Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā

    ૧૬. મહાનિપાતો

    16. Mahānipāto

    ૧. સુમેધાથેરીગાથાવણ્ણના

    1. Sumedhātherīgāthāvaṇṇanā

    મહાનિપાતે મન્તાવતિયા નગરેતિઆદિકા સુમેધાય થેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તી, સક્કચ્ચં વિમોક્ખસમ્ભારે સમ્ભારેન્તી કોણાગમનસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્વા, અત્તનો સખીહિ કુલધીતાહિ સદ્ધિં એકજ્ઝાસયા હુત્વા મહન્તં આરામં કારેત્વા બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ નિય્યાદેસિ. સા તેન પુઞ્ઞકમ્મેન કાયસ્સ ભેદા તાવતિંસં ઉપગચ્છિ. તત્થ યાવતાયુકં દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવિત્વા તતો ચુતા યામેસુ ઉપપજ્જિ. તતો ચુતા તુસિતેસુ, તતો ચુતા નિમ્માનરતીસુ, તતો ચુતા પરનિમ્મિતવસવત્તીસૂતિ અનુક્કમેન પઞ્ચસુ કામસગ્ગેસુ ઉપ્પજ્જિત્વા તત્થ તત્થ દેવરાજૂનં મહેસી હુત્વા તતો ચુતા કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે મહાવિભવસ્સ સેટ્ઠિનો ધીતા હુત્વા અનુક્કમેન વિઞ્ઞુતં પત્વા સાસને અભિપ્પસન્ના હુત્વા રતનત્તયં ઉદ્દિસ્સ ઉળારપુઞ્ઞકમ્મં અકાસિ.

    Mahānipāte mantāvatiyā nagaretiādikā sumedhāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, sakkaccaṃ vimokkhasambhāre sambhārentī koṇāgamanassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā, attano sakhīhi kuladhītāhi saddhiṃ ekajjhāsayā hutvā mahantaṃ ārāmaṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyādesi. Sā tena puññakammena kāyassa bhedā tāvatiṃsaṃ upagacchi. Tattha yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cutā yāmesu upapajji. Tato cutā tusitesu, tato cutā nimmānaratīsu, tato cutā paranimmitavasavattīsūti anukkamena pañcasu kāmasaggesu uppajjitvā tattha tattha devarājūnaṃ mahesī hutvā tato cutā kassapassa bhagavato kāle mahāvibhavassa seṭṭhino dhītā hutvā anukkamena viññutaṃ patvā sāsane abhippasannā hutvā ratanattayaṃ uddissa uḷārapuññakammaṃ akāsi.

    તત્થ યાવજીવં ધમ્મૂપજીવિની કુસલધમ્મનિરતા હુત્વા તતો ચુતા તાવતિંસેસુ નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં સુગતીસુયેવ સંસરન્તી, ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મન્તાવતીનગરે કોઞ્ચસ્સ નામ રઞ્ઞો ધીતા હુત્વા નિબ્બત્તિ. તસ્સા માતાપિતરો સુમેધાતિ નામં અકંસુ. તં અનુક્કમેન વુદ્ધિપ્પત્તવયપ્પત્તકાલે માતાપિતરો ‘‘વારણવતીનગરે અનિકરત્તસ્સ નામ રઞ્ઞો દસ્સામા’’તિ સમ્મન્તેસું. સા પન દહરકાલતો પટ્ઠાય અત્તનો સમાનવયાહિ રાજકઞ્ઞાહિ દાસિજનેહિ ચ સદ્ધિં ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા ભિક્ખુનીનં સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા ચિરકાલતો પટ્ઠાય કતાધિકારતાય સંસારે જાતસંવેગા સાસને અભિપ્પસન્ના હુત્વા વયપ્પત્તકાલે કામેહિ વિનિવત્તિતમાનસા અહોસિ. તેન સા માતાપિતૂનં ઞાતીનં સમ્મન્તનં સુત્વા ‘‘ન મય્હં ઘરાવાસેન કિચ્ચં, પબ્બજિસ્સામહ’’ન્તિ આહ. તં માતાપિતરો ઘરાવાસે નિયોજેન્તા નાનપ્પકારેન યાચન્તાપિ સઞ્ઞાપેતું નાસક્ખિંસુ. સા ‘‘એવં મે પબ્બજિતું લબ્ભતી’’તિ ખગ્ગં ગહેત્વા સયમેવ અત્તનો કેસે છિન્દિત્વા તે એવ કેસે આરબ્ભ પટિક્કૂલમનસિકારં પવત્તેન્તી તત્થ કતાધિકારતાય ભિક્ખુનીનં સન્તિકે મનસિકારવિધાનસ્સ સુતપુબ્બત્તા ચ અસુભનિમિત્તં ઉપ્પાદેત્વા તત્થ પઠમજ્ઝાનં અધિગચ્છિ. અધિગતપઠમજ્ઝાના ચ અત્તના ઘરાવાસે ઉય્યોજેતું ઉપગતે માતાપિતરો આદિં કત્વા અન્તોજનપરિજનં સબ્બં રાજકુલં સાસને અભિપ્પસન્નં કારેત્વા ઘરતો નિક્ખમિત્વા ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા પબ્બજિ. પબ્બજિત્વા ચ વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા સમ્મદેવ પરિપક્કઞાણા વિમુત્તિપરિપાચનીયાનં ધમ્માનં વિસેસિતાય ન ચિરસ્સેવ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેરી ૨.૧.૧-૧૯) –

    Tattha yāvajīvaṃ dhammūpajīvinī kusaladhammaniratā hutvā tato cutā tāvatiṃsesu nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī, imasmiṃ buddhuppāde mantāvatīnagare koñcassa nāma rañño dhītā hutvā nibbatti. Tassā mātāpitaro sumedhāti nāmaṃ akaṃsu. Taṃ anukkamena vuddhippattavayappattakāle mātāpitaro ‘‘vāraṇavatīnagare anikarattassa nāma rañño dassāmā’’ti sammantesuṃ. Sā pana daharakālato paṭṭhāya attano samānavayāhi rājakaññāhi dāsijanehi ca saddhiṃ bhikkhunupassayaṃ gantvā bhikkhunīnaṃ santike dhammaṃ sutvā cirakālato paṭṭhāya katādhikāratāya saṃsāre jātasaṃvegā sāsane abhippasannā hutvā vayappattakāle kāmehi vinivattitamānasā ahosi. Tena sā mātāpitūnaṃ ñātīnaṃ sammantanaṃ sutvā ‘‘na mayhaṃ gharāvāsena kiccaṃ, pabbajissāmaha’’nti āha. Taṃ mātāpitaro gharāvāse niyojentā nānappakārena yācantāpi saññāpetuṃ nāsakkhiṃsu. Sā ‘‘evaṃ me pabbajituṃ labbhatī’’ti khaggaṃ gahetvā sayameva attano kese chinditvā te eva kese ārabbha paṭikkūlamanasikāraṃ pavattentī tattha katādhikāratāya bhikkhunīnaṃ santike manasikāravidhānassa sutapubbattā ca asubhanimittaṃ uppādetvā tattha paṭhamajjhānaṃ adhigacchi. Adhigatapaṭhamajjhānā ca attanā gharāvāse uyyojetuṃ upagate mātāpitaro ādiṃ katvā antojanaparijanaṃ sabbaṃ rājakulaṃ sāsane abhippasannaṃ kāretvā gharato nikkhamitvā bhikkhunupassayaṃ gantvā pabbaji. Pabbajitvā ca vipassanaṃ paṭṭhapetvā sammadeva paripakkañāṇā vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ visesitāya na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.1-19) –

    ‘‘ભગવતિ કોણાગમને, સઙ્ઘારામમ્હિ નવનિવેસમ્હિ;

    ‘‘Bhagavati koṇāgamane, saṅghārāmamhi navanivesamhi;

    સખિયો તિસ્સો જનિયો, વિહારદાનં અદાસિમ્હ.

    Sakhiyo tisso janiyo, vihāradānaṃ adāsimha.

    ‘‘દસક્ખત્તું સતક્ખત્તું, દસસતક્ખત્તું સતાનિ ચ સતક્ખત્તું;

    ‘‘Dasakkhattuṃ satakkhattuṃ, dasasatakkhattuṃ satāni ca satakkhattuṃ;

    દેવેસુ ઉપપજ્જિમ્હ, કો પન વાદો મનુસ્સેસુ.

    Devesu upapajjimha, ko pana vādo manussesu.

    ‘‘દેવેસુ મહિદ્ધિકા અહુમ્હ, માનુસકમ્હિ કો પન વાદો;

    ‘‘Devesu mahiddhikā ahumha, mānusakamhi ko pana vādo;

    સત્તરતનસ્સ મહેસી, ઇત્થિરતનં અહં આસિં.

    Sattaratanassa mahesī, itthiratanaṃ ahaṃ āsiṃ.

    ‘‘ઇધ સઞ્ચિતકુસલા, સુસમિદ્ધકુલપ્પજા;

    ‘‘Idha sañcitakusalā, susamiddhakulappajā;

    ધનઞ્જાની ચ ખેમા ચ, અહમ્પિ ચ તયો જના.

    Dhanañjānī ca khemā ca, ahampi ca tayo janā.

    ‘‘આરામં સુકતં કત્વા, સબ્બાવયવમણ્ડિતં;

    ‘‘Ārāmaṃ sukataṃ katvā, sabbāvayavamaṇḍitaṃ;

    બુદ્ધપ્પમુખસઙ્ઘસ્સ, નિય્યાદેત્વા પમોદિતા.

    Buddhappamukhasaṅghassa, niyyādetvā pamoditā.

    ‘‘યત્થ યત્થૂપપજ્જામિ, તસ્સ કમ્મસ્સ વાહસા;

    ‘‘Yattha yatthūpapajjāmi, tassa kammassa vāhasā;

    દેવેસુ અગ્ગતં પત્તા, મનુસ્સેસુ તથેવ ચ.

    Devesu aggataṃ pattā, manussesu tatheva ca.

    ‘‘ઇમસ્મિંયેવ કપ્પમ્હિ, બ્રહ્મબન્ધુ મહાયસો;

    ‘‘Imasmiṃyeva kappamhi, brahmabandhu mahāyaso;

    કસ્સપો નામ ગોત્તેન, ઉપ્પજ્જિ વદતં વરો.

    Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.

    ‘‘ઉપટ્ઠાકો મહેસિસ્સ, તદા આસિ નરિસ્સરો;

    ‘‘Upaṭṭhāko mahesissa, tadā āsi narissaro;

    કાસિરાજા કિકી નામ, બારાણસિપુરુત્તમે.

    Kāsirājā kikī nāma, bārāṇasipuruttame.

    ‘‘તસ્સાસું સત્ત ધીતરો, રાજકઞ્ઞા સુખેધિતા;

    ‘‘Tassāsuṃ satta dhītaro, rājakaññā sukhedhitā;

    બુદ્ધોપટ્ઠાનનિરતા, બ્રહ્મચરિયં ચરિંસુ તા.

    Buddhopaṭṭhānaniratā, brahmacariyaṃ cariṃsu tā.

    ‘‘તાસં સહાયિકા હુત્વા, સીલેસુ સુસમાહિતા;

    ‘‘Tāsaṃ sahāyikā hutvā, sīlesu susamāhitā;

    દત્વા દાનાનિ સક્કચ્ચં, અગારેવ વતં ચરિં.

    Datvā dānāni sakkaccaṃ, agāreva vataṃ cariṃ.

    ‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;

    ‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;

    જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસૂપગા અહં.

    Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpagā ahaṃ.

    ‘‘તતો ચુતા યામમગં, તતોહં તુસિતં ગતા;

    ‘‘Tato cutā yāmamagaṃ, tatohaṃ tusitaṃ gatā;

    તતો ચ નિમ્માનરતિં, વસવત્તિપુરં ગતા.

    Tato ca nimmānaratiṃ, vasavattipuraṃ gatā.

    ‘‘યત્થ યત્થૂપપજ્જામિ, પુઞ્ઞકમ્મસમોહિતા;

    ‘‘Yattha yatthūpapajjāmi, puññakammasamohitā;

    તત્થ તત્થેવ રાજૂનં, મહેસિત્તમહારયિં.

    Tattha tattheva rājūnaṃ, mahesittamahārayiṃ.

    ‘‘તતો ચુતા મનુસ્સત્તે, રાજૂનં ચક્કવત્તિનં;

    ‘‘Tato cutā manussatte, rājūnaṃ cakkavattinaṃ;

    મણ્ડલીનઞ્ચ રાજૂનં, મહેસિત્તમકારયિં.

    Maṇḍalīnañca rājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ.

    ‘‘સમ્પત્તિમનુભોત્વાન, દેવેસુ માનુસેસુ ચ;

    ‘‘Sampattimanubhotvāna, devesu mānusesu ca;

    સબ્બત્થ સુખિતા હુત્વા, નેકજાતીસુ સંસરિં.

    Sabbattha sukhitā hutvā, nekajātīsu saṃsariṃ.

    ‘‘સો હેતુ સો પભવો, તમ્મૂલં સાવ સાસને ખન્તી;

    ‘‘So hetu so pabhavo, tammūlaṃ sāva sāsane khantī;

    તં પઠમસમોધાનં, તં ધમ્મરતાય નિબ્બાનં.

    Taṃ paṭhamasamodhānaṃ, taṃ dhammaratāya nibbānaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;

    નાગીવ બન્ધનં છેત્વા, વિહરામિ અનાસવા.

    Nāgīva bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavā.

    ‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ સન્તિકે;

    ‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;

    તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.

    Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.

    ‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો, વિમોક્ખાપિ ચ અટ્ઠિમે;

    ‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;

    છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    અરહત્તં પન પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા ઉદાનવસેન –

    Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –

    ૪૫૦.

    450.

    ‘‘મન્તાવતિયા નગરે, રઞ્ઞો કોઞ્ચસ્સ અગ્ગમહેસિયા;

    ‘‘Mantāvatiyā nagare, rañño koñcassa aggamahesiyā;

    ધીતા આસિં સુમેધા, પસાદિતા સાસનકરેહિ.

    Dhītā āsiṃ sumedhā, pasāditā sāsanakarehi.

    ૪૫૧.

    451.

    ‘‘સીલવતી ચિત્તકથા, બહુસ્સુતા બુદ્ધસાસને વિનિતા;

    ‘‘Sīlavatī cittakathā, bahussutā buddhasāsane vinitā;

    માતાપિતરો ઉપગમ્મ, ભણતિ ઉભયો નિસામેથ.

    Mātāpitaro upagamma, bhaṇati ubhayo nisāmetha.

    ૪૫૨.

    452.

    ‘‘નિબ્બાનાભિરતાહં , અસસ્સતં ભવગતં યદિપિ દિબ્બં;

    ‘‘Nibbānābhiratāhaṃ , asassataṃ bhavagataṃ yadipi dibbaṃ;

    કિમઙ્ગં પન તુચ્છા કામા, અપ્પસ્સાદા બહુવિઘાતા.

    Kimaṅgaṃ pana tucchā kāmā, appassādā bahuvighātā.

    ૪૫૩.

    453.

    ‘‘કામા કટુકા આસી, વિસૂપમા યેસુ મુચ્છિતા બાલા;

    ‘‘Kāmā kaṭukā āsī, visūpamā yesu mucchitā bālā;

    તે દીઘરત્તં નિરયે, સમપ્પિતા હઞ્ઞન્તે દુક્ખિતા.

    Te dīgharattaṃ niraye, samappitā haññante dukkhitā.

    ૪૫૪.

    454.

    ‘‘સોચન્તિ પાપકમ્મા, વિનિપાતે પાપવદ્ધિનો સદા;

    ‘‘Socanti pāpakammā, vinipāte pāpavaddhino sadā;

    કાયેન ચ વાચાય ચ, મનસા ચ અસંવુતા બાલા.

    Kāyena ca vācāya ca, manasā ca asaṃvutā bālā.

    ૪૫૫.

    455.

    ‘‘બાલા તે દુપ્પઞ્ઞા, અચેતના દુક્ખસમુદયોરુદ્ધા;

    ‘‘Bālā te duppaññā, acetanā dukkhasamudayoruddhā;

    દેસેન્તે અજાનન્તા, ન બુજ્ઝરે અરિયસચ્ચાનિ.

    Desente ajānantā, na bujjhare ariyasaccāni.

    ૪૫૬.

    456.

    ‘‘સચ્ચાનિ ‘અમ્મ’બુદ્ધવરદેસિ, તાનિ તે બહુતરા અજાનન્તા યે;

    ‘‘Saccāni ‘amma’buddhavaradesi, tāni te bahutarā ajānantā ye;

    અભિનન્દન્તિ ભવગતં, પિહેન્તિ દેવેસુ ઉપપત્તિં.

    Abhinandanti bhavagataṃ, pihenti devesu upapattiṃ.

    ૪૫૭.

    457.

    ‘‘દેવેસુપિ ઉપપત્તિ, અસસ્સતા ભવગતે અનિચ્ચમ્હિ;

    ‘‘Devesupi upapatti, asassatā bhavagate aniccamhi;

    ન ચ સન્તસન્તિ બાલા, પુનપ્પુનં જાયિતબ્બસ્સ.

    Na ca santasanti bālā, punappunaṃ jāyitabbassa.

    ૪૫૮.

    458.

    ‘‘ચત્તારો વિનિપાતા, દુવે ચ ગતિયો કથઞ્ચિ લબ્ભન્તિ;

    ‘‘Cattāro vinipātā, duve ca gatiyo kathañci labbhanti;

    ન ચ વિનિપાતગતાનં, પબ્બજ્જા અત્થિ નિરયેસુ.

    Na ca vinipātagatānaṃ, pabbajjā atthi nirayesu.

    ૪૫૯.

    459.

    ‘‘અનુજાનાથ મં ઉભયો, પબ્બજિતું દસબલસ્સ પાવચને;

    ‘‘Anujānātha maṃ ubhayo, pabbajituṃ dasabalassa pāvacane;

    અપ્પોસ્સુક્કા ઘટિસ્સં, જાતિમરણપ્પહાનાય.

    Appossukkā ghaṭissaṃ, jātimaraṇappahānāya.

    ૪૬૦.

    460.

    ‘‘કિં ભવગતે અભિનન્દિ, તેન કાયકલિના અસારેન;

    ‘‘Kiṃ bhavagate abhinandi, tena kāyakalinā asārena;

    ભવતણ્હાય નિરોધા, અનુજાનાથ પબ્બજિસ્સામિ.

    Bhavataṇhāya nirodhā, anujānātha pabbajissāmi.

    ૪૬૧.

    461.

    ‘‘બુદ્ધાનં ઉપ્પાદો, વિવજ્જિતો અક્ખણો ખણો લદ્ધો;

    ‘‘Buddhānaṃ uppādo, vivajjito akkhaṇo khaṇo laddho;

    સીલાનિ બ્રહ્મચરિયં, યાવજીવં ન દૂસેય્યં.

    Sīlāni brahmacariyaṃ, yāvajīvaṃ na dūseyyaṃ.

    ૪૬૨.

    462.

    ‘‘એવં ભણતિ સુમેધા, માતાપિતરો ‘ન તાવ આહારં;

    ‘‘Evaṃ bhaṇati sumedhā, mātāpitaro ‘na tāva āhāraṃ;

    આહરિસ્સં ગહટ્ઠા, મરણવસં ગતાવ હેસ્સામિ’.

    Āharissaṃ gahaṭṭhā, maraṇavasaṃ gatāva hessāmi’.

    ૪૬૩.

    463.

    ‘‘માતા દુક્ખિતા રોદતિ પિતા ચ;

    ‘‘Mātā dukkhitā rodati pitā ca;

    અસ્સા સબ્બસો સમભિહતો;

    Assā sabbaso samabhihato;

    ઘટેન્તિ સઞ્ઞાપેતું, પાસાદતલે છમાપતિતં.

    Ghaṭenti saññāpetuṃ, pāsādatale chamāpatitaṃ.

    ૪૬૪.

    464.

    ‘‘ઉટ્ઠેહિ પુત્તક કિં સોચિ, તેન દિન્નાસિ વારણવતિમ્હિ;

    ‘‘Uṭṭhehi puttaka kiṃ soci, tena dinnāsi vāraṇavatimhi;

    રાજા અનીકરત્તો, અભિરૂપો તસ્સ ત્વં દિન્ના.

    Rājā anīkaratto, abhirūpo tassa tvaṃ dinnā.

    ૪૬૫.

    465.

    ‘‘અગ્ગમહેસી ભવિસ્સસિ, અનિકરત્તસ્સ રાજિનો ભરિયા;

    ‘‘Aggamahesī bhavissasi, anikarattassa rājino bhariyā;

    સીલાનિ બ્રહ્મચરિયં, પબ્બજ્જા દુક્કરા પુત્તક.

    Sīlāni brahmacariyaṃ, pabbajjā dukkarā puttaka.

    ૪૬૬.

    466.

    ‘‘રજ્જે આણા ધનમિસ્સરિયં, ભોગા સુખા દહરિકાસિ;

    ‘‘Rajje āṇā dhanamissariyaṃ, bhogā sukhā daharikāsi;

    ભુઞ્જાહિ કામભોગે, વારેય્યં હોતુ તે પુત્ત.

    Bhuñjāhi kāmabhoge, vāreyyaṃ hotu te putta.

    ૪૬૭.

    467.

    ‘‘અથ ને ભણતિ સુમેધા, મા એદિસિકાનિ ભવગતમસારં;

    ‘‘Atha ne bhaṇati sumedhā, mā edisikāni bhavagatamasāraṃ;

    પબ્બજ્જા વા હોહિતિ, મરણં વા મે ન ચેવ વારેય્યં.

    Pabbajjā vā hohiti, maraṇaṃ vā me na ceva vāreyyaṃ.

    ૪૬૮.

    468.

    ‘‘કિમિવ પૂતિકાયમસુચિં, સવનગન્ધં ભયાનકં કુણપં;

    ‘‘Kimiva pūtikāyamasuciṃ, savanagandhaṃ bhayānakaṃ kuṇapaṃ;

    અભિસંવિસેય્યં ભસ્તં, અસકિં પગ્ઘરિતં અસુચિપુણ્ણં.

    Abhisaṃviseyyaṃ bhastaṃ, asakiṃ paggharitaṃ asucipuṇṇaṃ.

    ૪૬૯.

    469.

    ‘‘કિમિવ તહં જાનન્તી, વિકૂલકં મંસસોણિતુપલિત્તં;

    ‘‘Kimiva tahaṃ jānantī, vikūlakaṃ maṃsasoṇitupalittaṃ;

    કિમિકુલલયં સકુણભત્તં, કળેવરં કિસ્સ દિયતીતિ.

    Kimikulalayaṃ sakuṇabhattaṃ, kaḷevaraṃ kissa diyatīti.

    ૪૭૦.

    470.

    ‘‘નિબ્બુય્હતિ સુસાનં, અચિરં કાયો અપેતવિઞ્ઞાણો;

    ‘‘Nibbuyhati susānaṃ, aciraṃ kāyo apetaviññāṇo;

    છુદ્ધો કળિઙ્ગરં વિય, જિગુચ્છમાનેહિ ઞાતીહિ.

    Chuddho kaḷiṅgaraṃ viya, jigucchamānehi ñātīhi.

    ૪૭૧.

    471.

    ‘‘છુદ્ધૂન નં સુસાને, પરભત્તં ન્હાયન્તિ જિગુચ્છન્તા;

    ‘‘Chuddhūna naṃ susāne, parabhattaṃ nhāyanti jigucchantā;

    નિયકા માતાપિતરો, કિં પન સાધારણા જનતા.

    Niyakā mātāpitaro, kiṃ pana sādhāraṇā janatā.

    ૪૭૨.

    472.

    ‘‘અજ્ઝોસિતા અસારે, કળેવરે અટ્ઠિન્હારુસઙ્ઘાતે;

    ‘‘Ajjhositā asāre, kaḷevare aṭṭhinhārusaṅghāte;

    ખેળસ્સુચ્ચારસ્સવપરિપુણ્ણે પૂતિકાયમ્હિ.

    Kheḷassuccārassavaparipuṇṇe pūtikāyamhi.

    ૪૭૩.

    473.

    ‘‘યો નં વિનિબ્ભુજિત્વા, અબ્ભન્તરમસ્સ બાહિરં કયિરા;

    ‘‘Yo naṃ vinibbhujitvā, abbhantaramassa bāhiraṃ kayirā;

    ગન્ધસ્સ અસહમાના, સકાપિ માતા જિગુચ્છેય્ય.

    Gandhassa asahamānā, sakāpi mātā jiguccheyya.

    ૪૭૪.

    474.

    ‘‘ખન્ધધાતુઆયતનં, સઙ્ખતં જાતિમૂલકં દુક્ખં;

    ‘‘Khandhadhātuāyatanaṃ, saṅkhataṃ jātimūlakaṃ dukkhaṃ;

    યોનિસો અનુવિચિનન્તી, વારેય્યં કિસ્સ ઇચ્છેય્યં.

    Yoniso anuvicinantī, vāreyyaṃ kissa iccheyyaṃ.

    ૪૭૫.

    475.

    ‘‘દિવસે દિવસે તિસત્તિ, સતાનિ નવનવા પતેય્યું કાયમ્હિ;

    ‘‘Divase divase tisatti, satāni navanavā pateyyuṃ kāyamhi;

    વસ્સસતમ્પિ ચ ઘાતો, સેય્યો દુક્ખસ્સ ચેવં ખયો.

    Vassasatampi ca ghāto, seyyo dukkhassa cevaṃ khayo.

    ૪૭૬.

    476.

    ‘‘અજ્ઝુપગચ્છે ઘાતં, યો વિઞ્ઞાયેવં સત્થુનો વચનં;

    ‘‘Ajjhupagacche ghātaṃ, yo viññāyevaṃ satthuno vacanaṃ;

    દીઘો તેસં સંસારો, પુનપ્પુનં હઞ્ઞમાનાનં.

    Dīgho tesaṃ saṃsāro, punappunaṃ haññamānānaṃ.

    ૪૭૭.

    477.

    ‘‘દેવેસુ મનુસ્સેસુ ચ, તિરચ્છાનયોનિયા અસુરકાયે;

    ‘‘Devesu manussesu ca, tiracchānayoniyā asurakāye;

    પેતેસુ ચ નિરયેસુ ચ, અપરિમિતા દિસ્સન્તે ઘાતા.

    Petesu ca nirayesu ca, aparimitā dissante ghātā.

    ૪૭૮.

    478.

    ‘‘ઘાતા નિરયેસુ બહૂ, વિનિપાતગતસ્સ પીળિયમાનસ્સ;

    ‘‘Ghātā nirayesu bahū, vinipātagatassa pīḷiyamānassa;

    દેવેસુપિ અત્તાણં, નિબ્બાનસુખા પરં નત્થિ.

    Devesupi attāṇaṃ, nibbānasukhā paraṃ natthi.

    ૪૭૯.

    479.

    ‘‘પત્તા તે નિબ્બાનં, યે યુત્તા દસબલસ્સ પાવચને;

    ‘‘Pattā te nibbānaṃ, ye yuttā dasabalassa pāvacane;

    અપ્પોસ્સુક્કા ઘટેન્તિ, જાતિમરણપ્પહાનાય.

    Appossukkā ghaṭenti, jātimaraṇappahānāya.

    ૪૮૦.

    480.

    ‘‘અજ્જેવ તાતભિનિક્ખમિસ્સં, ભોગેહિ કિં અસારેહિ;

    ‘‘Ajjeva tātabhinikkhamissaṃ, bhogehi kiṃ asārehi;

    નિબ્બિન્ના મે કામા, વન્તસમા તાલવત્થુકતા.

    Nibbinnā me kāmā, vantasamā tālavatthukatā.

    ૪૮૧.

    481.

    ‘‘સા ચેવં ભણતિ પિતરમનીકરત્તો, ચ યસ્સ સા દિન્ના;

    ‘‘Sā cevaṃ bhaṇati pitaramanīkaratto, ca yassa sā dinnā;

    ઉપયાસિ વારણવતે, વારેય્યમુપટ્ઠિતે કાલે.

    Upayāsi vāraṇavate, vāreyyamupaṭṭhite kāle.

    ૪૮૨.

    482.

    ‘‘અથ અસિતનિચિતમુદુકે, કેસે ખગ્ગેન છિન્દિય સુમેધા;

    ‘‘Atha asitanicitamuduke, kese khaggena chindiya sumedhā;

    પાસાદં પિદહિત્વા, પઠમજ્ઝાનં સમાપજ્જિ.

    Pāsādaṃ pidahitvā, paṭhamajjhānaṃ samāpajji.

    ૪૮૩.

    483.

    ‘‘સા ચ તહિં સમાપન્ના, અનીકરત્તો ચ આગતો નગરં;

    ‘‘Sā ca tahiṃ samāpannā, anīkaratto ca āgato nagaraṃ;

    પાસાદે ચ સુમેધા, અનિચ્ચસઞ્ઞં સુભાવેતિ.

    Pāsāde ca sumedhā, aniccasaññaṃ subhāveti.

    ૪૮૪.

    484.

    ‘‘સા ચ મનસિ કરોતિ, અનીકરત્તો ચ આરુહી તુરિતં;

    ‘‘Sā ca manasi karoti, anīkaratto ca āruhī turitaṃ;

    મણિકનકભૂસિતઙ્ગો, કતઞ્જલી યાચતિ સુમેધં.

    Maṇikanakabhūsitaṅgo, katañjalī yācati sumedhaṃ.

    ૪૮૫.

    485.

    ‘‘રજ્જે આણા ધનમિસ્સરિયં, ભોગા સુખા દહરિકાસિ;

    ‘‘Rajje āṇā dhanamissariyaṃ, bhogā sukhā daharikāsi;

    ભુઞ્જાહિ કામભોગે, કામસુખા દુલ્લભા લોકે.

    Bhuñjāhi kāmabhoge, kāmasukhā dullabhā loke.

    ૪૮૬.

    486.

    ‘‘નિસ્સટ્ઠં તે રજ્જં, ભોગે ભુઞ્જસ્સુ દેહિ દાનાનિ;

    ‘‘Nissaṭṭhaṃ te rajjaṃ, bhoge bhuñjassu dehi dānāni;

    મા દુમ્મના અહોસિ, માતાપિતરો તે દુક્ખિતા.

    Mā dummanā ahosi, mātāpitaro te dukkhitā.

    ૪૮૭.

    487.

    ‘‘તં તં ભણતિ સુમેધા, કામેહિ અનત્થિકા વિગતમોહા;

    ‘‘Taṃ taṃ bhaṇati sumedhā, kāmehi anatthikā vigatamohā;

    મા કામે અભિનન્દિ, કામેસ્વાદીનવં પસ્સ.

    Mā kāme abhinandi, kāmesvādīnavaṃ passa.

    ૪૮૮.

    488.

    ‘‘ચાતુદ્દીપો રાજા, મન્ધાતા આસિ કામભોગિનમગ્ગો;

    ‘‘Cātuddīpo rājā, mandhātā āsi kāmabhoginamaggo;

    અતિત્તો કાલઙ્કતો, ન ચસ્સ પરિપૂરિતા ઇચ્છા.

    Atitto kālaṅkato, na cassa paripūritā icchā.

    ૪૮૯.

    489.

    ‘‘સત્ત રતનાનિ વસ્સેય્ય, વુટ્ઠિમા દસદિસા સમન્તેન;

    ‘‘Satta ratanāni vasseyya, vuṭṭhimā dasadisā samantena;

    ન ચત્થિ તિત્તિ કામાનં, અતિત્તાવ મરન્તિ નરા.

    Na catthi titti kāmānaṃ, atittāva maranti narā.

    ૪૯૦.

    490.

    ‘‘અસિસૂનૂપમા કામા, કામા સપ્પસિરોપમા;

    ‘‘Asisūnūpamā kāmā, kāmā sappasiropamā;

    ઉક્કોપમા અનુદહન્તિ, અટ્ઠિકઙ્કલસન્નિભા.

    Ukkopamā anudahanti, aṭṭhikaṅkalasannibhā.

    ૪૯૧.

    491.

    ‘‘અનિચ્ચા અધુવા કામા, બહુદુક્ખા મહાવિસા;

    ‘‘Aniccā adhuvā kāmā, bahudukkhā mahāvisā;

    અયોગુળોવ સન્તત્તો, અઘમૂલા દુખપ્ફલા.

    Ayoguḷova santatto, aghamūlā dukhapphalā.

    ૪૯૨.

    492.

    ‘‘રુક્ખફલૂપમા કામા, મંસપેસૂપમા દુખા;

    ‘‘Rukkhaphalūpamā kāmā, maṃsapesūpamā dukhā;

    સુપિનોપમા વઞ્ચનિયા, કામા યાચિતકૂપમા.

    Supinopamā vañcaniyā, kāmā yācitakūpamā.

    ૪૯૩.

    493.

    ‘‘સત્તિસૂલૂપમા કામા, રોગો ગણ્ડો અઘં નિઘં;

    ‘‘Sattisūlūpamā kāmā, rogo gaṇḍo aghaṃ nighaṃ;

    અઙ્ગારકાસુસદિસા, અઘમૂલં ભયં વધો.

    Aṅgārakāsusadisā, aghamūlaṃ bhayaṃ vadho.

    ૪૯૪.

    494.

    ‘‘એવં બહુદુક્ખા કામા, અક્ખાતા અન્તરાયિકા;

    ‘‘Evaṃ bahudukkhā kāmā, akkhātā antarāyikā;

    ગચ્છથ ન મે ભવગતે, વિસ્સાસો અત્થિ અત્તનો.

    Gacchatha na me bhavagate, vissāso atthi attano.

    ૪૯૫.

    495.

    ‘‘કિં મમ પરો કરિસ્સતિ, અત્તનો સીસમ્હિ ડય્હમાનમ્હિ;

    ‘‘Kiṃ mama paro karissati, attano sīsamhi ḍayhamānamhi;

    અનુબન્ધે જરામરણે, તસ્સ ઘાતાય ઘટિતબ્બં.

    Anubandhe jarāmaraṇe, tassa ghātāya ghaṭitabbaṃ.

    ૪૯૬.

    496.

    ‘‘દ્વારં અપાપુરિત્વાનહં, માતાપિતરો અનીકરત્તઞ્ચ;

    ‘‘Dvāraṃ apāpuritvānahaṃ, mātāpitaro anīkarattañca;

    દિસ્વાન છમં નિસિન્ને, રોદન્તે ઇદમવોચં.

    Disvāna chamaṃ nisinne, rodante idamavocaṃ.

    ૪૯૭.

    497.

    ‘‘દીઘો બાલાનં સંસારો, પુનપ્પુનઞ્ચ રોદતં;

    ‘‘Dīgho bālānaṃ saṃsāro, punappunañca rodataṃ;

    અનમતગ્ગે પિતુ મરણે, ભાતુ વધે અત્તનો ચ વધે.

    Anamatagge pitu maraṇe, bhātu vadhe attano ca vadhe.

    ૪૯૮.

    498.

    ‘‘અસ્સુ થઞ્ઞં રુધિરં, સંસારં અનમતગ્ગતો સરથ;

    ‘‘Assu thaññaṃ rudhiraṃ, saṃsāraṃ anamataggato saratha;

    સત્તાનં સંસરતં, સરાહિ અટ્ઠીનઞ્ચ સન્નિચયં.

    Sattānaṃ saṃsarataṃ, sarāhi aṭṭhīnañca sannicayaṃ.

    ૪૯૯.

    499.

    ‘‘સર ચતુરોદધી, ઉપનીતે અસ્સુથઞ્ઞરુધિરમ્હિ;

    ‘‘Sara caturodadhī, upanīte assuthaññarudhiramhi;

    સર એકકપ્પમટ્ઠીનં, સઞ્ચયં વિપુલેન સમં.

    Sara ekakappamaṭṭhīnaṃ, sañcayaṃ vipulena samaṃ.

    ૫૦૦.

    500.

    ‘‘અનમતગ્ગે સંસરતો, મહિં જમ્બુદીપમુપનીતં;

    ‘‘Anamatagge saṃsarato, mahiṃ jambudīpamupanītaṃ;

    કોલટ્ઠિમત્તગુળિકા, માતા માતુસ્વેવ નપ્પહોન્તિ.

    Kolaṭṭhimattaguḷikā, mātā mātusveva nappahonti.

    ૫૦૧.

    501.

    ‘‘તિણકટ્ઠસાખાપલાસં, ઉપનીતં અનમતગ્ગતો સર;

    ‘‘Tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ, upanītaṃ anamataggato sara;

    ચતુરઙ્ગુલિકા ઘટિકા, પિતુપિતુસ્વેવ નપ્પહોન્તિ.

    Caturaṅgulikā ghaṭikā, pitupitusveva nappahonti.

    ૫૦૨.

    502.

    ‘‘સર કાણકચ્છપં પુબ્બસમુદ્દે, અપરતો ચ યુગછિદ્દં;

    ‘‘Sara kāṇakacchapaṃ pubbasamudde, aparato ca yugachiddaṃ;

    સિરં તસ્સ ચ પટિમુક્કં, મનુસ્સલાભમ્હિ ઓપમ્મં.

    Siraṃ tassa ca paṭimukkaṃ, manussalābhamhi opammaṃ.

    ૫૦૩.

    503.

    ‘‘સર રૂપં ફેણપિણ્ડોપમસ્સ, કાયકલિનો અસારસ્સ;

    ‘‘Sara rūpaṃ pheṇapiṇḍopamassa, kāyakalino asārassa;

    ખન્ધે પસ્સ અનિચ્ચે, સરાહિ નિરયે બહુવિઘાતે.

    Khandhe passa anicce, sarāhi niraye bahuvighāte.

    ૫૦૪.

    504.

    ‘‘સર કટસિં વડ્ઢેન્તે, પુનપ્પુનં તાસુ તાસુ જાતીસુ;

    ‘‘Sara kaṭasiṃ vaḍḍhente, punappunaṃ tāsu tāsu jātīsu;

    સર કુમ્ભીલભયાનિ ચ, સરાહિ ચત્તારિ સચ્ચાનિ.

    Sara kumbhīlabhayāni ca, sarāhi cattāri saccāni.

    ૫૦૫.

    505.

    ‘‘અમતમ્હિ વિજ્જમાને, કિં તવ પઞ્ચકટુકેન પીતેન;

    ‘‘Amatamhi vijjamāne, kiṃ tava pañcakaṭukena pītena;

    સબ્બા હિ કામરતિયો, કટુકતરા પઞ્ચકટુકેન.

    Sabbā hi kāmaratiyo, kaṭukatarā pañcakaṭukena.

    ૫૦૬.

    506.

    ‘‘અમતમ્હિ વિજ્જમાને, કિં તવ કામેહિ યે પરિળાહા;

    ‘‘Amatamhi vijjamāne, kiṃ tava kāmehi ye pariḷāhā;

    સબ્બા હિ કામરતિયો, જલિતા કુથિતા કમ્પિતા સન્તાપિતા.

    Sabbā hi kāmaratiyo, jalitā kuthitā kampitā santāpitā.

    ૫૦૭.

    507.

    ‘‘અસપત્તમ્હિ સમાને, કિં તવ કામેહિ યે બહુસપત્તા;

    ‘‘Asapattamhi samāne, kiṃ tava kāmehi ye bahusapattā;

    રાજગ્ગિચોરઉદકપ્પિયેહિ, સાધારણા કામા બહુસપત્તા.

    Rājaggicoraudakappiyehi, sādhāraṇā kāmā bahusapattā.

    ૫૦૮.

    508.

    ‘‘મોક્ખમ્હિ વિજ્જમાને, કિં તવ કામેહિ યેસુ વધબન્ધો;

    ‘‘Mokkhamhi vijjamāne, kiṃ tava kāmehi yesu vadhabandho;

    કામેસુ હિ અસકામા, વધબન્ધદુખાનિ અનુભોન્તિ.

    Kāmesu hi asakāmā, vadhabandhadukhāni anubhonti.

    ૫૦૯.

    509.

    ‘‘આદીપિતા તિણુક્કા, ગણ્હન્તં દહન્તિ નેવ મુઞ્ચન્તં;

    ‘‘Ādīpitā tiṇukkā, gaṇhantaṃ dahanti neva muñcantaṃ;

    ઉક્કોપમા હિ કામા, દહન્તિ યે તે ન મુઞ્ચન્તિ.

    Ukkopamā hi kāmā, dahanti ye te na muñcanti.

    ૫૧૦.

    510.

    ‘‘મા અપ્પકસ્સ હેતુ, કામસુખસ્સ વિપુલં જહી સુખં;

    ‘‘Mā appakassa hetu, kāmasukhassa vipulaṃ jahī sukhaṃ;

    મા પુથુલોમોવ બળિસં, ગિલિત્વા પચ્છા વિહઞ્ઞસિ.

    Mā puthulomova baḷisaṃ, gilitvā pacchā vihaññasi.

    ૫૧૧.

    511.

    ‘‘કામં કામેસુ દમસ્સુ, તાવ સુનખોવ સઙ્ખલાબદ્ધો;

    ‘‘Kāmaṃ kāmesu damassu, tāva sunakhova saṅkhalābaddho;

    કાહિન્તિ ખુ તં કામા, છાતા સુનખંવ ચણ્ડાલા.

    Kāhinti khu taṃ kāmā, chātā sunakhaṃva caṇḍālā.

    ૫૧૨.

    512.

    ‘‘અપરિમિતઞ્ચ દુક્ખં, બહૂનિ ચ ચિત્તદોમનસ્સાનિ;

    ‘‘Aparimitañca dukkhaṃ, bahūni ca cittadomanassāni;

    અનુભોહિસિ કામયુત્તો, પટિનિસ્સજ અદ્ધુવે કામે.

    Anubhohisi kāmayutto, paṭinissaja addhuve kāme.

    ૫૧૩.

    513.

    ‘‘અજરમ્હિ વિજ્જમાને, કિં તવ કામેહિ યેસુ જરા;

    ‘‘Ajaramhi vijjamāne, kiṃ tava kāmehi yesu jarā;

    મરણબ્યાધિગહિતા, સબ્બા સબ્બત્થ જાતિયો.

    Maraṇabyādhigahitā, sabbā sabbattha jātiyo.

    ૫૧૪.

    514.

    ‘‘ઇદમજરમિદમમરં, ઇદમજરામરં પદમસોકં;

    ‘‘Idamajaramidamamaraṃ, idamajarāmaraṃ padamasokaṃ;

    અસપત્તમસમ્બાધં, અખલિતમભયં નિરુપતાપં.

    Asapattamasambādhaṃ, akhalitamabhayaṃ nirupatāpaṃ.

    ૫૧૫.

    515.

    ‘‘અધિગતમિદં બહૂહિ, અમતં અજ્જાપિ ચ લભનીયમિદં;

    ‘‘Adhigatamidaṃ bahūhi, amataṃ ajjāpi ca labhanīyamidaṃ;

    યો યોનિસો પયુઞ્જતિ, ન ચ સક્કા અઘટમાનેન.

    Yo yoniso payuñjati, na ca sakkā aghaṭamānena.

    ૫૧૬.

    516.

    ‘‘એવં ભણતિ સુમેધા, સઙ્ખારગતે રતિં અલભમાના;

    ‘‘Evaṃ bhaṇati sumedhā, saṅkhāragate ratiṃ alabhamānā;

    અનુનેન્તી અનિકરત્તં, કેસે ચ છમં ખિપિ સુમેધા.

    Anunentī anikarattaṃ, kese ca chamaṃ khipi sumedhā.

    ૫૧૭.

    517.

    ‘‘ઉટ્ઠાય અનિકરત્તો, પઞ્જલિકો યાચતસ્સા પિતરં સો;

    ‘‘Uṭṭhāya anikaratto, pañjaliko yācatassā pitaraṃ so;

    વિસ્સજ્જેથ સુમેધં, પબ્બજિતું વિમોક્ખસચ્ચદસ્સા.

    Vissajjetha sumedhaṃ, pabbajituṃ vimokkhasaccadassā.

    ૫૧૮.

    518.

    ‘‘વિસ્સજ્જિતા માતાપિતૂહિ, પબ્બજિ સોકભયભીતા;

    ‘‘Vissajjitā mātāpitūhi, pabbaji sokabhayabhītā;

    છ અભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, અગ્ગફલં સિક્ખમાનાય.

    Cha abhiññā sacchikatā, aggaphalaṃ sikkhamānāya.

    ૫૧૯.

    519.

    ‘‘અચ્છરિયમબ્ભુતં તં, નિબ્બાનં આસિ રાજકઞ્ઞાય;

    ‘‘Acchariyamabbhutaṃ taṃ, nibbānaṃ āsi rājakaññāya;

    પુબ્બેનિવાસચરિતં, યથા બ્યાકરિ પચ્છિમે કાલે.

    Pubbenivāsacaritaṃ, yathā byākari pacchime kāle.

    ૫૨૦.

    520.

    ‘‘ભગવતિ કોણાગમને, સઙ્ઘારામમ્હિ નવનિવેસમ્હિ;

    ‘‘Bhagavati koṇāgamane, saṅghārāmamhi navanivesamhi;

    સખિયો તિસ્સો જનિયો, વિહારદાનં અદાસિમ્હ.

    Sakhiyo tisso janiyo, vihāradānaṃ adāsimha.

    ૫૨૧.

    521.

    ‘‘દસક્ખત્તું સતક્ખત્તું, દસસતક્ખત્તું સતાનિ ચ સતક્ખત્તું;

    ‘‘Dasakkhattuṃ satakkhattuṃ, dasasatakkhattuṃ satāni ca satakkhattuṃ;

    દેવેસુ ઉપપજ્જિમ્હ, કો પન વાદો મનુસ્સેસુ.

    Devesu upapajjimha, ko pana vādo manussesu.

    ૫૨૨.

    522.

    ‘‘દેવેસુ મહિદ્ધિકા અહુમ્હ, માનુસકમ્હિ કો પન વાદો;

    ‘‘Devesu mahiddhikā ahumha, mānusakamhi ko pana vādo;

    સત્તરતનસ્સ મહેસી, ઇત્થિરતનં અહં આસિં.

    Sattaratanassa mahesī, itthiratanaṃ ahaṃ āsiṃ.

    ૫૨૩.

    523.

    ‘‘સો હેતુ સો પભવો, તં મૂલં સાવ સાસને ખન્તી;

    ‘‘So hetu so pabhavo, taṃ mūlaṃ sāva sāsane khantī;

    તં પઠમસમોધાનં, તં ધમ્મરતાય નિબ્બાનં.

    Taṃ paṭhamasamodhānaṃ, taṃ dhammaratāya nibbānaṃ.

    ૫૨૪.

    524.

    ‘‘એવં કરોન્તિ યે સદ્દહન્તિ, વચનં અનોમપઞ્ઞસ્સ;

    ‘‘Evaṃ karonti ye saddahanti, vacanaṃ anomapaññassa;

    નિબ્બિન્દન્તિ ભવગતે, નિબ્બિન્દિત્વા વિરજ્જન્તી’’તિ. –

    Nibbindanti bhavagate, nibbinditvā virajjantī’’ti. –

    ઇમા ગાથા અભાસિ.

    Imā gāthā abhāsi.

    તત્થ મન્તવતિયા નગરેતિ મન્તવતીતિ એવંનામકે નગરે. રઞ્ઞો કોઞ્ચસ્સાતિ કોઞ્ચસ્સ નામ રઞ્ઞો મહેસિયા કુચ્છિમ્હિ જાતા ધીતા આસિં. સુમેધાતિ નામેન સુમેધા. પસાદિતા સાસનકરેહીતિ સત્થુસાસનકરેહિ અરિયેહિ ધમ્મદેસનાય સાસને પસાદિતા સઞ્જાતરતનત્તયપ્પસાદા કતા.

    Tattha mantavatiyā nagareti mantavatīti evaṃnāmake nagare. Rañño koñcassāti koñcassa nāma rañño mahesiyā kucchimhi jātā dhītā āsiṃ. Sumedhāti nāmena sumedhā. Pasāditā sāsanakarehīti satthusāsanakarehi ariyehi dhammadesanāya sāsane pasāditā sañjātaratanattayappasādā katā.

    સીલવતીતિ આચારસીલસમ્પન્ના. ચિત્તકથાતિ ચિત્તધમ્મકથા. બહુસ્સુતાતિ ભિક્ખુનીનં સન્તિકે પરિયત્તિધમ્મસ્સુતિયુતા. બુદ્ધસાસને વિનીતાતિ એવં પવત્તિ, એવં નિવત્તિ, ઇતિ સીલં, ઇતિ સમાધિ, ઇતિ પઞ્ઞાતિ સુત્તાનુગતેન (દી॰ નિ॰ ૨.૧૮૬) યોનિસોમનસિકારેન તદઙ્ગતો કિલેસાનં વિનિવત્તત્તા બુદ્ધાનં સાસને વિનીતા સંયતકાયવાચાચિત્તા. ઉભયો નિસામેથાતિ તુમ્હે દ્વેપિ મમ વચનં નિસામેથ, માતાપિતરો ઉપગન્ત્વા ભણતીતિ યોજના.

    Sīlavatīti ācārasīlasampannā. Cittakathāti cittadhammakathā. Bahussutāti bhikkhunīnaṃ santike pariyattidhammassutiyutā. Buddhasāsane vinītāti evaṃ pavatti, evaṃ nivatti, iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññāti suttānugatena (dī. ni. 2.186) yonisomanasikārena tadaṅgato kilesānaṃ vinivattattā buddhānaṃ sāsane vinītā saṃyatakāyavācācittā. Ubhayo nisāmethāti tumhe dvepi mama vacanaṃ nisāmetha, mātāpitaro upagantvā bhaṇatīti yojanā.

    યદિપિ દિબ્બન્તિ દેવલોકપરિયાપન્નમ્પિ ભવગતં નામ સબ્બમ્પિ અસસ્સતં અનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં. કિમઙ્ગં પન તુચ્છા કામાતિ કિમઙ્ગં પન માનુસકા કામા, તે સબ્બેપિ અસારકભાવતો તુચ્છા રિત્તા, સત્થધારાયં મધુબિન્દુ વિય અપ્પસ્સાદા, એતરહિ આયતિઞ્ચ વિપુલદુક્ખતાય બહુવિઘાતા.

    Yadipi dibbanti devalokapariyāpannampi bhavagataṃ nāma sabbampi asassataṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ. Kimaṅgaṃ pana tucchā kāmāti kimaṅgaṃ pana mānusakā kāmā, te sabbepi asārakabhāvato tucchā rittā, satthadhārāyaṃ madhubindu viya appassādā, etarahi āyatiñca vipuladukkhatāya bahuvighātā.

    કટુકાતિ અનિટ્ઠા. સપ્પટિભયટ્ઠેન આસીવિસૂપમા. યેસુ કામેસુ. મુચ્છિતાતિ અજ્ઝોસિતા. સમપ્પિતાતિ સકમ્મુના સબ્બસો અપ્પિતા ખિત્તા, ઉપપન્નાતિ અત્થો . હઞ્ઞન્તેતિ બાધીયન્તિ.

    Kaṭukāti aniṭṭhā. Sappaṭibhayaṭṭhena āsīvisūpamā. Yesu kāmesu. Mucchitāti ajjhositā. Samappitāti sakammunā sabbaso appitā khittā, upapannāti attho . Haññanteti bādhīyanti.

    વિનિપાતેતિ અપાયે.

    Vinipāteti apāye.

    અચેતનાતિ અત્તહિતચેતનાય અભાવેન અચેતના. દુક્ખસમુદયોરુદ્ધાતિ તણ્હાનિમિત્તસંસારે અવરુદ્ધા. દેસેન્તેતિ ચતુસચ્ચધમ્મે દેસિયમાને. અજાનન્તાતિ અત્થં અજાનન્તા. ન બુજ્ઝરે અરિયસચ્ચાનીતિ દુક્ખાદીનિ અરિયસચ્ચાનિ ન પટિબુજ્ઝન્તિ.

    Acetanāti attahitacetanāya abhāvena acetanā. Dukkhasamudayoruddhāti taṇhānimittasaṃsāre avaruddhā. Desenteti catusaccadhamme desiyamāne. Ajānantāti atthaṃ ajānantā. Na bujjhare ariyasaccānīti dukkhādīni ariyasaccāni na paṭibujjhanti.

    અમ્માતિ માતરં પમુખં કત્વા આલપતિ. તે બહુતરા અજાનન્તાતિ યે અભિનન્દન્તિ ભવગતં પિહેન્તિ દેવેસુ ઉપપત્તિં બુદ્ધવરદેસિતાનિ સચ્ચાનિ અજાનન્તા, તેયેવ ચ ઇમસ્મિં લોકે બહુતરાતિ યોજના.

    Ammāti mātaraṃ pamukhaṃ katvā ālapati. Te bahutarā ajānantāti ye abhinandanti bhavagataṃ pihenti devesu upapattiṃ buddhavaradesitāni saccāni ajānantā, teyeva ca imasmiṃ loke bahutarāti yojanā.

    ભવગતે અનિચ્ચમ્હીતિ સબ્બસ્મિં ભવે અનિચ્ચે દેવેસુ ઉપપત્તિ ન સસ્સતા, એવં સન્તેપિ ન ચ સન્તસન્તિ બાલા ન ઉત્તસન્તિ ન સંવેગં આપજ્જન્તિ. પુનપ્પુનં જાયિતબ્બસ્સાતિ અપરાપરં ઉપપજ્જમાનસ્સ.

    Bhavagate aniccamhīti sabbasmiṃ bhave anicce devesu upapatti na sassatā, evaṃ santepi na ca santasanti bālā na uttasanti na saṃvegaṃ āpajjanti. Punappunaṃ jāyitabbassāti aparāparaṃ upapajjamānassa.

    ચત્તારો વિનિપાતાતિ નિરયો તિરચ્છાનયોનિ પેત્તિવિસયો અસુરયોનીતિ ઇમે ચત્તારો સુખસમુસ્સયતો વિનિપાતગતિયો. મનુસ્સદેવૂપપત્તિસઞ્ઞિતા પન દ્વેવ ગતિયો કથઞ્ચિ કિચ્છેન કસિરેન લબ્ભન્તિ પુઞ્ઞકમ્મસ્સ દુક્કરત્તા. નિરયેસૂતિ સુખરહિતેસુ અપાયેસુ.

    Cattāro vinipātāti nirayo tiracchānayoni pettivisayo asurayonīti ime cattāro sukhasamussayato vinipātagatiyo. Manussadevūpapattisaññitā pana dveva gatiyo kathañci kicchena kasirena labbhanti puññakammassa dukkarattā. Nirayesūti sukharahitesu apāyesu.

    અપ્પોસ્સુક્કાતિ અઞ્ઞકિચ્ચેસુ નિરુસ્સુક્કા. ઘટિસ્સન્તિ વાયમિસ્સં ભાવનં અનુયુઞ્જિસ્સામિ, કાયકલિના અસારેન ભવગતે કિં અભિનન્દિતેનાતિ યોજના.

    Appossukkāti aññakiccesu nirussukkā. Ghaṭissanti vāyamissaṃ bhāvanaṃ anuyuñjissāmi, kāyakalinā asārena bhavagate kiṃ abhinanditenāti yojanā.

    ભવતણ્હાય નિરોધાતિ ભવગતાય તણ્હાય નિરોધહેતુ નિરોધત્થં.

    Bhavataṇhāya nirodhāti bhavagatāya taṇhāya nirodhahetu nirodhatthaṃ.

    બુદ્ધાનં ઉપ્પાદો લદ્ધો, વિવજ્જિતો નિરયૂપપત્તિઆદિકો અટ્ઠવિધો અક્ખણો, ખણો નવમો ખણો લદ્ધોતિ યોજના. સીલાનીતિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલાનિ. બ્રહ્મચરિયન્તિ સાસનબ્રહ્મચરિયં. ન દૂસેય્યન્તિ ન કોપેય્યામિ.

    Buddhānaṃ uppādo laddho, vivajjito nirayūpapattiādiko aṭṭhavidho akkhaṇo, khaṇo navamo khaṇo laddhoti yojanā. Sīlānīti catupārisuddhisīlāni. Brahmacariyanti sāsanabrahmacariyaṃ. Na dūseyyanti na kopeyyāmi.

    ન તાવ આહારં આહરિસ્સં ગહટ્ઠાતિ ‘‘નેવ તાવ અહં ગહટ્ઠા હુત્વા આહારં આહરિસ્સામિ, સચે પબ્બજ્જં ન લભિસ્સામિ, મરણવસમેવ ગતા ભવિસ્સામી’’તિ એવં સુમેધા માતાપિતરો ભણતીતિ યોજના.

    Na tāva āhāraṃ āharissaṃ gahaṭṭhāti ‘‘neva tāva ahaṃ gahaṭṭhā hutvā āhāraṃ āharissāmi, sace pabbajjaṃ na labhissāmi, maraṇavasameva gatā bhavissāmī’’ti evaṃ sumedhā mātāpitaro bhaṇatīti yojanā.

    અસ્સાતિ સુમેધાય. સબ્બસો સમભિહતોતિ અસ્સૂહિ સબ્બસો અભિહતમુખો. ઘટેન્તિ સઞ્ઞાપેતુન્તિ પાસાદતલે છમાપતિતં સુમેધં માતા ચ પિતા ચ ગિહિભાવાય સઞ્ઞાપેતું ઘટેન્તિ વાયમન્તિ. ‘‘ઘટેન્તિ વાયમન્તી’’તિપિ પાઠો, સો એવત્થો.

    Assāti sumedhāya. Sabbaso samabhihatoti assūhi sabbaso abhihatamukho. Ghaṭenti saññāpetunti pāsādatale chamāpatitaṃ sumedhaṃ mātā ca pitā ca gihibhāvāya saññāpetuṃ ghaṭenti vāyamanti. ‘‘Ghaṭenti vāyamantī’’tipi pāṭho, so evattho.

    કિં સોચિતેનાતિ ‘‘પબ્બજ્જં ન લભિસ્સામી’’તિ કિં સોચનેન. દિન્નાસિ વારણવતિમ્હીતિ વારણવતીનગરે દિન્ના અસિ. ‘‘દિન્નાસી’’તિ વત્વા પુનપિ ‘‘ત્વં દિન્ના’’તિ વચનં દળ્હં દિન્નભાવદસ્સનત્થં.

    Kiṃ socitenāti ‘‘pabbajjaṃ na labhissāmī’’ti kiṃ socanena. Dinnāsi vāraṇavatimhīti vāraṇavatīnagare dinnā asi. ‘‘Dinnāsī’’ti vatvā punapi ‘‘tvaṃ dinnā’’ti vacanaṃ daḷhaṃ dinnabhāvadassanatthaṃ.

    રજ્જે આણાતિ અનિકરત્તસ્સ રજ્જે તવ આણા પવત્તતિ. ધનમિસ્સરિયન્તિ ઇમસ્મિં કુલે પતિકુલે ચ ધનં ઇસ્સરિયઞ્ચ, ભોગા સુખા અતિવિય ઇટ્ઠા ભોગાતિ સબ્બમિદં તુય્હં ઉપટ્ઠિતં હત્થગતં. દહરિકાસીતિ તરુણી ચાસિ, તસ્મા ભુઞ્જાહિ કામભોગે. તેન કારણેન વારેય્યં હોતુ તે પુત્તાતિ યોજના.

    Rajje āṇāti anikarattassa rajje tava āṇā pavattati. Dhanamissariyanti imasmiṃ kule patikule ca dhanaṃ issariyañca, bhogā sukhā ativiya iṭṭhā bhogāti sabbamidaṃ tuyhaṃ upaṭṭhitaṃ hatthagataṃ. Daharikāsīti taruṇī cāsi, tasmā bhuñjāhi kāmabhoge. Tena kāraṇena vāreyyaṃ hotu te puttāti yojanā.

    નેતિ માતાપિતરો. મા એદિસિકાનીતિ એવરૂપાનિ રજ્જે આણાદીનિ મા ભવન્તુ. કસ્માતિ ચે આહ ‘‘ભગવતમસાર’’ન્તિઆદિ.

    Neti mātāpitaro. Mā edisikānīti evarūpāni rajje āṇādīni mā bhavantu. Kasmāti ce āha ‘‘bhagavatamasāra’’ntiādi.

    કિમિવાતિ કિમિ વિય. પૂતિકાયન્તિ ઇમં પૂતિકળેવરં. સવનગન્ધન્તિ વિસ્સટ્ઠવિસ્સગન્ધં. ભયાનકન્તિ અવીતરાગાનં ભયાવહં. કુણપં અભિસંવિસેય્યં ભસ્તન્તિ કુણપભરિતં ચમ્મપસિબ્બકં, અસકિં પગ્ઘરિતં અસુચિપુણ્ણં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પુણ્ણં હુત્વા અસકિં સબ્બકાલં અધિપગ્ઘરન્તં ‘‘મમ ઇદ’’ન્તિ અભિનિવેસેય્યં.

    Kimivāti kimi viya. Pūtikāyanti imaṃ pūtikaḷevaraṃ. Savanagandhanti vissaṭṭhavissagandhaṃ. Bhayānakanti avītarāgānaṃ bhayāvahaṃ. Kuṇapaṃ abhisaṃviseyyaṃ bhastanti kuṇapabharitaṃ cammapasibbakaṃ, asakiṃ paggharitaṃ asucipuṇṇaṃ nānappakārassa asucino puṇṇaṃ hutvā asakiṃ sabbakālaṃ adhipaggharantaṃ ‘‘mama ida’’nti abhiniveseyyaṃ.

    કિમિવ તહં જાનન્તી, વિકૂલકન્તિ અતિવિય પટિક્કૂલં અસુચીહિ મંસપેસીહિ સોણિતેહિ ચ ઉપલિત્તં અનેકેસં કિમિકુલાનં આલયં સકુણાનં ભત્તભૂતં. ‘‘કિમિકુલાલસકુણભત્ત’’ન્તિપિ પાઠો, કિમીનં અવસિટ્ઠસકુણાનઞ્ચ ભત્તભૂતન્તિ અત્થો. તં અહં કળેવરં જાનન્તી ઠિતા. તં મં ઇદાનિ વારેય્યવસેન કિસ્સ કેન નામ કારણેન દિય્યતીતિ દસ્સેતિ. તસ્સ તઞ્ચ દાનં કિમિવ કિં વિય હોતીતિ યોજના.

    Kimiva tahaṃ jānantī, vikūlakanti ativiya paṭikkūlaṃ asucīhi maṃsapesīhi soṇitehi ca upalittaṃ anekesaṃ kimikulānaṃ ālayaṃ sakuṇānaṃ bhattabhūtaṃ. ‘‘Kimikulālasakuṇabhatta’’ntipi pāṭho, kimīnaṃ avasiṭṭhasakuṇānañca bhattabhūtanti attho. Taṃ ahaṃ kaḷevaraṃ jānantī ṭhitā. Taṃ maṃ idāni vāreyyavasena kissa kena nāma kāraṇena diyyatīti dasseti. Tassa tañca dānaṃ kimiva kiṃ viya hotīti yojanā.

    નિબ્બુય્હતિ સુસાનં, અચિરં કાયો અપેતવિઞ્ઞાણોતિ અયં કાયો અચિરેનેવ અપગતવિઞ્ઞાણો સુસાનં નિબ્બુય્હતિ ઉપનીયતિ. છુદ્ધોતિ છડ્ડિતો. કળિઙ્ગરં વિયાતિ નિરત્થકકટ્ઠખણ્ડસદિસો. જિગુચ્છમાનેહિ ઞાતીહીતિ ઞાતિજનેહિપિ જિગુચ્છમાનેહિ.

    Nibbuyhati susānaṃ, aciraṃ kāyo apetaviññāṇoti ayaṃ kāyo acireneva apagataviññāṇo susānaṃ nibbuyhati upanīyati. Chuddhoti chaḍḍito. Kaḷiṅgaraṃ viyāti niratthakakaṭṭhakhaṇḍasadiso. Jigucchamānehi ñātīhīti ñātijanehipi jigucchamānehi.

    છુદ્ધૂન નં સુસાનેતિ નં કળેવરં સુસાને છડ્ડેત્વા. પરભત્તન્તિ પરેસં સોણસિઙ્ગાલાદીનં ભત્તભૂતં. ન્હાયન્તિ જિગુચ્છન્તાતિ ‘‘ઇમસ્સ પચ્છતો આગતા’’તિ એત્તકેનાપિ જિગુચ્છમાના સસીસં નિમુજ્જન્તા ન્હાયન્તિ, પગેવ ફુટ્ઠવન્તો. નિયકા માતાપિતરોતિ અત્તનો માતાપિતરોપિ. કિં પન સાધારણા જનતાતિ ઇતરો પન સમૂહો જિગુચ્છતીતિ કિમેવ વત્તબ્બં.

    Chuddhūna naṃ susāneti naṃ kaḷevaraṃ susāne chaḍḍetvā. Parabhattanti paresaṃ soṇasiṅgālādīnaṃ bhattabhūtaṃ. Nhāyanti jigucchantāti ‘‘imassa pacchato āgatā’’ti ettakenāpi jigucchamānā sasīsaṃ nimujjantā nhāyanti, pageva phuṭṭhavanto. Niyakā mātāpitaroti attano mātāpitaropi. Kiṃ pana sādhāraṇā janatāti itaro pana samūho jigucchatīti kimeva vattabbaṃ.

    અજ્ઝોસિતાતિ તણ્હાવસેન અભિનિવિટ્ઠા. અસારેતિ નિચ્ચસારાદિસારરહિતે.

    Ajjhositāti taṇhāvasena abhiniviṭṭhā. Asāreti niccasārādisārarahite.

    વિનિબ્ભુજિત્વાતિ વિઞ્ઞાણવિનિબ્ભોગં કત્વા. ગન્ધસ્સ અસહમાનાતિ ગન્ધં અસ્સ કાયસ્સ અસહન્તી. સકાપિ માતાતિ અત્તનો માતાપિ જિગુચ્છેય્ય કોટ્ઠાસાનં વિનિબ્ભુજ્જનેન પટિક્કૂલભાવાય સુટ્ઠુતરં ઉપટ્ઠહનતો.

    Vinibbhujitvāti viññāṇavinibbhogaṃ katvā. Gandhassa asahamānāti gandhaṃ assa kāyassa asahantī. Sakāpi mātāti attano mātāpi jiguccheyya koṭṭhāsānaṃ vinibbhujjanena paṭikkūlabhāvāya suṭṭhutaraṃ upaṭṭhahanato.

    ખન્ધધાતુઆયતનન્તિ રૂપક્ખન્ધાદયો ઇમે પઞ્ચક્ખન્ધા, ચક્ખુધાતુઆદયો ઇમા અટ્ઠારસધાતુયો, ચક્ખાયતનાદીનિ ઇમાનિ દ્વાદસાયતનાનીતિ એવં ખન્ધા ધાતુયો આયતનાનિ ચાતિ સબ્બં ઇદં રૂપારૂપધમ્મજાતં સમેચ્ચ સમ્ભુય્ય પચ્ચયેહિ કતત્તા સઙ્ખતં, તયિદં તસ્મિં ભવે પવત્તમાનં દુક્ખં, જાતિપચ્ચયત્તા જાતિમૂલકન્તિ. એવં યોનિસો ઉપાયેન અનુવિચિનન્તી ચિન્તયન્તી, વારેય્યં વિવાહં, કિસ્સ કેન કારણેન ઇચ્છિસ્સામિ.

    Khandhadhātuāyatananti rūpakkhandhādayo ime pañcakkhandhā, cakkhudhātuādayo imā aṭṭhārasadhātuyo, cakkhāyatanādīni imāni dvādasāyatanānīti evaṃ khandhā dhātuyo āyatanāni cāti sabbaṃ idaṃ rūpārūpadhammajātaṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhataṃ, tayidaṃ tasmiṃ bhave pavattamānaṃ dukkhaṃ, jātipaccayattā jātimūlakanti. Evaṃ yoniso upāyena anuvicinantī cintayantī, vāreyyaṃ vivāhaṃ, kissa kena kāraṇena icchissāmi.

    ‘‘સીલાનિ બ્રહ્મચરિયં, પબ્બજ્જા દુક્કરા’’તિ યદેતં માતાપિતૂહિ વુત્તં તસ્સ પટિવચનં દાતું ‘‘દિવસે દિવસે’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દિવસે દિવસે તિસત્તિસતાનિ નવનવા પતેય્યું કાયમ્હીતિ દિને દિને તીણિ સત્તિસતાનિ તાવદેવ પીતનિસિતભાવેન અભિનવાનિ કાયસ્મિં સમ્પતેય્યું. વસ્સસતમ્પિ ચ ઘાતો સેય્યોતિ નિરન્તરં વસ્સસતમ્પિ પતમાનો યથાવુત્તો સત્તિઘાતો સેય્યો. દુક્ખસ્સ ચેવં ખયોતિ એવં ચે વટ્ટદુક્ખસ્સ પરિક્ખયો ભવેય્ય, એવં મહન્તમ્પિ પવત્તિદુક્ખં અધિવાસેત્વા નિબ્બાનાધિગમાય ઉસ્સાહો કરણીયોતિ અધિપ્પાયો.

    ‘‘Sīlāni brahmacariyaṃ, pabbajjā dukkarā’’ti yadetaṃ mātāpitūhi vuttaṃ tassa paṭivacanaṃ dātuṃ ‘‘divase divase’’tiādi vuttaṃ. Tattha divase divase tisattisatāni navanavā pateyyuṃ kāyamhīti dine dine tīṇi sattisatāni tāvadeva pītanisitabhāvena abhinavāni kāyasmiṃ sampateyyuṃ. Vassasatampi ca ghāto seyyoti nirantaraṃ vassasatampi patamāno yathāvutto sattighāto seyyo. Dukkhassa cevaṃ khayoti evaṃ ce vaṭṭadukkhassa parikkhayo bhaveyya, evaṃ mahantampi pavattidukkhaṃ adhivāsetvā nibbānādhigamāya ussāho karaṇīyoti adhippāyo.

    અજ્ઝુપગચ્છેતિ સમ્પટિચ્છેય્ય. એવન્તિ વુત્તનયેન. ઇદં વુત્તં હોતિ – યો પુગ્ગલો અનમતગ્ગં સંસારં અપરિમાણઞ્ચ વટ્ટદુક્ખં દીપેન્તં સત્થુનો વચનં વિઞ્ઞાય ઠિતો યથાવુત્તં સત્તિઘાતદુક્ખં સમ્પટિચ્છેય્ય, તેન ચેવ વટ્ટદુક્ખસ્સ પરિક્ખયો સિયાતિ. તેનાહ – ‘‘દીઘો તેસં સંસારો, પુનપ્પુનઞ્ચ હઞ્ઞમાનાન’’ન્તિ, અપરાપરં જાતિજરાબ્યાધિમરણાદીહિ બાધિયમાનાનન્તિ અત્થો.

    Ajjhupagaccheti sampaṭiccheyya. Evanti vuttanayena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo anamataggaṃ saṃsāraṃ aparimāṇañca vaṭṭadukkhaṃ dīpentaṃ satthuno vacanaṃ viññāya ṭhito yathāvuttaṃ sattighātadukkhaṃ sampaṭiccheyya, tena ceva vaṭṭadukkhassa parikkhayo siyāti. Tenāha – ‘‘dīgho tesaṃ saṃsāro, punappunañca haññamānāna’’nti, aparāparaṃ jātijarābyādhimaraṇādīhi bādhiyamānānanti attho.

    અસુરકાયેતિ કાલકઞ્ચિકાદિ પેતાસુરનિકાયે. ઘાતાતિ કાયચિત્તાનં ઉપઘાતા વધા.

    Asurakāyeti kālakañcikādi petāsuranikāye. Ghātāti kāyacittānaṃ upaghātā vadhā.

    બહૂતિ પઞ્ચવિધબન્ધનાદિકમ્મકારણવસેન પવત્તિયમાના બહૂ અનેકઘાતા. વિનિપાતગતસ્સાતિ સેસાપાયસઙ્ખાતં વિનિપાતં ઉપગતસ્સાપિ. પીળિયમાનસ્સાતિ તિરચ્છાનાદિઅત્તભાવે અભિઘાતાદીહિ આબાધિયમાનસ્સ. દેવેસુપિ અત્તાણન્તિ દેવત્તભાવેસુપિ તાણં નત્થિ રાગપરિળાહાદિના સદુક્ખસવિઘાતભાવતો. નિબ્બાનસુખા પરં નત્થીતિ નિબ્બાનસુખતો પરં અઞ્ઞં ઉત્તમં સુખં નામ નત્થિ લોકિયસુખસ્સ વિપરિણામસઙ્ખારદુક્ખસભાવત્તા . તેનાહ ભગવા – ‘‘નિબ્બાનં પરમં સુખ’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૨૦૩-૨૦૪).

    Bahūti pañcavidhabandhanādikammakāraṇavasena pavattiyamānā bahū anekaghātā. Vinipātagatassāti sesāpāyasaṅkhātaṃ vinipātaṃ upagatassāpi. Pīḷiyamānassāti tiracchānādiattabhāve abhighātādīhi ābādhiyamānassa. Devesupi attāṇanti devattabhāvesupi tāṇaṃ natthi rāgapariḷāhādinā sadukkhasavighātabhāvato. Nibbānasukhā paraṃnatthīti nibbānasukhato paraṃ aññaṃ uttamaṃ sukhaṃ nāma natthi lokiyasukhassa vipariṇāmasaṅkhāradukkhasabhāvattā . Tenāha bhagavā – ‘‘nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204).

    પત્તા તે નિબ્બાનન્તિ તે નિબ્બાનં પત્તાયેવ નામ. અથ વા તેયેવ નિબ્બાનં પત્તા. યે યુત્તા દસબલસ્સ પાવચનેતિ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસને યે યુત્તા પયુત્તા.

    Pattā te nibbānanti te nibbānaṃ pattāyeva nāma. Atha vā teyeva nibbānaṃ pattā. Ye yuttā dasabalassa pāvacaneti sammāsambuddhassa sāsane ye yuttā payuttā.

    નિબ્બિન્નાતિ વિરત્તા. મેતિ મયા. વન્તસમાતિ સુવાનવમથુસદિસા. તાલવત્થુકતાતિ તાલસ્સ પતિટ્ઠાનસદિસા કતા.

    Nibbinnāti virattā. Meti mayā. Vantasamāti suvānavamathusadisā. Tālavatthukatāti tālassa patiṭṭhānasadisā katā.

    અથાતિ પચ્છા, માતાપિતૂનં અત્તનો અજ્ઝાસયં પવેદેત્વા અનિકરત્તસ્સ ચ આગતભાવં સુત્વા. અસિતનિચિતમુદુકેતિ ઇન્દનીલભમરસમાનવણ્ણતાય અસિતે, ઘનભાવેન નિચિતે, સિમ્બલિતૂલસમસમ્ફસ્સતાય મુદુકે. કેસે ખગ્ગેન છિન્દિયાતિ અત્તનો કેસે સુનિસિતેન અસિના છિન્દિત્વા. પાસાદં પિદહિત્વાતિ અત્તનો વસનપાસાદે સિરિગબ્ભં પિધાય, તસ્સ દ્વારં થકેત્વાતિ અત્થો. પઠમજ્ઝાનં સમાપજ્જીતિ ખગ્ગેન છિન્ને અત્તનો કેસે પુરતો ઠપેત્વા તત્થ પટિક્કૂલમનસિકારં પવત્તેન્તી યથાઉપટ્ઠિતે નિમિત્તે ઉપ્પન્નં પઠમં ઝાનં વસીભાવં આપાદેત્વા સમાપજ્જિ.

    Athāti pacchā, mātāpitūnaṃ attano ajjhāsayaṃ pavedetvā anikarattassa ca āgatabhāvaṃ sutvā. Asitanicitamuduketi indanīlabhamarasamānavaṇṇatāya asite, ghanabhāvena nicite, simbalitūlasamasamphassatāya muduke. Kese khaggena chindiyāti attano kese sunisitena asinā chinditvā. Pāsādaṃ pidahitvāti attano vasanapāsāde sirigabbhaṃ pidhāya, tassa dvāraṃ thaketvāti attho. Paṭhamajjhānaṃ samāpajjīti khaggena chinne attano kese purato ṭhapetvā tattha paṭikkūlamanasikāraṃ pavattentī yathāupaṭṭhite nimitte uppannaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ vasībhāvaṃ āpādetvā samāpajji.

    સા ચ સુમેધા તહિં પાસાદે સમાપન્ના ઝાનન્તિ અધિપ્પાયો. અનિચ્ચસઞ્ઞં સુભાવેતીતિ ઝાનતો વુટ્ઠહિત્વા ઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ‘‘યંકિઞ્ચિ રૂપ’’ન્તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૪.૧૮૧; મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૪; પટિ॰ મ॰ ૧.૪૮) અનિચ્ચાનુપસ્સનં સુટ્ઠુ ભાવેતિ, અનિચ્ચસઞ્ઞાગહણેનેવ ચેત્થ દુક્ખસઞ્ઞાદીનમ્પિ ગહણં કતન્તિ વેદિતબ્બં.

    Sā ca sumedhā tahiṃ pāsāde samāpannā jhānanti adhippāyo. Aniccasaññaṃ subhāvetīti jhānato vuṭṭhahitvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘yaṃkiñci rūpa’’ntiādinā (a. ni. 4.181; ma. ni. 1.244; paṭi. ma. 1.48) aniccānupassanaṃ suṭṭhu bhāveti, aniccasaññāgahaṇeneva cettha dukkhasaññādīnampi gahaṇaṃ katanti veditabbaṃ.

    મણિકનકભૂસિતઙ્ગોતિ મણિવિચિત્તેહિ હેમમાલાલઙ્કારેહિ વિભૂસિતગત્તો.

    Maṇikanakabhūsitaṅgoti maṇivicittehi hemamālālaṅkārehi vibhūsitagatto.

    રજ્જે આણાતિઆદિ યાચિતાકારનિદસ્સનં. તત્થ આણાતિ આધિપચ્ચં. ઇસ્સરિયન્તિ યસો વિભવસમ્પત્તિ. ભોગા સુખાતિ ઇટ્ઠા મનાપિયા કામૂપભોગા. દહરિકાસીતિ ત્વં ઇદાનિ દહરા તરુણી અસિ.

    Rajje āṇātiādi yācitākāranidassanaṃ. Tattha āṇāti ādhipaccaṃ. Issariyanti yaso vibhavasampatti. Bhogā sukhāti iṭṭhā manāpiyā kāmūpabhogā. Daharikāsīti tvaṃ idāni daharā taruṇī asi.

    નિસ્સટ્ઠં તે રજ્જન્તિ મય્હં સબ્બમ્પિ તિયોજનિકં રજ્જં તુય્હં પરિચ્ચત્તં, તં પટિપજ્જિત્વા ભોગે ચ ભુઞ્જસ્સુ, અયં મં કામેહિયેવ નિમન્તેતીતિ મા દુમ્મના અહોસિ. દેહિ દાનાનીતિ યથારુચિયા મહન્તાનિ દાનાનિ સમણબ્રાહ્મણેસુ પવત્તેહિ, માતાપિતરો તે દુક્ખિતા દોમનસ્સપ્પત્તા તવ પબ્બજ્જાધિપ્પાયં સુત્વા તસ્મા કામે પરિભુઞ્જન્તી. તેપિ ઉપટ્ઠહન્તી તેસં ચિત્તં દુક્ખા મોચેહીતિ એવમેત્થ પદત્થયોજના વેદિતબ્બા.

    Nissaṭṭhaṃte rajjanti mayhaṃ sabbampi tiyojanikaṃ rajjaṃ tuyhaṃ pariccattaṃ, taṃ paṭipajjitvā bhoge ca bhuñjassu, ayaṃ maṃ kāmehiyeva nimantetīti mā dummanā ahosi. Dehi dānānīti yathāruciyā mahantāni dānāni samaṇabrāhmaṇesu pavattehi, mātāpitaro te dukkhitā domanassappattā tava pabbajjādhippāyaṃ sutvā tasmā kāme paribhuñjantī. Tepi upaṭṭhahantī tesaṃ cittaṃ dukkhā mocehīti evamettha padatthayojanā veditabbā.

    મા કામે અભિનન્દીતિ વત્થુકામે કિલેસકામે મા અભિનન્દિ. અથ ખો તેસુ કામેસુ આદીનવં દોસં મય્હં વચનાનુસારેન પસ્સ ઞાણચક્ખુના ઓલોકેહિ.

    Mā kāme abhinandīti vatthukāme kilesakāme mā abhinandi. Atha kho tesu kāmesu ādīnavaṃ dosaṃ mayhaṃ vacanānusārena passa ñāṇacakkhunā olokehi.

    ચાતુદ્દીપોતિ જમ્બુદીપાદીનં ચતુન્નં મહાદીપાનં ઇસ્સરો. મન્ધાતાતિ એવંનામો રાજા, કામભોગીનં અગ્ગો અગ્ગભૂતો આસિ. તેનાહ ભગવા – ‘‘રાહુગ્ગં અત્તભાવીનં, મન્ધાતા કામભોગિન’’ન્તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૧૫). અતિત્તો કાલઙ્કતોતિ ચતુરાસીતિવસ્સસહસ્સાનિ કુમારકીળાવસેન ચતુરાસીતિવસ્સસહસ્સાનિ ઓપરજ્જવસેન ચતુરાસીતિવસ્સસહસ્સાનિ ચક્કવત્તી રાજા હુત્વા દેવભોગસદિસે ભોગે ભુઞ્જિત્વા છત્તિંસાય સક્કાનં આયુપ્પમાણકાલં તાવતિંસભવને સગ્ગસમ્પત્તિં અનુભવિત્વાપિ કામેહિ અતિત્તોવ કાલઙ્કતો. ન ચસ્સ પરિપૂરિતા ઇચ્છા અસ્સ મન્ધાતુરઞ્ઞો કામેસુ આસા ન ચ પરિપુણ્ણા આસિ.

    Cātuddīpoti jambudīpādīnaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ issaro. Mandhātāti evaṃnāmo rājā, kāmabhogīnaṃ aggo aggabhūto āsi. Tenāha bhagavā – ‘‘rāhuggaṃ attabhāvīnaṃ, mandhātā kāmabhogina’’nti (a. ni. 4.15). Atitto kālaṅkatoti caturāsītivassasahassāni kumārakīḷāvasena caturāsītivassasahassāni oparajjavasena caturāsītivassasahassāni cakkavattī rājā hutvā devabhogasadise bhoge bhuñjitvā chattiṃsāya sakkānaṃ āyuppamāṇakālaṃ tāvatiṃsabhavane saggasampattiṃ anubhavitvāpi kāmehi atittova kālaṅkato. Na cassa paripūritā icchā assa mandhāturañño kāmesu āsā na ca paripuṇṇā āsi.

    સત્ત રતનાનિ વસ્સેય્યાતિ સત્તપિ રતનાનિ, વુટ્ઠિમા દેવો દસદિસા બ્યાપેત્વા, સમન્તેન સમન્તતો પુરિસસ્સ રુચિવસેન યદિપિ વસ્સેય્ય, યથા તં મન્ધાતુમહારાજસ્સ એવં સન્તેપિ ન ચત્થિ તિત્તિ કામાનં, અતિત્તાવ મરન્તિ નરા. તેનાહ ભગવા – ‘‘ન કહાપણવસ્સેન, તિત્તિ કામેસુ વિજ્જતી’’તિ (ધ॰ પ॰ ૧૮૬; જા॰ ૧.૩.૨૩).

    Satta ratanāni vasseyyāti sattapi ratanāni, vuṭṭhimā devo dasadisā byāpetvā, samantena samantato purisassa rucivasena yadipi vasseyya, yathā taṃ mandhātumahārājassa evaṃ santepi na catthi titti kāmānaṃ, atittāva maranti narā. Tenāha bhagavā – ‘‘na kahāpaṇavassena, titti kāmesu vijjatī’’ti (dha. pa. 186; jā. 1.3.23).

    અસિસૂનૂપમા કામા અધિકુટ્ટનટ્ઠેન, સપ્પસિરોપમા સપ્પટિભયટ્ઠેન, ઉક્કોપમા તિણુક્કૂપમા અનુદહનટ્ઠેન. તેનાહ ‘‘અનુદહન્તી’’તિ. અટ્ઠિકઙ્કલસન્નિભા અપ્પસ્સાદટ્ઠેન.

    Asisūnūpamā kāmā adhikuṭṭanaṭṭhena, sappasiropamā sappaṭibhayaṭṭhena, ukkopamā tiṇukkūpamā anudahanaṭṭhena. Tenāha ‘‘anudahantī’’ti. Aṭṭhikaṅkalasannibhā appassādaṭṭhena.

    મહાવિસાતિ હલાહલાદિમહાવિસસદિસા. અઘમૂલાતિ અઘસ્સ દુક્ખસ્સ મૂલા કારણભૂતા. તેનાહ ‘‘દુખપ્ફલા’’તિ.

    Mahāvisāti halāhalādimahāvisasadisā. Aghamūlāti aghassa dukkhassa mūlā kāraṇabhūtā. Tenāha ‘‘dukhapphalā’’ti.

    રુક્ખપ્ફલૂપમા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં ફલિભઞ્જનટ્ઠેન. મંસપેસૂપમા બહુસાધારણટ્ઠેન. સુપિનોપમા ઇત્તરપચ્ચુપટ્ઠાનટ્ઠેન માયા વિય પલોભનતો. તેનાહ ‘‘વઞ્ચનિયા’’તિ, વઞ્ચકાતિ અત્થો. યાચિતકૂપમાતિ યાચિતકભણ્ડસદિસા તાવકાલિકટ્ઠેન.

    Rukkhapphalūpamā aṅgapaccaṅgānaṃ phalibhañjanaṭṭhena. Maṃsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena. Supinopamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena māyā viya palobhanato. Tenāha ‘‘vañcaniyā’’ti, vañcakāti attho. Yācitakūpamāti yācitakabhaṇḍasadisā tāvakālikaṭṭhena.

    સત્તિસૂલૂપમા વિનિવિજ્ઝનટ્ઠેન. રુજ્જનટ્ઠેન રોગો દુક્ખતાસુલભત્તા. ગણ્ડો કિલેસાસુચિપગ્ઘરણતો. દુક્ખુપ્પાદનટ્ઠેન અઘં. મરણસમ્પાપનેન નિઘં. અઙ્ગારકાસુસદિસા મહાભિતાપનટ્ઠેન. ભયહેતુતાય ચેવ વધકપહૂતતાય ચ ભયં વધો નામ, કામાતિ યોજના.

    Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Rujjanaṭṭhena rogo dukkhatāsulabhattā. Gaṇḍo kilesāsucipaggharaṇato. Dukkhuppādanaṭṭhena aghaṃ. Maraṇasampāpanena nighaṃ. Aṅgārakāsusadisā mahābhitāpanaṭṭhena. Bhayahetutāya ceva vadhakapahūtatāya ca bhayaṃ vadho nāma, kāmāti yojanā.

    અક્ખાતા અન્તરાયિકાતિ ‘‘સગ્ગમગ્ગાધિગમસ્સ નિબ્બાનગામિમગ્ગસ્સ ચ અન્તરાયકરા’’તિ ચક્ખુભૂતેહિ બુદ્ધાદીહિ વુત્તા. ગચ્છથાતિ અનિકરત્તં સપરિસં વિસ્સજ્જેતિ.

    Akkhātā antarāyikāti ‘‘saggamaggādhigamassa nibbānagāmimaggassa ca antarāyakarā’’ti cakkhubhūtehi buddhādīhi vuttā. Gacchathāti anikarattaṃ saparisaṃ vissajjeti.

    કિં મમ પરો કરિસ્સતીતિ પરો અઞ્ઞો મમ કિં નામ હિતં કરિસ્સતિ અત્તનો સીસમ્હિ ઉત્તમઙ્ગે એકાદસહિ અગ્ગીહિ ડય્હમાને. તેનાહ ‘‘અનુબન્ધે જરામરણે’’તિ. તસ્સ જરામરણસ્સ સીસડાહસ્સ, ઘાતાય સમુગ્ઘાતાય, ઘટિતબ્બં વાયમિતબ્બં.

    Kiṃ mama paro karissatīti paro añño mama kiṃ nāma hitaṃ karissati attano sīsamhi uttamaṅge ekādasahi aggīhi ḍayhamāne. Tenāha ‘‘anubandhe jarāmaraṇe’’ti. Tassa jarāmaraṇassa sīsaḍāhassa, ghātāya samugghātāya, ghaṭitabbaṃ vāyamitabbaṃ.

    છમન્તિ છમાયં. ઇદમવોચન્તિ ઇદં ‘‘દીઘો બાલાનં સંસારો’’તિઆદિકં સંવેગસંવત્તનકં વચનં અવોચં.

    Chamanti chamāyaṃ. Idamavocanti idaṃ ‘‘dīgho bālānaṃ saṃsāro’’tiādikaṃ saṃvegasaṃvattanakaṃ vacanaṃ avocaṃ.

    દીઘો બાલાનં સંસારોતિ કિલેસકમ્મવિપાકવટ્ટભૂતાનં ખન્ધાયતનાદીનં પટિપાટિપવત્તિસઙ્ખાતો સંસારો અપરિઞ્ઞાતવત્થુકાનં અન્ધબાલાનં દીઘો બુદ્ધઞાણેનપિ અપરિચ્છિન્દનિયો. યથા હિ અનુપચ્છિન્નત્તા અવિજ્જાતણ્હાનં અપરિચ્છિન્નતાયેવ ભવપબન્ધસ્સ પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ, એવં પરાપિ કોટીતિ. પુનપ્પુનઞ્ચ રોદતન્તિ અપરાપરં સોકવસેન રુદન્તાનં. ઇમિનાપિ અવિજ્જાતણ્હાનં અનુપચ્છિન્નતંયેવ તેસં વિભાવેતિ.

    Dīgho bālānaṃ saṃsāroti kilesakammavipākavaṭṭabhūtānaṃ khandhāyatanādīnaṃ paṭipāṭipavattisaṅkhāto saṃsāro apariññātavatthukānaṃ andhabālānaṃ dīgho buddhañāṇenapi aparicchindaniyo. Yathā hi anupacchinnattā avijjātaṇhānaṃ aparicchinnatāyeva bhavapabandhassa pubbā koṭi na paññāyati, evaṃ parāpi koṭīti. Punappunañca rodatanti aparāparaṃ sokavasena rudantānaṃ. Imināpi avijjātaṇhānaṃ anupacchinnataṃyeva tesaṃ vibhāveti.

    અસ્સુ થઞ્ઞં રુધિરન્તિ યં ઞાતિબ્યસનાદિના ફુટ્ઠાનં રોદન્તાનં અસ્સુ ચ દારકકાલે માતુથનતો પીતં થઞ્ઞઞ્ચ યઞ્ચ પચ્ચત્થિકેહિ ઘાતિતાનં રુધિરં. સંસારં અનમતગ્ગતો સંસારસ્સ અનુ અમતગ્ગત્તા ઞાણેન અનુગન્ત્વાપિ અમતઅગ્ગત્તા અવિદિતગ્ગત્તા ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના સત્તાનં સંસરતં, અપરાપરં સંસરન્તાનં સંસરિતં સરાહિ, તં ‘‘કીવ બહુક’’ન્તિ અનુસ્સરાહિ, અટ્ઠીનં સન્નિચયં સરાહિ અનુસ્સર, ઉપધારેહીતિ અત્થો.

    Assu thaññaṃ rudhiranti yaṃ ñātibyasanādinā phuṭṭhānaṃ rodantānaṃ assu ca dārakakāle mātuthanato pītaṃ thaññañca yañca paccatthikehi ghātitānaṃ rudhiraṃ. Saṃsāraṃ anamataggato saṃsārassa anu amataggattā ñāṇena anugantvāpi amataaggattā aviditaggattā iminā dīghena addhunā sattānaṃ saṃsarataṃ, aparāparaṃ saṃsarantānaṃ saṃsaritaṃ sarāhi, taṃ ‘‘kīva bahuka’’nti anussarāhi, aṭṭhīnaṃ sannicayaṃ sarāhi anussara, upadhārehīti attho.

    ઇદાનિ આદીનવસ્સ બહુભાવઞ્ચ ઉપમાય દસ્સેતું ‘‘સર ચતુરોદધી’’તિ ગાથમાહ. તત્થ સર ચતુરોદધી ઉપનીતે અસ્સુથઞ્ઞરુધિરમ્હીતિ ઇમેસં સત્તાનં અનમતગ્ગસંસારે સંસરન્તાનં એકેકસ્સપિ અસ્સુમ્હિ થઞ્ઞે રુધિરમ્હિ ચ પમાણતો ઉપમેતબ્બે ચતુરોદધી ચત્તારો મહાસમુદ્દે ઉપમાવસેન બુદ્ધેહિ ઉપનીતે સર સરાહિ. એકકપ્પમટ્ઠીનં, સઞ્ચયં વિપુલેન સમન્તિ એકસ્સ પુગ્ગલસ્સ એકસ્મિં કપ્પે અટ્ઠીનં સઞ્ચયં વેપુલ્લપબ્બતેન સમં ઉપનીતં સર. વુત્તમ્પિ ચેસં –

    Idāni ādīnavassa bahubhāvañca upamāya dassetuṃ ‘‘sara caturodadhī’’ti gāthamāha. Tattha sara caturodadhī upanīte assuthaññarudhiramhīti imesaṃ sattānaṃ anamataggasaṃsāre saṃsarantānaṃ ekekassapi assumhi thaññe rudhiramhi ca pamāṇato upametabbe caturodadhī cattāro mahāsamudde upamāvasena buddhehi upanīte sara sarāhi. Ekakappamaṭṭhīnaṃ, sañcayaṃ vipulena samanti ekassa puggalassa ekasmiṃ kappe aṭṭhīnaṃ sañcayaṃ vepullapabbatena samaṃ upanītaṃ sara. Vuttampi cesaṃ –

    ‘‘એકસ્સેકેન કપ્પેન, પુગ્ગલસ્સટ્ઠિસઞ્ચયો;

    ‘‘Ekassekena kappena, puggalassaṭṭhisañcayo;

    સિયા પબ્બતસમો રાસિ, ઇતિ વુત્તં મહેસિના.

    Siyā pabbatasamo rāsi, iti vuttaṃ mahesinā.

    ‘‘સો ખો પનાયં અક્ખાતો, વેપુલ્લો પબ્બતો મહા;

    ‘‘So kho panāyaṃ akkhāto, vepullo pabbato mahā;

    ઉત્તરો ગિજ્ઝકૂટસ્સ, મગધાનં ગિરિબ્બજે’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૨.૧૩૩);

    Uttaro gijjhakūṭassa, magadhānaṃ giribbaje’’ti. (saṃ. ni. 2.133);

    મહિં જમ્બુદીપમુપનીતં. કોલટ્ઠિમત્તગુળિકા, માતા માતુસ્વેવ નપ્પહોન્તીતિ જમ્બુદીપોતિસઙ્ખાતં મહાપથવિં કોલટ્ઠિમત્તા બદરટ્ઠિમત્તા ગુળિકા કત્વા તત્થેકેકા ‘‘અયં મે માતુ, અયં મે માતુમાતૂ’’તિ એવં વિભાજિયમાને તા ગુળિકા માતા માતૂસ્વેવ નપ્પહોન્તિ, માતા માતૂસુ અખીણાસ્વેવ પરિયન્તિકા તા ગુળિકા પરિક્ખયં પરિયાદાનં ગચ્છેય્યું, ન ત્વેવ અનમતગ્ગે સંસારે સંસરતો સત્તસ્સ માતુમાતરોતિ . એવં જમ્બુદીપમહિં સંસારસ્સ દીઘભાવેન ઉપમાભાવેન ઉપનીતં મનસિ કરોહીતિ.

    Mahiṃ jambudīpamupanītaṃ. Kolaṭṭhimattaguḷikā, mātā mātusveva nappahontīti jambudīpotisaṅkhātaṃ mahāpathaviṃ kolaṭṭhimattā badaraṭṭhimattā guḷikā katvā tatthekekā ‘‘ayaṃ me mātu, ayaṃ me mātumātū’’ti evaṃ vibhājiyamāne tā guḷikā mātā mātūsveva nappahonti, mātā mātūsu akhīṇāsveva pariyantikā tā guḷikā parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyuṃ, na tveva anamatagge saṃsāre saṃsarato sattassa mātumātaroti . Evaṃ jambudīpamahiṃ saṃsārassa dīghabhāvena upamābhāvena upanītaṃ manasi karohīti.

    તિણકટ્ઠસાખાપલાસન્તિ તિણઞ્ચ કટ્ઠઞ્ચ સાખાપલાસઞ્ચ. ઉપનીતન્તિ ઉપમાભાવેન ઉપનીતં. અનમતગ્ગતોતિ સંસારસ્સ અનમતગ્ગભાવતો. ચતુરઙ્ગુલિકા ઘટિકાતિ ચતુરઙ્ગુલપ્પમાણાનિ ખણ્ડાનિ. પિતુપિતુસ્વેવ નપ્પહોન્તીતિ પિતુપિતામહેસુ એવ તા ઘટિકા નપ્પહોન્તિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઇમસ્મિં લોકે સબ્બં તિણઞ્ચ કટ્ઠઞ્ચ સાખાપલાસઞ્ચ ચતુરઙ્ગુલિકા કત્વા તત્થેકેકા ‘‘અયં મે પિતુ, અયં મે પિતામહસ્સા’’તિ વિભાજિયમાને તા ઘટિકાવ પરિક્ખયં પરિયાદાનં ગચ્છેય્યું, ન ત્વેવ અનમતગ્ગે સંસારે સંસરતો સત્તસ્સ પિતુપિતામહાતિ. એવં તિણઞ્ચ કટ્ઠઞ્ચ સાખાપલાસઞ્ચ સંસારસ્સ દીઘભાવેન ઉપનીતં સરાહીતિ. ઇમસ્મિં પન ઠાને –

    Tiṇakaṭṭhasākhāpalāsanti tiṇañca kaṭṭhañca sākhāpalāsañca. Upanītanti upamābhāvena upanītaṃ. Anamataggatoti saṃsārassa anamataggabhāvato. Caturaṅgulikā ghaṭikāti caturaṅgulappamāṇāni khaṇḍāni. Pitupitusveva nappahontīti pitupitāmahesu eva tā ghaṭikā nappahonti. Idaṃ vuttaṃ hoti – imasmiṃ loke sabbaