Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૪. સુગન્ધત્થેરગાથાવણ્ણના
4. Sugandhattheragāthāvaṇṇanā
અનુવસ્સિકો પબ્બજિતોતિ આયસ્મતો સુગન્ધત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર ઇતો દ્વાનવુતે કપ્પે તિસ્સસ્સ નામ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ કાલે મનુસ્સયોનિયં નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો મિગબ્યધનેન અરઞ્ઞે વિચરતિ. સત્થા તસ્સ અનુકમ્પાય પદવળઞ્જં દસ્સેત્વા ગતો. સો સત્થુ પદચેતિયાનિ દિસ્વા પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારતાય ‘‘સદેવકે લોકે અગ્ગપુગ્ગલસ્સ ઇમાનિ પદાની’’તિ પીતિસોમનસ્સજાતો કોરણ્ડકપુપ્ફાનિ ગહેત્વા પૂજં કત્વા ચિત્તં પસાદેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા તતો ચુતો અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે કુટુમ્બિકો હુત્વા સત્થુ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ચ મહાદાનં પવત્તેત્વા ગન્ધકુટિં મહગ્ઘગોસિતચન્દનં પિસિત્વા તેન પરિભણ્ડં કત્વા પત્થનં પટ્ઠપેસિ – ‘‘નિબ્બત્તનિબ્બત્તટ્ઠાને મય્હં સરીરં એવંસુગન્ધં હોતૂ’’તિ. એવં અઞ્ઞાનિપિ તત્થ તત્થ ભવે બહૂનિ પુઞ્ઞકમ્માનિ કત્વા સુગતીસુ એવ પરિવત્તમાનો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં વિભવસમ્પન્નસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ ગેહે નિબ્બત્તિ. નિબ્બત્તસ્સ ચ તસ્સ માતુકુચ્છિગતકાલતો પટ્ઠાય માતુ સરીરં સકલમ્પિ ગેહં સુરભિગન્ધં વાયતિ. જાતદિવસે પન વિસેસતો પરમસુગન્ધં સામન્તગેહેસુપિ વાયતેવ. તસ્સ માતાપિતરો ‘‘અમ્હાકં પુત્તો અત્તનાવ અત્તનો નામં ગહેત્વા આગતો’’તિ સુગન્ધોત્વેવ નામં અકંસુ. સો અનુપુબ્બેન વયપ્પત્તો મહાસેલત્થેરં દિસ્વા તસ્સ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો સત્તાહબ્ભન્તરે એવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૦.૧૫-૨૪) –
Anuvassiko pabbajitoti āyasmato sugandhattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira ito dvānavute kappe tissassa nāma sammāsambuddhassa kāle manussayoniyaṃ nibbattitvā viññutaṃ patto migabyadhanena araññe vicarati. Satthā tassa anukampāya padavaḷañjaṃ dassetvā gato. So satthu padacetiyāni disvā purimabuddhesu katādhikāratāya ‘‘sadevake loke aggapuggalassa imāni padānī’’ti pītisomanassajāto koraṇḍakapupphāni gahetvā pūjaṃ katvā cittaṃ pasādesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato cuto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbiko hutvā satthu bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattetvā gandhakuṭiṃ mahagghagositacandanaṃ pisitvā tena paribhaṇḍaṃ katvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne mayhaṃ sarīraṃ evaṃsugandhaṃ hotū’’ti. Evaṃ aññānipi tattha tattha bhave bahūni puññakammāni katvā sugatīsu eva parivattamāno imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti. Nibbattassa ca tassa mātukucchigatakālato paṭṭhāya mātu sarīraṃ sakalampi gehaṃ surabhigandhaṃ vāyati. Jātadivase pana visesato paramasugandhaṃ sāmantagehesupi vāyateva. Tassa mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgato’’ti sugandhotveva nāmaṃ akaṃsu. So anupubbena vayappatto mahāselattheraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto sattāhabbhantare eva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.15-24) –
‘‘વનકમ્મિકો પુરે આસિં, પિતુમાતુમતેનહં;
‘‘Vanakammiko pure āsiṃ, pitumātumatenahaṃ;
પસુમારેન જીવામિ, કુસલં મે ન વિજ્જતિ.
Pasumārena jīvāmi, kusalaṃ me na vijjati.
‘‘મમ આસયસામન્તા, તિસ્સો લોકગ્ગનાયકો;
‘‘Mama āsayasāmantā, tisso lokagganāyako;
પદાનિ તીણિ દસ્સેસિ, અનુકમ્પાય ચક્ખુમા.
