca vāditā ca visūkadassanā ca naccagītavāditavisūkadassanā. Visūkadassanañcettha brahmajāle vuttanayeneva gahetabbaṃ. Vuttañhi tattha –

    ‘‘યથા વા પનેકે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા સદ્ધાદેય્યાનિ ભોજનાનિ ભુઞ્જિત્વા તે એવરૂપં વિસૂકદસ્સનમનુયુત્તા વિહરન્તિ, સેય્યથિદં, નચ્ચં ગીતં વાદિતં પેક્ખં અક્ખાનં પાણિસ્સરં વેતાલં કુમ્ભથૂણં સોભનકં ચણ્ડાલં વંસં ધોવનં હત્થિયુદ્ધં અસ્સયુદ્ધં મહિંસયુદ્ધં ઉસભયુદ્ધં અજયુદ્ધં મેણ્ડયુદ્ધં કુક્કુટયુદ્ધં વટ્ટકયુદ્ધં દણ્ડયુદ્ધં મુટ્ઠિયુદ્ધં નિબ્બુદ્ધં ઉય્યોધિકં બલગ્ગં સેનાબ્યૂહં અનીકદસ્સનં ઇતિ વા, ઇતિ એવરૂપા વિસૂકદસ્સના પટિવિરતો સમણો ગોતમો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૨).

    ‘‘Yathā vā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṃ visūkadassanamanuyuttā viharanti, seyyathidaṃ, naccaṃ gītaṃ vāditaṃ pekkhaṃ akkhānaṃ pāṇissaraṃ vetālaṃ kumbhathūṇaṃ sobhanakaṃ caṇḍālaṃ vaṃsaṃ dhovanaṃ hatthiyuddhaṃ assayuddhaṃ mahiṃsayuddhaṃ usabhayuddhaṃ ajayuddhaṃ meṇḍayuddhaṃ kukkuṭayuddhaṃ vaṭṭakayuddhaṃ daṇḍayuddhaṃ muṭṭhiyuddhaṃ nibbuddhaṃ uyyodhikaṃ balaggaṃ senābyūhaṃ anīkadassanaṃ iti vā, iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato samaṇo gotamo’’ti (dī. ni. 1.12).

    અથ વા યથાવુત્તેનત્થેન નચ્ચગીતવાદિતાનિ એવ વિસૂકાનિ નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકાનિ, તેસં દસ્સનં નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકદસ્સનં, તસ્મા નચ્ચગીતવાદિતવિસૂકદસ્સના. ‘‘દસ્સનસવના’’તિ વત્તબ્બે યથા ‘‘સો ચ હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિકો વિપરીતદસ્સનો’’તિ એવમાદીસુ (અ॰ નિ॰ ૧.૩૦૮) અચક્ખુદ્વારપ્પવત્તમ્પિ વિસયગ્ગહણં ‘‘દસ્સન’’ન્તિ વુચ્ચતિ, એવં સવનમ્પિ ‘‘દસ્સન’’ન્ત્વેવ વુત્તં. દસ્સનકમ્યતાય ઉપસઙ્કમિત્વા પસ્સતો એવ ચેત્થ વીતિક્કમો હોતિ. ઠિતનિસિન્નસયનોકાસે પન આગતં ગચ્છન્તસ્સ વા આપાથગતં પસ્સતો સિયા સંકિલેસો, ન વીતિક્કમો. ધમ્મૂપસંહિતમ્પિ ચેત્થ ગીતં ન વટ્ટતિ, ગીતૂપસંહિતો પન ધમ્મો વટ્ટતીતિ વેદિતબ્બો.

    Atha vā yathāvuttenatthena naccagītavāditāni eva visūkāni naccagītavāditavisūkāni, tesaṃ dassanaṃ naccagītavāditavisūkadassanaṃ, tasmā naccagītavāditavisūkadassanā. ‘‘Dassanasavanā’’ti vattabbe yathā ‘‘so ca hoti micchādiṭṭhiko viparītadassano’’ti evamādīsu (a. ni. 1.308) acakkhudvārappavattampi visayaggahaṇaṃ ‘‘dassana’’nti vuccati, evaṃ savanampi ‘‘dassana’’ntveva vuttaṃ. Dassanakamyatāya upasaṅkamitvā passato eva cettha vītikkamo hoti. Ṭhitanisinnasayanokāse pana āgataṃ gacchantassa vā āpāthagataṃ passato siyā saṃkileso, na vītikkamo. Dhammūpasaṃhitampi cettha gītaṃ na vaṭṭati, gītūpasaṃhito pana dhammo vaṭṭatīti veditabbo.

