Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૧૪૮] ૮. સિઙ્ગાલજાતકવણ્ણના
[148] 8. Siṅgālajātakavaṇṇanā
નાહં પુનં ન ચ પુનન્તિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો કિલેસનિગ્ગહં આરબ્ભ કથેસિ. સાવત્થિયં કિર પઞ્ચસતમત્તા સહાયકા મહાવિભવા સેટ્ઠિપુત્તા સત્થુ ધમ્મદેસનં સુત્વા સાસને ઉરં દત્વા પબ્બજિત્વા જેતવને અન્તોકોટિસન્થારે વિહરિંસુ. અથેકદિવસં તેસં અડ્ઢરત્તસમયે કિલેસનિસ્સિતો સઙ્કપ્પો ઉપ્પજ્જિ. તે ઉક્કણ્ઠિત્વા અત્તના જહિતકિલેસે પુન ગણ્હિતું ચિત્તં ઉપ્પાદયિંસુ. અથ સત્થા અડ્ઢરત્તસમનન્તરે સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણદણ્ડદીપકં ઉક્ખિપિત્વા ‘‘કતરાય નુ ખો રતિયા જેતવને ભિક્ખૂ વિહરન્તી’’તિ ભિક્ખૂનં અજ્ઝાસયં ઓલોકેન્તો તેસં ભિક્ખૂનં અબ્ભન્તરે કામરાગસઙ્કપ્પસ્સ ઉપ્પન્નભાવં અઞ્ઞાસિ. સત્થા ચ નામ એકપુત્તિકા ઇત્થી અત્તનો પુત્તં વિય, એકચક્ખુકો પુરિસો ચક્ખું વિય અત્તનો સાવકે રક્ખતિ. પુબ્બણ્હાદીસુ યસ્મિં યસ્મિં સમયે તેસં કિલેસા ઉપ્પજ્જન્તિ, તે તેસં કિલેસે તતો પરં વડ્ઢિતું અદત્વા તસ્મિં તસ્મિંયેવ સમયે નિગ્ગણ્હાતિ. તેનસ્સ એતદહોસિ ‘‘અયં ચક્કવત્તિરઞ્ઞો અન્તોનગરેયેવ ચોરાનં ઉપ્પન્નકાલો વિય વત્તતિ, ઇદાનેવ તેસં ધમ્મદેસનં કત્વા તે કિલેસે નિગ્ગણ્હિત્વા અરહત્તં દસ્સામી’’તિ. સો સુરભિગન્ધકુટિતો નિક્ખમિત્વા મધુરસ્સરેન ‘‘આનન્દા’’તિ આયસ્મન્તં ધમ્મભણ્ડાગારિકં આનન્દત્થેરં આમન્તેસિ. થેરો ‘‘કિં, ભન્તે’’તિ આગન્ત્વા વન્દિત્વા અટ્ઠાસિ. ‘‘આનન્દ, યત્તકા ભિક્ખૂ અન્તોકોટિસન્થારે વિહરન્તિ, સબ્બેવ ગન્ધકુટિપરિવેણે સન્નિપાતેહી’’તિ. એવં કિરસ્સ અહોસિ ‘‘સચાહં તેયેવ પઞ્ચસતે ભિક્ખૂ પક્કોસાપેસ્સામિ. ‘સત્થારા નો અબ્ભન્તરે કિલેસાનં ઉપ્પન્નભાવો ઞાતો’તિ સંવિગ્ગમાનસા ધમ્મદેસનં સમ્પટિચ્છિતું ન સક્ખિસ્સન્તી’’તિ. તસ્મા ‘‘સબ્બે સન્નિપાતેહી’’તિ આહ. થેરો ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ અવાપુરણં આદાય પરિવેણેન પરિવેણં આહિણ્ડિત્વા સબ્બે ભિક્ખૂ ગન્ધકુટિપરિવેણે સન્નિપાતેત્વા બુદ્ધાસનં પઞ્ઞપેસિ.
Nāhaṃpunaṃ na ca punanti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira pañcasatamattā sahāyakā mahāvibhavā seṭṭhiputtā satthu dhammadesanaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajitvā jetavane antokoṭisanthāre vihariṃsu. Athekadivasaṃ tesaṃ aḍḍharattasamaye kilesanissito saṅkappo uppajji. Te ukkaṇṭhitvā attanā jahitakilese puna gaṇhituṃ cittaṃ uppādayiṃsu. Atha satthā aḍḍharattasamanantare sabbaññutaññāṇadaṇḍadīpakaṃ ukkhipitvā ‘‘katarāya nu kho ratiyā jetavane bhikkhū viharantī’’ti bhikkhūnaṃ ajjhāsayaṃ olokento tesaṃ bhikkhūnaṃ abbhantare kāmarāgasaṅkappassa uppannabhāvaṃ aññāsi. Satthā ca nāma ekaputtikā itthī attano puttaṃ viya, ekacakkhuko puriso cakkhuṃ viya attano sāvake rakkhati. Pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ samaye tesaṃ kilesā uppajjanti, te tesaṃ kilese tato paraṃ vaḍḍhituṃ adatvā tasmiṃ tasmiṃyeva samaye niggaṇhāti. Tenassa etadahosi ‘‘ayaṃ cakkavattirañño antonagareyeva corānaṃ uppannakālo viya vattati, idāneva tesaṃ dhammadesanaṃ katvā te kilese niggaṇhitvā arahattaṃ dassāmī’’ti. So surabhigandhakuṭito nikkhamitvā madhurassarena ‘‘ānandā’’ti āyasmantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ ānandattheraṃ āmantesi. Thero ‘‘kiṃ, bhante’’ti āgantvā vanditvā aṭṭhāsi. ‘‘Ānanda, yattakā bhikkhū antokoṭisanthāre viharanti, sabbeva gandhakuṭipariveṇe sannipātehī’’ti. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘sacāhaṃ teyeva pañcasate bhikkhū pakkosāpessāmi. ‘Satthārā no abbhantare kilesānaṃ uppannabhāvo ñāto’ti saṃviggamānasā dhammadesanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkhissantī’’ti. Tasmā ‘‘sabbe sannipātehī’’ti āha. Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti avāpuraṇaṃ ādāya pariveṇena pariveṇaṃ āhiṇḍitvā sabbe bhikkhū gandhakuṭipariveṇe sannipātetvā buddhāsanaṃ paññapesi.
સત્થા પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય સિલાપથવિયં પતિટ્ઠહમાનો સિનેરુ વિય પઞ્ઞત્તે બુદ્ધાસને નિસીદિ આવેળાવેળા યમકયમકા છબ્બણ્ણઘનબુદ્ધરસ્મિયો વિસ્સજ્જેન્તો. તાપિ રસ્મિયો પાતિમત્તા છત્તમત્તા કૂટાગારકુચ્છિમત્તા છિજ્જિત્વા છિજ્જિત્વા ગગનતલે વિજ્જુલતા વિય સઞ્ચરિંસુ, અણ્ણવકુચ્છિં ખોભેત્વા બાલસૂરિયુગ્ગમનકાલો વિય અહોસિ. ભિક્ખુસઙ્ઘોપિ સત્થારં વન્દિત્વા ગરુચિત્તં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા રત્તકમ્બલસાણિયા પરિક્ખિપન્તો વિય પરિવારેત્વા નિસીદિ. સત્થા બ્રહ્મસ્સરં નિચ્છારેન્તો ભિક્ખૂ આમન્તેત્વા ‘‘ન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના નામ કામવિતક્કં બ્યાપાદવિતક્કં વિહિંસાવિતક્કન્તિ ઇમે તયો અકુસલવિતક્કે વિતક્કેતું વટ્ટતિ. અન્તો ઉપ્પન્નકિલેસો હિ ‘પરિત્તકો’તિ અવમઞ્ઞિતું ન વટ્ટતિ, કિલેસો નામ પચ્ચામિત્તસદિસો. પચ્ચામિત્તો ચ ખુદ્દકો નામ નત્થિ, ઓકાસં લભિત્વા વિનાસમેવ પાપેતિ, એવમેવ અપ્પમત્તકોપિ કિલેસો ઉપ્પજ્જિત્વા વડ્ઢિતું લભન્તો મહાવિનાસં પાપેતિ. કિલેસો નામેસ હલાહલવિસૂપમો ઉપ્પાટિતચ્છવિગણ્ડસદિસો આસીવિસપટિભાગો અસનિઅગ્ગિસદિસો અલ્લીયિતું ન યુત્તો આસઙ્કિતબ્બો. ઉપ્પન્નુપ્પન્નક્ખણેયેવ પટિસઙ્ખાનબલેન ભાવનાબલેન યથા મુહુત્તમ્પિ હદયે અટ્ઠત્વા પદુમિનિપત્તા ઉદકબિન્દુ વિય વિવટ્ટતિ, એવં પજહિતબ્બો. પોરાણકપણ્ડિ તાપિ અપ્પમત્તકમ્પિ કિલેસં ગરહિત્વા યથા પુન અબ્ભન્તરે નુપ્પજ્જતિ, એવં નિગ્ગણ્હિંસૂ’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Satthā pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya silāpathaviyaṃ patiṭṭhahamāno sineru viya paññatte buddhāsane nisīdi āveḷāveḷā yamakayamakā chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjento. Tāpi rasmiyo pātimattā chattamattā kūṭāgārakucchimattā chijjitvā chijjitvā gaganatale vijjulatā viya sañcariṃsu, aṇṇavakucchiṃ khobhetvā bālasūriyuggamanakālo viya ahosi. Bhikkhusaṅghopi satthāraṃ vanditvā garucittaṃ paccupaṭṭhapetvā rattakambalasāṇiyā parikkhipanto viya parivāretvā nisīdi. Satthā brahmassaraṃ nicchārento bhikkhū āmantetvā ‘‘na, bhikkhave, bhikkhunā nāma kāmavitakkaṃ byāpādavitakkaṃ vihiṃsāvitakkanti ime tayo akusalavitakke vitakketuṃ vaṭṭati. Anto uppannakileso hi ‘parittako’ti avamaññituṃ na vaṭṭati, kileso nāma paccāmittasadiso. Paccāmitto ca khuddako nāma natthi, okāsaṃ labhitvā vināsameva pāpeti, evameva appamattakopi kileso uppajjitvā vaḍḍhituṃ labhanto mahāvināsaṃ pāpeti. Kileso nāmesa halāhalavisūpamo uppāṭitacchavigaṇḍasadiso āsīvisapaṭibhāgo asaniaggisadiso allīyituṃ na yutto āsaṅkitabbo. Uppannuppannakkhaṇeyeva paṭisaṅkhānabalena bhāvanābalena yathā muhuttampi hadaye aṭṭhatvā paduminipattā udakabindu viya vivaṭṭati, evaṃ pajahitabbo. Porāṇakapaṇḍi tāpi appamattakampi kilesaṃ garahitvā yathā puna abbhantare nuppajjati, evaṃ niggaṇhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સિઙ્ગાલયોનિયં પટિસન્ધિં ગહેત્વા અરઞ્ઞે નદીતીરે નિવાસં કપ્પેસિ. અથેકો જરહત્થી ગઙ્ગાતીરે કાલમકાસિ. સિઙ્ગાલો ગોચરપ્પસુતો તં મતહત્થિસરીરં દિસ્વા ‘‘મહા મે ગોચરો ઉપ્પન્નો’’તિ ગન્ત્વા તં સોણ્ડે ડંસિ, નઙ્ગલીસાય દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. સો ‘‘નત્થેત્થ ખાદિતબ્બયુત્તક’’ન્તિ દન્તેસુ ડંસિ, થમ્ભે દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. કણ્ણે ડંસિ, સુપ્પકોટિયં દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. ઉદરે ડંસિ, કુસૂલે દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. પાદે ડંસિ, ઉદુક્ખલે દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. નઙ્ગુટ્ઠે ડંસિ, મુસલે દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. સો ‘‘એત્થાપિ નત્થિ ખાદિતબ્બયુત્તક’’ન્તિ સબ્બત્થ અસ્સાદં અલભન્તો વચ્ચમગ્ગે ડંસિ, મુદુપૂવે દટ્ઠકાલો વિય અહોસિ. સો ‘‘લદ્ધં દાનિ મે ઇમસ્મિં સરીરે મુદુ ખાદિતબ્બયુત્તકટ્ઠાન’’ન્તિ તતો પટ્ઠાય ખાદન્તો અન્તોકુચ્છિં પવિસિત્વા વક્કહદયાદીનિ ખાદિત્વા પિપાસિતકાલે લોહિતં પિવિત્વા નિપજ્જિતુકામકાલે ઉદરં પત્થરિત્વા નિપજ્જતિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto siṅgālayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā araññe nadītīre nivāsaṃ kappesi. Atheko jarahatthī gaṅgātīre kālamakāsi. Siṅgālo gocarappasuto taṃ matahatthisarīraṃ disvā ‘‘mahā me gocaro uppanno’’ti gantvā taṃ soṇḍe ḍaṃsi, naṅgalīsāya daṭṭhakālo viya ahosi. So ‘‘natthettha khāditabbayuttaka’’nti dantesu ḍaṃsi, thambhe daṭṭhakālo viya ahosi. Kaṇṇe ḍaṃsi, suppakoṭiyaṃ daṭṭhakālo viya ahosi. Udare ḍaṃsi, kusūle daṭṭhakālo viya ahosi. Pāde ḍaṃsi, udukkhale daṭṭhakālo viya ahosi. Naṅguṭṭhe ḍaṃsi, musale daṭṭhakālo viya ahosi. So ‘‘etthāpi natthi khāditabbayuttaka’’nti sabbattha assādaṃ alabhanto vaccamagge ḍaṃsi, mudupūve daṭṭhakālo viya ahosi. So ‘‘laddhaṃ dāni me imasmiṃ sarīre mudu khāditabbayuttakaṭṭhāna’’nti tato paṭṭhāya khādanto antokucchiṃ pavisitvā vakkahadayādīni khāditvā pipāsitakāle lohitaṃ pivitvā nipajjitukāmakāle udaraṃ pattharitvā nipajjati.
અથસ્સ એતદહોસિ – ‘‘ઇદં હત્થિસરીરં મય્હં નિવાસસુખતાય ગેહસદિસં, ખાદિતુકામતાય સતિ પહૂતમંસં, કિં દાનિ મે અઞ્ઞત્થ કમ્મ’’ન્તિ સો અઞ્ઞત્થ અગન્ત્વા હત્થિકુચ્છિયંયેવ મંસં ખાદિત્વા વસતિ. ગચ્છન્તે ગચ્છન્તે કાલે નિદાઘે વાતસમ્ફસ્સેન ચેવ સૂરિયરસ્મિસન્તાપેન ચ તં કુણપં સુસ્સિત્વા વલિયો ગણ્હિ, સિઙ્ગાલસ્સ પવિટ્ઠદ્વારં પિહિતં, અન્તોકુચ્છિયં અન્ધકારો અહોસિ. સિઙ્ગાલસ્સ લોકન્તરિકનિવાસો વિય જાતો. કુણપે સુસ્સન્તે મંસમ્પિ સુસ્સિ, લોહિતમ્પિ પચ્છિજ્જિ. સો નિક્ખમનદ્વારં અલભન્તો ભયપ્પત્તો હુત્વા સન્ધાવન્તો ઇતો ચિતો ચ પહરિત્વા નિક્ખમનદ્વારં પરિયેસમાનો વિચરતિ. એવં તસ્મિં ઉક્ખલિયં પિટ્ઠપિણ્ડિ વિય અન્તોકુચ્છિયં પચ્ચમાને કતિપાહચ્ચયેન મહામેઘો પાવસ્સિ. અથ નં કુણપં તેમેત્વા ઉટ્ઠાય પકતિસણ્ઠાનેન અટ્ઠાસિ. વચ્ચમગ્ગો વિવટો હુત્વા તારકા વિય પઞ્ઞાયિ. સિઙ્ગાલો તં છિદ્દં દિસ્વા ‘‘ઇદાનિ મે જીવિતં લદ્ધ’’ન્તિ યાવ હત્થિસીસા પટિક્કમિત્વા વેગેન પક્ખન્દિત્વા વચ્ચમગ્ગં સીસેન પહરિત્વા નિક્ખમિ. તસ્સ સઞ્છન્નસરીરત્તા સબ્બલોમાનિ વચ્ચમગ્ગે અલ્લીયિંસુ. સો તાલક્ખન્ધસદિસેન નિલ્લોમેન સરીરેન ઉબ્બિગ્ગચિત્તો મુહુત્તં ધાવિત્વા નિવત્તિત્વા નિસિન્નો સરીરં ઓલોકેત્વા ‘‘ઇદં દુક્ખં મય્હં ન અઞ્ઞેન કતં, લોભહેતુ પન લોભકારણા લોભં નિસ્સાય મયા એતં કતં, ઇતો દાનિ પટ્ઠાય ન લોભવસિકો ભવિસ્સામિ, પુન હત્થિસરીરં નામ ન પવિસિસ્સામી’’તિ સંવિગ્ગહદયો હુત્વા ઇમં ગાથમાહ –
Athassa etadahosi – ‘‘idaṃ hatthisarīraṃ mayhaṃ nivāsasukhatāya gehasadisaṃ, khāditukāmatāya sati pahūtamaṃsaṃ, kiṃ dāni me aññattha kamma’’nti so aññattha agantvā hatthikucchiyaṃyeva maṃsaṃ khāditvā vasati. Gacchante gacchante kāle nidāghe vātasamphassena ceva sūriyarasmisantāpena ca taṃ kuṇapaṃ sussitvā valiyo gaṇhi, siṅgālassa paviṭṭhadvāraṃ pihitaṃ, antokucchiyaṃ andhakāro ahosi. Siṅgālassa lokantarikanivāso viya jāto. Kuṇape sussante maṃsampi sussi, lohitampi pacchijji. So nikkhamanadvāraṃ alabhanto bhayappatto hutvā sandhāvanto ito cito ca paharitvā nikkhamanadvāraṃ pariyesamāno vicarati. Evaṃ tasmiṃ ukkhaliyaṃ piṭṭhapiṇḍi viya antokucchiyaṃ paccamāne katipāhaccayena mahāmegho pāvassi. Atha naṃ kuṇapaṃ temetvā uṭṭhāya pakatisaṇṭhānena aṭṭhāsi. Vaccamaggo vivaṭo hutvā tārakā viya paññāyi. Siṅgālo taṃ chiddaṃ disvā ‘‘idāni me jīvitaṃ laddha’’nti yāva hatthisīsā paṭikkamitvā vegena pakkhanditvā vaccamaggaṃ sīsena paharitvā nikkhami. Tassa sañchannasarīrattā sabbalomāni vaccamagge allīyiṃsu. So tālakkhandhasadisena nillomena sarīrena ubbiggacitto muhuttaṃ dhāvitvā nivattitvā nisinno sarīraṃ oloketvā ‘‘idaṃ dukkhaṃ mayhaṃ na aññena kataṃ, lobhahetu pana lobhakāraṇā lobhaṃ nissāya mayā etaṃ kataṃ, ito dāni paṭṭhāya na lobhavasiko bhavissāmi, puna hatthisarīraṃ nāma na pavisissāmī’’ti saṃviggahadayo hutvā imaṃ gāthamāha –
૧૪૮.
148.
‘‘નાહં પુનં ન ચ પુનં, ન ચાપિ અપુનપ્પુનં;
‘‘Nāhaṃ punaṃ na ca punaṃ, na cāpi apunappunaṃ;
હત્થિબોન્દિં પવેક્ખામિ, તથા હિ ભયતજ્જિતો’’તિ.
Hatthibondiṃ pavekkhāmi, tathā hi bhayatajjito’’ti.
તત્થ ન ચાપિ અપુનપ્પુનન્તિ અ-કારો નિપાતમત્તો. અયં પનેતિસ્સા સકલાયપિ ગાથાય અત્થો – અહઞ્હિ ઇતો પુન, તતો ચ પુનાતિ વુત્તવારતો પુન તતોપિ ચ પુનપ્પુનં વારણસરીરસઙ્ખાતં હત્થિબોન્દિં ન પવેક્ખામિ. કિંકારણા? તથા હિ ભયતજ્જિતો, તથા હિ અહં ઇમસ્મિઞ્ઞેવ પવેસને ભયતજ્જિતો મરણભયેન સન્તાસં સંવેગં આપાદિતોતિ.
Tattha na cāpi apunappunanti a-kāro nipātamatto. Ayaṃ panetissā sakalāyapi gāthāya attho – ahañhi ito puna, tato ca punāti vuttavārato puna tatopi ca punappunaṃ vāraṇasarīrasaṅkhātaṃ hatthibondiṃ na pavekkhāmi. Kiṃkāraṇā? Tathā hi bhayatajjito, tathā hi ahaṃ imasmiññeva pavesane bhayatajjito maraṇabhayena santāsaṃ saṃvegaṃ āpāditoti.
એવઞ્ચ પન વત્વા તતોવ પલાયિત્વા પુન તં વા અઞ્ઞં વા હત્થિસરીરં નિવત્તિત્વાપિ ન ઓલોકેસિ. તતો પટ્ઠાય ન લોભવસિકો અહોસિ.
Evañca pana vatvā tatova palāyitvā puna taṃ vā aññaṃ vā hatthisarīraṃ nivattitvāpi na olokesi. Tato paṭṭhāya na lobhavasiko ahosi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘ભિક્ખવે, અન્તો ઉપ્પન્નકિલેસસ્સ નામ વડ્ઢિતું અદત્વા તત્થ તત્થેવ નં નિગ્ગણ્હિતું વટ્ટતી’’તિ વત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ. સચ્ચપરિયોસાને પઞ્ચસતાપિ તે ભિક્ખૂ અરહત્તે પતિટ્ઠહિંસુ, અવસેસેસુ કેચિ સોતાપન્ના, કેચિ સકદાગામિનો, કેચિ અનાગામિનો અહેસું. તદા સિઙ્ગાલો અહમેવ અહોસિન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, anto uppannakilesassa nāma vaḍḍhituṃ adatvā tattha tattheva naṃ niggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi. Saccapariyosāne pañcasatāpi te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu, avasesesu keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino ahesuṃ. Tadā siṅgālo ahameva ahosinti.
સિઙ્ગાલજાતકવણ્ણના અટ્ઠમા.
Siṅgālajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૧૪૮. સિઙ્ગાલજાતકં • 148. Siṅgālajātakaṃ