Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૫૩૨] ૨. સોણનન્દજાતકવણ્ણના

    [532] 2. Soṇanandajātakavaṇṇanā

    દેવતા નુસિ ગન્ધબ્બોતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો માતુપોસકભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ સામજાતકે (જા॰ ૨.૨૨.૨૯૬ આદયો) વત્થુસદિસં. તદા પન સત્થા ‘‘મા, ભિક્ખવે, ઇમં ભિક્ખું ઉજ્ઝાયિત્થ, પોરાણકપણ્ડિતા સકલજમ્બુદીપે રજ્જં લભમાનાપિ તં અગ્ગહેત્વા માતાપિતરો પોસિંસુયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Devatā nusi gandhabboti idaṃ satthā jetavane viharanto mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu sāmajātake (jā. 2.22.296 ādayo) vatthusadisaṃ. Tadā pana satthā ‘‘mā, bhikkhave, imaṃ bhikkhuṃ ujjhāyittha, porāṇakapaṇḍitā sakalajambudīpe rajjaṃ labhamānāpi taṃ aggahetvā mātāpitaro posiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસી બ્રહ્મવડ્ઢનં નામ નગરં અહોસિ. તત્થ મનોજો નામ રાજા રજ્જં કારેસિ. તત્થ અઞ્ઞતરો અસીતિકોટિવિભવો બ્રાહ્મણમહાસાલો અપુત્તકો અહોસિ. તસ્સ બ્રાહ્મણી તેનેવ ‘‘ભોતિ પુત્તં પત્થેહી’’તિ વુત્તા પત્થેસિ. અથ બોધિસત્તો બ્રહ્મલોકા ચવિત્વા તસ્સા કુચ્છિસ્મિં પટિસન્ધિં ગણ્હિ, જાતસ્સ ચસ્સ ‘‘સોણકુમારો’’તિ નામં કરિંસુ. તસ્સ પદસા ગમનકાલે અઞ્ઞોપિ સત્તો બ્રહ્મલોકા ચવિત્વા તસ્સાયેવ કુચ્છિમ્હિ પટિસન્ધિં ગણ્હિ, તસ્સ જાતસ્સ ‘‘નન્દકુમારો’’તિ નામં કરિંસુ. તેસં ઉગ્ગહિતવેદાનં સબ્બસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં પત્તાનં વયપ્પત્તાનં રૂપસમ્પદં દિસ્વા બ્રાહ્મણો બ્રાહ્મણિં આમન્તેત્વા ‘‘ભોતિ પુત્તં સોણકુમારં ઘરબન્ધનેન બન્ધિસ્સામા’’તિ આહ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા પુત્તસ્સ તમત્થં આચિક્ખિ . સો ‘‘અલં, અમ્મ, મય્હં ઘરાવાસેન, અહં યાવજીવં તુમ્હે પટિજગ્ગિત્વા તુમ્હાકં અચ્ચયેન હિમવન્તં પવિસિત્વા પબ્બજિસ્સામી’’તિ આહ. સા બ્રાહ્મણસ્સ એતમત્થં આરોચેસિ.

    Atīte bārāṇasī brahmavaḍḍhanaṃ nāma nagaraṃ ahosi. Tattha manojo nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tattha aññataro asītikoṭivibhavo brāhmaṇamahāsālo aputtako ahosi. Tassa brāhmaṇī teneva ‘‘bhoti puttaṃ patthehī’’ti vuttā patthesi. Atha bodhisatto brahmalokā cavitvā tassā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, jātassa cassa ‘‘soṇakumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle aññopi satto brahmalokā cavitvā tassāyeva kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa jātassa ‘‘nandakumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu. Tesaṃ uggahitavedānaṃ sabbasippesu nipphattiṃ pattānaṃ vayappattānaṃ rūpasampadaṃ disvā brāhmaṇo brāhmaṇiṃ āmantetvā ‘‘bhoti puttaṃ soṇakumāraṃ gharabandhanena bandhissāmā’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā puttassa tamatthaṃ ācikkhi . So ‘‘alaṃ, amma, mayhaṃ gharāvāsena, ahaṃ yāvajīvaṃ tumhe paṭijaggitvā tumhākaṃ accayena himavantaṃ pavisitvā pabbajissāmī’’ti āha. Sā brāhmaṇassa etamatthaṃ ārocesi.

    તે પુનપ્પુનં કથેન્તાપિ તસ્સ ચિત્તં અલભિત્વા નન્દકુમારં આમન્તેત્વા ‘‘તાત, તેન હિ ત્વં કુટુમ્બં પટિપજ્જાહી’’તિ વત્વા ‘‘નાહં ભાતરા છડ્ડિતખેળં સીસેન ઉક્ખિપામિ, અહમ્પિ તુમ્હાકં અચ્ચયેન ભાતરાવ સદ્ધિં પબ્બજિસ્સામી’’તિ વુત્તે તેસં વચનં સુત્વા ‘‘ઇમે દ્વે એવં તરુણાવ કામે પજહન્તિ, કિમઙ્ગં પન મયં, સબ્બેયેવ પબ્બજિસ્સામા’’તિ ચિન્તેત્વા, ‘‘તાતા , કિં વો અમ્હાકં અચ્ચયેન પબ્બજ્જાય, ઇદાનેવ સબ્બે મયં પબ્બજિસ્સામા’’તિ રઞ્ઞો આરોચેત્વા સબ્બં ધનં દાનમુખે વિસ્સજ્જેત્વા દાસજનં ભુજિસ્સં કત્વા ઞાતીનં દાતબ્બયુત્તકં દત્વા ચત્તારોપિ જના બ્રહ્મવડ્ઢનનગરા નિક્ખમિત્વા હિમવન્તપદેસે પઞ્ચપદુમસઞ્છન્નં સરં નિસ્સાય રમણીયે વનસણ્ડે અસ્સમં માપેત્વા પબ્બજિત્વા તત્થ વસિંસુ. ઉભોપિ ભાતરો માતાપિતરો પટિજગ્ગિંસુ, તેસં પાતોવ દન્તકટ્ઠઞ્ચ મુખધોવનઞ્ચ દત્વા પણ્ણસાલઞ્ચ પરિવેણઞ્ચ સમ્મજ્જિત્વા પાનીયં પરિભોજનીયં ઉપટ્ઠપેત્વા અરઞ્ઞતો મધુરફલાફલાનિ આહરિત્વા માતાપિતરો ખાદાપેન્તિ, ઉણ્હેન વા સીતેન વા વારિના ન્હાપેન્તિ, જટા સોધેન્તિ, પાદપરિકમ્માદીનિ તેસં કરોન્તિ.

    Te punappunaṃ kathentāpi tassa cittaṃ alabhitvā nandakumāraṃ āmantetvā ‘‘tāta, tena hi tvaṃ kuṭumbaṃ paṭipajjāhī’’ti vatvā ‘‘nāhaṃ bhātarā chaḍḍitakheḷaṃ sīsena ukkhipāmi, ahampi tumhākaṃ accayena bhātarāva saddhiṃ pabbajissāmī’’ti vutte tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘ime dve evaṃ taruṇāva kāme pajahanti, kimaṅgaṃ pana mayaṃ, sabbeyeva pabbajissāmā’’ti cintetvā, ‘‘tātā , kiṃ vo amhākaṃ accayena pabbajjāya, idāneva sabbe mayaṃ pabbajissāmā’’ti rañño ārocetvā sabbaṃ dhanaṃ dānamukhe vissajjetvā dāsajanaṃ bhujissaṃ katvā ñātīnaṃ dātabbayuttakaṃ datvā cattāropi janā brahmavaḍḍhananagarā nikkhamitvā himavantapadese pañcapadumasañchannaṃ saraṃ nissāya ramaṇīye vanasaṇḍe assamaṃ māpetvā pabbajitvā tattha vasiṃsu. Ubhopi bhātaro mātāpitaro paṭijaggiṃsu, tesaṃ pātova dantakaṭṭhañca mukhadhovanañca datvā paṇṇasālañca pariveṇañca sammajjitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhapetvā araññato madhuraphalāphalāni āharitvā mātāpitaro khādāpenti, uṇhena vā sītena vā vārinā nhāpenti, jaṭā sodhenti, pādaparikammādīni tesaṃ karonti.

    એવં અદ્ધાને ગતે નન્દપણ્ડિતો ‘‘મયા આભતફલાફલાનેવ પઠમં માતાપિતરો ખાદાપેસ્સામી’’તિ પુરતો ગન્ત્વા હિય્યો ચ પરહિય્યો ચ ગહિતટ્ઠાનતો યાનિ વા તાનિ વા પાતોવ આહરિત્વા માતાપિતરો ખાદાપેસિ. તે તાનિ ખાદિત્વા મુખં વિક્ખાલેત્વા ઉપોસથિકા ભવન્તિ. સોણપણ્ડિતો પન દૂરં ગન્ત્વા મધુરમધુરાનિ સુપક્કસુપક્કાનિ આહરિત્વા ઉપનામેસિ. અથ નં, ‘‘તાત, કનિટ્ઠેન તે આભતાનિ મયં પાતોવ ખાદિત્વા ઉપોસથિકા જાતા, ન ઇદાનિ નો અત્થો’’તિ વદન્તિ. ઇતિ તસ્સ ફલાફલાનિ પરિભોગં ન લભન્તિ વિનસ્સન્તિ, પુનદિવસેસુપિ તથેવાતિ . એવં સો પઞ્ચાભિઞ્ઞતાય દૂરં ગન્ત્વાપિ આહરતિ, તે પન ન ખાદન્તિ.

    Evaṃ addhāne gate nandapaṇḍito ‘‘mayā ābhataphalāphalāneva paṭhamaṃ mātāpitaro khādāpessāmī’’ti purato gantvā hiyyo ca parahiyyo ca gahitaṭṭhānato yāni vā tāni vā pātova āharitvā mātāpitaro khādāpesi. Te tāni khāditvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathikā bhavanti. Soṇapaṇḍito pana dūraṃ gantvā madhuramadhurāni supakkasupakkāni āharitvā upanāmesi. Atha naṃ, ‘‘tāta, kaniṭṭhena te ābhatāni mayaṃ pātova khāditvā uposathikā jātā, na idāni no attho’’ti vadanti. Iti tassa phalāphalāni paribhogaṃ na labhanti vinassanti, punadivasesupi tathevāti . Evaṃ so pañcābhiññatāya dūraṃ gantvāpi āharati, te pana na khādanti.

    અથ મહાસત્તો ચિન્તેસિ – ‘‘માતાપિતરો મે સુખુમાલા, નન્દો ચ યાનિ વા તાનિ વા અપક્કદુપ્પક્કાનિ ફલાફલાનિ આહરિત્વા ખાદાપેતિ, એવં સન્તે ઇમે ન ચીરં પવત્તિસ્સન્તિ, વારેસ્સામિ ન’’ન્તિ. અથ નં સો આમન્તેત્વા ‘‘નન્દ, ઇતો પટ્ઠાય ફલાફલં આહરિત્વા મમાગમનં પટિમાનેહિ, ઉભોપિ એકતોવ ખાદાપેસ્સામા’’તિ આહ. સો એવં વુત્તેપિ અત્તનો પુઞ્ઞં પચ્ચાસીસન્તો ન તસ્સ વચનમકાસિ. મહાસત્તો ‘‘નન્દો મમ વચનં અકરોન્તો અયુત્તં કરોતિ, પલાપેસ્સામિ નં, તતો એકકોવ માતાપિતરો પટિજગ્ગિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘નન્દ, ત્વં અનોવાદકો પણ્ડિતાનં વચનં ન કરોસિ, અહં જેટ્ઠો, માતાપિતરો મમેવ ભારો, અહમેવ નેસં પટિજગ્ગિસ્સામિ, ત્વં ઇધ વસિતું ન લચ્છસિ, અઞ્ઞત્થ યાહી’’તિ તસ્સ અચ્છરં પહરિ.

    Atha mahāsatto cintesi – ‘‘mātāpitaro me sukhumālā, nando ca yāni vā tāni vā apakkaduppakkāni phalāphalāni āharitvā khādāpeti, evaṃ sante ime na cīraṃ pavattissanti, vāressāmi na’’nti. Atha naṃ so āmantetvā ‘‘nanda, ito paṭṭhāya phalāphalaṃ āharitvā mamāgamanaṃ paṭimānehi, ubhopi ekatova khādāpessāmā’’ti āha. So evaṃ vuttepi attano puññaṃ paccāsīsanto na tassa vacanamakāsi. Mahāsatto ‘‘nando mama vacanaṃ akaronto ayuttaṃ karoti, palāpessāmi naṃ, tato ekakova mātāpitaro paṭijaggissāmī’’ti cintetvā ‘‘nanda, tvaṃ anovādako paṇḍitānaṃ vacanaṃ na karosi, ahaṃ jeṭṭho, mātāpitaro mameva bhāro, ahameva nesaṃ paṭijaggissāmi, tvaṃ idha vasituṃ na lacchasi, aññattha yāhī’’ti tassa accharaṃ pahari.

    સો તેન પલાપિતો તસ્સ સન્તિકે ઠાતું અસક્કોન્તો તં વન્દિત્વા માતાપિતરો ઉપસઙ્કમિત્વા તમત્થં આરોચેત્વા અત્તનો પણ્ણસાલં પવિસિત્વા કસિણં ઓલોકેત્વા તં દિવસમેવ પઞ્ચ અભિઞ્ઞાયો અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અહં સીનેરુપાદતો રતનવાલુકા આહરિત્વા મમ ભાતુ પણ્ણસાલાય પરિવેણે ઓકિરિત્વા ભાતરં ખમાપેતું પહોમિ, એવમ્પિ ન સોભિસ્સતિ, અનોતત્તતો ઉદકં આહરિત્વા મમ ભાતુ પણ્ણસાલાય પરિવેણે ઓસિઞ્ચિત્વા ભાતરં ખમાપેતું પહોમિ, એવમ્પિ ન સોભિસ્સતિ, સચે મે ભાતરં દેવતાનં વસેન ખમાપેય્યં, ચત્તારો ચ મહારાજાનો સક્કઞ્ચ આનેત્વા ભાતરં ખમાપેતું પહોમિ, એવમ્પિ ન સોભિસ્સતિ , સકલજમ્બુદીપે મનોજં અગ્ગરાજાનં આદિં કત્વા રાજાનો આનેત્વા ખમાપેસ્સામિ, એવં સન્તે મમ ભાતુ ગુણો સકલજમ્બુદીપે અવત્થરિત્વા ગમિસ્સતિ, ચન્દિમસૂરિયો વિય પઞ્ઞાયિસ્સતી’’તિ. સો તાવદેવ ઇદ્ધિયા ગન્ત્વા બ્રહ્મવડ્ઢનનગરે તસ્સ રઞ્ઞો નિવેસનદ્વારે ઓતરિત્વા ઠિતો ‘‘એકો કિર વો તાપસો દટ્ઠુકામો’’તિ રઞ્ઞો આરોચાપેસિ. રાજા ‘‘કિં પબ્બજિતસ્સ મયા દિટ્ઠેન, આહારત્થાય આગતો ભવિસ્સતી’’તિ ભત્તં પહિણિ, સો ભત્તં ન ઇચ્છિ. તણ્ડુલં પહિણિ, તણ્ડુલં ન ઇચ્છિ. વત્થાનિ પહિણિ, વત્થાનિ ન ઇચ્છિ. તમ્બૂલં પહિણિ, તમ્બૂલં ન ઇચ્છિ. અથસ્સ સન્તિકે દૂતં પેસેસિ, ‘‘કિમત્થં આગતોસી’’તિ. સો દૂતેન પુટ્ઠો ‘‘રાજાનં ઉપટ્ઠહિતું આગતોમ્હી’’તિ આહ. રાજા તં સુત્વા ‘‘બહૂ મમ ઉપટ્ઠાકા, અત્તનોવ તાપસધમ્મં કરોતૂ’’તિ પેસેસિ. સો તં સુત્વા ‘‘અહં તુમ્હાકં અત્તનો બલેન સકલજમ્બુદીપે રજ્જં ગહેત્વા દસ્સામી’’તિ આહ.