    માલાદીનિ ધારણાદીહિ યથાસઙ્ખ્યં યોજેતબ્બાનિ. તત્થ માલાતિ યંકિઞ્ચિ પુપ્ફજાતં. વિલેપનન્તિ યંકિઞ્ચિ વિલેપનત્થં પિસિત્વા પટિયત્તં. અવસેસં સબ્બમ્પિ વાસચુણ્ણધૂપનાદિકં ગન્ધજાતં ગન્ધો. તં સબ્બમ્પિ મણ્ડનવિભૂસનત્થં ન વટ્ટતિ, ભેસજ્જત્થન્તુ વટ્ટતિ, પૂજનત્થઞ્ચ અભિહટં સાદિયતો ન કેનચિ પરિયાયેન ન વટ્ટતિ. ઉચ્ચાસયનન્તિ પમાણાતિક્કન્તં વુચ્ચતિ. મહાસયનન્તિ અકપ્પિયસયનં અકપ્પિયત્થરણઞ્ચ. તદુભયમ્પિ સાદિયતો ન કેનચિ પરિયાયેન વટ્ટતિ. જાતરૂપન્તિ સુવણ્ણં. રજતન્તિ કહાપણો, લોહમાસકદારુમાસકજતુમાસકાદિ યં યં તત્થ તત્થ વોહારં ગચ્છતિ, તદુભયમ્પિ જાતરૂપરજતં. તસ્સ યેન કેનચિ પકારેન સાદિયનં પટિગ્ગહો નામ, સો ન યેન કેનચિ પરિયાયેન વટ્ટતીતિ એવં આવેણિકં વત્તબ્બં.

    Mālādīni dhāraṇādīhi yathāsaṅkhyaṃ yojetabbāni. Tattha mālāti yaṃkiñci pupphajātaṃ. Vilepananti yaṃkiñci vilepanatthaṃ pisitvā paṭiyattaṃ. Avasesaṃ sabbampi vāsacuṇṇadhūpanādikaṃ gandhajātaṃ gandho. Taṃ sabbampi maṇḍanavibhūsanatthaṃ na vaṭṭati, bhesajjatthantu vaṭṭati, pūjanatthañca abhihaṭaṃ sādiyato na kenaci pariyāyena na vaṭṭati. Uccāsayananti pamāṇātikkantaṃ vuccati. Mahāsayananti akappiyasayanaṃ akappiyattharaṇañca. Tadubhayampi sādiyato na kenaci pariyāyena vaṭṭati. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Rajatanti kahāpaṇo, lohamāsakadārumāsakajatumāsakādi yaṃ yaṃ tattha tattha vohāraṃ gacchati, tadubhayampi jātarūparajataṃ. Tassa yena kenaci pakārena sādiyanaṃ paṭiggaho nāma, so na yena kenaci pariyāyena vaṭṭatīti evaṃ āveṇikaṃ vattabbaṃ.

    દસપિ ચેતાનિ સિક્ખાપદાનિ હીનેન છન્દેન ચિત્તવીરિયવીમંસાહિ વા સમાદિન્નાનિ હીનાનિ, મજ્ઝિમેહિ મજ્ઝિમાનિ, પણીતેહિ પણીતાનિ. તણ્હાદિટ્ઠિમાનેહિ વા ઉપક્કિલિટ્ઠાનિ હીનાનિ, અનુપક્કિલિટ્ઠાનિ મજ્ઝિમાનિ, તત્થ તત્થ પઞ્ઞાય અનુગ્ગહિતાનિ પણીતાનિ. ઞાણવિપ્પયુત્તેન વા કુસલચિત્તેન સમાદિન્નાનિ હીનાનિ, સસઙ્ખારિકઞાણસમ્પયુત્તેન મજ્ઝિમાનિ, અસઙ્ખારિકેન પણીતાનીતિ એવં ઞેય્યા હીનાદિતાપિ ચાતિ.

    Dasapi cetāni sikkhāpadāni hīnena chandena cittavīriyavīmaṃsāhi vā samādinnāni hīnāni, majjhimehi majjhimāni, paṇītehi paṇītāni. Taṇhādiṭṭhimānehi vā upakkiliṭṭhāni hīnāni, anupakkiliṭṭhāni majjhimāni, tattha tattha paññāya anuggahitāni paṇītāni. Ñāṇavippayuttena vā kusalacittena samādinnāni hīnāni, sasaṅkhārikañāṇasampayuttena majjhimāni, asaṅkhārikena paṇītānīti evaṃ ñeyyā hīnāditāpi cāti.

    એત્તાવતા ચ યા પુબ્બે ‘‘યેન યત્થ યદા યસ્મા’’તિઆદીહિ છહિ ગાથાહિ સિક્ખાપદપાઠસ્સ વણ્ણનત્થં માતિકા નિક્ખિત્તા, સા અત્થતો પકાસિતા હોતીતિ.

    Ettāvatā ca yā pubbe ‘‘yena yattha yadā yasmā’’tiādīhi chahi gāthāhi sikkhāpadapāṭhassa vaṇṇanatthaṃ mātikā nikkhittā, sā atthato pakāsitā hotīti.

    પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દકપાઠ-અટ્ઠકથાય

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    સિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ખુદ્દકપાઠપાળિ • Khuddakapāṭhapāḷi / ૨. દસસિક્ખાપદં • 2. Dasasikkhāpadaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact