Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
૧૦. સુખવિહારિજાતકવણ્ણના
10. Sukhavihārijātakavaṇṇanā
યઞ્ચ અઞ્ઞે ન રક્ખન્તીતિ ઇદં સત્થા અનુપિયનગરં નિસ્સાય અનુપિયઅમ્બવને વિહરન્તો સુખવિહારિં ભદ્દિયત્થેરં આરબ્ભ કથેસિ. સુખવિહારી ભદ્દિયત્થેરો છખત્તિયસમાગમે ઉપાલિસત્તમો પબ્બજિતો. તેસુ ભદ્દિયત્થેરો ચ, કિમિલત્થેરો ચ, ભગુત્થેરો ચ, ઉપાલિત્થેરો ચ અરહત્તં પત્તા, આનન્દત્થેરો સોતાપન્નો જાતો, અનુરુદ્ધત્થેરો દિબ્બચક્ખુકો, દેવદત્તો ઝાનલાભી જાતો. છન્નં પન ખત્તિયાનં વત્થુ યાવ અનુપિયનગરા ખણ્ડહાલજાતકે આવિભવિસ્સતિ. આયસ્મા પન ભદ્દિયો રાજકાલે અત્તનો રક્ખસંવિધાનઞ્ચેવ તાવ બહૂહિ રક્ખાહિ રક્ખિયમાનસ્સ ઉપરિપાસાદવરતલે મહાસયને સમ્પરિવત્તમાનસ્સાપિ અત્તનો ભયુપ્પત્તિઞ્ચ ઇદાનિ અરહત્તં પત્વા અરઞ્ઞાદીસુ યત્થ કત્થચિ વિહરન્તોપિ અત્તનો વિગતભયતઞ્ચ સમનુસ્સરન્તો ‘‘અહો સુખં, અહો સુખ’’ન્તિ ઉદાનં ઉદાનેસિ. તં સુત્વા ભિક્ખૂ ‘‘આયસ્મા ભદ્દિયો અઞ્ઞં બ્યાકરોતી’’તિ ભગવતો આરોચેસું. ભગવા ‘‘ન, ભિક્ખવે , ભદ્દિયો ઇદાનેવ સુખવિહારી, પુબ્બેપિ સુખવિહારીયેવા’’તિ આહ. ભિક્ખૂ તસ્સત્થસ્સાવિભાવત્થાય ભગવન્તં યાચિંસુ. ભગવા ભવન્તરેન પટિચ્છન્નં કારણં પાકટં અકાસિ.
Yañcaaññe na rakkhantīti idaṃ satthā anupiyanagaraṃ nissāya anupiyaambavane viharanto sukhavihāriṃ bhaddiyattheraṃ ārabbha kathesi. Sukhavihārī bhaddiyatthero chakhattiyasamāgame upālisattamo pabbajito. Tesu bhaddiyatthero ca, kimilatthero ca, bhagutthero ca, upālitthero ca arahattaṃ pattā, ānandatthero sotāpanno jāto, anuruddhatthero dibbacakkhuko, devadatto jhānalābhī jāto. Channaṃ pana khattiyānaṃ vatthu yāva anupiyanagarā khaṇḍahālajātake āvibhavissati. Āyasmā pana bhaddiyo rājakāle attano rakkhasaṃvidhānañceva tāva bahūhi rakkhāhi rakkhiyamānassa uparipāsādavaratale mahāsayane samparivattamānassāpi attano bhayuppattiñca idāni arahattaṃ patvā araññādīsu yattha katthaci viharantopi attano vigatabhayatañca samanussaranto ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānesi. Taṃ sutvā bhikkhū ‘‘āyasmā bhaddiyo aññaṃ byākarotī’’ti bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā ‘‘na, bhikkhave , bhaddiyo idāneva sukhavihārī, pubbepi sukhavihārīyevā’’ti āha. Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારયમાને બોધિસત્તો ઉદિચ્ચબ્રાહ્મણમહાસાલો હુત્વા કામેસુ આદીનવં, નેક્ખમ્મે ચાનિસંસં દિસ્વા કામે પહાય હિમવન્તં પવિસિત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અટ્ઠ સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેસિ, પરિવારોપિસ્સ મહા અહોસિ પઞ્ચ તાપસસતાનિ. સો વસ્સકાલે હિમવન્તતો નિક્ખમિત્વા તાપસગણપરિવુતો ગામનિગમાદીસુ ચારિકં ચરન્તો બારાણસિં પત્વા રાજાનં નિસ્સાય રાજુય્યાને વાસં કપ્પેસિ. તત્થ વસ્સિકે ચત્તારો માસે વસિત્વા રાજાનં આપુચ્છિ. અથ નં રાજા ‘‘તુમ્હે, ભન્તે, મહલ્લકા, કિં વો હિમવન્તેન, અન્તેવાસિકે હિમવન્તં પેસેત્વા ઇધેવ વસથા’’તિ યાચિ. બોધિસત્તો જેટ્ઠન્તેવાસિકં પઞ્ચ તાપસસતાનિ પટિચ્છાપેત્વા ‘‘ગચ્છ, ત્વં ઇમેહિ સદ્ધિં હિમવન્તે વસ, અહં પન ઇધેવ વસિસ્સામી’’તિ તે ઉય્યોજેત્વા સયં તત્થેવ વાસં કપ્પેસિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārayamāne bodhisatto udiccabrāhmaṇamahāsālo hutvā kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme cānisaṃsaṃ disvā kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, parivāropissa mahā ahosi pañca tāpasasatāni. So vassakāle himavantato nikkhamitvā tāpasagaṇaparivuto gāmanigamādīsu cārikaṃ caranto bārāṇasiṃ patvā rājānaṃ nissāya rājuyyāne vāsaṃ kappesi. Tattha vassike cattāro māse vasitvā rājānaṃ āpucchi. Atha naṃ rājā ‘‘tumhe, bhante, mahallakā, kiṃ vo himavantena, antevāsike himavantaṃ pesetvā idheva vasathā’’ti yāci. Bodhisatto jeṭṭhantevāsikaṃ pañca tāpasasatāni paṭicchāpetvā ‘‘gaccha, tvaṃ imehi saddhiṃ himavante vasa, ahaṃ pana idheva vasissāmī’’ti te uyyojetvā sayaṃ tattheva vāsaṃ kappesi.
સો પનસ્સ જેટ્ઠન્તેવાસિકો રાજપબ્બજિતો મહન્તં રજ્જં પહાય પબ્બજિત્વા કસિણપરિકમ્મં કત્વા અટ્ઠસમાપત્તિલાભી અહોસિ. સો તાપસેહિ સદ્ધિં હિમવન્તે વસમાનો એકદિવસં આચરિયં દટ્ઠુકામો હુત્વા તે તાપસે આમન્તેત્વા ‘‘તુમ્હે અનુક્કણ્ઠમાના ઇધેવ વસથ, અહં આચરિયં વન્દિત્વા આગમિસ્સામી’’તિ આચરિયસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા પટિસન્થારં કત્વા એકં કટ્ઠત્થરિકં અત્થરિત્વા આચરિયસ્સ સન્તિકેયેવ નિપજ્જિ. તસ્મિઞ્ચ સમયે રાજા ‘‘તાપસં પસ્સિસ્સામી’’તિ ઉય્યાનં ગન્ત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિ. અન્તેવાસિકતાપસો રાજાનં દિસ્વા નેવ વુટ્ઠાસિ, નિપન્નોયેવ પન ‘‘અહો સુખં, અહો સુખ’’ન્તિ ઉદાનં ઉદાનેસિ. રાજા ‘‘અયં તાપસો મં દિસ્વાપિ ન ઉટ્ઠિતો’’તિ અનત્તમનો બોધિસત્તં આહ – ‘‘ભન્તે, અયં તાપસો યદિચ્છકં ભુત્તો ભવિસ્સતિ, ઉદાનં ઉદાનેન્તો સુખસેય્યમેવ કપ્પેતી’’તિ. મહારાજ, અયં તાપસો પુબ્બે તુમ્હાદિસો એકો રાજા અહોસિ, સ્વાયં ‘‘અહં પુબ્બે ગિહિકાલે રજ્જસિરિં અનુભવન્તો આવુધહત્થેહિ બહૂહિ રક્ખિયમાનોપિ એવરૂપં સુખં નામ નાલત્થ’’ન્તિ અત્તનો પબ્બજ્જાસુખં ઝાનસુખઞ્ચ આરબ્ભ ઇમં ઉદાનં ઉદાનેતીતિ. એવઞ્ચ પન વત્વા બોધિસત્તો રઞ્ઞો ધમ્મકથં કથેતું ઇમં ગાથમાહ –
So panassa jeṭṭhantevāsiko rājapabbajito mahantaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭhasamāpattilābhī ahosi. So tāpasehi saddhiṃ himavante vasamāno ekadivasaṃ ācariyaṃ daṭṭhukāmo hutvā te tāpase āmantetvā ‘‘tumhe anukkaṇṭhamānā idheva vasatha, ahaṃ ācariyaṃ vanditvā āgamissāmī’’ti ācariyassa santikaṃ gantvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā ekaṃ kaṭṭhattharikaṃ attharitvā ācariyassa santikeyeva nipajji. Tasmiñca samaye rājā ‘‘tāpasaṃ passissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Antevāsikatāpaso rājānaṃ disvā neva vuṭṭhāsi, nipannoyeva pana ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānesi. Rājā ‘‘ayaṃ tāpaso maṃ disvāpi na uṭṭhito’’ti anattamano bodhisattaṃ āha – ‘‘bhante, ayaṃ tāpaso yadicchakaṃ bhutto bhavissati, udānaṃ udānento sukhaseyyameva kappetī’’ti. Mahārāja, ayaṃ tāpaso pubbe tumhādiso eko rājā ahosi, svāyaṃ ‘‘ahaṃ pubbe gihikāle rajjasiriṃ anubhavanto āvudhahatthehi bahūhi rakkhiyamānopi evarūpaṃ sukhaṃ nāma nālattha’’nti attano pabbajjāsukhaṃ jhānasukhañca ārabbha imaṃ udānaṃ udānetīti. Evañca pana vatvā bodhisatto rañño dhammakathaṃ kathetuṃ imaṃ gāthamāha –
૧૦.
10.
‘‘યઞ્ચ અઞ્ઞે ન રક્ખન્તિ, યો ચ અઞ્ઞે ન રક્ખતિ;
‘‘Yañca aññe na rakkhanti, yo ca aññe na rakkhati;
સ વે રાજ સુખં સેતિ, કામેસુ અનપેક્ખવા’’તિ.
Sa ve rāja sukhaṃ seti, kāmesu anapekkhavā’’ti.
તત્થ યઞ્ચ અઞ્ઞે ન રક્ખન્તીતિ યં પુગ્ગલં અઞ્ઞે બહૂ પુગ્ગલા ન રક્ખન્તિ. યો ચ અઞ્ઞે ન રક્ખતીતિ યો ચ ‘‘એકકો અહં રજ્જં કારેમી’’તિ અઞ્ઞે બહૂ જને ન રક્ખતિ. સ વે રાજ સુખં સેતીતિ મહારાજ સો પુગ્ગલો એકો અદુતિયો પવિવિત્તો કાયિકચેતસિકસુખસમઙ્ગી હુત્વા સુખં સેતિ. ઇદઞ્ચ દેસનાસીસમેવ. ન કેવલં પન સેતિયેવ, એવરૂપો પન પુગ્ગલો સુખં ગચ્છતિ તિટ્ઠતિ નિસીદતિ સયતીતિ સબ્બિરિયાપથેસુ સુખપ્પત્તોવ હોતિ. કામેસુ અનપેક્ખવાતિ વત્થુ કામકિલેસકામેસુ અપેક્ખારહિતો વિગતચ્છન્દરાગો નિત્તણ્હો એવરૂપો પુગ્ગલો સબ્બિરિયાપથેસુ સુખં વિહરતિ મહારાજાતિ.
Tattha yañca aññe na rakkhantīti yaṃ puggalaṃ aññe bahū puggalā na rakkhanti. Yo ca aññe na rakkhatīti yo ca ‘‘ekako ahaṃ rajjaṃ kāremī’’ti aññe bahū jane na rakkhati. Sa ve rāja sukhaṃ setīti mahārāja so puggalo eko adutiyo pavivitto kāyikacetasikasukhasamaṅgī hutvā sukhaṃ seti. Idañca desanāsīsameva. Na kevalaṃ pana setiyeva, evarūpo pana puggalo sukhaṃ gacchati tiṭṭhati nisīdati sayatīti sabbiriyāpathesu sukhappattova hoti. Kāmesu anapekkhavāti vatthu kāmakilesakāmesu apekkhārahito vigatacchandarāgo nittaṇho evarūpo puggalo sabbiriyāpathesu sukhaṃ viharati mahārājāti.
રાજા ધમ્મદેસનં સુત્વા તુટ્ઠમાનસો વન્દિત્વા નિવેસનમેવ ગતો, અન્તેવાસિકોપિ આચરિયં વન્દિત્વા હિમવન્તમેવ ગતો. બોધિસત્તો પન તત્થેવ વિહરન્તો અપરિહીનજ્ઝાનો કાલં કત્વા બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તિ.
Rājā dhammadesanaṃ sutvā tuṭṭhamānaso vanditvā nivesanameva gato, antevāsikopi ācariyaṃ vanditvā himavantameva gato. Bodhisatto pana tattheva viharanto aparihīnajjhāno kālaṃ katvā brahmaloke nibbatti.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા દસ્સેત્વા દ્વે વત્થૂનિ કથેત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા અન્તેવાસિકો ભદ્દિયત્થેરો અહોસિ, ગણસત્થા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā dassetvā dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā antevāsiko bhaddiyatthero ahosi, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
સુખવિહારિજાતકવણ્ણના દસમા.
Sukhavihārijātakavaṇṇanā dasamā.
અપણ્ણકવગ્ગો પઠમો.
Apaṇṇakavaggo paṭhamo.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
અપણ્ણકં વણ્ણુપથં, સેરિવં ચૂળસેટ્ઠિ ચ;
Apaṇṇakaṃ vaṇṇupathaṃ, serivaṃ cūḷaseṭṭhi ca;
તણ્ડુલં દેવધમ્મઞ્ચ, કટ્ઠવાહનગામણિ;
Taṇḍulaṃ devadhammañca, kaṭṭhavāhanagāmaṇi;
મઘદેવં વિહારીતિ, પિણ્ડિતા દસ જાતકાતિ.
Maghadevaṃ vihārīti, piṇḍitā dasa jātakāti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૧૦. સુખવિહારિજાતકં • 10. Sukhavihārijātakaṃ