Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૨. દ્વાદસકનિપાતો
12. Dvādasakanipāto
૧. સીલવત્થેરગાથાવણ્ણના
1. Sīlavattheragāthāvaṇṇanā
દ્વાદસકનિપાતે સીલમેવાતિઆદિકા આયસ્મતો સીલવત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે બિમ્બિસારરઞ્ઞો પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, સીલવાતિસ્સ નામં અહોસિ. તં વયપ્પત્તં રાજા અજાતસત્તુ મારેતુકામો ચણ્ડં મત્તહત્થિં આરોપેત્વા નાનાવિધેહિ ઉપાયેહિ ઉપક્કમન્તોપિ મારેતું નાસક્ખિ પચ્છિમભવિકસ્સ અરહત્તં અપ્પત્વા અન્તરા જીવિતન્તરાયાભાવતો. તસ્સ પવત્તિં દિસ્વા ભગવા મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરં આણાપેસિ – ‘‘સીલવકુમારં આનેહી’’તિ. થેરો ઇદ્ધિબલેન સદ્ધિં હત્થિના તં આનેસિ. કુમારો હત્થિતો ઓરુય્હ ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. ભગવા તસ્સ અજ્ઝાસયાનુરૂપં ધમ્મં દેસેસિ. સો ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પત્વા કોસલરટ્ઠે વસતિ. અથ નં અજાતસત્તુ ‘‘મારેથા’’તિ પુરિસે આણાપેસિ. તે થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ઠિતા થેરેન કથિતં ધમ્મકથં સુત્વા સઞ્જાતસંવેગા પસન્નચિત્તા હુત્વા પબ્બજિંસુ. થેરો તેસં –
Dvādasakanipāte sīlamevātiādikā āyasmato sīlavattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe bimbisārarañño putto hutvā nibbatti, sīlavātissa nāmaṃ ahosi. Taṃ vayappattaṃ rājā ajātasattu māretukāmo caṇḍaṃ mattahatthiṃ āropetvā nānāvidhehi upāyehi upakkamantopi māretuṃ nāsakkhi pacchimabhavikassa arahattaṃ appatvā antarā jīvitantarāyābhāvato. Tassa pavattiṃ disvā bhagavā mahāmoggallānattheraṃ āṇāpesi – ‘‘sīlavakumāraṃ ānehī’’ti. Thero iddhibalena saddhiṃ hatthinā taṃ ānesi. Kumāro hatthito oruyha bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Bhagavā tassa ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ patvā kosalaraṭṭhe vasati. Atha naṃ ajātasattu ‘‘mārethā’’ti purise āṇāpesi. Te therassa santikaṃ gantvā ṭhitā therena kathitaṃ dhammakathaṃ sutvā sañjātasaṃvegā pasannacittā hutvā pabbajiṃsu. Thero tesaṃ –
૬૦૮.
608.
‘‘સીલમેવિધ સિક્ખેથ, અસ્મિં લોકે સુસિક્ખિતં.
‘‘Sīlamevidha sikkhetha, asmiṃ loke susikkhitaṃ.
સીલઞ્હિ સબ્બસમ્પત્તિં, ઉપનામેતિ સેવિતં.
Sīlañhi sabbasampattiṃ, upanāmeti sevitaṃ.
૬૦૯.
609.
‘‘સીલં રક્ખેય્ય મેધાવી, પત્થયાનો તયો સુખે;
‘‘Sīlaṃ rakkheyya medhāvī, patthayāno tayo sukhe;
પસંસં વિત્તિલાભઞ્ચ, પેચ્ચ સગ્ગે પમોદનં.
Pasaṃsaṃ vittilābhañca, pecca sagge pamodanaṃ.
૬૧૦.
610.
‘‘સીલવા હિ બહૂ મિત્તે, સઞ્ઞમેનાધિગચ્છતિ;
‘‘Sīlavā hi bahū mitte, saññamenādhigacchati;
દુસ્સીલો પન મિત્તેહિ, ધંસતે પાપમાચરં.
Dussīlo pana mittehi, dhaṃsate pāpamācaraṃ.
૬૧૧.
611.
‘‘અવણ્ણઞ્ચ અકિત્તિઞ્ચ, દુસ્સીલો લભતે નરો;
‘‘Avaṇṇañca akittiñca, dussīlo labhate naro;
વણ્ણં કિત્તિં પસંસઞ્ચ, સદા લભતિ સીલવા.
Vaṇṇaṃ kittiṃ pasaṃsañca, sadā labhati sīlavā.
૬૧૨.
612.
‘‘આદિ સીલં પતિટ્ઠા ચ, કલ્યાણાનઞ્ચ માતુકં;
‘‘Ādi sīlaṃ patiṭṭhā ca, kalyāṇānañca mātukaṃ;
પમુખં સબ્બધમ્માનં, તસ્મા સીલં વિસોધયે.
Pamukhaṃ sabbadhammānaṃ, tasmā sīlaṃ visodhaye.
૬૧૩.
613.
‘‘વેલા ચ સંવરં સીલં, ચિત્તસ્સ અભિહાસનં;
‘‘Velā ca saṃvaraṃ sīlaṃ, cittassa abhihāsanaṃ;
તિત્થઞ્ચ સબ્બબુદ્ધાનં, તસ્મા સીલં વિસોધયે.
Titthañca sabbabuddhānaṃ, tasmā sīlaṃ visodhaye.
૬૧૪.
614.
‘‘સીલં બલં અપ્પટિમં, સીલં આવુધમુત્તમં;
‘‘Sīlaṃ balaṃ appaṭimaṃ, sīlaṃ āvudhamuttamaṃ;
સીલમાભરણં સેટ્ઠં, સીલં કવચમબ્ભુતં.
Sīlamābharaṇaṃ seṭṭhaṃ, sīlaṃ kavacamabbhutaṃ.
૬૧૫.
615.
‘‘સીલં સેતુ મહેસક્ખો, સીલં ગન્ધો અનુત્તરો;
‘‘Sīlaṃ setu mahesakkho, sīlaṃ gandho anuttaro;
સીલં વિલેપનં સેટ્ઠં, યેન વાતિ દિસોદિસં.
Sīlaṃ vilepanaṃ seṭṭhaṃ, yena vāti disodisaṃ.
૬૧૬.
616.
‘‘સીલં સમ્બલમેવગ્ગં, સીલં પાથેય્યમુત્તમં;
‘‘Sīlaṃ sambalamevaggaṃ, sīlaṃ pātheyyamuttamaṃ;
સીલં સેટ્ઠો અતિવાહો, યેન યાતિ દિસોદિસં.
Sīlaṃ seṭṭho ativāho, yena yāti disodisaṃ.
૬૧૭.
617.
‘‘ઇધેવ નિન્દં લભતિ, પેચ્ચાપાયે ચ દુમ્મનો;
‘‘Idheva nindaṃ labhati, peccāpāye ca dummano;
સબ્બત્થ દુમ્મનો બાલો, સીલેસુ અસમાહિતો.
Sabbattha dummano bālo, sīlesu asamāhito.
૬૧૮.
618.
‘‘ઇધેવ કિત્તિં લભતિ, પેચ્ચ સગ્ગે ચ સુમ્મનો;
‘‘Idheva kittiṃ labhati, pecca sagge ca summano;
સબ્બત્થ સુમનો ધીરો, સીલેસુ સુસમાહિતો.
Sabbattha sumano dhīro, sīlesu susamāhito.
૬૧૯.
619.
‘‘સીલમેવ ઇધ અગ્ગં, પઞ્ઞવા પન ઉત્તમો;
‘‘Sīlameva idha aggaṃ, paññavā pana uttamo;
મનુસ્સેસુ ચ દેવેસુ, સીલપઞ્ઞાણતો જય’’ન્તિ. –
Manussesu ca devesu, sīlapaññāṇato jaya’’nti. –
ઇમાહિ ગાથાહિ ધમ્મં દેસેસિ.
Imāhi gāthāhi dhammaṃ desesi.
તત્થ સીલમેવિધ સિક્ખેથ, અસ્મિં લોકેતિ ઇધાતિ, નિપાતમત્તં, ઇમસ્મિં સત્તલોકે અત્થકામો કુલપુત્તો ચારિત્તવારિત્તાદિભેદં આદિતો સીલમેવ સિક્ખેય્ય, સિક્ખન્તો ચ નં સુસિક્ખિતં અખણ્ડાદિભાવાપાદનેન સુટ્ઠુ સિક્ખિતં સુપરિસુદ્ધં પરિપુણ્ણઞ્ચ કત્વા સિક્ખેય્ય. અસ્મિં લોકેતિ વા ઇમસ્મિં સઙ્ખારલોકે સિક્ખિતબ્બધમ્મેસુ સીલં આદિતો સિક્ખેય્ય. દિટ્ઠિસમ્પત્તિયાપિ સીલસ્સ પતિટ્ઠાભાવતો આહ ‘‘સીલં હી’’તિઆદિ. તત્થ હીતિ કારણવચનં. યસ્મા સીલં સેવિતં પરિચિતં રક્ખિતં મનુસ્સસમ્પત્તિ, દિબ્બસમ્પત્તિ, નિબ્બાનસમ્પત્તીતિ એતં સબ્બસમ્પત્તિં તંસમઙ્ગિનો સત્તસ્સ ઉપનામેતિ આવહતિ.
Tattha sīlamevidha sikkhetha, asmiṃ loketi idhāti, nipātamattaṃ, imasmiṃ sattaloke atthakāmo kulaputto cārittavārittādibhedaṃ ādito sīlameva sikkheyya, sikkhanto ca naṃ susikkhitaṃ akhaṇḍādibhāvāpādanena suṭṭhu sikkhitaṃ suparisuddhaṃ paripuṇṇañca katvā sikkheyya. Asmiṃloketi vā imasmiṃ saṅkhāraloke sikkhitabbadhammesu sīlaṃ ādito sikkheyya. Diṭṭhisampattiyāpi sīlassa patiṭṭhābhāvato āha ‘‘sīlaṃ hī’’tiādi. Tattha hīti kāraṇavacanaṃ. Yasmā sīlaṃ sevitaṃ paricitaṃ rakkhitaṃ manussasampatti, dibbasampatti, nibbānasampattīti etaṃ sabbasampattiṃ taṃsamaṅgino sattassa upanāmeti āvahati.
સીલં સબ્બસમ્પત્તિં ઉપનામેતીતિ સઙ્ખેપતો વુત્તમત્થં વિત્થારતો દસ્સેન્તો ‘‘સીલં રક્ખેય્યા’’તિઆદિમાહ. તત્થ રક્ખેય્યાતિ ગોપેય્ય. પાણાતિપાતાદિતો હિ વિરમન્તો વત્તપટિવત્તઞ્ચ પૂરેન્તો પટિપક્ખાભિભવનતો તં રક્ખતિ નામ. મેધાવીતિ પઞ્ઞવા, ઇદં તસ્સ રક્ખનુપાયદસ્સનં ઞાણબલેન હિસ્સ સમાદાનં અવિકોપનઞ્ચ હોતિ. પત્થયાનોતિ ઇચ્છન્તો. તયો સુખેતિ તીણિ સુખાનિ. સુખનિમિત્તં વા ‘‘સુખ’’ન્તિ અધિપ્પેતં. પસંસન્તિ કિત્તિં, વિઞ્ઞૂહિ વા પસંસનં. વિત્તિલાભન્તિ તુટ્ઠિલાભં. ‘‘વિત્તલાભ’’ન્તિ ચ પઠન્તિ, ધનલાભન્તિ અત્થો. સીલવા હિ અપ્પમત્તતાય મહન્તં ભોગક્ખન્ધં અધિગચ્છતિ. પેચ્ચાતિ કાલઙ્કત્વા. સગ્ગે પમોદનન્તિ દેવલોકે ઇટ્ઠેહિ કામગુણેહિ, મોદનઞ્ચ પત્થયમાનોતિ સમ્બન્ધો. ઇધલોકે પસંસં વિત્તિલાભં પરલોકે દિબ્બસમ્પત્તિયા મોદનઞ્ચ ઇચ્છન્તો સીલં રક્ખેય્યાતિ યોજના.
Sīlaṃ sabbasampattiṃ upanāmetīti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘sīlaṃ rakkheyyā’’tiādimāha. Tattha rakkheyyāti gopeyya. Pāṇātipātādito hi viramanto vattapaṭivattañca pūrento paṭipakkhābhibhavanato taṃ rakkhati nāma. Medhāvīti paññavā, idaṃ tassa rakkhanupāyadassanaṃ ñāṇabalena hissa samādānaṃ avikopanañca hoti. Patthayānoti icchanto. Tayo sukheti tīṇi sukhāni. Sukhanimittaṃ vā ‘‘sukha’’nti adhippetaṃ. Pasaṃsanti kittiṃ, viññūhi vā pasaṃsanaṃ. Vittilābhanti tuṭṭhilābhaṃ. ‘‘Vittalābha’’nti ca paṭhanti, dhanalābhanti attho. Sīlavā hi appamattatāya mahantaṃ bhogakkhandhaṃ adhigacchati. Peccāti kālaṅkatvā. Sagge pamodananti devaloke iṭṭhehi kāmaguṇehi, modanañca patthayamānoti sambandho. Idhaloke pasaṃsaṃ vittilābhaṃ paraloke dibbasampattiyā modanañca icchanto sīlaṃ rakkheyyāti yojanā.
સઞ્ઞમેનાતિ કાયાદીનં સંયમેન. સંયતો હિ કાયદુચ્ચરિતાદીહિ કઞ્ચિ અવિહેઠેન્તો અભયદાનં દદન્તો પિયમનાપતાય મિત્તાનિ ગન્થતિ. ધંસતેતિ અપેતિ. પાપમાચરન્તિ પાણાતિપાતાદિપાપકમ્મં કરોન્તો. દુસ્સીલઞ્હિ પુગ્ગલં અત્થકામા સત્તા ન ભજન્તિ, અઞ્ઞદત્થુ પરિવજ્જેન્તિ.
Saññamenāti kāyādīnaṃ saṃyamena. Saṃyato hi kāyaduccaritādīhi kañci aviheṭhento abhayadānaṃ dadanto piyamanāpatāya mittāni ganthati. Dhaṃsateti apeti. Pāpamācaranti pāṇātipātādipāpakammaṃ karonto. Dussīlañhi puggalaṃ atthakāmā sattā na bhajanti, aññadatthu parivajjenti.
અવણ્ણન્તિ અગુણં, સમ્મુખા ગરહં વા. અકિત્તિન્તિ, અયસં અસિલોકં. વણ્ણન્તિ ગુણં. કિત્તિન્તિ સિલોકં પત્થટયસતં. પસંસન્તિ સમ્મુખા થોમનં.
Avaṇṇanti aguṇaṃ, sammukhā garahaṃ vā. Akittinti, ayasaṃ asilokaṃ. Vaṇṇanti guṇaṃ. Kittinti silokaṃ patthaṭayasataṃ. Pasaṃsanti sammukhā thomanaṃ.
આદીતિ મૂલં. સીલઞ્હિ કુસલાનં ધમ્માનં આદિ. યથાહ – ‘‘તસ્માતિહ ત્વં, ભિક્ખુ, આદિમેવ વિસોધેહિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ. કો ચાદિ કુસલાનં ધમ્માનં? સીલઞ્ચ સુવિસુદ્ધ’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૬૯). પતિટ્ઠાતિ અધિટ્ઠાનં. સીલઞ્હિ સબ્બેસં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્માનં પતિટ્ઠા. તેનાહ – ‘‘સીલે પતિટ્ઠાયા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૧.૨૩; ૧૯૨; પેટકો॰ ૨૨; મિ॰ પ॰ ૨.૧.૯). કલ્યાણાનઞ્ચ માતુકન્તિ સમથવિપસ્સનાદીનં કલ્યાણધમ્માનં માતુભૂતં , જનકન્તિ, અત્થો. પમુખં સબ્બધમ્માનન્તિ, સબ્બેસં પામોજ્જાદીનં અનવજ્જધમ્માનં પમુખં મુખભૂતં, પવત્તિદ્વારન્તિ અત્થો. તસ્માતિ આદિભાવાદિતો. વિસોધયેતિ અક્ખણ્ડાદિભાવેન સમ્પાદેય્ય.
Ādīti mūlaṃ. Sīlañhi kusalānaṃ dhammānaṃ ādi. Yathāha – ‘‘tasmātiha tvaṃ, bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddha’’nti (saṃ. ni. 5.369). Patiṭṭhāti adhiṭṭhānaṃ. Sīlañhi sabbesaṃ uttarimanussadhammānaṃ patiṭṭhā. Tenāha – ‘‘sīle patiṭṭhāyā’’tiādi (saṃ. ni. 1.23; 192; peṭako. 22; mi. pa. 2.1.9). Kalyāṇānañca mātukanti samathavipassanādīnaṃ kalyāṇadhammānaṃ mātubhūtaṃ , janakanti, attho. Pamukhaṃ sabbadhammānanti, sabbesaṃ pāmojjādīnaṃ anavajjadhammānaṃ pamukhaṃ mukhabhūtaṃ, pavattidvāranti attho. Tasmāti ādibhāvādito. Visodhayeti akkhaṇḍādibhāvena sampādeyya.
વેલાતિ દુચ્ચરિતેહિ અનતિક્કમનીયટ્ઠેન વેલા, સીમાતિ અત્થો . વેલાયતિ વા દુસ્સિલ્યં ચલયતિ વિદ્ધંસેતીતિ વેલા. સંવરં સીલં કાયદુચ્ચરિતાદીનં ઉપ્પત્તિદ્વારસ્સ પિદહનતો. અભિહાસનન્તિ તોસનં અવિપ્પટિસારહેતુતાય ચિત્તસ્સાભિપ્પમોદનતો. તિત્થઞ્ચ સબ્બબુદ્ધાનન્તિ સાવકબુદ્ધા, પચ્ચેકબુદ્ધા, સમ્માસમ્બુદ્ધાતિ સબ્બેસં બુદ્ધાનં કિલેસમલપ્પવાહને નિબ્બાનમહાસમુદ્દાવગાહણે ચ તિત્થભૂતઞ્ચ.
Velāti duccaritehi anatikkamanīyaṭṭhena velā, sīmāti attho . Velāyati vā dussilyaṃ calayati viddhaṃsetīti velā. Saṃvaraṃ sīlaṃ kāyaduccaritādīnaṃ uppattidvārassa pidahanato. Abhihāsananti tosanaṃ avippaṭisārahetutāya cittassābhippamodanato. Titthañca sabbabuddhānanti sāvakabuddhā, paccekabuddhā, sammāsambuddhāti sabbesaṃ buddhānaṃ kilesamalappavāhane nibbānamahāsamuddāvagāhaṇe ca titthabhūtañca.
સીલં બલં અપ્પટિમન્તિ મારસેનપ્પમદ્દને અસદિસં બલં સેનાથામો ચ. આવુધમુત્તમન્તિ સંકિલેસધમ્માનં છેદને ઉત્તમં પહરણં. ગુણસરીરોપસોભનટ્ઠેન આભરણં. સેટ્ઠન્તિ સબ્બકાલં ઉત્તમં દબ્બઞ્ચ. સપાણપરિત્તાનતો કવચમબ્ભુતં. ‘‘અબ્ભિદ’’ન્તિ ચ પઠન્તિ, અભેજ્જન્તિ અત્થો.
Sīlaṃ balaṃ appaṭimanti mārasenappamaddane asadisaṃ balaṃ senāthāmo ca. Āvudhamuttamanti saṃkilesadhammānaṃ chedane uttamaṃ paharaṇaṃ. Guṇasarīropasobhanaṭṭhena ābharaṇaṃ. Seṭṭhanti sabbakālaṃ uttamaṃ dabbañca. Sapāṇaparittānato kavacamabbhutaṃ. ‘‘Abbhida’’nti ca paṭhanti, abhejjanti attho.
અપાયમહોઘાતિક્કમને સંસારમહોઘાતિક્કમને ચ કિલેસેહિ અસંસીદનટ્ઠેન સેતુ. મહેસક્ખોતિ મહબ્બલો. ગન્ધો અનુત્તરોતિ પટિવાતં સબ્બદિસાસુ વાયનતો અનુત્તરો ગન્ધો સબ્બજનમનોહરત્તા. તેનાહ ‘‘યેન વાતિ દિસોદિસ’’ન્તિ યેન સીલગન્ધેન તંસમઙ્ગી દિસોદિસં સબ્બા દિસા વાયતિ. ‘‘દિસોદિસા’’તિપિ પાળિ, દસ દિસાતિ અત્થો.
Apāyamahoghātikkamane saṃsāramahoghātikkamane ca kilesehi asaṃsīdanaṭṭhena setu. Mahesakkhoti mahabbalo. Gandho anuttaroti paṭivātaṃ sabbadisāsu vāyanato anuttaro gandho sabbajanamanoharattā. Tenāha ‘‘yena vāti disodisa’’nti yena sīlagandhena taṃsamaṅgī disodisaṃ sabbā disā vāyati. ‘‘Disodisā’’tipi pāḷi, dasa disāti attho.
સમ્બલમેવગ્ગન્તિ સમ્બલં નામ પુટભત્તં. યથા પુટભત્તં ગહેત્વા મગ્ગં ગચ્છન્તો પુરિસો અન્તરામગ્ગે જિઘચ્છાદુક્ખેન ન કિલમતિ, એવં સીલસમ્પન્નોપિ સુદ્ધં સીલસમ્બલં ગહેત્વા સંસારકન્તારં પટિપન્નો ગતગતટ્ઠાને ન કિલમતીતિ સીલં અગ્ગં સમ્બલં નામ. તથા સીલં પાથેય્યમુત્તમં ચોરાદીહિ અસાધારણત્તા તત્થ તત્થ ઇચ્છિતબ્બસમ્પત્તિનિપ્ફાદનતો ચ. અતિક્કામેન્તો તં તં ઠાનં યથિચ્છિતટ્ઠાનં વા વાહેતિ સમ્પાપેતીતિ અતિવાહો, યાનં. કેનચિ અનુપદ્દુતં હુત્વા ઇચ્છિતટ્ઠાનપ્પત્તિહેતુતાય સીલં સેટ્ઠં અતિવાહો. યેનાતિ યેન અતિવાહેન યાતિ દિસોદિસન્તિ અગતિં ગતિઞ્ચાપિ તં તં દિસં સુખેનેવ ગચ્છતિ.
Sambalamevagganti sambalaṃ nāma puṭabhattaṃ. Yathā puṭabhattaṃ gahetvā maggaṃ gacchanto puriso antarāmagge jighacchādukkhena na kilamati, evaṃ sīlasampannopi suddhaṃ sīlasambalaṃ gahetvā saṃsārakantāraṃ paṭipanno gatagataṭṭhāne na kilamatīti sīlaṃ aggaṃ sambalaṃ nāma. Tathā sīlaṃ pātheyyamuttamaṃ corādīhi asādhāraṇattā tattha tattha icchitabbasampattinipphādanato ca. Atikkāmento taṃ taṃ ṭhānaṃ yathicchitaṭṭhānaṃ vā vāheti sampāpetīti ativāho, yānaṃ. Kenaci anupaddutaṃ hutvā icchitaṭṭhānappattihetutāya sīlaṃ seṭṭhaṃ ativāho. Yenāti yena ativāhena yāti disodisanti agatiṃ gatiñcāpi taṃ taṃ disaṃ sukheneva gacchati.
ઇધેવ નિન્દં લભતીતિ ઇધલોકેપિ દુમ્મનો રાગાદીહિ દૂસિતચિત્તો ‘‘દુસ્સીલો પાપધમ્મો’’તિ નિન્દં ગરહં લભતિ. પેચ્ચ પરલોકેપિ અપાયે ‘‘પુરિસત્તકલિ અવજાતા’’તિઆદિના યમપુરિસાદીહિ ચ નિન્દં લભતિ. ન કેવલં નિન્દમેવ લભતિ, અથ ખો સબ્બત્થ દુમ્મનો બાલો ઇધલોકે દુચ્ચરિતચરણેન દૂસિતચિત્તો પરલોકે કમ્મકારણાદિવસેન દુક્ખુપ્પત્તિયાતિ સબ્બત્થ બાલો દુમ્મનો હોતિ. કથં? સીલેસુ અસમાહિતો સમ્મા સીલેસુ ન ઠપિતચિત્તો અપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો.
Idheva nindaṃ labhatīti idhalokepi dummano rāgādīhi dūsitacitto ‘‘dussīlo pāpadhammo’’ti nindaṃ garahaṃ labhati. Pecca paralokepi apāye ‘‘purisattakali avajātā’’tiādinā yamapurisādīhi ca nindaṃ labhati. Na kevalaṃ nindameva labhati, atha kho sabbattha dummano bālo idhaloke duccaritacaraṇena dūsitacitto paraloke kammakāraṇādivasena dukkhuppattiyāti sabbattha bālo dummano hoti. Kathaṃ? Sīlesu asamāhito sammā sīlesu na ṭhapitacitto appatiṭṭhitacitto.
ઇધેવ કિત્તિં લભતીતિ ઇધલોકેપિ સુમનો ‘‘સપ્પુરિસો સીલવા કલ્યાણધમ્મો’’તિ કિત્તિં લભતિ. પેચ્ચ પરલોકેપિ સગ્ગે ‘‘અયં સપ્પુરિસો સીલવા કલ્યાણધમ્મો. તથા હિ દેવાનં સહબ્યતં ઉપપન્નો’’તિઆદિના કિત્તિં લભતિ. ન કેવલં કિત્તિમેવ લભતિ, અથ ખો ધીરો ધિતિસમ્પન્નો સીલેસુ સુટ્ઠુ સમાહિતો અપ્પિતચિત્તો સુપતિટ્ઠિતચિત્તો સબ્બત્થ ઇધલોકે સુચરિતચરણેન, પરલોકે સમ્પત્તિપટિલાભેન સુમનો સોમનસ્સપ્પત્તો હોતિ. સીલમેવ ઇધ અગ્ગન્તિ દુવિધં સીલં લોકિયં લોકુત્તરન્તિ. તત્થ લોકિયં તાવ કામલોકે ખત્તિયમહાસાલાદીસુ, દેવલોકે બ્રહ્મલોકે ચ ઉપપત્તિવિસેસં આવહતિ, લાભીભાવાદિકસ્સ ચ કારણં હોતિ. લોકુત્તરં પન સકલમ્પિ વટ્ટદુક્ખં અતિક્કામેતીતિ સીલં અગ્ગમેવ. તથા હિ વુત્તં –
Idheva kittiṃ labhatīti idhalokepi sumano ‘‘sappuriso sīlavā kalyāṇadhammo’’ti kittiṃ labhati. Pecca paralokepi sagge ‘‘ayaṃ sappuriso sīlavā kalyāṇadhammo. Tathā hi devānaṃ sahabyataṃ upapanno’’tiādinā kittiṃ labhati. Na kevalaṃ kittimeva labhati, atha kho dhīro dhitisampanno sīlesu suṭṭhu samāhito appitacitto supatiṭṭhitacitto sabbattha idhaloke sucaritacaraṇena, paraloke sampattipaṭilābhena sumano somanassappatto hoti. Sīlameva idha agganti duvidhaṃ sīlaṃ lokiyaṃ lokuttaranti. Tattha lokiyaṃ tāva kāmaloke khattiyamahāsālādīsu, devaloke brahmaloke ca upapattivisesaṃ āvahati, lābhībhāvādikassa ca kāraṇaṃ hoti. Lokuttaraṃ pana sakalampi vaṭṭadukkhaṃ atikkāmetīti sīlaṃ aggameva. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘હીનેન બ્રહ્મચરિયેન, ખત્તિયે ઉપપજ્જતિ;
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
મજ્ઝિમેન ચ દેવત્તં, ઉત્તમેન વિસુજ્ઝતી’’તિ. (જા॰ ૧.૮.૭૫);
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 1.8.75);
આકઙ્ખેય્ય ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘‘લાભી અસ્સં ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૬૫), ‘‘સીલેસ્વેવસ્સ પરિપૂરકારી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૬૫), ‘‘ઇજ્ઝતિ, ભિક્ખવે, સીલવતો ચેતોપણિધિ વિસુદ્ધત્તા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૩૫; દી॰ નિ॰ ૩.૩૩૭) ચ.
Ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu – ‘‘lābhī assaṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti (ma. ni. 1.65), ‘‘sīlesvevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65), ‘‘ijjhati, bhikkhave, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā’’ti (a. ni. 8.35; dī. ni. 3.337) ca.
લોકુત્તરસીલસ્સ પન સબ્બસો પહીનપટિપક્ખસ્સ સત્તમભવતો પટ્ઠાય સંસારદુક્ખં વિનિવત્તેન્તસ્સ અગ્ગભાવે વત્તબ્બમેવ નત્થિ. પઞ્ઞવા પન ઉત્તમોતિ ‘‘પઞ્ઞવા પન પુગ્ગલો ઉત્તમો પરમો સેટ્ઠોયેવા’’તિ પુગ્ગલાધિટ્ઠાનેન પઞ્ઞાય એવ સેટ્ઠભાવં વદતિ. ઇદાનિ સીલપઞ્ઞાનં સેટ્ઠભાવં કિચ્ચતો દસ્સેન્તો ‘‘સીલપઞ્ઞાણતો જય’’ન્તિ આહ. જયન્તિ ચ લિઙ્ગવિપલ્લાસો દટ્ઠબ્બો, અહૂતિ વા વચનસેસો. તત્થ પજાનનટ્ઠેન પઞ્ઞાણં, સીલતો પઞ્ઞાણતો ચ પટિપક્ખજયો. ન હિ સીલેન વિના પઞ્ઞા સમ્ભવતિ, પઞ્ઞાય ચ વિના સીલં કિચ્ચકરં, અઞ્ઞમઞ્ઞોપકારકઞ્ચેતં. વુત્તઞ્હિ ‘‘સીલપરિધોતા પઞ્ઞા, પઞ્ઞાપરિધોતં સીલ’’ન્તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૩૧૭) મનુસ્સેસુ ચ દેવેસૂતિ ઇદં નેસં ઠાનવિસેસદસ્સનં. તત્થ હિ તાનિ સવિસેસાનિ વત્તન્તિ, સમાધિ પનેત્થ સીલપક્ખિકો પઞ્ઞાય અધિટ્ઠાનભાવતો, પઞ્ઞાપક્ખિકો વા ભાવેતબ્બતો સીલાધિટ્ઠાનતો ચ.
Lokuttarasīlassa pana sabbaso pahīnapaṭipakkhassa sattamabhavato paṭṭhāya saṃsāradukkhaṃ vinivattentassa aggabhāve vattabbameva natthi. Paññavā pana uttamoti ‘‘paññavā pana puggalo uttamo paramo seṭṭhoyevā’’ti puggalādhiṭṭhānena paññāya eva seṭṭhabhāvaṃ vadati. Idāni sīlapaññānaṃ seṭṭhabhāvaṃ kiccato dassento ‘‘sīlapaññāṇato jaya’’nti āha. Jayanti ca liṅgavipallāso daṭṭhabbo, ahūti vā vacanaseso. Tattha pajānanaṭṭhena paññāṇaṃ, sīlato paññāṇato ca paṭipakkhajayo. Na hi sīlena vinā paññā sambhavati, paññāya ca vinā sīlaṃ kiccakaraṃ, aññamaññopakārakañcetaṃ. Vuttañhi ‘‘sīlaparidhotā paññā, paññāparidhotaṃ sīla’’nti (dī. ni. 1.317) manussesu ca devesūti idaṃ nesaṃ ṭhānavisesadassanaṃ. Tattha hi tāni savisesāni vattanti, samādhi panettha sīlapakkhiko paññāya adhiṭṭhānabhāvato, paññāpakkhiko vā bhāvetabbato sīlādhiṭṭhānato ca.
એવં થેરો તેસં ભિક્ખૂનં સીલમુખેન ધમ્મં દેસેન્તો અત્તનો સુવિસુદ્ધસીલાદિગુણતાદીપનેન અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.
Evaṃ thero tesaṃ bhikkhūnaṃ sīlamukhena dhammaṃ desento attano suvisuddhasīlādiguṇatādīpanena aññaṃ byākāsi.
સીલવત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sīlavattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧. સીલવત્થેરગાથા • 1. Sīlavattheragāthā