Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. સોણપોટિરિયપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā
ન તાવ સુપિતું હોતીતિ આયસ્મતો સોણસ્સ પોટિરિયપુત્તસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો સિખિસ્સ ભગવતો કાલે વનચરો હુત્વા જીવન્તો એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા પસન્નચિત્તો કુરઞ્જિયફલં સત્થુનો અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુસ્મિં પોટિરિયસ્સ નામ ગામભોજકસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, સોણોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો ભદ્દિયસ્સ સાકિયરઞ્ઞો સેનાપતિ અહોસિ. અથ ભદ્દિયરાજે હેટ્ઠા વુત્તનયેન પબ્બજિતે, સેનાપતિ ‘‘રાજાપિ નામ પબ્બજિ, કિં મય્હં ઘરાવાસેના’’તિ પબ્બજિ? પબ્બજિત્વા પન નિદ્દારામો વિહરતિ, ન ભાવનમનુયુઞ્જતિ. તં ભગવા અનુપિયાયં અમ્બવને વિહરન્તો અત્તનો ઓભાસં ફરાપેત્વા તેનસ્સ સતિં જનેત્વા ઇમાય ગાથાય તં ઓવદન્તો –
Na tāva supituṃ hotīti āyasmato soṇassa poṭiriyaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro sikhissa bhagavato kāle vanacaro hutvā jīvanto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kurañjiyaphalaṃ satthuno adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ poṭiriyassa nāma gāmabhojakassa putto hutvā nibbatti, soṇotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bhaddiyassa sākiyarañño senāpati ahosi. Atha bhaddiyarāje heṭṭhā vuttanayena pabbajite, senāpati ‘‘rājāpi nāma pabbaji, kiṃ mayhaṃ gharāvāsenā’’ti pabbaji? Pabbajitvā pana niddārāmo viharati, na bhāvanamanuyuñjati. Taṃ bhagavā anupiyāyaṃ ambavane viharanto attano obhāsaṃ pharāpetvā tenassa satiṃ janetvā imāya gāthāya taṃ ovadanto –
૧૯૩.
193.
‘‘ન તાવ સુપિતું હોતિ, રત્તિ નક્ખત્તમાલિની;
‘‘Na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinī;
પટિજગ્ગિતુમેવેસા, રત્તિ હોતિ વિજાનતા.
Paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatā.
૧૯૪.
194.
‘‘હત્થિક્ખન્ધાવપતિતં , કુઞ્જરો ચે અનુક્કમે;
‘‘Hatthikkhandhāvapatitaṃ , kuñjaro ce anukkame;
સઙ્ગામે મે મતં સેય્યો, યઞ્ચે જીવે પરાજિતો’’તિ. – ગાથાદ્વયં અભાસિ;
Saṅgāme me mataṃ seyyo, yañce jīve parājito’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
તત્થ ન તાવ સુપિતું હોતિ, રત્તિ નક્ખત્તમાલિનીતિ અટ્ઠહિ અક્ખણેહિ વજ્જિતં નવમં ખણં લભિત્વા ઠિતસ્સ વિઞ્ઞુજાતિકસ્સ યાવ ન અરહત્તં હત્થગતં હોતિ, તાવ અયં નક્ખત્તમાલિની રત્તિ સુપિતું નિદ્દાયિતું ન હોતિ, સુપનસ્સ કાલો ન હોતિ. અપિચ ખો પટિજગ્ગિતુમેવેસા, રત્તિ હોતિ વિજાનતાતિ એસા રત્તિ નામ મનુસ્સાનં મિગપક્ખીનઞ્ચ નિદ્દૂપગમનેન વિસેસતો નિસ્સદ્દવેલાભૂતા પટિપત્તિં અત્તનિ સઞ્જગ્ગિતું જાગરિયાનુયોગમનુયુઞ્જિતુમેવ વિજાનતા વિઞ્ઞુના ઇચ્છિતા હોતીતિ.
Tattha na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinīti aṭṭhahi akkhaṇehi vajjitaṃ navamaṃ khaṇaṃ labhitvā ṭhitassa viññujātikassa yāva na arahattaṃ hatthagataṃ hoti, tāva ayaṃ nakkhattamālinī ratti supituṃ niddāyituṃ na hoti, supanassa kālo na hoti. Apica kho paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatāti esā ratti nāma manussānaṃ migapakkhīnañca niddūpagamanena visesato nissaddavelābhūtā paṭipattiṃ attani sañjaggituṃ jāgariyānuyogamanuyuñjitumeva vijānatā viññunā icchitā hotīti.
તં સુત્વા સોણો સંવિગ્ગતરમાનસો હિરોત્તપ્પં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા અબ્ભોકાસિકઙ્ગં અધિટ્ઠાય વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો ‘‘હત્થિક્ખન્ધોવ પતિત’’ન્તિ દુતિયં ગાથમાહ. તત્થ અવપતિતન્તિ અવમુખં પતિતં ઉદ્ધંપાદં અધોમુખં પતિતં. કુઞ્જરો ચે અનુક્કમેતિ કુઞ્જરો અનુક્કમેય્ય ચે. ઇદં વુત્તં હોતિ – યદાહં હત્થિમારુહિત્વા સઙ્ગામં પવિટ્ઠો હત્થિક્ખન્ધતો પતિતો, તદાહં સઙ્ગામે તેન હત્થિના મદ્દિતો મતો અહોસિં ચે, તં મે મરણં સેય્યો, યઞ્ચે ઇદાનિ કિલેસેહિ પરાજિતો જીવેય્યં, તં ન સેય્યોતિ. ઇમં ગાથં વદન્તોયેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૨.૧-૬) –
Taṃ sutvā soṇo saṃviggataramānaso hirottappaṃ paccupaṭṭhapetvā abbhokāsikaṅgaṃ adhiṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto ‘‘hatthikkhandhova patita’’nti dutiyaṃ gāthamāha. Tattha avapatitanti avamukhaṃ patitaṃ uddhaṃpādaṃ adhomukhaṃ patitaṃ. Kuñjaro ce anukkameti kuñjaro anukkameyya ce. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadāhaṃ hatthimāruhitvā saṅgāmaṃ paviṭṭho hatthikkhandhato patito, tadāhaṃ saṅgāme tena hatthinā maddito mato ahosiṃ ce, taṃ me maraṇaṃ seyyo, yañce idāni kilesehi parājito jīveyyaṃ, taṃ na seyyoti. Imaṃ gāthaṃ vadantoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.1-6) –
‘‘મિગલુદ્દો પુરે આસિં, વિપિને વિચરં અહં;
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, vipine vicaraṃ ahaṃ;
અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, સબ્બધમ્માન પારગું.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
‘‘કુરઞ્જિયફલં ગય્હ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સદાસહં;
‘‘Kurañjiyaphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
પુઞ્ઞક્ખેત્તસ્સ તાદિનો, પસન્નો સેહિ પાણિભિ.
Puññakkhettassa tādino, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ‘‘સત્થારા વુત્તં, અત્તના વુત્ત’’ન્તિ ઉભયઞ્હિ ગાથં ‘‘હત્થિક્ખન્ધાવપતિત’’ન્તિઆદિના પચ્ચુદાહાસિ. તેન ઇદમેવ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસીતિ.
Arahattaṃ pana patvā ‘‘satthārā vuttaṃ, attanā vutta’’nti ubhayañhi gāthaṃ ‘‘hatthikkhandhāvapatita’’ntiādinā paccudāhāsi. Tena idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
સોણપોટિરિયપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. સોણપોટિરિયત્થેરગાથા • 7. Soṇapoṭiriyattheragāthā