Padāni tīṇi dassesi, anukampāya cakkhumā.
‘‘અક્કન્તે ચ પદે દિસ્વા, તિસ્સનામસ્સ સત્થુનો;
‘‘Akkante ca pade disvā, tissanāmassa satthuno;
હટ્ઠો હટ્ઠેન ચિત્તેન, પદે ચિત્તં પસાદયિં.
Haṭṭho haṭṭhena cittena, pade cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘કોરણ્ડં પુપ્ફિતં દિસ્વા, પાદપં ધરણીરુહં;
‘‘Koraṇḍaṃ pupphitaṃ disvā, pādapaṃ dharaṇīruhaṃ;
સકોસકં ગહેત્વાન, પદસેટ્ઠં અપૂજયિં.
Sakosakaṃ gahetvāna, padaseṭṭhaṃ apūjayiṃ.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘યં યં યોનુપપજ્જામિ, દેવત્તં અથ માનુસં;
‘‘Yaṃ yaṃ yonupapajjāmi, devattaṃ atha mānusaṃ;
કોરણ્ડકછવી હોમિ, સુપ્પભાસો ભવામહં.
Koraṇḍakachavī homi, suppabhāso bhavāmahaṃ.
‘‘દ્વેનવુતે ઇતો કપ્પે, યં કમ્મમકરિં તદા;
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, પદપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, padapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો ‘‘અનુવસ્સિકો પબ્બજિતો’’તિ ઇમં ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto ‘‘anuvassiko pabbajito’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
૨૪. તત્થ અનુવસ્સિકોતિ અનુગતો ઉપગતો વસ્સં અનુવસ્સો, અનુવસ્સોવ અનુવસ્સિકો. પબ્બજિતોતિ પબ્બજ્જં ઉપગતો, પબ્બજિતો હુત્વા ઉપગતવસ્સમત્તો એકવસ્સિકોતિ અત્થો. અથ વા અનુગતં પચ્છાગતં અપગતં વસ્સં અનુવસ્સં, તં અસ્સ અત્થીતિ અનુવસ્સિકો. યસ્સ પબ્બજિતસ્સ વસ્સં અપરિપુણ્ણતાય ન ગણનૂપગતં, સો એવં વુત્તો, તસ્મા અવસ્સિકોતિ વુત્તં હોતિ. પસ્સ ધમ્મસુધમ્મતન્તિ તવ સત્થુ ધમ્મસ્સ સુધમ્મભાવં સ્વાક્ખાતતં એકન્તનિય્યાનિકતં પસ્સ, યત્થ અનુવસ્સિકો તુવં પબ્બજિતો. પુબ્બેનિવાસઞાણં દિબ્બચક્ખુઞાણં આસવક્ખયઞાણન્તિ તિસ્સો વિજ્જા તયા અનુપ્પત્તા સચ્છિકતા, તતો એવ કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસનં અનુસિટ્ઠિ ઓવાદો અનુસિક્ખિતોતિ કતકિચ્ચતં નિસ્સાય પીતિસોમનસ્સજાતો થેરો અત્તાનં પરં વિય કત્વા વદતીતિ.
24. Tattha anuvassikoti anugato upagato vassaṃ anuvasso, anuvassova anuvassiko. Pabbajitoti pabbajjaṃ upagato, pabbajito hutvā upagatavassamatto ekavassikoti attho. Atha vā anugataṃ pacchāgataṃ apagataṃ vassaṃ anuvassaṃ, taṃ assa atthīti anuvassiko. Yassa pabbajitassa vassaṃ aparipuṇṇatāya na gaṇanūpagataṃ, so evaṃ vutto, tasmā avassikoti vuttaṃ hoti. Passa dhammasudhammatanti tava satthu dhammassa sudhammabhāvaṃ svākkhātataṃ ekantaniyyānikataṃ passa, yattha anuvassiko tuvaṃ pabbajito. Pubbenivāsañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti tisso vijjā tayā anuppattā sacchikatā, tato eva kataṃ buddhassa sāsanaṃ sammāsambuddhassa sāsanaṃ anusiṭṭhi ovādo anusikkhitoti katakiccataṃ nissāya pītisomanassajāto thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadatīti.
સુગન્ધત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sugandhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૪. સુગન્ધત્થેરગાથા • 4. Sugandhattheragāthā