Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā |
૯. સોપાકત્થેરઅપદાનવણ્ણના
9. Sopākattheraapadānavaṇṇanā
પબ્ભારં સોધયન્તસ્સાતિઆદિકં આયસ્મતો સોપાકત્થેરસ્સ અપદાનં. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો કાલે અઞ્ઞતરસ્સ કુટુમ્બિકસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ. એકદિવસં સત્થારં દિસ્વા બીજપૂરફલાનિ સત્થુ ઉપનેસિ, પરિભુઞ્જિ ભગવા તસ્સાનુકમ્પં ઉપાદાય. સો ભિક્ખુ સત્થરિ સઙ્ઘે ચ અભિપ્પસન્નો સલાકભત્તં પટ્ઠપેત્વા સઙ્ઘુદ્દેસવસેન તિણ્ણં ભિક્ખૂનં યાવતાયુકં ખીરભત્તં અદાસિ. સો તેહિ પુઞ્ઞેહિ અપરાપરં દેવમનુસ્સેસુ સમ્પત્તિયો અનુભવન્તો એકદા મનુસ્સયોનિયં નિબ્બત્તો એકસ્સ પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ ખીરભત્તં અદાસિ.
Pabbhāraṃ sodhayantassātiādikaṃ āyasmato sopākattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle aññatarassa kuṭumbikassa putto hutvā nibbatti. Ekadivasaṃ satthāraṃ disvā bījapūraphalāni satthu upanesi, paribhuñji bhagavā tassānukampaṃ upādāya. So bhikkhu satthari saṅghe ca abhippasanno salākabhattaṃ paṭṭhapetvā saṅghuddesavasena tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ yāvatāyukaṃ khīrabhattaṃ adāsi. So tehi puññehi aparāparaṃ devamanussesu sampattiyo anubhavanto ekadā manussayoniyaṃ nibbatto ekassa paccekabuddhassa khīrabhattaṃ adāsi.
એવં તત્થ તત્થ પુઞ્ઞાનિ કત્વા સુગતીસુયેવ પરિબ્ભમન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે પુરિમકમ્મનિસ્સન્દેન સાવત્થિયં અઞ્ઞતરાય દુગ્ગતિત્થિયા કુચ્છિમ્હિ પટિસન્ધિં ગણ્હિ. સા તં દસમાસે કુચ્છિના પરિહરિત્વા પરિપક્કે ગબ્ભે વિજાયનકાલે વિજાયિતું અસક્કોન્તી મુચ્છં આપજ્જિત્વા બહુવેલં મતા વિય નિપજ્જિ. ઞાતકા ‘‘મતા’’તિ સઞ્ઞાય સુસાનં નેત્વા ચિતકં આરોપેત્વા દેવતાનુભાવેન વાતવુટ્ઠિયા ઉટ્ઠિતાય અગ્ગિં અદત્વા પક્કમિંસુ. દારકો પચ્છિમભવિકત્તા દેવતાનુભાવેનેવ અરોગો હુત્વા માતુકુચ્છિતો નિક્ખમિ. માતા પન કાલમકાસિ. દેવતા મનુસ્સરૂપેનુપગમ્મ તં ગહેત્વા સુસાનગોપકસ્સ ગેહે ઠપેત્વા કતિપાહં કાલં પતિરૂપેન આહારેન પોસેસિ. તતો પરં સુસાનગોપકો અત્તનો પુત્તં કત્વા વડ્ઢેસિ. સો તથા વડ્ઢેન્તો તસ્સ પુત્તેન સુપ્પિયેન નામ દારકેન સદ્ધિં કીળન્તો વિચરિ. તસ્સ સુસાને જાતસંવડ્ઢભાવતો સોપાકોતિ સમઞ્ઞા અહોસિ.
Evaṃ tattha tattha puññāni katvā sugatīsuyeva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde purimakammanissandena sāvatthiyaṃ aññatarāya duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā taṃ dasamāse kucchinā pariharitvā paripakke gabbhe vijāyanakāle vijāyituṃ asakkontī mucchaṃ āpajjitvā bahuvelaṃ matā viya nipajji. Ñātakā ‘‘matā’’ti saññāya susānaṃ netvā citakaṃ āropetvā devatānubhāvena vātavuṭṭhiyā uṭṭhitāya aggiṃ adatvā pakkamiṃsu. Dārako pacchimabhavikattā devatānubhāveneva arogo hutvā mātukucchito nikkhami. Mātā pana kālamakāsi. Devatā manussarūpenupagamma taṃ gahetvā susānagopakassa gehe ṭhapetvā katipāhaṃ kālaṃ patirūpena āhārena posesi. Tato paraṃ susānagopako attano puttaṃ katvā vaḍḍhesi. So tathā vaḍḍhento tassa puttena suppiyena nāma dārakena saddhiṃ kīḷanto vicari. Tassa susāne jātasaṃvaḍḍhabhāvato sopākoti samaññā ahosi.
અથેકદિવસં સત્તવસ્સિકં તં ભગવા પચ્ચૂસવેલાયં ઞાણજાલં પત્થરિત્વા વેનેય્યબન્ધવે ઓલોકેન્તો ઞાણજાલસ્સ અન્તોગતં દિસ્વા સુસાનટ્ઠાનં અગમાસિ. દારકો પુબ્બહેતુના ચોદિયમાનો પસન્નમાનસો સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા અટ્ઠાસિ. સત્થા તસ્સ ધમ્મં કથેસિ. સો ધમ્મં સુત્વા પબ્બજ્જં યાચિત્વા પિતરા ‘‘અનુઞ્ઞાતોસી’’તિ વુત્તો પિતરં સત્થુ સન્તિકં આનેસિ. તસ્સ પિતા સત્થારં વન્દિત્વા ‘‘ઇમં દારકં પબ્બાજેથ, ભન્તે’’તિ અનુજાનિ, તં પબ્બાજેત્વા ભગવા મેત્તાભાવનાય નિયોજેસિ. સો મેત્તાકમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા સુસાને વિહરન્તો નચિરસ્સેવ મેત્તાઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં સચ્છાકાસિ. અરહા હુત્વાપિ અઞ્ઞેસં સોસાનિકભિક્ખૂનં મેત્તાભાવનાવિધિં દસ્સેન્તો ‘‘યથાપિ એકપુત્તસ્મિ’’ન્તિ (થેરગા॰ ૩૩) ગાથં અભાસિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા એકપુત્તકે પિયે મનાપે માતા પિતા ચ કુસલી એકન્તહિતેસી ભવેય્ય, એવં પુરત્થિમાદિભેદાસુ સબ્બાસુ દિસાસુ કામભવાદિભેદેસુ વા સબ્બેસુ ભવેસુ દહરાદિભેદાસુ સબ્બાસુ અવત્થાસુપિ ઠિતેસુ સબ્બેસુ સત્તેસુ એકન્તહિતેસિતાય કુસલી ભવેય્ય ‘‘મિત્તો, ઉદાસિનો, પચ્ચત્થિકો’’તિ સીમં અકત્વા સીમાય સમ્ભેદવસેન સબ્બત્થ એકરસં મેત્તં ભાવેય્યાતિ ઇમં પન ગાથં વત્વા ‘‘સચે તુમ્હે આયસ્મન્તો એવં મેત્તં ભાવેય્યાથ, યે તે ભગવતા ‘સુખં સુપતી’તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૧૧.૧૫; પરિ॰ ૩૩૧; મિ॰ પ॰ ૪.૪.૬) એકાદસ મેત્તાનિસંસા ચ વુત્તા, એકંસેન તેસં ભાગિનો ભવથા’’તિ ઓવાદં અદાસિ.
Athekadivasaṃ sattavassikaṃ taṃ bhagavā paccūsavelāyaṃ ñāṇajālaṃ pattharitvā veneyyabandhave olokento ñāṇajālassa antogataṃ disvā susānaṭṭhānaṃ agamāsi. Dārako pubbahetunā codiyamāno pasannamānaso satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi. Satthā tassa dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā pabbajjaṃ yācitvā pitarā ‘‘anuññātosī’’ti vutto pitaraṃ satthu santikaṃ ānesi. Tassa pitā satthāraṃ vanditvā ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājetha, bhante’’ti anujāni, taṃ pabbājetvā bhagavā mettābhāvanāya niyojesi. So mettākammaṭṭhānaṃ gahetvā susāne viharanto nacirasseva mettājhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Arahā hutvāpi aññesaṃ sosānikabhikkhūnaṃ mettābhāvanāvidhiṃ dassento ‘‘yathāpi ekaputtasmi’’nti (theragā. 33) gāthaṃ abhāsi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ekaputtake piye manāpe mātā pitā ca kusalī ekantahitesī bhaveyya, evaṃ puratthimādibhedāsu sabbāsu disāsu kāmabhavādibhedesu vā sabbesu bhavesu daharādibhedāsu sabbāsu avatthāsupi ṭhitesu sabbesu sattesu ekantahitesitāya kusalī bhaveyya ‘‘mitto, udāsino, paccatthiko’’ti sīmaṃ akatvā sīmāya sambhedavasena sabbattha ekarasaṃ mettaṃ bhāveyyāti imaṃ pana gāthaṃ vatvā ‘‘sace tumhe āyasmanto evaṃ mettaṃ bhāveyyātha, ye te bhagavatā ‘sukhaṃ supatī’tiādinā (a. ni. 11.15; pari. 331; mi. pa. 4.4.6) ekādasa mettānisaṃsā ca vuttā, ekaṃsena tesaṃ bhāgino bhavathā’’ti ovādaṃ adāsi.
૧૧૨. એવં સો પત્તફલાધિગમો અત્તનો કતપુઞ્ઞં પચ્ચવેક્ખિત્વા સઞ્જાતસોમનસ્સો પુબ્બચરિતાપદાનં દસ્સેન્તો પબ્ભારં સોધયન્તસ્સાતિઆદિમાહ. તત્થ પબ્ભારન્તિ સિલાપબ્બતસ્સ વિવેકટ્ઠાનં, તં પબ્બજિતાનુરૂપત્તા ઇટ્ઠકપાકારં કત્વા દ્વારકવાટં યોજેત્વા ભિક્ખૂનં વસનત્થાય અદાસિ, પકારેન ભરો પત્થેતબ્બોતિ પબ્ભારો, તં સોધયન્તસ્સ મમ સન્તિકં સિદ્ધત્થો નામ ભગવા આગચ્છિ પાપુણિ.
112. Evaṃ so pattaphalādhigamo attano katapuññaṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso pubbacaritāpadānaṃ dassento pabbhāraṃ sodhayantassātiādimāha. Tattha pabbhāranti silāpabbatassa vivekaṭṭhānaṃ, taṃ pabbajitānurūpattā iṭṭhakapākāraṃ katvā dvārakavāṭaṃ yojetvā bhikkhūnaṃ vasanatthāya adāsi, pakārena bharo patthetabboti pabbhāro, taṃ sodhayantassa mama santikaṃ siddhattho nāma bhagavā āgacchi pāpuṇi.
૧૧૩. બુદ્ધં ઉપગતં દિસ્વાતિ એવં મમ સન્તિકં આગતં દિસ્વા તાદિનો ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ અકમ્પિયસભાવત્તા તાદિગુણયુત્તસ્સ લોકજેટ્ઠસ્સ બુદ્ધસ્સ સન્થરં તિણપણ્ણાદિસન્થરં કટ્ઠત્થરં પઞ્ઞાપેત્વા નિટ્ઠાપેત્વા પુપ્ફાસનં પુપ્ફમયં આસનં અહં અદાસિં.
113.Buddhaṃ upagataṃ disvāti evaṃ mama santikaṃ āgataṃ disvā tādino iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvattā tādiguṇayuttassa lokajeṭṭhassa buddhassa santharaṃ tiṇapaṇṇādisantharaṃ kaṭṭhattharaṃ paññāpetvā niṭṭhāpetvā pupphāsanaṃ pupphamayaṃ āsanaṃ ahaṃ adāsiṃ.
૧૧૪. પુપ્ફાસને નિસીદિત્વાતિ તસ્મિં પઞ્ઞત્તે પુપ્ફાસને નિસીદિત્વા લોકનાયકો સિદ્ધત્થો ભગવા. મમઞ્ચ ગતિમઞ્ઞાયાતિ મય્હં ગતિં આયતિં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં અઞ્ઞાય જાનિત્વા અનિચ્ચતં અનિચ્ચભાવં ઉદાહરિ કથેસિ.
114.Pupphāsanenisīditvāti tasmiṃ paññatte pupphāsane nisīditvā lokanāyako siddhattho bhagavā. Mamañca gatimaññāyāti mayhaṃ gatiṃ āyatiṃ uppattiṭṭhānaṃ aññāya jānitvā aniccataṃ aniccabhāvaṃ udāhari kathesi.
૧૧૫. અનિચ્ચા વત સઙ્ખારાતિ વત એકન્તેન સઙ્ખારા પચ્ચયેહિ સમેચ્ચ સમાગન્ત્વા કરીયમાના સબ્બે સપ્પચ્ચયધમ્મા હુત્વા અભાવટ્ઠેન અનિચ્ચા. ઉપ્પાદવયધમ્મિનોતિ ઉપ્પજ્જિત્વા વિનસ્સનસભાવા ઉપ્પજ્જિત્વા પાતુભવિત્વા એતે સઙ્ખારા નિરુજ્ઝન્તિ વિનસ્સન્તીતિ અત્થો. તેસં વૂપસમો સુખોતિ તેસં સઙ્ખારાનં વિસેસેન ઉપસમો સુખો, તેસં વૂપસમકરં નિબ્બાનમેવ એકન્તસુખન્તિ અત્થો.
115.Aniccā vata saṅkhārāti vata ekantena saṅkhārā paccayehi samecca samāgantvā karīyamānā sabbe sappaccayadhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā. Uppādavayadhamminoti uppajjitvā vinassanasabhāvā uppajjitvā pātubhavitvā ete saṅkhārā nirujjhanti vinassantīti attho. Tesaṃ vūpasamo sukhoti tesaṃ saṅkhārānaṃ visesena upasamo sukho, tesaṃ vūpasamakaraṃ nibbānameva ekantasukhanti attho.
૧૧૬. ઇદં વત્વાન સબ્બઞ્ઞૂતિ સબ્બધમ્મજાનનકો ભગવા લોકાનં જેટ્ઠો વુડ્ઢો નરાનં આસભો પધાનો વીરો ઇદં અનિચ્ચપટિસંયુત્તં ધમ્મદેસનં વત્વાન કથેત્વા અમ્બરે આકાસે હંસરાજા ઇવ નભં આકાસં અબ્ભુગ્ગમીતિ સમ્બન્ધો.
116.Idaṃ vatvāna sabbaññūti sabbadhammajānanako bhagavā lokānaṃ jeṭṭho vuḍḍho narānaṃ āsabho padhāno vīro idaṃ aniccapaṭisaṃyuttaṃ dhammadesanaṃ vatvāna kathetvā ambare ākāse haṃsarājā iva nabhaṃ ākāsaṃ abbhuggamīti sambandho.
૧૧૭. સકં દિટ્ઠિં અત્તનો લદ્ધિં ખન્તિં રુચિં અજ્ઝાસયં જહિત્વાન પહાય. ભાવયાનિચ્ચસઞ્ઞહન્તિ અનિચ્ચે અનિચ્ચન્તિ પવત્તસઞ્ઞં અહં ભાવયિં વડ્ઢેસિં મનસિ અકાસિં. તત્થ કાલં કતો અહન્તિ તત્થ તિસ્સં જાતિયં તતો જાતિતો અહં કાલં કતો મતો.
117.Sakaṃ diṭṭhiṃ attano laddhiṃ khantiṃ ruciṃ ajjhāsayaṃ jahitvāna pahāya. Bhāvayāniccasaññahanti anicce aniccanti pavattasaññaṃ ahaṃ bhāvayiṃ vaḍḍhesiṃ manasi akāsiṃ. Tattha kālaṃ kato ahanti tattha tissaṃ jātiyaṃ tato jātito ahaṃ kālaṃ kato mato.
૧૧૮. દ્વે સમ્પત્તી અનુભોત્વાતિ મનુસ્સસમ્પત્તિદિબ્બસમ્પત્તિસઙ્ખાતા દ્વે સમ્પત્તિયો અનુભવિત્વા. સુક્કમૂલેન ચોદિતોતિ પુરાણકુસલમૂલેન, મૂલભૂતેન કુસલેન વા ચોદિતો સઞ્ચોદિતો. પચ્છિમે ભવે સમ્પત્તેતિ પરિયોસાને ભવે સમ્પત્તે પાપુણિતે. સપાકયોનુપાગમિન્તિ સકં પચિતભત્તં સપાકં યોનિં ઉપાગમિં. યસ્સ કુલસ્સ અત્તનો પચિતભત્તં અઞ્ઞેહિ અભુઞ્જનીયં, તસ્મિં ચણ્ડાલકુલે નિબ્બત્તોસ્મીતિ અત્થો. અથ વા સા વુચ્ચતિ સુનખો, સુનખોચ્છિટ્ઠભત્તભુઞ્જનકચણ્ડાલકુલે જાતોતિ અત્થો. સેસં ઉત્તાનત્થમેવાતિ.
118.Dvesampattī anubhotvāti manussasampattidibbasampattisaṅkhātā dve sampattiyo anubhavitvā. Sukkamūlena coditoti purāṇakusalamūlena, mūlabhūtena kusalena vā codito sañcodito. Pacchime bhave sampatteti pariyosāne bhave sampatte pāpuṇite. Sapākayonupāgaminti sakaṃ pacitabhattaṃ sapākaṃ yoniṃ upāgamiṃ. Yassa kulassa attano pacitabhattaṃ aññehi abhuñjanīyaṃ, tasmiṃ caṇḍālakule nibbattosmīti attho. Atha vā sā vuccati sunakho, sunakhocchiṭṭhabhattabhuñjanakacaṇḍālakule jātoti attho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
સોપાકત્થેરઅપદાનવણ્ણના સમત્તા.
Sopākattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / અપદાનપાળિ • Apadānapāḷi / ૯. સોપાકત્થેરઅપદાનં • 9. Sopākattheraapadānaṃ