    So tena palāpito tassa santike ṭhātuṃ asakkonto taṃ vanditvā mātāpitaro upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocetvā attano paṇṇasālaṃ pavisitvā kasiṇaṃ oloketvā taṃ divasameva pañca abhiññāyo aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā cintesi – ‘‘ahaṃ sīnerupādato ratanavālukā āharitvā mama bhātu paṇṇasālāya pariveṇe okiritvā bhātaraṃ khamāpetuṃ pahomi, evampi na sobhissati, anotattato udakaṃ āharitvā mama bhātu paṇṇasālāya pariveṇe osiñcitvā bhātaraṃ khamāpetuṃ pahomi, evampi na sobhissati, sace me bhātaraṃ devatānaṃ vasena khamāpeyyaṃ, cattāro ca mahārājāno sakkañca ānetvā bhātaraṃ khamāpetuṃ pahomi, evampi na sobhissati , sakalajambudīpe manojaṃ aggarājānaṃ ādiṃ katvā rājāno ānetvā khamāpessāmi, evaṃ sante mama bhātu guṇo sakalajambudīpe avattharitvā gamissati, candimasūriyo viya paññāyissatī’’ti. So tāvadeva iddhiyā gantvā brahmavaḍḍhananagare tassa rañño nivesanadvāre otaritvā ṭhito ‘‘eko kira vo tāpaso daṭṭhukāmo’’ti rañño ārocāpesi. Rājā ‘‘kiṃ pabbajitassa mayā diṭṭhena, āhāratthāya āgato bhavissatī’’ti bhattaṃ pahiṇi, so bhattaṃ na icchi. Taṇḍulaṃ pahiṇi, taṇḍulaṃ na icchi. Vatthāni pahiṇi, vatthāni na icchi. Tambūlaṃ pahiṇi, tambūlaṃ na icchi. Athassa santike dūtaṃ pesesi, ‘‘kimatthaṃ āgatosī’’ti. So dūtena puṭṭho ‘‘rājānaṃ upaṭṭhahituṃ āgatomhī’’ti āha. Rājā taṃ sutvā ‘‘bahū mama upaṭṭhākā, attanova tāpasadhammaṃ karotū’’ti pesesi. So taṃ sutvā ‘‘ahaṃ tumhākaṃ attano balena sakalajambudīpe rajjaṃ gahetvā dassāmī’’ti āha.

    તં સુત્વા રાજા ચિન્તેસિ – ‘‘પબ્બજિતા નામ પણ્ડિતા, કિઞ્ચિ ઉપાયં જાનિસ્સન્તી’’તિ તં પક્કોસાપેત્વા આસને નિસીદાપેત્વા વન્દિત્વા ‘‘ભન્તે, તુમ્હે કિર મય્હં સકલજમ્બુદીપરજ્જં ગહેત્વા દસ્સથા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘આમ મહારાજા’’તિ. ‘‘કથં ગણ્હિસ્સથા’’તિ? ‘‘મહારાજ, અન્તમસો ખુદ્દકમક્ખિકાય પિવનમત્તમ્પિ લોહિતં કસ્સચિ અનુપ્પાદેત્વા તવ ધનચ્છેદં અકત્વા અત્તનો ઇદ્ધિયાવ ગહેત્વા દસ્સામિ, અપિચ કેવલં પપઞ્ચં અકત્વા અજ્જેવ નિક્ખમિતું વટ્ટતી’’તિ. સો તસ્સ વચનં સદ્દહિત્વા સેનઙ્ગપરિવુતો નગરા નિક્ખમિ. સચે સેનાય ઉણ્હં હોતિ, નન્દપણ્ડિતો અત્તનો ઇદ્ધિયા છાયં કત્વા સીતં કરોતિ, દેવે વસ્સન્તે સેનાય ઉપરિ વસ્સિતું ન દેતિ, સીતં વા ઉણ્હં વા વારેતિ, મગ્ગે ખાણુકણ્ટકાદયો સબ્બપરિસ્સયે અન્તરધાપેતિ, મગ્ગં કસિણમણ્ડલં વિય સમં કત્વા સયં આકાસે ચમ્મખણ્ડં પત્થરિત્વા પલ્લઙ્કેન નિસિન્નો સેનાય પરિવુતો ગચ્છતિ.

    Taṃ sutvā rājā cintesi – ‘‘pabbajitā nāma paṇḍitā, kiñci upāyaṃ jānissantī’’ti taṃ pakkosāpetvā āsane nisīdāpetvā vanditvā ‘‘bhante, tumhe kira mayhaṃ sakalajambudīparajjaṃ gahetvā dassathā’’ti pucchi. ‘‘Āma mahārājā’’ti. ‘‘Kathaṃ gaṇhissathā’’ti? ‘‘Mahārāja, antamaso khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ kassaci anuppādetvā tava dhanacchedaṃ akatvā attano iddhiyāva gahetvā dassāmi, apica kevalaṃ papañcaṃ akatvā ajjeva nikkhamituṃ vaṭṭatī’’ti. So tassa vacanaṃ saddahitvā senaṅgaparivuto nagarā nikkhami. Sace senāya uṇhaṃ hoti, nandapaṇḍito attano iddhiyā chāyaṃ katvā sītaṃ karoti, deve vassante senāya upari vassituṃ na deti, sītaṃ vā uṇhaṃ vā vāreti, magge khāṇukaṇṭakādayo sabbaparissaye antaradhāpeti, maggaṃ kasiṇamaṇḍalaṃ viya samaṃ katvā sayaṃ ākāse cammakhaṇḍaṃ pattharitvā pallaṅkena nisinno senāya parivuto gacchati.

    એવં સેનં આદાય પઠમં કોસલરટ્ઠં ગન્ત્વા નગરસ્સાવિદૂરે ખન્ધાવારં નિવાસાપેત્વા ‘‘યુદ્ધં વા નો દેતુ સેતચ્છત્તં વા’’તિ કોસલરઞ્ઞો દૂતં પાહેસિ. સો કુજ્ઝિત્વા ‘‘કિં અહં ન રાજા’’તિ ‘‘યુદ્ધં દમ્મી’’તિ સેનાય પુરક્ખતો નિક્ખમિ. દ્વે સેના યુજ્ઝિતું આરભિંસુ . નન્દપણ્ડિતો દ્વિન્નમ્પિ અન્તરે અત્તનો નિસીદનં અજિનચમ્મં મહન્તં કત્વા પસારેત્વા દ્વીહિપિ સેનાહિ ખિત્તસરે ચમ્મેનેવ સમ્પટિચ્છિ. એકસેનાયપિ કોચિ કણ્ડેન વિદ્ધો નામ નત્થિ, હત્થગતાનં પન કણ્ડાનં ખયેન દ્વેપિ સેના નિરુસ્સાહા અટ્ઠંસુ. નન્દપણ્ડિતો મનોજરાજસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘મા ભાયિ, મહારાજા’’તિ અસ્સાસેત્વા કોસલસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘મહારાજ, મા ભાયિ, નત્થિ તે પરિપન્થો, તવ રજ્જં તવેવ ભવિસ્સતિ, કેવલં મનોજરઞ્ઞો વસવત્તી હોહી’’તિ આહ. સો તસ્સ સદ્દહિત્વા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિ. અથ નં મનોજસ્સ સન્તિકં નેત્વા ‘‘મહારાજ, કોસલરાજા તે વસે વત્તતિ, ઇમસ્સ રજ્જં ઇમસ્સેવ હોતૂ’’તિ આહ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તં અત્તનો વસે વત્તેત્વા દ્વે સેના આદાય અઙ્ગરટ્ઠં ગન્ત્વા અઙ્ગં ગહેત્વા તતો મગધરટ્ઠન્તિ એતેનુપાયેન સકલજમ્બુદીપે રાજાનો અત્તનો વસે વત્તેત્વા તતો તેહિ પરિવુતો બ્રહ્મવડ્ઢનનગરમેવ ગતો. રજ્જં ગણ્હન્તો પનેસ સત્તન્નં સંવચ્છરાનં ઉપરિ સત્તદિવસાધિકેહિ સત્તમાસેહિ ગણ્હિ. સો એકેકરાજધાનિતો નાનપ્પકારં ખજ્જભોજનં આહરાપેત્વા એકસતરાજાનો ગહેત્વા તેહિ સદ્ધિં સત્તાહં મહાપાનં પિવિ.

    Evaṃ senaṃ ādāya paṭhamaṃ kosalaraṭṭhaṃ gantvā nagarassāvidūre khandhāvāraṃ nivāsāpetvā ‘‘yuddhaṃ vā no detu setacchattaṃ vā’’ti kosalarañño dūtaṃ pāhesi. So kujjhitvā ‘‘kiṃ ahaṃ na rājā’’ti ‘‘yuddhaṃ dammī’’ti senāya purakkhato nikkhami. Dve senā yujjhituṃ ārabhiṃsu . Nandapaṇḍito dvinnampi antare attano nisīdanaṃ ajinacammaṃ mahantaṃ katvā pasāretvā dvīhipi senāhi khittasare cammeneva sampaṭicchi. Ekasenāyapi koci kaṇḍena viddho nāma natthi, hatthagatānaṃ pana kaṇḍānaṃ khayena dvepi senā nirussāhā aṭṭhaṃsu. Nandapaṇḍito manojarājassa santikaṃ gantvā ‘‘mā bhāyi, mahārājā’’ti assāsetvā kosalassa santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, mā bhāyi, natthi te paripantho, tava rajjaṃ taveva bhavissati, kevalaṃ manojarañño vasavattī hohī’’ti āha. So tassa saddahitvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Atha naṃ manojassa santikaṃ netvā ‘‘mahārāja, kosalarājā te vase vattati, imassa rajjaṃ imasseva hotū’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ attano vase vattetvā dve senā ādāya aṅgaraṭṭhaṃ gantvā aṅgaṃ gahetvā tato magadharaṭṭhanti etenupāyena sakalajambudīpe rājāno attano vase vattetvā tato tehi parivuto brahmavaḍḍhananagarameva gato. Rajjaṃ gaṇhanto panesa sattannaṃ saṃvaccharānaṃ upari sattadivasādhikehi sattamāsehi gaṇhi. So ekekarājadhānito nānappakāraṃ khajjabhojanaṃ āharāpetvā ekasatarājāno gahetvā tehi saddhiṃ sattāhaṃ mahāpānaṃ pivi.

    નન્દપણ્ડિતો ‘‘યાવ રાજા સત્તાહં ઇસ્સરિયસુખં અનુભોતિ, તાવસ્સ અત્તાનં ન દસ્સેસ્સામી’’તિ ઉત્તરકુરુમ્હિ પિણ્ડાય ચરિત્વા હિમવન્તે કઞ્ચનગુહાદ્વારે સત્તાહં વસિ. મનોજોપિ સત્તમે દિવસે અત્તનો મહન્તં સિરિવિભવં ઓલોકેત્વા ‘‘અયં યસો ન મય્હં માતાપિતૂહિ, ન અઞ્ઞેહિ દિન્નો, નન્દતાપસં નિસ્સાય ઉપ્પન્નો, તં ખો પન મે અપસ્સન્તસ્સ અજ્જ સત્તમો દિવસો, કહં નુ ખો મે યસદાયકો’’તિ નન્દપણ્ડિતં સરિ. સો તસ્સ અનુસ્સરણભાવં ઞત્વા આગન્ત્વા પુરતો આકાસે અટ્ઠાસિ. રાજા તં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અહં ઇમસ્સ તાપસસ્સ દેવતાભાવં વા મનુસ્સભાવં વા ન જાનામિ, સચે એસ મનુસ્સો ભવેય્ય, સકલજમ્બુદીપરજ્જં એતસ્સેવ દસ્સામિ. અથ દેવો, સક્કારમસ્સ કરિસ્સામી’’તિ. સો તં વીમંસન્તો પઠમં ગાથમાહ –

    Nandapaṇḍito ‘‘yāva rājā sattāhaṃ issariyasukhaṃ anubhoti, tāvassa attānaṃ na dassessāmī’’ti uttarakurumhi piṇḍāya caritvā himavante kañcanaguhādvāre sattāhaṃ vasi. Manojopi sattame divase attano mahantaṃ sirivibhavaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ yaso na mayhaṃ mātāpitūhi, na aññehi dinno, nandatāpasaṃ nissāya uppanno, taṃ kho pana me apassantassa ajja sattamo divaso, kahaṃ nu kho me yasadāyako’’ti nandapaṇḍitaṃ sari. So tassa anussaraṇabhāvaṃ ñatvā āgantvā purato ākāse aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ imassa tāpasassa devatābhāvaṃ vā manussabhāvaṃ vā na jānāmi, sace esa manusso bhaveyya, sakalajambudīparajjaṃ etasseva dassāmi. Atha devo, sakkāramassa karissāmī’’ti. So taṃ vīmaṃsanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૯૨.

    92.

    ‘‘દેવતા નુતિ ગન્ધબ્બો, અદુ સક્કો પુરિન્દદો;

    ‘‘Devatā nuti gandhabbo, adu sakko purindado;

    મનુસ્સભૂતો ઇદ્ધિમા, કથં જાનેમુ તં મય’’ન્તિ.

    Manussabhūto iddhimā, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.

    સો તસ્સ વચનં સુત્વા સભાવમેવ કથેન્તો દુતિયં ગાથમાહ –

    So tassa vacanaṃ sutvā sabhāvameva kathento dutiyaṃ gāthamāha –

    ૯૩.

    93.

    ‘‘નાપિ દેવો ન ગન્ધબ્બો, નાપિ સક્કો પુરિન્દદો;

    ‘‘Nāpi devo na gandhabbo, nāpi sakko purindado;

    મનુસ્સભૂતો ઇદ્ધિમા, એવં જાનાહિ ભારધા’’તિ.

    Manussabhūto iddhimā, evaṃ jānāhi bhāradhā’’ti.

    તત્થ ભારધાતિ રટ્ઠભારધારિતાય નં એવં આલપતિ.

    Tattha bhāradhāti raṭṭhabhāradhāritāya naṃ evaṃ ālapati.

    તં સુત્વા રાજા ‘‘મનુસ્સભૂતો કિરાયં મય્હં એવં બહુપકારો, મહન્તેન યસેન નં સન્તપ્પેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા આહ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘manussabhūto kirāyaṃ mayhaṃ evaṃ bahupakāro, mahantena yasena naṃ santappessāmī’’ti cintetvā āha –

    ૯૪.

    94.

    ‘‘કતરૂપમિદં ભોતો, વેય્યાવચ્ચં અનપ્પકં;

    ‘‘Katarūpamidaṃ bhoto, veyyāvaccaṃ anappakaṃ;

    દેવમ્હિ વસ્સમાનમ્હિ, અનોવસ્સં ભવં અકા.

    Devamhi vassamānamhi, anovassaṃ bhavaṃ akā.

    ૯૫.

    95.

    ‘‘તતો વાતાતપે ઘોરે, સીતચ્છાયં ભવં અકા;

    ‘‘Tato vātātape ghore, sītacchāyaṃ bhavaṃ akā;

    તતો અમિત્તમજ્ઝેસુ, સરતાણં ભવં અકા.

    Tato amittamajjhesu, saratāṇaṃ bhavaṃ akā.

    ૯૬.

    96.

    ‘‘તતો ફીતાનિ રટ્ઠાનિ, વસિનો તે ભવં અકા;

    ‘‘Tato phītāni raṭṭhāni, vasino te bhavaṃ akā;

    તતો એકસતં ખત્યે, અનુયન્તે ભવં અકા.

    Tato ekasataṃ khatye, anuyante bhavaṃ akā.

    ૯૭.

    97.

    ‘‘પતીતાસ્સુ મયં ભોતો, વદ તં ભઞ્જમિચ્છસિ;

    ‘‘Patītāssu mayaṃ bhoto, vada taṃ bhañjamicchasi;

    હત્થિયાનં અસ્સરથં, નારિયો ચ અલઙ્કતા;

    Hatthiyānaṃ assarathaṃ, nāriyo ca alaṅkatā;

    નિવેસનાનિ રમ્માનિ, મયં ભોતો દદામસે.

    Nivesanāni rammāni, mayaṃ bhoto dadāmase.

    ૯૮.

    98.

    ‘‘અથ વઙ્ગે વા મગધે, મયં ભોતો દદામસે;

    ‘‘Atha vaṅge vā magadhe, mayaṃ bhoto dadāmase;

    અથ વા અસ્સકાવન્તી, સુમના દમ્મ તે મયં.

    Atha vā assakāvantī, sumanā damma te mayaṃ.

    ૯૯.

    99.

    ‘‘ઉપડ્ઢં વાપિ રજ્જસ્સ, મયં ભોતો દદામસે;

    ‘‘Upaḍḍhaṃ vāpi rajjassa, mayaṃ bhoto dadāmase;

    સચે તે અત્થો રજ્જેન, અનુસાસ યદિચ્છસી’’તિ.

    Sace te attho rajjena, anusāsa yadicchasī’’ti.

    તત્થ કતરૂપમિદન્તિ કતસભાવં. વેય્યાવચ્ચન્તિ કાયવેય્યાવતિકકમ્મં. અનોવસ્સન્તિ અવસ્સં, યથા દેવો ન વસ્સતિ , તથા કતન્તિ અત્થો. સીતચ્છાયન્તિ સીતલં છાયં. વસિનો તેતિ તે રટ્ઠવાસિનો અમ્હાકં વસવત્તિનો. ખત્યેતિ ખત્તિયે, અટ્ઠકથાયં પન અયમેવ પાઠો. પતીતાસ્સુ મયન્તિ તુટ્ઠા મયં. વદ તં ભઞ્જમિચ્છસીતિ ભઞ્જન્તિ રતનસ્સેતં નામં, વરં તે દદામિ, યં રતનં ઇચ્છસિ, તં વદેહીતિ અત્થો. ‘‘હત્થિયાન’’ન્તિઆદીહિ સરૂપતો તં તં રતનં દસ્સેતિ . અસ્સકાવન્તીઅસ્સકરટ્ઠં વા અવન્તિરટ્ઠં વા. રજ્જેનાતિ સચેપિ તે સકલજમ્બુદીપરજ્જેન અત્થો, તમ્પિ તે દત્વા અહં ફલકાવુધહત્થો તુમ્હાકં રથસ્સ પુરતો ગમિસ્સામીતિ દીપેતિ. યદિચ્છસીતિ એતેસુ મયા વુત્તપ્પકારેસુ યં ઇચ્છસિ, તં અનુસાસ આણાપેહીતિ.

    Tattha katarūpamidanti katasabhāvaṃ. Veyyāvaccanti kāyaveyyāvatikakammaṃ. Anovassanti avassaṃ, yathā devo na vassati , tathā katanti attho. Sītacchāyanti sītalaṃ chāyaṃ. Vasino teti te raṭṭhavāsino amhākaṃ vasavattino. Khatyeti khattiye, aṭṭhakathāyaṃ pana ayameva pāṭho. Patītāssumayanti tuṭṭhā mayaṃ. Vada taṃ bhañjamicchasīti bhañjanti ratanassetaṃ nāmaṃ, varaṃ te dadāmi, yaṃ ratanaṃ icchasi, taṃ vadehīti attho. ‘‘Hatthiyāna’’ntiādīhi sarūpato taṃ taṃ ratanaṃ dasseti. Assakāvantīassakaraṭṭhaṃ vā avantiraṭṭhaṃ vā. Rajjenāti sacepi te sakalajambudīparajjena attho, tampi te datvā ahaṃ phalakāvudhahattho tumhākaṃ rathassa purato gamissāmīti dīpeti. Yadicchasīti etesu mayā vuttappakāresu yaṃ icchasi, taṃ anusāsa āṇāpehīti.

    તં સુત્વા નન્દપણ્ડિતો અત્તનો અધિપ્પાયં આવિકરોન્તો આહ –

    Taṃ sutvā nandapaṇḍito attano adhippāyaṃ āvikaronto āha –

    ૧૦૦.

    100.

    ‘‘ન મે અત્થોપિ રજ્જેન, નગરેન ધનેન વા;

    ‘‘Na me atthopi rajjena, nagarena dhanena vā;

    અથોપિ જનપદેન, અત્થો મય્હં ન વિજ્જતી’’તિ.

    Athopi janapadena, attho mayhaṃ na vijjatī’’ti.

    ‘‘સચે તે મયિ સિનેહો અત્થિ, એકં મે વચનં કરોહી’’તિ વત્વા ગાથાદ્વયમાહ –

    ‘‘Sace te mayi sineho atthi, ekaṃ me vacanaṃ karohī’’ti vatvā gāthādvayamāha –

    ૧૦૧.

    101.

    ‘‘ભોતોવ રટ્ઠે વિજિતે, અરઞ્ઞે અત્થિ અસ્સમો;

    ‘‘Bhotova raṭṭhe vijite, araññe atthi assamo;

    પિતા મય્હં જનેત્તી ચ, ઉભો સમ્મન્તિ અસ્સમે.

    Pitā mayhaṃ janettī ca, ubho sammanti assame.

    ૧૦૨.

    102.

    ‘‘તેસાહં પુબ્બાચરિયેસુ, પુઞ્ઞં ન લભામિ કાતવે;

    ‘‘Tesāhaṃ pubbācariyesu, puññaṃ na labhāmi kātave;

    ભવન્તં અજ્ઝાવરં કત્વા, સોણં યાચેમુ સંવર’’ન્તિ.

    Bhavantaṃ ajjhāvaraṃ katvā, soṇaṃ yācemu saṃvara’’nti.

    તત્થ રટ્ઠેતિ રજ્જે. વિજિતેતિ આણાપવત્તિટ્ઠાને. અસ્સમોતિ હિમવન્તારઞ્ઞે એકો અસ્સમો અત્થિ. સમ્મન્તીતિ તસ્મિં અસ્સમે વસન્તિ. તેસાહન્તિ તેસુ અહં. કાતવેતિ વત્તપટિવત્તફલાફલાહરણસઙ્ખાતં પુઞ્ઞં કાતું ન લભામિ, ભાતા મે સોણપણ્ડિતો નામ મમેકસ્મિં અપરાધે મા ઇધ વસીતિ મં પલાપેસિ. અજ્ઝાવરન્તિ અધિઆવરં તે મયં ભવન્તં સપરિવારં કત્વા સોણપણ્ડિતં સંવરં યાચેમુ, આયતિં સંવરં યાચામાતિ અત્થો. ‘‘યાચેમિમં વર’’ન્તિપિ પાઠો, મયં તયા સદ્ધિં સોણં યાચેય્યામ ખમાપેય્યામ, ઇમં વરં તવ સન્તિકા ગણ્હામીતિ અત્થો.

    Tattha raṭṭheti rajje. Vijiteti āṇāpavattiṭṭhāne. Assamoti himavantāraññe eko assamo atthi. Sammantīti tasmiṃ assame vasanti. Tesāhanti tesu ahaṃ. Kātaveti vattapaṭivattaphalāphalāharaṇasaṅkhātaṃ puññaṃ kātuṃ na labhāmi, bhātā me soṇapaṇḍito nāma mamekasmiṃ aparādhe mā idha vasīti maṃ palāpesi. Ajjhāvaranti adhiāvaraṃ te mayaṃ bhavantaṃ saparivāraṃ katvā soṇapaṇḍitaṃ saṃvaraṃ yācemu, āyatiṃ saṃvaraṃ yācāmāti attho. ‘‘Yācemimaṃ vara’’ntipi pāṭho, mayaṃ tayā saddhiṃ soṇaṃ yāceyyāma khamāpeyyāma, imaṃ varaṃ tava santikā gaṇhāmīti attho.

    અથ નં રાજા આહ –

    Atha naṃ rājā āha –

    ૧૦૩.

    103.

    ‘‘કરોમિ તે તં વચનં, યં મં ભણસિ બ્રાહ્મણ;

    ‘‘Karomi te taṃ vacanaṃ, yaṃ maṃ bhaṇasi brāhmaṇa;

    એતઞ્ચ ખો નો અક્ખાહિ, કીવન્તો હોન્તુ યાચકા’’તિ.

    Etañca kho no akkhāhi, kīvanto hontu yācakā’’ti.

    તત્થ કરોમીતિ અહં સકલજમ્બુદીપરજ્જં દદમાનો એત્તકં કિં ન કરિસ્સામિ, કરોમીતિ વદતિ. કીવન્તોતિ કિત્તકા.

    Tattha karomīti ahaṃ sakalajambudīparajjaṃ dadamāno ettakaṃ kiṃ na karissāmi, karomīti vadati. Kīvantoti kittakā.

    નન્દપણ્ડિતો આહ –

    Nandapaṇḍito āha –

    ૧૦૪.

    104.

    ‘‘પરોસતં જાનપદા, મહાસાલા ચ બ્રાહ્મણા;

    ‘‘Parosataṃ jānapadā, mahāsālā ca brāhmaṇā;

    ઇમે ચ ખત્તિયા સબ્બે, અભિજાતા યસસ્સિનો;

    Ime ca khattiyā sabbe, abhijātā yasassino;

    ભવઞ્ચ રાજા મનોજો, અલં હેસ્સન્તિ યાચકા’’તિ.

    Bhavañca rājā manojo, alaṃ hessanti yācakā’’ti.

    તત્થ જાનપદાતિ ગહપતી. મહાસાલા ચ બ્રાહ્મણાતિ સારપ્પત્તા બ્રાહ્મણા ચ પરોસતાયેવ. અલં હેસ્સન્તીતિ પરિયત્તા ભવિસ્સન્તિ. યાચકાતિ મમત્થાય સોણપણ્ડિતસ્સ ખમાપકા.

    Tattha jānapadāti gahapatī. Mahāsālā ca brāhmaṇāti sārappattā brāhmaṇā ca parosatāyeva. Alaṃ hessantīti pariyattā bhavissanti. Yācakāti mamatthāya soṇapaṇḍitassa khamāpakā.

    અથ નં રાજા આહ –

    Atha naṃ rājā āha –

    ૧૦૫.

    105.

    ‘‘હત્થી અસ્સે ચ યોજેન્તુ, રથં સન્નય્હ સારથિ;

    ‘‘Hatthī asse ca yojentu, rathaṃ sannayha sārathi;

    આબન્ધનાનિ ગણ્હાથ, પાદાસુસ્સારયદ્ધજે;

    Ābandhanāni gaṇhātha, pādāsussārayaddhaje;

    અસ્સમં તં ગમિસ્સામિ, યત્થ સમ્મતિ કોસિયો’’તિ.

    Assamaṃ taṃ gamissāmi, yattha sammati kosiyo’’ti.

    તત્થ યોજેન્તૂતિ હત્થારોહા હત્થી, અસ્સારોહા ચ અસ્સે કપ્પેન્તુ. રથં સન્નય્હ સારથીતિ સમ્મસારથિ ત્વમ્પિ રથં સન્નય્હ. આબન્ધનાનીતિ હત્થિઅસ્સરથેસુ આબન્ધિતબ્બાનિ ભણ્ડાનિ ચ ગણ્હથ. પાદાસુસ્સારયદ્ધજેતિ રથે ઠપિતધજપાદાસુ ધજે ઉસ્સારયન્તુ ઉસ્સાપેન્તુ. કોસિયોતિ યસ્મિં અસ્સમે કોસિયગોત્તો વસતીતિ.

    Tattha yojentūti hatthārohā hatthī, assārohā ca asse kappentu. Rathaṃ sannayha sārathīti sammasārathi tvampi rathaṃ sannayha. Ābandhanānīti hatthiassarathesu ābandhitabbāni bhaṇḍāni ca gaṇhatha. Pādāsussārayaddhajeti rathe ṭhapitadhajapādāsu dhaje ussārayantu ussāpentu. Kosiyoti yasmiṃ assame kosiyagotto vasatīti.

    ૧૦૬.

    106.

    ‘‘તતો ચ રાજા પાયાસિ, સેનાય ચતુરઙ્ગિની;

    ‘‘Tato ca rājā pāyāsi, senāya caturaṅginī;

    અગમા અસ્સમં રમ્મં, યત્થ સમ્મતિ કોસિયો’’તિ. – અયં અભિસમ્બુદ્ધગાથા;

    Agamā assamaṃ rammaṃ, yattha sammati kosiyo’’ti. – ayaṃ abhisambuddhagāthā;

    તત્થ તતો ચાતિ, ભિક્ખવે, એવં વત્વા તતો સો રાજા એકસતખત્તિયે ગહેત્વા મહતિયા સેનાય પરિવુતો નન્દપણ્ડિતં પુરતો કત્વા નગરા નિક્ખમિ. ચતુરઙ્ગીનીતિ ચતુરઙ્ગિનિયા સેનાય અગમાસિ, અન્તરમગ્ગે વત્તમાનોપિ અવસ્સં ગામિતાય એવં વુત્તો. ચતુવીસતિઅક્ખોભણિસઙ્ખાતેન બલકાયેન સદ્ધિં મગ્ગં પટિપન્નસ્સ તસ્સ નન્દપણ્ડિતો ઇદ્ધાનુભાવેન અટ્ઠુસભવિત્થતં મગ્ગં સમં માપેત્વા આકાસે ચમ્મખણ્ડં પત્થરિત્વા તત્થ પલ્લઙ્કેન નિસીદિત્વા સેનાય પરિવુતો અલઙ્કતહત્થિક્ખન્ધે નિસીદિત્વા ગચ્છન્તેન રઞ્ઞા સદ્ધિં ધમ્મયુત્તકથં કથેન્તો સીતઉણ્હાદિપરિસ્સયે વારેન્તો અગમાસિ.

    Tattha tato cāti, bhikkhave, evaṃ vatvā tato so rājā ekasatakhattiye gahetvā mahatiyā senāya parivuto nandapaṇḍitaṃ purato katvā nagarā nikkhami. Caturaṅgīnīti caturaṅginiyā senāya agamāsi, antaramagge vattamānopi avassaṃ gāmitāya evaṃ vutto. Catuvīsatiakkhobhaṇisaṅkhātena balakāyena saddhiṃ maggaṃ paṭipannassa tassa nandapaṇḍito iddhānubhāvena aṭṭhusabhavitthataṃ maggaṃ samaṃ māpetvā ākāse cammakhaṇḍaṃ pattharitvā tattha pallaṅkena nisīditvā senāya parivuto alaṅkatahatthikkhandhe nisīditvā gacchantena raññā saddhiṃ dhammayuttakathaṃ kathento sītauṇhādiparissaye vārento agamāsi.

    અથસ્સ અસ્સમં પાપુણનદિવસે સોણપણ્ડિતો ‘‘મમ કનિટ્ઠસ્સ અતિરેકસત્તમાસસત્તદિવસાધિકાનિ સત્ત વસ્સાનિ નિક્ખન્તસ્સા’’તિ આવજ્જેત્વા ‘‘કહં નુ ખો સો એતરહી’’તિ દિબ્બેન ચક્ખુના ઓલોકેન્તો ‘‘ચતુવીસતિઅક્ખોભણિપરિવારેન સદ્ધિં એકસતરાજાનો ગહેત્વા મમઞ્ઞેવ ખમાપેતું આગચ્છતી’’તિ દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇમેહિ રાજૂહિ ચેવ પરિસાહિ ચ મમ કનિટ્ઠસ્સ બહૂનિ પાટિહારિયાનિ દિટ્ઠાનિ, મમાનુભાવં અજાનિત્વા ‘અયં કૂટજટિલો અત્તનો પમાણં ન જાનાતિ, અમ્હાકં અય્યેન સદ્ધિં પયોજેસી’તિ મં વમ્ભેન્તા કથેન્તા અવીચિપરાયણા ભવેય્યું, ઇદ્ધિપાટિહારિયં નેસં દસ્સેસ્સામી’’તિ. સો ચતુરઙ્ગુલમત્તેન અંસં અફુસન્તં આકાસે કાજં ઠપેત્વા અનોતત્તતો ઉદકં આહરિતું રઞ્ઞો અવિદૂરે આકાસેન પાયાસિ. નન્દપણ્ડિતો તં આગચ્છન્તં દિસ્વા અત્તાનં દસ્સેતું અવિસહન્તો નિસિન્નટ્ઠાનેયેવ અન્તરધાયિત્વા પલાયિત્વા હિમવન્તં પાવિસિ. મનોજરાજા પન તં રમણીયેન ઇસિવેસેન તથા આગચ્છન્તં દિસ્વા ગાથમાહ –

    Athassa assamaṃ pāpuṇanadivase soṇapaṇḍito ‘‘mama kaniṭṭhassa atirekasattamāsasattadivasādhikāni satta vassāni nikkhantassā’’ti āvajjetvā ‘‘kahaṃ nu kho so etarahī’’ti dibbena cakkhunā olokento ‘‘catuvīsatiakkhobhaṇiparivārena saddhiṃ ekasatarājāno gahetvā mamaññeva khamāpetuṃ āgacchatī’’ti disvā cintesi – ‘‘imehi rājūhi ceva parisāhi ca mama kaniṭṭhassa bahūni pāṭihāriyāni diṭṭhāni, mamānubhāvaṃ ajānitvā ‘ayaṃ kūṭajaṭilo attano pamāṇaṃ na jānāti, amhākaṃ ayyena saddhiṃ payojesī’ti maṃ vambhentā kathentā avīciparāyaṇā bhaveyyuṃ, iddhipāṭihāriyaṃ nesaṃ dassessāmī’’ti. So caturaṅgulamattena aṃsaṃ aphusantaṃ ākāse kājaṃ ṭhapetvā anotattato udakaṃ āharituṃ rañño avidūre ākāsena pāyāsi. Nandapaṇḍito taṃ āgacchantaṃ disvā attānaṃ dassetuṃ avisahanto nisinnaṭṭhāneyeva antaradhāyitvā palāyitvā himavantaṃ pāvisi. Manojarājā pana taṃ ramaṇīyena isivesena tathā āgacchantaṃ disvā gāthamāha –

    ૧૦૭.

    107.

    ‘‘કસ્સ કાદમ્બયો કાજો, વેહાસં ચતુરઙ્ગુલં;

    ‘‘Kassa kādambayo kājo, vehāsaṃ caturaṅgulaṃ;

    અંસં અસમ્ફુસં એતિ, ઉદહારાય ગચ્છતો’’તિ.

    Aṃsaṃ asamphusaṃ eti, udahārāya gacchato’’ti.

    તત્થ કાદમ્બયોતિ કદમ્બરુક્ખમયો. અંસં અસમ્ફુસં એતીતિ અંસં અસમ્ફુસન્તો સયમેવ આગચ્છતિ. ઉદહારાયાતિ ઉદકં આહરિતું ગચ્છન્તસ્સ કસ્સ એસ કાજો એવં એતિ, કો નામ ત્વં, કુતો વા આગચ્છસીતિ.

    Tattha kādambayoti kadambarukkhamayo. Aṃsaṃ asamphusaṃ etīti aṃsaṃ asamphusanto sayameva āgacchati. Udahārāyāti udakaṃ āharituṃ gacchantassa kassa esa kājo evaṃ eti, ko nāma tvaṃ, kuto vā āgacchasīti.

    એવં વુત્તે મહાસત્તો ગાથાદ્વયમાહ –

    Evaṃ vutte mahāsatto gāthādvayamāha –

    ૧૦૮.

    108.

    ‘‘અહં સોણો મહારાજ, તાપસો સહિતબ્બતો;

    ‘‘Ahaṃ soṇo mahārāja, tāpaso sahitabbato;

    ભરામિ માતાપિતરો, રત્તિન્દિવમતન્દિતો.

    Bharāmi mātāpitaro, rattindivamatandito.

    ૧૦૯.

    109.

    ‘‘વને ફલઞ્ચ મૂલઞ્ચ, આહરિત્વા દિસમ્પતિ;

    ‘‘Vane phalañca mūlañca, āharitvā disampati;

    પોસેમિ માતાપિતરો, પુબ્બે કતમનુસ્સર’’ન્તિ.

    Posemi mātāpitaro, pubbe katamanussara’’nti.

    તત્થ સહિતબ્બતોતિ સહિતવતો સીલાચારસમ્પન્નો એકો તાપસો અહન્તિ વદતિ. ભરામીતિ પોસેમિ. અતન્દિતોતિ અનલસો હુત્વા. પુબ્બે કતમનુસ્સરન્તિ તેહિ પુબ્બે કતં મય્હં ગુણં અનુસ્સરન્તોતિ.

    Tattha sahitabbatoti sahitavato sīlācārasampanno eko tāpaso ahanti vadati. Bharāmīti posemi. Atanditoti analaso hutvā. Pubbe katamanussaranti tehi pubbe kataṃ mayhaṃ guṇaṃ anussarantoti.

    તં સુત્વા રાજા તેન સદ્ધિં વિસ્સાસં કત્તુકામો અનન્તરં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā rājā tena saddhiṃ vissāsaṃ kattukāmo anantaraṃ gāthamāha –

    ૧૧૦.

    110.

    ‘‘ઇચ્છામ અસ્સમં ગન્તું, યત્થ સમ્મતિ કોસિયો;

    ‘‘Icchāma assamaṃ gantuṃ, yattha sammati kosiyo;

    મગ્ગં નો સોણ અક્ખાહિ, યેન ગચ્છેમુ અસ્સમ’’ન્તિ.

    Maggaṃ no soṇa akkhāhi, yena gacchemu assama’’nti.

    તત્થ અસ્સમન્તિ તુમ્હાકં અસ્સમપદં.

    Tattha assamanti tumhākaṃ assamapadaṃ.

    અથ મહાસત્તો અત્તનો આનુભાવેન અસ્સમપદગામિમગ્ગં માપેત્વા ગાથમાહ –

    Atha mahāsatto attano ānubhāvena assamapadagāmimaggaṃ māpetvā gāthamāha –

    ૧૧૧.

    111.

    ‘‘અયં એકપદી રાજ, યેનેતં મેઘસન્નિભં;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī rāja, yenetaṃ meghasannibhaṃ;

    કોવિળારેહિ સઞ્છન્નં, એત્થ સમ્મતિ કોસિયો’’તિ.

    Koviḷārehi sañchannaṃ, ettha sammati kosiyo’’ti.

    તસ્સત્થો – મહારાજ, અયં એકપદિકો જઙ્ઘમગ્ગો, ઇમિના ગચ્છથ, યેન દિસાભાગેન એતં મેઘવણ્ણં સુપુપ્ફિતકોવિળારસઞ્છન્નં વનં દિસ્સતિ, એત્થ મમ પિતા કોસિયગોત્તો વસતિ, એતસ્સ સો અસ્સમોતિ.

    Tassattho – mahārāja, ayaṃ ekapadiko jaṅghamaggo, iminā gacchatha, yena disābhāgena etaṃ meghavaṇṇaṃ supupphitakoviḷārasañchannaṃ vanaṃ dissati, ettha mama pitā kosiyagotto vasati, etassa so assamoti.

    ૧૧૨.

    112.

    ‘‘ઇદં વત્વાન પક્કામિ, તરમાનો મહાઇસિ;

    ‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, taramāno mahāisi;

    વેહાસે અન્તલિક્ખસ્મિં, અનુસાસિત્વાન ખત્તિયે.

    Vehāse antalikkhasmiṃ, anusāsitvāna khattiye.

    ૧૧૩.

    113.

    ‘‘અસ્સમં પરિમજ્જિત્વા, પઞ્ઞાપેત્વાન આસનં;

    ‘‘Assamaṃ parimajjitvā, paññāpetvāna āsanaṃ;

    પણ્ણસાલં પવિસિત્વા, પિતરં પતિબોધયિ.

    Paṇṇasālaṃ pavisitvā, pitaraṃ patibodhayi.

    ૧૧૪.

    114.

    ‘‘ઇમે આયન્તિ રાજાનો, અભિજાતા યસસ્સિનો;

    ‘‘Ime āyanti rājāno, abhijātā yasassino;

    અસ્સમા નિક્ખમિત્વાન, નિસીદ ત્વં મહાઇસે.

    Assamā nikkhamitvāna, nisīda tvaṃ mahāise.

    ૧૧૫.

    115.

    ‘‘તસ્સ તં વચનં સુત્વા, તરમાનો મહાઇસિ;

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, taramāno mahāisi;

    અસ્સમા નિક્ખમિત્વાન, સદ્વારમ્હિ ઉપાવિસી’’તિ. – ઇમા અભિસમ્બુદ્ધગાથા;

    Assamā nikkhamitvāna, sadvāramhi upāvisī’’ti. – imā abhisambuddhagāthā;

    તત્થ પક્કામીતિ અનોતત્તં અગમાસિ. અસ્સમં પરિમજ્જિત્વાતિ, ભિક્ખવે, સો ઇસિ વેગેન અનોતત્તં ગન્ત્વા પાનીયં આદાય તેસુ રાજૂસુ અસ્સમં અસમ્પત્તેસુયેવ આગન્ત્વા પાનીયઘટે પાનીયમાળકે ઠપેત્વા ‘‘મહાજનો પિવિસ્સતી’’તિ વનકુસુમેહિ વાસેત્વા સમ્મજ્જનિં આદાય અસ્સમં સમ્મજ્જિત્વા પણ્ણસાલદ્વારે પિતુ આસનં પઞ્ઞાપેત્વા પવિસિત્વા પિતરં જાનાપેસીતિ અત્થો. ઉપાવિસીતિ ઉચ્ચાસને નિસીદિ.

    Tattha pakkāmīti anotattaṃ agamāsi. Assamaṃ parimajjitvāti, bhikkhave, so isi vegena anotattaṃ gantvā pānīyaṃ ādāya tesu rājūsu assamaṃ asampattesuyeva āgantvā pānīyaghaṭe pānīyamāḷake ṭhapetvā ‘‘mahājano pivissatī’’ti vanakusumehi vāsetvā sammajjaniṃ ādāya assamaṃ sammajjitvā paṇṇasāladvāre pitu āsanaṃ paññāpetvā pavisitvā pitaraṃ jānāpesīti attho. Upāvisīti uccāsane nisīdi.

    બોધિસત્તસ્સ માતા પન તસ્સ પચ્છતો નીચટ્ઠાને એકમન્તં નિસીદિ. મહાસત્તો નીચાસને નિસીદિ. નન્દપણ્ડિતોપિ બોધિસત્તસ્સ અનોતત્તતો પાનીયં આદાય અસ્સમં આગતકાલે રઞ્ઞો સન્તિકં આગન્ત્વા અસ્સમસ્સ અવિદૂરે ખન્ધાવારં નિવાસેસિ. અથ રાજા ન્હત્વા સબ્બાલઙ્કારપટિમણ્ડિતો એકસતરાજપરિવુતો નન્દપણ્ડિતં ગહેત્વા મહન્તેન સિરિસોભગ્ગેન બોધિસત્તં ખમાપેતું અસ્સમં પાવિસિ. અથ નં તથા આગચ્છન્તં બોધિસત્તસ્સ પિતા દિસ્વા બોધિસત્તં પુચ્છિ, સોપિસ્સ આચિક્ખિ. તમત્થં પકાસેન્તો સત્થા આહ –

    Bodhisattassa mātā pana tassa pacchato nīcaṭṭhāne ekamantaṃ nisīdi. Mahāsatto nīcāsane nisīdi. Nandapaṇḍitopi bodhisattassa anotattato pānīyaṃ ādāya assamaṃ āgatakāle rañño santikaṃ āgantvā assamassa avidūre khandhāvāraṃ nivāsesi. Atha rājā nhatvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito ekasatarājaparivuto nandapaṇḍitaṃ gahetvā mahantena sirisobhaggena bodhisattaṃ khamāpetuṃ assamaṃ pāvisi. Atha naṃ tathā āgacchantaṃ bodhisattassa pitā disvā bodhisattaṃ pucchi, sopissa ācikkhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ૧૧૬.

    116.

    ‘‘તઞ્ચ દિસ્વાન આયન્તં, જલન્તંરિવ તેજસા;

    ‘‘Tañca disvāna āyantaṃ, jalantaṃriva tejasā;

    ખત્યસઙ્ઘપરિબ્યૂળ્હં, કોસિયો એતદબ્રવિ.

    Khatyasaṅghaparibyūḷhaṃ, kosiyo etadabravi.

    ૧૧૭.

    117.

    ‘‘કસ્સ ભેરી મુદિઙ્ગા ચ, સઙ્ખા પણવદિન્દિમા;

    ‘‘Kassa bherī mudiṅgā ca, saṅkhā paṇavadindimā;

    પુરતો પટિપન્નાનિ, હાસયન્તા રથેસભં.

    Purato paṭipannāni, hāsayantā rathesabhaṃ.

    ૧૧૮.

    118.

    ‘‘કસ્સ કઞ્ચનપટ્ટેન, પુથુના વિજ્જુવણ્ણિના;

    ‘‘Kassa kañcanapaṭṭena, puthunā vijjuvaṇṇinā;

    યુવા કલાપસન્નદ્ધો, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૧૧૯.

    119.

    ‘‘ઉક્કામુખપહટ્ઠંવ , ખદિરઙ્ગારસન્નિભં;

    ‘‘Ukkāmukhapahaṭṭhaṃva , khadiraṅgārasannibhaṃ;

    મુખઞ્ચ રુચિરા ભાતિ, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Mukhañca rucirā bhāti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૧૨૦.

    120.

    ‘‘કસ્સ પગ્ગહિતં છત્તં, સસલાકં મનોરમં;

    ‘‘Kassa paggahitaṃ chattaṃ, sasalākaṃ manoramaṃ;

    આદિચ્ચરંસાવરણં, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૧૨૧.

    121.

    ‘‘કસ્સ અઙ્ગં પરિગ્ગય્હ, વાલબીજનિમુત્તમં;

    ‘‘Kassa aṅgaṃ pariggayha, vālabījanimuttamaṃ;

    ચરન્તિ વરપુઞ્ઞસ્સ, હત્થિક્ખન્ધેન આયતો.

    Caranti varapuññassa, hatthikkhandhena āyato.

    ૧૨૨.

    122.

    ‘‘કસ્સ સેતાનિ છત્તાનિ, આજાનીયા ચ વમ્મિતા;

    ‘‘Kassa setāni chattāni, ājānīyā ca vammitā;

    સમન્તા પરિકીરેન્તિ, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Samantā parikīrenti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૧૨૩.

    123.

    ‘‘કસ્સ એકસતં ખત્યા, અનુયન્તા યસસ્સિનો;

    ‘‘Kassa ekasataṃ khatyā, anuyantā yasassino;

    સમન્તાનુપરિયન્તિ, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Samantānupariyanti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૧૨૪.

    124.

    ‘‘હત્થિઅસ્સરથપત્તિ, સેના ચ ચતુરઙ્ગિની;

    ‘‘Hatthiassarathapatti, senā ca caturaṅginī;

    સમન્તાનુપરિયન્તિ, કો એતિ સિરિયા જલં.

    Samantānupariyanti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ૧૨૫.

    125.

    ‘‘કસ્સેસા મહતી સેના, પિટ્ઠિતો અનુવત્તતિ;

    ‘‘Kassesā mahatī senā, piṭṭhito anuvattati;

    અક્ખોભણી અપરિયન્તા, સાગરસ્સેવ ઊમિયો.

    Akkhobhaṇī apariyantā, sāgarasseva ūmiyo.

    ૧૨૬.

    126.

    ‘‘રાજાભિરાજા મનોજો, ઇન્દોવ જયતં પતિ;

    ‘‘Rājābhirājā manojo, indova jayataṃ pati;

    નન્દસ્સજ્ઝાવરં એતિ, અસ્સમં બ્રહ્મચારિનં.

    Nandassajjhāvaraṃ eti, assamaṃ brahmacārinaṃ.

    ૧૨૭.

    127.

    ‘‘તસ્સેસા મહતી સેના, પિટ્ઠિતો અનુવત્તતિ;

    ‘‘Tassesā mahatī senā, piṭṭhito anuvattati;

    અક્ખોભણી અપરિયન્તા, સાગરસ્સેવ ઊમિયો’’તિ.

    Akkhobhaṇī apariyantā, sāgarasseva ūmiyo’’ti.

    તત્થ જલન્તંરિવાતિ જલન્તં વિય. પટિપન્નાનીતિ એતાનિ તૂરિયાનિ કસ્સ પુરતો આગચ્છન્તીતિ અત્થો. હાસયન્તાતિ તોસેન્તા. કઞ્ચનપટ્ટેનાતિ, તાત, કસ્સ કઞ્ચનમયેન વિજ્જુવણ્ણેન ઉણ્હીસપટ્ટેન નલાટન્તો પરિક્ખિત્તોતિ પુચ્છતિ. યુવાતિ તરુણો. કલાપસન્નદ્ધોતિ સન્નદ્ધસરતૂણીરો. ઉક્કામુખપહટ્ઠં વાતિ કમ્મારાનં ઉદ્ધને પહટ્ઠં સુવણ્ણં વિય. ખદિરઙ્ગારસન્નિભન્તિ વીતચ્ચિતખદિરઙ્ગારવણ્ણં. આદિચ્ચરંસાવરણન્તિઆદિચ્ચરંસીનં આવરણં. અઙ્ગં પરિગ્ગય્હાતિ અઙ્ગં પરિગ્ગહેત્વા, સરીરં પરિક્ખિપિત્વાતિ અત્થો. વાલબીજનિમુત્તમન્તિ વાલબીજનિં ઉત્તમં . ચરન્તીતિ સઞ્ચરન્તિ. છત્તાનીતિ આજાનીયપિટ્ઠે નિસિન્નાનં ધારિતછત્તાનિ. પરિકીરેન્તીતિ તસ્સ સમન્તા સબ્બદિસાભાગેસુ પરિકીરયન્તિ. ચતુરઙ્ગિનીતિ એતેહિ હત્થિઆદીહિ ચતૂહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતા. અક્ખોભણીતિ ખોભેતું ન સક્કા. સાગરસ્સેવાતિ સાગરસ્સ ઊમિયો વિય અપરિયન્તા. રાજાભિરાજાતિ એકસતરાજૂનં પૂજિતો, તેસં વા અધિકો રાજાતિ રાજાભિરાજા. જયતં પતીતિ જયપ્પત્તાનં તાવતિંસાનં જેટ્ઠકો. અજ્ઝાવરન્તિ મમં ખમાપનત્થાય નન્દસ્સ પરિસભાવં ઉપગન્ત્વા એતિ.

    Tattha jalantaṃrivāti jalantaṃ viya. Paṭipannānīti etāni tūriyāni kassa purato āgacchantīti attho. Hāsayantāti tosentā. Kañcanapaṭṭenāti, tāta, kassa kañcanamayena vijjuvaṇṇena uṇhīsapaṭṭena nalāṭanto parikkhittoti pucchati. Yuvāti taruṇo. Kalāpasannaddhoti sannaddhasaratūṇīro. Ukkāmukhapahaṭṭhaṃ vāti kammārānaṃ uddhane pahaṭṭhaṃ suvaṇṇaṃ viya. Khadiraṅgārasannibhanti vītaccitakhadiraṅgāravaṇṇaṃ. Ādiccaraṃsāvaraṇantiādiccaraṃsīnaṃ āvaraṇaṃ. Aṅgaṃ pariggayhāti aṅgaṃ pariggahetvā, sarīraṃ parikkhipitvāti attho. Vālabījanimuttamanti vālabījaniṃ uttamaṃ . Carantīti sañcaranti. Chattānīti ājānīyapiṭṭhe nisinnānaṃ dhāritachattāni. Parikīrentīti tassa samantā sabbadisābhāgesu parikīrayanti. Caturaṅginīti etehi hatthiādīhi catūhi aṅgehi samannāgatā. Akkhobhaṇīti khobhetuṃ na sakkā. Sāgarassevāti sāgarassa ūmiyo viya apariyantā. Rājābhirājāti ekasatarājūnaṃ pūjito, tesaṃ vā adhiko rājāti rājābhirājā. Jayataṃ patīti jayappattānaṃ tāvatiṃsānaṃ jeṭṭhako. Ajjhāvaranti mamaṃ khamāpanatthāya nandassa parisabhāvaṃ upagantvā eti.

    સત્થા આહ –

    Satthā āha –

    ૧૨૮.

    128.

    ‘‘અનુલિત્તા ચન્દનેન, કાસિકુત્તમધારિનો;

    ‘‘Anulittā candanena, kāsikuttamadhārino;

    સબ્બે પઞ્જલિકા હુત્વા, ઇસીનં અજ્ઝુપાગમુ’’ન્તિ.

    Sabbe pañjalikā hutvā, isīnaṃ ajjhupāgamu’’nti.

    તત્થ ઇસીનં અજ્ઝુપાગમુન્તિ, ભિક્ખવે, સબ્બેપિ તે રાજાનો સુરભિચન્દનેન અનુલિત્તા ઉત્તમકાસિકવત્થધારિનો સિરસિ પતિટ્ઠાપિતઅઞ્જલી હુત્વા ઇસીનં સન્તિકં ઉપગતા.

    Tattha isīnaṃ ajjhupāgamunti, bhikkhave, sabbepi te rājāno surabhicandanena anulittā uttamakāsikavatthadhārino sirasi patiṭṭhāpitaañjalī hutvā isīnaṃ santikaṃ upagatā.

    તતો મનોજો રાજા તં વન્દિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો પટિસન્થારં કરોન્તો ગાથાદ્વયમાહ –

    Tato manojo rājā taṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno paṭisanthāraṃ karonto gāthādvayamāha –

    ૧૨૯.

    129.

    ‘‘કચ્ચિ નુ ભોતો કુસલં, કચ્ચિ ભોતો અનામયં;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    કચ્ચિ ઉઞ્છેન યાપેથ, કચ્ચિ મૂલફલા બહૂ.

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ૧૩૦.

    130.

    ‘‘કચ્ચિ ડંસા મકસા ચ, અપ્પમેવ સરીસપા;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    વને વાળમિગાકિણ્ણે, કચ્ચિ હિંસા ન વિજ્જતી’’તિ.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    તતો પરં ઉભિન્નં તેસં વચનપટિવચનવસેન કથિતગાથા હોન્તિ –

    Tato paraṃ ubhinnaṃ tesaṃ vacanapaṭivacanavasena kathitagāthā honti –

    ૧૩૧.

    131.

    ‘‘કુસલઞ્ચેવ નો રાજ, અથો રાજ અનામયં;

    ‘‘Kusalañceva no rāja, atho rāja anāmayaṃ;

    અથો ઉઞ્છેન યાપેમ, અથો મૂલફલા બહૂ.

    Atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū.

    ૧૩૨.

    132.

    ‘‘અથો ડંસા મકસા ચ, અપ્પમેવ સરીસપા;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    વને વાળમિગાકિણ્ણે, હિંસા મય્હં ન વિજ્જતિ.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā mayhaṃ na vijjati.

    ૧૩૩.

    133.

    ‘‘બહૂનિ વસ્સપૂગાનિ, અસ્સમે સમ્મતં ઇધ;

    ‘‘Bahūni vassapūgāni, assame sammataṃ idha;

    નાભિજાનામિ ઉપ્પન્નં, આબાધં અમનોરમં.

    Nābhijānāmi uppannaṃ, ābādhaṃ amanoramaṃ.

    ૧૩૪.

    134.

    ‘‘સ્વાગતં તે મહારાજ, અથો તે અદુરાગતં;

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    ઇસ્સરોસિ અનુપ્પત્તો, યં ઇધત્થિ પવેદય.

    Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.

    ૧૩૫.

    135.

    ‘‘તિન્દુકાનિ પિયાલાનિ, મધુકે કાસુમારિયો;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ફલાનિ ખુદ્દકપ્પાનિ, ભુઞ્જ રાજ વરં વરં.

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ.

    ૧૩૬.

    136.

    ‘‘ઇદમ્પિ પાનીયં સીતં, આભતં ગિરિગબ્ભરા;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    તતો પિવ મહારાજ, સચે ત્વં અભિકઙ્ખસિ.

    Tato piva mahārāja, sace tvaṃ abhikaṅkhasi.

    ૧૩૭.

    137.

    ‘‘પટિગ્ગહિતં યં દિન્નં, સબ્બસ્સ અગ્ઘિયં કતં;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    નન્દસ્સાપિ નિસામેથ, વચનં સો પવક્ખતિ.

    Nandassāpi nisāmetha, vacanaṃ so pavakkhati.

    ૧૩૮.

    138.

    ‘‘અજ્ઝાવરમ્હા નન્દસ્સ, ભોતો સન્તિકમાગતા;

    ‘‘Ajjhāvaramhā nandassa, bhoto santikamāgatā;

    સુણાતુ ભવં વચનં, નન્દસ્સ પરિસાય ચા’’તિ.

    Suṇātu bhavaṃ vacanaṃ, nandassa parisāya cā’’ti.

    ઇમા યેભુય્યેન પાકટસમ્બન્ધાયેવ, યં પનેત્થ અપાકટં, તદેવ વક્ખામ. પવેદયાતિ યં ઇમસ્મિં ઠાને તવ અભિરુચિતં અત્થિ, તં નો કથેહીતિ વદતિ. ખુદ્દકપ્પાનીતિ એતાનિ નાનારુક્ખફલાનિ ખુદ્દકમધુપટિભાગાનિ મધુરાનિ. વરં વરન્તિ ઇતો ઉત્તમુત્તમં ગહેત્વા ભુઞ્જ. ગિરિગબ્ભરાતિ અનોતત્તતો. સબ્બસ્સ અગ્ઘિયન્તિ યેન મયં આપુચ્છિતા, તં અમ્હેહિ પટિગ્ગહિતં નામ તુમ્હેહિ ચ દિન્નમેવ નામ, એત્તાવતા ઇમસ્સ જનસ્સ સબ્બસ્સ અગ્ઘિયં તુમ્હેહિ કતં. નન્દસ્સાપીતિ અમ્હાકં તાવ સબ્બં કતં, ઇદાનિ પન નન્દપણ્ડિતો કિઞ્ચિ વત્તુકામો , તસ્સપિ તાવ વચનં સુણાથ. અજ્ઝાવરમ્હાતિ મયઞ્હિ ન અઞ્ઞેન કમ્મેન આગતા, નન્દસ્સ પન પરિસા હુત્વા તુમ્હાકં ખમાપનત્થાય આગતાતિ વદતિ. ભવન્તિ ભવં સોણપણ્ડિતો સુણાતુ.

    Imā yebhuyyena pākaṭasambandhāyeva, yaṃ panettha apākaṭaṃ, tadeva vakkhāma. Pavedayāti yaṃ imasmiṃ ṭhāne tava abhirucitaṃ atthi, taṃ no kathehīti vadati. Khuddakappānīti etāni nānārukkhaphalāni khuddakamadhupaṭibhāgāni madhurāni. Varaṃ varanti ito uttamuttamaṃ gahetvā bhuñja. Girigabbharāti anotattato. Sabbassa agghiyanti yena mayaṃ āpucchitā, taṃ amhehi paṭiggahitaṃ nāma tumhehi ca dinnameva nāma, ettāvatā imassa janassa sabbassa agghiyaṃ tumhehi kataṃ. Nandassāpīti amhākaṃ tāva sabbaṃ kataṃ, idāni pana nandapaṇḍito kiñci vattukāmo , tassapi tāva vacanaṃ suṇātha. Ajjhāvaramhāti mayañhi na aññena kammena āgatā, nandassa pana parisā hutvā tumhākaṃ khamāpanatthāya āgatāti vadati. Bhavanti bhavaṃ soṇapaṇḍito suṇātu.

    એવં વુત્તે નન્દપણ્ડિતો ઉટ્ઠાયાસના માતાપિતરો ચ ભાતરઞ્ચ વન્દિત્વા સકપરિસાય સદ્ધિં સલ્લપન્તો આહ –

    Evaṃ vutte nandapaṇḍito uṭṭhāyāsanā mātāpitaro ca bhātarañca vanditvā sakaparisāya saddhiṃ sallapanto āha –

    ૧૩૯.

    139.

    ‘‘પરોસતં જાનપદા, મહાસાલા ચ બ્રાહ્મણા;

    ‘‘Parosataṃ jānapadā, mahāsālā ca brāhmaṇā;

    ઇમે ચ ખત્તિયા સબ્બે, અભિજાતા યસસ્સિનો;

    Ime ca khattiyā sabbe, abhijātā yasassino;

    ભવઞ્ચ રાજા મનોજો, અનુમઞ્ઞન્તુ મે વચો.

    Bhavañca rājā manojo, anumaññantu me vaco.

    ૧૪૦.

    140.

    ‘‘યે ચ સન્તિ સમીતારો, યક્ખાનિ ઇધ મસ્સમે;

    ‘‘Ye ca santi samītāro, yakkhāni idha massame;

    અરઞ્ઞે ભૂતભબ્યાનિ, સુણન્તુ વચનં મમ.

    Araññe bhūtabhabyāni, suṇantu vacanaṃ mama.

    ૧૪૧.

    141.

    ‘‘નમો કત્વાન ભૂતાનં, ઇસિં વક્ખામિ સુબ્બતં;

    ‘‘Namo katvāna bhūtānaṃ, isiṃ vakkhāmi subbataṃ;

    સો ત્યાહં દક્ખિણા બાહુ, તવ કોસિય સમ્મતો.

    So tyāhaṃ dakkhiṇā bāhu, tava kosiya sammato.

    ૧૪૨.

    142.

    ‘‘પિતરં મે જનેત્તિઞ્ચ, ભત્તુકામસ્સ મે સતો;

    ‘‘Pitaraṃ me janettiñca, bhattukāmassa me sato;

    વીર પુઞ્ઞમિદં ઠાનં, મા મં કોસિય વારય.

    Vīra puññamidaṃ ṭhānaṃ, mā maṃ kosiya vāraya.

    ૧૪૩.

    143.

    ‘‘સબ્ભિ હેતં ઉપઞ્ઞાતં, મમેતં ઉપનિસ્સજ;

    ‘‘Sabbhi hetaṃ upaññātaṃ, mametaṃ upanissaja;

    ઉટ્ઠાનપારિચરિયાય, દીઘરત્તં તયા કતં;

    Uṭṭhānapāricariyāya, dīgharattaṃ tayā kataṃ;

    ધાતાપિતૂસુ પુઞ્ઞાનિ, મમ લોકદદો ભવ.

    Dhātāpitūsu puññāni, mama lokadado bhava.

    ૧૪૪.

    144.

    ‘‘તથેવ સન્તિ મનુજા, ધમ્મે ધમ્મપદં વિદૂ;

    ‘‘Tatheva santi manujā, dhamme dhammapadaṃ vidū;

    મગ્ગો સગ્ગસ્સ લોકસ્સ, યથા જાનાસિ ત્વં ઇસે.

    Maggo saggassa lokassa, yathā jānāsi tvaṃ ise.

    ૧૪૫.

    145.

    ‘‘ઉટ્ઠાનપારિચરિયાય, માતાપિતુસુખાવહં;

    ‘‘Uṭṭhānapāricariyāya, mātāpitusukhāvahaṃ;

    તં મં પુઞ્ઞા નિવારેતિ, અરિયમગ્ગાવરો નરો’’તિ.

    Taṃ maṃ puññā nivāreti, ariyamaggāvaro naro’’ti.

    તત્થ અનુમઞ્ઞન્તૂતિ અનુબુજ્ઝન્તુ, સાધુકં સુત્વા પચ્ચક્ખં કરોન્તૂતિ અત્થો. સમીતારોતિ સમાગતા. અરઞ્ઞે ભૂતભબ્યાનીતિ અસ્મિં હિમવન્તારઞ્ઞે યાનિ ભૂતાનિ ચેવ વુડ્ઢિમરિયાદપ્પત્તાનિ ભબ્યાનિ ચ તરુણદેવતાનિ, તાનિપિ સબ્બાનિ મમ વચનં સુણન્તૂતિ અત્થો. ‘‘નમો કત્વાના’’તિ ઇદં સો પરિસાય સઞ્ઞં દત્વા તસ્મિં વનસણ્ડે નિબ્બત્તદેવતાનં નમક્કારં કત્વા આહ. તસ્સત્થો – અજ્જ બહૂહિ દેવતાહિ મમ ભાતિકસ્સ ધમ્મકથાસવનત્થં આગતાહિ ભવિતબ્બં, અહં વો નમક્કારો, તુમ્હેપિ મય્હં સહાયા હોથાતિ. સો દેવતાનં અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા પરિસં જાનાપેત્વા ‘‘ઇસિં વક્ખામી’’તિઆદિમાહ. તત્થ ઇસિન્તિ સોણપણ્ડિતં સન્ધાય વદતિ. સમ્મતોતિ ભાતરો નામ અઙ્ગસમા હોન્તિ, તસ્મા સો તે અહં દક્ખિણા બાહૂતિ સમ્મતો. તેન મે ખમિતું અરહથાતિ દીપેતિ.

    Tattha anumaññantūti anubujjhantu, sādhukaṃ sutvā paccakkhaṃ karontūti attho. Samītāroti samāgatā. Araññe bhūtabhabyānīti asmiṃ himavantāraññe yāni bhūtāni ceva vuḍḍhimariyādappattāni bhabyāni ca taruṇadevatāni, tānipi sabbāni mama vacanaṃ suṇantūti attho. ‘‘Namo katvānā’’ti idaṃ so parisāya saññaṃ datvā tasmiṃ vanasaṇḍe nibbattadevatānaṃ namakkāraṃ katvā āha. Tassattho – ajja bahūhi devatāhi mama bhātikassa dhammakathāsavanatthaṃ āgatāhi bhavitabbaṃ, ahaṃ vo namakkāro, tumhepi mayhaṃ sahāyā hothāti. So devatānaṃ añjaliṃ paggahetvā parisaṃ jānāpetvā ‘‘isiṃ vakkhāmī’’tiādimāha. Tattha isinti soṇapaṇḍitaṃ sandhāya vadati. Sammatoti bhātaro nāma aṅgasamā honti, tasmā so te ahaṃ dakkhiṇā bāhūti sammato. Tena me khamituṃ arahathāti dīpeti.

    વીરાતિ વીરિયવન્ત મહાપરક્કમ. પુઞ્ઞમિદં ઠાનન્તિ ઇદં માતાપિતુઉપટ્ઠાનં નામ પુઞ્ઞં સગ્ગસંવત્તનિકકારણં, તં કરોન્તં મં મા વારયાતિ વદતિ. સબ્ભિ હેતન્તિ એતઞ્હિ માતાપિતુઉપટ્ઠાનં નામ પણ્ડિતેહિ ઉપઞ્ઞાતં ઉપગન્ત્વા ઞાતઞ્ચેવ વણ્ણિતઞ્ચ. મમેતં ઉપનિસ્સજાતિ ઇદં ત્વં મય્હં નિસ્સજ વિસ્સજ્જેહિ દેહિ. ઉટ્ઠાનપારિચરિયાયાતિ ઉટ્ઠાનેન ચ પારિચરિયાય ચ. કતન્તિ દીઘરત્તં તયા કુસલં કતં. પુઞ્ઞાનીતિ ઇદાનિ અહં માતાપિતૂસુ પુઞ્ઞાનિ કત્તુકામો. મમ લોકદદોતિ તસ્સ મમ ત્વં સગ્ગલોકદદો હોતિ, અહઞ્હિ તેસં વત્તં ઉપટ્ઠાનં કત્વા દેવલોકે અપરિમાણં યસં લભિસ્સામિ, તસ્સ મે ત્વં દાયકો હોહીતિ વદતિ.

    Vīrāti vīriyavanta mahāparakkama. Puññamidaṃ ṭhānanti idaṃ mātāpituupaṭṭhānaṃ nāma puññaṃ saggasaṃvattanikakāraṇaṃ, taṃ karontaṃ maṃ mā vārayāti vadati. Sabbhi hetanti etañhi mātāpituupaṭṭhānaṃ nāma paṇḍitehi upaññātaṃ upagantvā ñātañceva vaṇṇitañca. Mametaṃ upanissajāti idaṃ tvaṃ mayhaṃ nissaja vissajjehi dehi. Uṭṭhānapāricariyāyāti uṭṭhānena ca pāricariyāya ca. Katanti dīgharattaṃ tayā kusalaṃ kataṃ. Puññānīti idāni ahaṃ mātāpitūsu puññāni kattukāmo. Mama lokadadoti tassa mama tvaṃ saggalokadado hoti, ahañhi tesaṃ vattaṃ upaṭṭhānaṃ katvā devaloke aparimāṇaṃ yasaṃ labhissāmi, tassa me tvaṃ dāyako hohīti vadati.

    તથેવાતિ યથા ત્વં જાનાસિ, તથેવ અઞ્ઞેપિ મનુજા ઇમિસ્સં પરિસાયં સન્તિ, તે નાનપ્પકારે ધમ્મે ઇદં જેટ્ઠાપચાયિકભાવસઙ્ખાતં ધમ્મકોટ્ઠાસં વદન્તિ. કિન્તિ? મગ્ગો સગ્ગસ્સ લોકસ્સાતિ. સુખાવહન્તિ ઉટ્ઠાનેન ચ પારિચરિયાય ચ માતાપિતૂનં સુખાવહં. તં મન્તિ તં મં એવં સમ્માપટિપન્નમ્પિ ભાતા સોણપણ્ડિતો તમ્હા પુઞ્ઞા અભિવારેતિ. અરિયમગ્ગાવરોતિ સો એવં વારેન્તો અયં નરો મમ પિયદસ્સનતાય અરિયસઙ્ખાતસ્સ વેદલોકસ્સ મગ્ગાવરણો નામ હોતીતિ.

    Tathevāti yathā tvaṃ jānāsi, tatheva aññepi manujā imissaṃ parisāyaṃ santi, te nānappakāre dhamme idaṃ jeṭṭhāpacāyikabhāvasaṅkhātaṃ dhammakoṭṭhāsaṃ vadanti. Kinti? Maggo saggassa lokassāti. Sukhāvahanti uṭṭhānena ca pāricariyāya ca mātāpitūnaṃ sukhāvahaṃ. Taṃ manti taṃ maṃ evaṃ sammāpaṭipannampi bhātā soṇapaṇḍito tamhā puññā abhivāreti. Ariyamaggāvaroti so evaṃ vārento ayaṃ naro mama piyadassanatāya ariyasaṅkhātassa vedalokassa maggāvaraṇo nāma hotīti.

    એવં નન્દપણ્ડિતેન વુત્તે મહાસત્તો ‘‘ઇમસ્સ તાવ તુમ્હેહિ વચનં સુતં, ઇદાનિ મમપિ સુણાથા’’તિ સાવેન્તો આહ –

    Evaṃ nandapaṇḍitena vutte mahāsatto ‘‘imassa tāva tumhehi vacanaṃ sutaṃ, idāni mamapi suṇāthā’’ti sāvento āha –

    ૧૪૬.

    146.

    ‘‘સુણન્તુ ભોન્તો વચનં, ભાતુરજ્ઝાવરા મમ;

    ‘‘Suṇantu bhonto vacanaṃ, bhāturajjhāvarā mama;

    કુલવંસં મહારાજ, પોરાણં પરિહાપયં;

    Kulavaṃsaṃ mahārāja, porāṇaṃ parihāpayaṃ;

    અધમ્મચારી જેટ્ઠેસુ, નિરયં સોપપજ્જતિ.

    Adhammacārī jeṭṭhesu, nirayaṃ sopapajjati.

    ૧૪૭.

    147.

    ‘‘યે ચ ધમ્મસ્સ કુસલા, પોરાણસ્સ દિસમ્પતિ;

    ‘‘Ye ca dhammassa kusalā, porāṇassa disampati;

    ચારિત્તેન ચ સમ્પન્ના, ન તે ગચ્છન્તિ દુગ્ગતિં.

    Cārittena ca sampannā, na te gacchanti duggatiṃ.

    ૧૪૮.

    148.

    ‘‘માતા પિતા ચ ભાતા ચ, ભગિની ઞાતિ બન્ધવા;

    ‘‘Mātā pitā ca bhātā ca, bhaginī ñāti bandhavā;

    સબ્બે જેટ્ઠસ્સ તે ભારા, એવં જાનાહિ ભારધ.

    Sabbe jeṭṭhassa te bhārā, evaṃ jānāhi bhāradha.

    ૧૪૯.

    149.

    ‘‘આદિયિત્વા ગરું ભારં, નાવિકો વિય ઉસ્સહે;

    ‘‘Ādiyitvā garuṃ bhāraṃ, nāviko viya ussahe;

    ધમ્મઞ્ચ નપ્પમજ્જામિ, જેટ્ઠો ચસ્મિ રથેસભા’’તિ.

    Dhammañca nappamajjāmi, jeṭṭho casmi rathesabhā’’ti.

    તત્થ ભાતુરજ્ઝાવરાતિ મમ ભાતુ પરિસા હુત્વા આગતા ભોન્તો સબ્બેપિ રાજાનો મમપિ તાવ વચનં સુણન્તુ. પરિહાપયન્તિ પરિહાપેન્તો. ધમ્મસ્સાતિ જેટ્ઠાપચાયનધમ્મસ્સ પવેણીધમ્મસ્સ. કુસલાતિ છેકા. ચારિત્તેન ચાતિ આચારસીલેન સમ્પન્ના. ભારાતિ સબ્બે એતે જેટ્ઠેન વહિતબ્બા પટિજગ્ગિતબ્બાતિ તસ્સ ભારા નામ. નાવિકો વિયાતિ યથા નાવાય ગરું ભારં આદિયિત્વા સમુદ્દમજ્ઝે નાવં સોત્થિના નેતું નાવિકો ઉસ્સહેતિ વાયમતિ, સહ નાવાય સબ્બભણ્ડઞ્ચ જનો ચ તસ્સેવ ભારો હોતિ, તથા મમેવ સબ્બે ઞાતકા ભારોતિ , અહઞ્ચ તે ઉસ્સહામિ પટિજગ્ગિતું સક્કોમિ, તઞ્ચ જેટ્ઠાપચાયનધમ્મં નપ્પમજ્જામિ, ન કેવલઞ્ચ એતેસઞ્ઞેવ, સકલસ્સપિ લોકસ્સ જેટ્ઠો ચ અસ્મિ, તસ્મા અહમેવ સદ્ધિં નન્દેન પટિજગ્ગિતું યુત્તોતિ.

    Tattha bhāturajjhāvarāti mama bhātu parisā hutvā āgatā bhonto sabbepi rājāno mamapi tāva vacanaṃ suṇantu. Parihāpayanti parihāpento. Dhammassāti jeṭṭhāpacāyanadhammassa paveṇīdhammassa. Kusalāti chekā. Cārittena cāti ācārasīlena sampannā. Bhārāti sabbe ete jeṭṭhena vahitabbā paṭijaggitabbāti tassa bhārā nāma. Nāviko viyāti yathā nāvāya garuṃ bhāraṃ ādiyitvā samuddamajjhe nāvaṃ sotthinā netuṃ nāviko ussaheti vāyamati, saha nāvāya sabbabhaṇḍañca jano ca tasseva bhāro hoti, tathā mameva sabbe ñātakā bhāroti , ahañca te ussahāmi paṭijaggituṃ sakkomi, tañca jeṭṭhāpacāyanadhammaṃ nappamajjāmi, na kevalañca etesaññeva, sakalassapi lokassa jeṭṭho ca asmi, tasmā ahameva saddhiṃ nandena paṭijaggituṃ yuttoti.

    તં સુત્વા સબ્બેપિ તે રાજાનો અત્તમના હુત્વા ‘‘જેટ્ઠભાતિકસ્સ કિર અવસેસા ભારાતિ અજ્જ અમ્હેહિ ઞાત’’ન્તિ નન્દપણ્ડિતં પહાય મહાસત્તં સન્નિસ્સિતા હુત્વા તસ્સ થુતિં કરોન્તા દ્વે ગાથા અભાસિંસુ –

    Taṃ sutvā sabbepi te rājāno attamanā hutvā ‘‘jeṭṭhabhātikassa kira avasesā bhārāti ajja amhehi ñāta’’nti nandapaṇḍitaṃ pahāya mahāsattaṃ sannissitā hutvā tassa thutiṃ karontā dve gāthā abhāsiṃsu –

    ૧૫૦.

    150.

    ‘‘અધિગમા તમે ઞાણં, જાલંવ જાતવેદતો;

    ‘‘Adhigamā tame ñāṇaṃ, jālaṃva jātavedato;

    એવમેવ નો ભવં ધમ્મં, કોસિયો પવિદંસયિ.

    Evameva no bhavaṃ dhammaṃ, kosiyo pavidaṃsayi.

    ૧૫૧.

    151.

    ‘‘યથા ઉદયમાદિચ્ચો, વાસુદેવો પભઙ્કરો;

    ‘‘Yathā udayamādicco, vāsudevo pabhaṅkaro;

    પાણીનં પવિદંસેતિ, રૂપં કલ્યાણપાપકં;

    Pāṇīnaṃ pavidaṃseti, rūpaṃ kalyāṇapāpakaṃ;

    એવમેવ નો ભવં ધમ્મં, કોસિયો પવિદંસયી’’તિ.

    Evameva no bhavaṃ dhammaṃ, kosiyo pavidaṃsayī’’ti.

    તત્થ અધિગમાતિ મયં ઇતો પુબ્બે જેટ્ઠાપચાયનધમ્મપટિચ્છાદકે તમે વત્તમાના ન જાનામ, અજ્જ જાતવેદતો જાલંવ ઞાણં અધિગતા. એવમેવ નોતિ યથા મહન્ધકારે પબ્બતમત્થકે જલિતો જાતવેદો સમન્તા આલોકં ફરન્તો રૂપાનિ દસ્સેતિ, તથા નો ભવં કોસિયગોત્તો ધમ્મં પવિદંસયીતિ અત્થો. વાસુદેવોતિ વસુદેવો વસુજોતનો, ધનપકાસનોતિ અત્થો.

    Tattha adhigamāti mayaṃ ito pubbe jeṭṭhāpacāyanadhammapaṭicchādake tame vattamānā na jānāma, ajja jātavedato jālaṃva ñāṇaṃ adhigatā. Evameva noti yathā mahandhakāre pabbatamatthake jalito jātavedo samantā ālokaṃ pharanto rūpāni dasseti, tathā no bhavaṃ kosiyagotto dhammaṃ pavidaṃsayīti attho. Vāsudevoti vasudevo vasujotano, dhanapakāsanoti attho.

    ઇતિ મહાસત્તો એત્તકં કાલં નન્દપણ્ડિતસ્સ પાટિહારિયાનિ દિસ્વા તસ્મિં પસન્નચિત્તે તે રાજાનો ઞાણબલેન તસ્મિં પસાદં ભિન્દિત્વા અત્તનો કથં ગાહાપેત્વા સબ્બેવ અત્તનો મુખં ઉલ્લોકિતે અકાસિ. અથ નન્દપણ્ડિતો ‘‘ભાતા મે પણ્ડિતો બ્યત્તો ધમ્મકથિકો સબ્બેપિમે રાજાનો ભિન્દિત્વા અત્તનો પક્ખે કરિ, ઠપેત્વા ઇમં અઞ્ઞો મય્હં પટિસરણં નત્થિ, ઇમમેવ યાચિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા ગાથમાહ –

    Iti mahāsatto ettakaṃ kālaṃ nandapaṇḍitassa pāṭihāriyāni disvā tasmiṃ pasannacitte te rājāno ñāṇabalena tasmiṃ pasādaṃ bhinditvā attano kathaṃ gāhāpetvā sabbeva attano mukhaṃ ullokite akāsi. Atha nandapaṇḍito ‘‘bhātā me paṇḍito byatto dhammakathiko sabbepime rājāno bhinditvā attano pakkhe kari, ṭhapetvā imaṃ añño mayhaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, imameva yācissāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ૧૫૨.

    152.

    ‘‘એવં મે યાચમાનસ્સ, અઞ્જલિં નાવબુજ્ઝથ;

    ‘‘Evaṃ me yācamānassa, añjaliṃ nāvabujjhatha;

    તવ બદ્ધચરો હેસ્સં, વુટ્ઠિતો પરિચારકો’’તિ.

    Tava baddhacaro hessaṃ, vuṭṭhito paricārako’’ti.

    તસ્સત્થા – સચે તુમ્હે મમ એવં યાચમાનસ્સ ખમાપનત્થાય પગ્ગહિતં અઞ્જલિં નાવબુજ્ઝથ ન પટિગ્ગણ્હથ, તુમ્હેવ માતાપિતરો ઉપટ્ઠહથ, અહં પન તુમ્હાકં બદ્ધચરો વેય્યાવચ્ચકરો હેસ્સં, રત્તિન્દિવં અનલસભાવેન વુટ્ઠિતો પરિચારકો અહં તુમ્હે પટિજગ્ગિસ્સામીતિ.

    Tassatthā – sace tumhe mama evaṃ yācamānassa khamāpanatthāya paggahitaṃ añjaliṃ nāvabujjhatha na paṭiggaṇhatha, tumheva mātāpitaro upaṭṭhahatha, ahaṃ pana tumhākaṃ baddhacaro veyyāvaccakaro hessaṃ, rattindivaṃ analasabhāvena vuṭṭhito paricārako ahaṃ tumhe paṭijaggissāmīti.

    મહાસત્તસ્સ પકતિયાપિ નન્દપણ્ડિતે દોસો વા વેરં વા નત્થિ, અતિથદ્ધં વચનં કથેન્તસ્સ પનસ્સ માનહાપનત્થં નિગ્ગહવસેન તથા કત્વા ઇદાનિસ્સ વચનં સુત્વા તુટ્ઠચિત્તો તસ્મિં પસાદં ઉપ્પાદેત્વા ‘‘ઇદાનિ તે ખમામિ, માતાપિતરો ચ પટિજગ્ગિતું લભિસ્સસી’’તિ તસ્સ ગુણં પકાસેન્તો આહ –

    Mahāsattassa pakatiyāpi nandapaṇḍite doso vā veraṃ vā natthi, atithaddhaṃ vacanaṃ kathentassa panassa mānahāpanatthaṃ niggahavasena tathā katvā idānissa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacitto tasmiṃ pasādaṃ uppādetvā ‘‘idāni te khamāmi, mātāpitaro ca paṭijaggituṃ labhissasī’’ti tassa guṇaṃ pakāsento āha –

    ૧૫૩.

    153.

    ‘‘અદ્ધા નન્દ વિજાનાસિ, સદ્ધમ્મં સબ્ભિ દેસિતં;

    ‘‘Addhā nanda vijānāsi, saddhammaṃ sabbhi desitaṃ;

    અરિયો અરિયસમાચારો, બાળ્હં ત્વં મમ રુચ્ચસિ.

    Ariyo ariyasamācāro, bāḷhaṃ tvaṃ mama ruccasi.

    ૧૫૪.

    154.

    ‘‘ભવન્તં વદામિ ભોતિઞ્ચ, સુણાથ વચનં મમ;

    ‘‘Bhavantaṃ vadāmi bhotiñca, suṇātha vacanaṃ mama;

    નાયં ભારો ભારમતો, અહુ મય્હં કુદાચનં.

    Nāyaṃ bhāro bhāramato, ahu mayhaṃ kudācanaṃ.

    ૧૫૫.

    155.

    ‘‘તં મં ઉપટ્ઠિતં સન્તં, માતાપિતુ સુખાવહં;

    ‘‘Taṃ maṃ upaṭṭhitaṃ santaṃ, mātāpitu sukhāvahaṃ;

    નન્દો અજ્ઝાવરં કત્વા, ઉપટ્ઠાનાય યાચતિ.

    Nando ajjhāvaraṃ katvā, upaṭṭhānāya yācati.

    ૧૫૬.

    156.

    ‘‘યો વે ઇચ્છતિ કામેન, સન્તાનં બ્રહ્મચારિનં;

    ‘‘Yo ve icchati kāmena, santānaṃ brahmacārinaṃ;

    નન્દં વો વરથ એકો, કં નન્દો ઉપતિટ્ઠતૂ’’તિ.

    Nandaṃ vo varatha eko, kaṃ nando upatiṭṭhatū’’ti.

    તત્થ અરિયોતિ સુન્દરો. અરિયસમાચારોતિ સુન્દરસમાચારોપિ જાતો. બાળ્હન્તિ ઇદાનિ ત્વં મમ અતિવિય રુચ્ચસિ. સુણાથાતિ અમ્મ તાતા તુમ્હે મમ વચનં સુણાથ. નાયં ભારોતિ અયં તુમ્હાકં પટિજગ્ગનભારો ન કદાચિ મમ ભારમતો અહુ. તં મન્તિ તં ભારોતિ અમઞ્ઞિત્વાવ મં તુમ્હે ઉપટ્ઠિતં સમાનં. ઉપટ્ઠાનાય યાચતીતિ તુમ્હે ઉપટ્ઠાતું મં યાચતિ. યો વે ઇચ્છતીતિ મય્હઞ્હિ ત્વં મે માતરં વા પિતરં વા ઉપટ્ઠહાતિ વત્તું ન યુત્તં, તુમ્હાકં પન સન્તાનં બ્રહ્મચારીનં યો એકો ઇચ્છતિ, તં વદામિ કામેન નન્દં વો વરથ, તં મમ કનિટ્ઠં નન્દં રોચેથ, તુમ્હેસુ કં એસ ઉપટ્ઠાતુ, ઉભોપિ હિ મયં તુમ્હાકં પુત્તાયેવાતિ.

    Tattha ariyoti sundaro. Ariyasamācāroti sundarasamācāropi jāto. Bāḷhanti idāni tvaṃ mama ativiya ruccasi. Suṇāthāti amma tātā tumhe mama vacanaṃ suṇātha. Nāyaṃ bhāroti ayaṃ tumhākaṃ paṭijagganabhāro na kadāci mama bhāramato ahu. Taṃ manti taṃ bhāroti amaññitvāva maṃ tumhe upaṭṭhitaṃ samānaṃ. Upaṭṭhānāya yācatīti tumhe upaṭṭhātuṃ maṃ yācati. Yo ve icchatīti mayhañhi tvaṃ me mātaraṃ vā pitaraṃ vā upaṭṭhahāti vattuṃ na yuttaṃ, tumhākaṃ pana santānaṃ brahmacārīnaṃ yo eko icchati, taṃ vadāmi kāmena nandaṃ vo varatha, taṃ mama kaniṭṭhaṃ nandaṃ rocetha, tumhesu kaṃ esa upaṭṭhātu, ubhopi hi mayaṃ tumhākaṃ puttāyevāti.

    અથસ્સ માતા આસના વુટ્ઠાય, ‘‘તાત સોણપણ્ડિત, ચિરપ્પવુત્થો તે કનિટ્ઠો, એવં ચિરાગતમ્પિ તં યાચિતું ન વિસહામિ, મયઞ્હિ તં નિસ્સિતા, ઇદાનિ પન તયા અનુઞ્ઞાતા અહં એતં બ્રહ્મચારિનં બાહાહિ ઉપગૂહિત્વા સીસે ઉપસિઙ્ઘાયિતું લભેય્ય’’ન્તિ ઇમમત્થં પકાસેન્તી ગાથમાહ –

    Athassa mātā āsanā vuṭṭhāya, ‘‘tāta soṇapaṇḍita, cirappavuttho te kaniṭṭho, evaṃ cirāgatampi taṃ yācituṃ na visahāmi, mayañhi taṃ nissitā, idāni pana tayā anuññātā ahaṃ etaṃ brahmacārinaṃ bāhāhi upagūhitvā sīse upasiṅghāyituṃ labheyya’’nti imamatthaṃ pakāsentī gāthamāha –

    ૧૫૭.

    157.

    ‘‘તયા તાત અનુઞ્ઞાતા, સોણ તં નિસ્સિતા મયં;

    ‘‘Tayā tāta anuññātā, soṇa taṃ nissitā mayaṃ;

    ઉપઘાતું લભે નન્દં, મુદ્ધનિ બ્રહ્મચારિન’’ન્તિ.

    Upaghātuṃ labhe nandaṃ, muddhani brahmacārina’’nti.

    અથ મહાસત્તો ‘‘તેન હિ, અમ્મ, અનુજાનામિ, ત્વં ગચ્છ, પુત્તં નન્દં આલિઙ્ગિત્વા સીસે ઘાયિત્વા ચુમ્બિત્વા તવ હદયે સોકં નિબ્બાપેહી’’તિ આહ. સા તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા નન્દપણ્ડિતં પરિસમજ્ઝેયેવ આલિઙ્ગિત્વા સીસં ઘાયિત્વા ચુમ્બિત્વા હદયે સોકં નિબ્બાપેત્વા મહાસત્તેન સદ્ધિં સલ્લપન્તી આહ –

    Atha mahāsatto ‘‘tena hi, amma, anujānāmi, tvaṃ gaccha, puttaṃ nandaṃ āliṅgitvā sīse ghāyitvā cumbitvā tava hadaye sokaṃ nibbāpehī’’ti āha. Sā tassa santikaṃ gantvā nandapaṇḍitaṃ parisamajjheyeva āliṅgitvā sīsaṃ ghāyitvā cumbitvā hadaye sokaṃ nibbāpetvā mahāsattena saddhiṃ sallapantī āha –

    ૧૫૮.

    158.

    ‘‘અસ્સત્થસ્સેવ તરુણં, પવાળં માલુતેરિતં;

    ‘‘Assatthasseva taruṇaṃ, pavāḷaṃ māluteritaṃ;

    ચિરસ્સં નન્દં દિસ્વાન, હદયં મે પવેધતિ.

    Cirassaṃ nandaṃ disvāna, hadayaṃ me pavedhati.

    ૧૫૯.

    159.

    ‘‘યદા સુત્તાપિ સુપિને, નન્દં પસ્સામિ આગતં;

    ‘‘Yadā suttāpi supine, nandaṃ passāmi āgataṃ;

    ઉદગ્ગા સુમના હોમિ, નન્દો નો આગતો અયં.

    Udaggā sumanā homi, nando no āgato ayaṃ.

    ૧૬૦.

    160.

    ‘‘યદા ચ પટિબુજ્ઝિત્વા, નન્દં પસ્સામિ નાગતં;

    ‘‘Yadā ca paṭibujjhitvā, nandaṃ passāmi nāgataṃ;

    ભિય્યો આવિસતી સોકો, દોમનસ્સઞ્ચનપ્પકં.

    Bhiyyo āvisatī soko, domanassañcanappakaṃ.

    ૧૬૧.

    161.

    ‘‘સાહં અજ્જ ચિરસ્સમ્પિ, નન્દં પસ્સામિ આગતં;

    ‘‘Sāhaṃ ajja cirassampi, nandaṃ passāmi āgataṃ;

    ભત્તુચ્ચ મય્હઞ્ચ પિયો, નન્દો નો પાવિસી ઘરં.

    Bhattucca mayhañca piyo, nando no pāvisī gharaṃ.

    ૧૬૨.

    162.

    ‘‘પિતુપિ નન્દો સુપ્પિયો, યં નન્દો નપ્પવસે ઘરા;

    ‘‘Pitupi nando suppiyo, yaṃ nando nappavase gharā;

    લભતૂ તાત નન્દો તં, મં નન્દો ઉપતિટ્ઠતૂ’’તિ.

    Labhatū tāta nando taṃ, maṃ nando upatiṭṭhatū’’ti.

    તત્થ માલુતેરિતન્તિ યથા વાતાહતં અસ્સત્થસ્સ પલ્લવં કમ્પતિ, એવં ચિરસ્સં નન્દં દિસ્વા અજ્જ મમ હદયં કમ્પતીતિ વદતિ. સુત્તાતિ, તાત સોણ, યદાહં સુત્તાપિ સુપિને નન્દં આગતં પસ્સામિ, તદાપિ ઉદગ્ગા હોમિ. ભત્તુચ્ચાતિ સામિકસ્સ ચ મે મય્હઞ્ચ પિયો. નન્દો નો પાવિસી ઘરન્તિ, તાત, પુત્તો નો નન્દો પણ્ણસાલં પવિસતુ. ન્તિ યસ્મા પિતુપિ સુટ્ઠુ પિયો, તસ્મા પુન ઇમમ્હા ઘરા ન વિપ્પવસેય્ય. નન્દો ન્તિ, તાત, નન્દો યં ઇચ્છતિ, તં લભતુ. મં નન્દોતિ, તાત સોણ, તવ પિતરં ત્વં ઉપટ્ઠહ, મં નન્દો ઉપટ્ઠાતુ.

    Tattha māluteritanti yathā vātāhataṃ assatthassa pallavaṃ kampati, evaṃ cirassaṃ nandaṃ disvā ajja mama hadayaṃ kampatīti vadati. Suttāti, tāta soṇa, yadāhaṃ suttāpi supine nandaṃ āgataṃ passāmi, tadāpi udaggā homi. Bhattuccāti sāmikassa ca me mayhañca piyo. Nando no pāvisī gharanti, tāta, putto no nando paṇṇasālaṃ pavisatu. Yanti yasmā pitupi suṭṭhu piyo, tasmā puna imamhā gharā na vippavaseyya. Nandotanti, tāta, nando yaṃ icchati, taṃ labhatu. Maṃ nandoti, tāta soṇa, tava pitaraṃ tvaṃ upaṭṭhaha, maṃ nando upaṭṭhātu.

    મહાસત્તો ‘‘એવં હોતૂ’’તિ માતુ વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘નન્દ, તયા જેટ્ઠકકોટ્ઠાસો લદ્ધો, માતા નામ અતિગુણકારિકા, અપ્પમત્તો હુત્વા પટિજગ્ગેય્યાસી’’તિ ઓવદિત્વા માતુ ગુણં પકાસેન્તો દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Mahāsatto ‘‘evaṃ hotū’’ti mātu vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘nanda, tayā jeṭṭhakakoṭṭhāso laddho, mātā nāma atiguṇakārikā, appamatto hutvā paṭijaggeyyāsī’’ti ovaditvā mātu guṇaṃ pakāsento dve gāthā abhāsi –

    ૧૬૩.

    163.

    ‘‘અનુકમ્પિકા પતિટ્ઠા ચ, પુબ્બે રસદદી ચ નો;

    ‘‘Anukampikā patiṭṭhā ca, pubbe rasadadī ca no;

    મગ્ગો સગ્ગસ્સ લોકસ્સ, માતા તં વરતે ઇસે.

    Maggo saggassa lokassa, mātā taṃ varate ise.

    ૧૬૪.

    164.

    ‘‘પુબ્બે રસદદી ગોત્તી, માતા પુઞ્ઞૂપસંહિતા;

    ‘‘Pubbe rasadadī gottī, mātā puññūpasaṃhitā;

    મગ્ગો સગ્ગસ્સ લોકસ્સ, માતા તં વરતે ઇસે’’તિ.

    Maggo saggassa lokassa, mātā taṃ varate ise’’ti.

    તત્થ અનુકમ્પિકાતિ મુદુહદયા. પુબ્બે રસદદીતિ પઠમમેવ અત્તનો ખીરસઙ્ખાતસ્સ રસસ્સ દાયિકા. માતા તન્તિ મમ માતા મં ન ઇચ્છતિ, તં વરતિ ઇચ્છતિ. ગોત્તીતિ ગોપાયિકા. પુઞ્ઞૂપસંહિતાતિ પુઞ્ઞૂપનિસ્સિતા પુઞ્ઞદાયિકા.

    Tattha anukampikāti muduhadayā. Pubbe rasadadīti paṭhamameva attano khīrasaṅkhātassa rasassa dāyikā. Mātā tanti mama mātā maṃ na icchati, taṃ varati icchati. Gottīti gopāyikā. Puññūpasaṃhitāti puññūpanissitā puññadāyikā.

    એવં મહાસત્તો દ્વીહિ ગાથાહિ માતુ ગુણં કથેત્વા પુનાગન્ત્વા તસ્સા આસને નિસિન્નકાલે ‘‘નન્દ, ત્વં દુક્કરકારિકં માતરં લભસિ, ઉભોપિ મયં માતરા દુક્ખેન સંવડ્ઢિતા, તં ઇદાનિ ત્વં અપ્પમત્તો પટિજગ્ગાહિ, અમધુરાનિ ફલાફલાનિ મા ખાદાપેહી’’તિ વત્વા પરિસમજ્ઝેયેવ માતુ દુક્કરકારિકતં પકાસેન્તો આહ –

    Evaṃ mahāsatto dvīhi gāthāhi mātu guṇaṃ kathetvā punāgantvā tassā āsane nisinnakāle ‘‘nanda, tvaṃ dukkarakārikaṃ mātaraṃ labhasi, ubhopi mayaṃ mātarā dukkhena saṃvaḍḍhitā, taṃ idāni tvaṃ appamatto paṭijaggāhi, amadhurāni phalāphalāni mā khādāpehī’’ti vatvā parisamajjheyeva mātu dukkarakārikataṃ pakāsento āha –

    ૧૬૫.

    165.

    ‘‘આકઙ્ખમાના પુત્તફલં, દેવતાય નમસ્સતિ;

    ‘‘Ākaṅkhamānā puttaphalaṃ, devatāya namassati;

    નક્ખત્તાનિ ચ પુચ્છતિ, ઉતુસંવચ્છરાનિ ચ.

    Nakkhattāni ca pucchati, utusaṃvaccharāni ca.

    ૧૬૬.

    166.

    ‘‘તસ્સા ઉતુમ્હિ ન્હાતાય, હોતિ ગબ્ભસ્સ વોક્કમો;

    ‘‘Tassā utumhi nhātāya, hoti gabbhassa vokkamo;

    તેન દોહળિની હોતિ, સુહદા તેન વુચ્ચતિ.

    Tena dohaḷinī hoti, suhadā tena vuccati.

    ૧૬૭.

    167.

    ‘‘સંવચ્છરં વા ઊનં વા, પરિહરિત્વા વિજાયતિ;

    ‘‘Saṃvaccharaṃ vā ūnaṃ vā, pariharitvā vijāyati;

    તેન સા જનયન્તીતિ, જનેત્તિ તેન વુચ્ચતિ.

    Tena sā janayantīti, janetti tena vuccati.

    ૧૬૮.

    168.

    ‘‘થનખીરેન ગીતેન, અઙ્ગપાવુરણેન ચ;

    ‘‘Thanakhīrena gītena, aṅgapāvuraṇena ca;

    રોદન્તં પુત્તં તોસેતિ, તોસેન્તી તેન વુચ્ચતિ.

    Rodantaṃ puttaṃ toseti, tosentī tena vuccati.

    ૧૬૯.

    169.

    ‘‘તતો વાતાતપે ઘોરે, મમં કત્વા ઉદિક્ખતિ;

    ‘‘Tato vātātape ghore, mamaṃ katvā udikkhati;

    દારકં અપ્પજાનન્તં, પોસેન્તી તેન વુચ્ચતિ.

    Dārakaṃ appajānantaṃ, posentī tena vuccati.

    ૧૭૦.

    170.

    ‘‘યઞ્ચ માતુધનં હોતિ, યઞ્ચ હોતિ પિતુદ્ધનં;

    ‘‘Yañca mātudhanaṃ hoti, yañca hoti pituddhanaṃ;

    ઉભયમ્પેતસ્સ ગોપેતિ, અપિ પુત્તસ્સ નો સિયા.

    Ubhayampetassa gopeti, api puttassa no siyā.

    ૧૭૧.

    171.

    ‘‘એવં પુત્ત અદું પુત્ત, ઇતિ માતા વિહઞ્ઞતિ;

    ‘‘Evaṃ putta aduṃ putta, iti mātā vihaññati;

    પમત્તં પરદારેસુ, નિસીથે પત્તયોબ્બને;

    Pamattaṃ paradāresu, nisīthe pattayobbane;

    સાયં પુત્તં અનાયન્તં, ઇતિ માતા વિહઞ્ઞતિ.

    Sāyaṃ puttaṃ anāyantaṃ, iti mātā vihaññati.

    ૧૭૨.

    172.

    ‘‘એવં કિચ્છા ભતો પોસો, માતુ અપરિચારકો;

    ‘‘Evaṃ kicchā bhato poso, mātu aparicārako;

    માતરિ મિચ્છા ચરિત્વાન, નિરયં સોપપજ્જતિ.

    Mātari micchā caritvāna, nirayaṃ sopapajjati.

    ૧૭૩.

    173.

    ‘‘એવં કિચ્છા ભતો પોસો, પિતુ અપરિચારકો;

    ‘‘Evaṃ kicchā bhato poso, pitu aparicārako;

    પિતરિ મિચ્છા ચરિત્વાન, નિરયં સોપપજ્જતિ.

    Pitari micchā caritvāna, nirayaṃ sopapajjati.

    ૧૭૪.

    174.

    ‘‘ધનાપિ ધનકામાનં, નસ્સતિ ઇતિ મે સુતં;

    ‘‘Dhanāpi dhanakāmānaṃ, nassati iti me sutaṃ;

    માતરં અપરિચરિત્વાન, કિચ્છં વા સો નિગચ્છતિ.

    Mātaraṃ aparicaritvāna, kicchaṃ vā so nigacchati.

    ૧૭૫.

    175.

    ‘‘ધનાપિ ધનકામાનં, નસ્સતિ ઇતિ મે સુતં;

    ‘‘Dhanāpi dhanakāmānaṃ, nassati iti me sutaṃ;

    પિતરં અપરિચરિત્વાન, કિચ્છં વા સો નિગચ્છતિ.

    Pitaraṃ aparicaritvāna, kicchaṃ vā so nigacchati.

    ૧૭૬.

    176.

    ‘‘આનન્દો ચ પમોદો ચ, સદા હસિતકીળિતં;

    ‘‘Ānando ca pamodo ca, sadā hasitakīḷitaṃ;

    માતરં પરિચરિત્વાન, લબ્ભમેતં વિજાનતો.

    Mātaraṃ paricaritvāna, labbhametaṃ vijānato.

    ૧૭૭.

    177.

    ‘‘આનન્દો ચ પમોદો ચ, સદા હસિતકીળિતં;

    ‘‘Ānando ca pamodo ca, sadā hasitakīḷitaṃ;

    પિતરં પરિચરિત્વાન, લબ્ભમેતં વિજાનતો.

    Pitaraṃ paricaritvāna, labbhametaṃ vijānato.

    ૧૭૮.

    178.

    ‘‘દાનઞ્ચ પિયવાચા ચ, અત્થચરિયા ચ યા ઇધ;

    ‘‘Dānañca piyavācā ca, atthacariyā ca yā idha;

    સમાનત્તતા ચ ધમ્મેસુ, તત્થ તત્થ યથારહં;

    Samānattatā ca dhammesu, tattha tattha yathārahaṃ;

    એતે ખો સઙ્ગહા લોકે, રથસ્સાણીવ યાયતો.

    Ete kho saṅgahā loke, rathassāṇīva yāyato.

    ૧૭૯.

    179.

    ‘‘એતે ચ સઙ્ગહા નાસ્સુ, ન માતા પુત્તકારણા;

    ‘‘Ete ca saṅgahā nāssu, na mātā puttakāraṇā;

    લભેથ માનં પૂજં વા, પિતા વા પુત્તકારણા.

    Labhetha mānaṃ pūjaṃ vā, pitā vā puttakāraṇā.

    ૧૮૦.

    180.

    ‘‘યસ્મા ચ સઙ્ગહા એતે, સમ્મપેક્ખન્તિ પણ્ડિતા;

    ‘‘Yasmā ca saṅgahā ete, sammapekkhanti paṇḍitā;

    તસ્મા મહત્તં પપ્પોન્તિ, પાસંસા ચ ભવન્તિ તે.

    Tasmā mahattaṃ papponti, pāsaṃsā ca bhavanti te.

    ૧૮૧.

    181.

    ‘‘બ્રહ્માતિ માતાપિતરો, પુબ્બાચરિયાતિ વુચ્ચરે;

    ‘‘Brahmāti mātāpitaro, pubbācariyāti vuccare;

    આહુનેય્યા ચ પુત્તાનં, પજાય અનુકમ્પકા.

    Āhuneyyā ca puttānaṃ, pajāya anukampakā.

    ૧૮૨.

    182.

    ‘‘તસ્મા હિ ને નમસ્સેય્ય, સક્કરેય્ય ચ પણ્ડિતો;

    ‘‘Tasmā hi ne namasseyya, sakkareyya ca paṇḍito;

    અન્નેન અથો પાનેન, વત્થેન સયનેન ચ;

    Annena atho pānena, vatthena sayanena ca;

    ઉચ્છાદનેન ન્હાપનેન, પાદાનં ધોવનેન ચ.

    Ucchādanena nhāpanena, pādānaṃ dhovanena ca.

    ૧૮૩.

    183.

    ‘‘તાય નં પારિચરિયાય, માતાપિતૂસુ પણ્ડિતા;

    ‘‘Tāya naṃ pāricariyāya, mātāpitūsu paṇḍitā;

    ઇધેવ નં પસંસન્તિ, પેચ્ચ સગ્ગે પમોદતી’’તિ.

    Idheva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge pamodatī’’ti.

    તત્થ પુત્તફલન્તિ પુત્તસઙ્ખાતં ફલં. દેવતાય નમસ્સતીતિ ‘‘પુત્તો મે ઉપ્પજ્જતૂ’’તિ દેવતાય નમક્કારં કરોતિ આયાચતિ. પુચ્છતીતિ ‘‘કતરેન નક્ખત્તેન જાતો પુત્તો દીઘાયુકો હોતિ, કતરેન અપ્પાયુકો’’તિ એવં નક્ખત્તાનિ ચ પુચ્છતિ. ઉતુસંવચ્છરાનિ ચાતિ ‘‘છન્નં ઉતૂનં કતરસ્મિં ઉતુમ્હિ જાતો દીઘાયુકો હોતિ, કતરસ્મિં ઉતુમ્હિ અપ્પાયુકો, કતિવસ્સાય વા માતુયા જાતો પુત્તો દીઘાયુકો હોતિ, કતિવસ્સાય અપ્પાયુકો’’તિ એવં ઉતુસંવચ્છરાનિ ચ પુચ્છતિ. ઉતુમ્હિ ન્હાતાયાતિ પુપ્ફે ઉપ્પન્ને ઉતુમ્હિ ન્હાતાય. વોક્કમોતિ તિણ્ણં સન્નિપાતા ગબ્ભાવક્કન્તિ હોતિ, કુચ્છિયં ગબ્ભો પતિટ્ઠાતિ. તેનાતિ તેન ગબ્ભેન સા દોહળિની હોતિ. તેનાતિ તદા તસ્સા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તપજાય સિનેહો ઉપ્પજ્જતિ, તેન કારણેન ‘‘સુહદા’’તિ વુચ્ચતિ. તેનાતિ તેન કારણેન સા ‘‘જનયન્તી’’તિ ચ ‘‘જનેત્તી’’તિ ચ વુચ્ચતિ.

    Tattha puttaphalanti puttasaṅkhātaṃ phalaṃ. Devatāya namassatīti ‘‘putto me uppajjatū’’ti devatāya namakkāraṃ karoti āyācati. Pucchatīti ‘‘katarena nakkhattena jāto putto dīghāyuko hoti, katarena appāyuko’’ti evaṃ nakkhattāni ca pucchati. Utusaṃvaccharāni cāti ‘‘channaṃ utūnaṃ katarasmiṃ utumhi jāto dīghāyuko hoti, katarasmiṃ utumhi appāyuko, kativassāya vā mātuyā jāto putto dīghāyuko hoti, kativassāya appāyuko’’ti evaṃ utusaṃvaccharāni ca pucchati. Utumhi nhātāyāti pupphe uppanne utumhi nhātāya. Vokkamoti tiṇṇaṃ sannipātā gabbhāvakkanti hoti, kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāti. Tenāti tena gabbhena sā dohaḷinī hoti. Tenāti tadā tassā kucchimhi nibbattapajāya sineho uppajjati, tena kāraṇena ‘‘suhadā’’ti vuccati. Tenāti tena kāraṇena sā ‘‘janayantī’’ti ca ‘‘janettī’’ti ca vuccati.

    અઙ્ગપાવુરણેન ચાતિ થનન્તરે નિપજ્જાપેત્વા સરીરસમ્ફસ્સં ફરાપેન્તી અઙ્ગસઙ્ખાતેનેવ પાવુરણેન. તોસેન્તીતિ સઞ્ઞાપેન્તી હાસેન્તી. મમં કત્વા ઉદિક્ખતીતિ ‘‘પુત્તસ્સ મે ઉપરિ વાતો પહરતિ, આતપો ફરતી’’તિ એવં મમંકારં કત્વા સિનિદ્ધેન હદયેન ઉદિક્ખતિ. ઉભયમ્પેતસ્સાતિ ઉભયમ્પિ એતં ધનં એતસ્સ પુત્તસ્સ અત્થાય અઞ્ઞેસં અદસ્સેત્વા સારગબ્ભાદીસુ માતા ગોપેતિ. એવં પુત્ત, અદું પુત્તાતિ ‘‘અન્ધબાલ પુત્ત, એવં રાજકુલાદીસુ અપ્પમત્તો હોહિ, અદુઞ્ચ કમ્મં મા કરોહી’’તિ સિક્ખાપેન્તી ઇતિ માતા વિહઞ્ઞતિ કિલમતિ. પત્તયોબ્બનેતિ પુત્તે પત્તયોબ્બને તં પુત્તં નિસીથે પરદારેસુ પમત્તં સાયં અનાગચ્છન્તં ઞત્વા અસ્સુપુણ્ણેહિ નેત્તેહિ મગ્ગં ઓલોકેન્તી વિહઞ્ઞતિ કિલમતિ.

    Aṅgapāvuraṇena cāti thanantare nipajjāpetvā sarīrasamphassaṃ pharāpentī aṅgasaṅkhāteneva pāvuraṇena. Tosentīti saññāpentī hāsentī. Mamaṃ katvā udikkhatīti ‘‘puttassa me upari vāto paharati, ātapo pharatī’’ti evaṃ mamaṃkāraṃ katvā siniddhena hadayena udikkhati. Ubhayampetassāti ubhayampi etaṃ dhanaṃ etassa puttassa atthāya aññesaṃ adassetvā sāragabbhādīsu mātā gopeti. Evaṃ putta, aduṃ puttāti ‘‘andhabāla putta, evaṃ rājakulādīsu appamatto hohi, aduñca kammaṃ mā karohī’’ti sikkhāpentī iti mātā vihaññati kilamati. Pattayobbaneti putte pattayobbane taṃ puttaṃ nisīthe paradāresu pamattaṃ sāyaṃ anāgacchantaṃ ñatvā assupuṇṇehi nettehi maggaṃ olokentī vihaññati kilamati.

    કિચ્છા ભતોતિ કિચ્છેન ભતો પટિજગ્ગિતો. મિચ્છા ચરિત્વાનાતિ માતરં અપટિજગ્ગિત્વા. ધનાપીતિ ધનમ્પિ, અયમેવ વા પાઠો. ઇદં વુત્તં હોતિ – ધનકામાનં ઉપ્પન્નં ધનમ્પિ માતરં અપટિજગ્ગન્તાનં નસ્સતીતિ મે સુતન્તિ. કિચ્છં વા સોતિ ઇતિ ધનં વા તસ્સ નસ્સતિ, દુક્ખં વાસો પુરિસો નિગચ્છતિ. લબ્ભમેતન્તિ એતં ઇધલોકે ચ પરલોકે ચ આનન્દાદિસુખં માતરં પરિચરિત્વા વિજાનતો પણ્ડિતસ્સ લબ્ભં, સક્કા લદ્ધું તાદિસેનાતિ અત્થો.

    Kicchā bhatoti kicchena bhato paṭijaggito. Micchā caritvānāti mātaraṃ apaṭijaggitvā. Dhanāpīti dhanampi, ayameva vā pāṭho. Idaṃ vuttaṃ hoti – dhanakāmānaṃ uppannaṃ dhanampi mātaraṃ apaṭijaggantānaṃ nassatīti me sutanti. Kicchaṃ vā soti iti dhanaṃ vā tassa nassati, dukkhaṃ vāso puriso nigacchati. Labbhametanti etaṃ idhaloke ca paraloke ca ānandādisukhaṃ mātaraṃ paricaritvā vijānato paṇḍitassa labbhaṃ, sakkā laddhuṃ tādisenāti attho.

    દાનઞ્ચાતિ માતાપિતૂનં દાનં દાતબ્બં, પિયવચનં ભણિતબ્બં, ઉપ્પન્નકિચ્ચસાધનવસેન અત્થો ચરિતબ્બો. ધમ્મેસૂતિ જેટ્ઠાપચાયનધમ્મેસુ તત્થ તત્થ પરિસમજ્ઝે વા રહોગતાનં વા અભિવાદનાદિવસેન સમાનત્તતા કાતબ્બા, ન રહો અભિવાદનાદીનિ કત્વા પરિસતિ ન કાતબ્બાનિ, સબ્બત્થ સમાનેનેવ ભવિતબ્બં. એતે ચ સઙ્ગહા નાસ્સૂતિ સચે એતે ચત્તારો સઙ્ગહા ન ભવેય્યું. સમ્મપેક્ખન્તીતિ સમ્મા નયેન કારણેન પેક્ખન્તિ. મહત્તન્તિ સેટ્ઠત્તં. બ્રહ્માતિ પુત્તાનં બ્રહ્મસમા ઉત્તમા સેટ્ઠા. પુબ્બાચરિયાતિ પઠમાચરિયા. આહુનેય્યાતિ આહુનપટિગ્ગાહકા યસ્સ કસ્સચિ સક્કારસ્સ અનુચ્છવિકા. અન્નેન અથોતિ અન્નેન ચેવ અત્થો પાનેન ચ. પેચ્ચાતિ કાલકિરિયાય પરિયોસાને ઇતો ગન્ત્વા સગ્ગે પમોદતીતિ.

    Dānañcāti mātāpitūnaṃ dānaṃ dātabbaṃ, piyavacanaṃ bhaṇitabbaṃ, uppannakiccasādhanavasena attho caritabbo. Dhammesūti jeṭṭhāpacāyanadhammesu tattha tattha parisamajjhe vā rahogatānaṃ vā abhivādanādivasena samānattatā kātabbā, na raho abhivādanādīni katvā parisati na kātabbāni, sabbattha samāneneva bhavitabbaṃ. Ete ca saṅgahā nāssūti sace ete cattāro saṅgahā na bhaveyyuṃ. Sammapekkhantīti sammā nayena kāraṇena pekkhanti. Mahattanti seṭṭhattaṃ. Brahmāti puttānaṃ brahmasamā uttamā seṭṭhā. Pubbācariyāti paṭhamācariyā. Āhuneyyāti āhunapaṭiggāhakā yassa kassaci sakkārassa anucchavikā. Annena athoti annena ceva attho pānena ca. Peccāti kālakiriyāya pariyosāne ito gantvā sagge pamodatīti.

    એવં મહસત્તો સિનેરું પવટ્ટેન્તો વિય ધમ્મદેસનં નિટ્ઠાપેસિ. તં સુત્વા સબ્બેપિ તે રાજાનો બલકાયા ચ પસીદિંસુ. અથ ને પઞ્ચસુ સીલેસુ પતિટ્ઠાપેત્વા ‘‘દાનાદીસુ અપ્પમત્તા હોથા’’તિ ઓવદિત્વા ઉય્યોજેસિ. સબ્બેપિ ધમ્મેન રજ્જં કારેત્વા આયુપરિયોસાને દેવનગરં પૂરયિંસુ. સોણપણ્ડિતનન્દપણ્ડિતાપિ યાવતાયુકં માતાપિતરો પરિચરિત્વા બ્રહ્મલોકપરાયણા અહેસું.

    Evaṃ mahasatto sineruṃ pavaṭṭento viya dhammadesanaṃ niṭṭhāpesi. Taṃ sutvā sabbepi te rājāno balakāyā ca pasīdiṃsu. Atha ne pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā ‘‘dānādīsu appamattā hothā’’ti ovaditvā uyyojesi. Sabbepi dhammena rajjaṃ kāretvā āyupariyosāne devanagaraṃ pūrayiṃsu. Soṇapaṇḍitanandapaṇḍitāpi yāvatāyukaṃ mātāpitaro paricaritvā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને માતુપોસકભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. તદા માતાપિતરો માહારાજકુલાનિ અહેસું, નન્દપણ્ડિતો આનન્દો , મનોજરાજા સારિપુત્તો, એકસતરાજાનો અસીતિમહાથેરા ચેવ અઞ્ઞતરથેરા ચ, ચતુવીસતિ અક્ખોભણિયો બુદ્ધપરિસા, સોણપણ્ડિતો પન અહમેવ અહોસિન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā mātāpitaro māhārājakulāni ahesuṃ, nandapaṇḍito ānando , manojarājā sāriputto, ekasatarājāno asītimahātherā ceva aññataratherā ca, catuvīsati akkhobhaṇiyo buddhaparisā, soṇapaṇḍito pana ahameva ahosinti.

    સોણનન્દજાતકવણ્ણના દુતિયા.

    Soṇanandajātakavaṇṇanā dutiyā.

    જાતકુદ્દાનં –

    Jātakuddānaṃ –

    અથ સત્તતિમમ્હિ નિપાતવરે, સભાવન્તુ કુસાવતિરાજવરો;

    Atha sattatimamhi nipātavare, sabhāvantu kusāvatirājavaro;

    અથ સોણસુનન્દવરો ચ પુન, અભિવાસિતસત્તતિમમ્હિ સુતેતિ.

    Atha soṇasunandavaro ca puna, abhivāsitasattatimamhi suteti.

    સત્તતિનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sattatinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૫૩૨. સોણનન્દજાતકં • 532. Soṇanandajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact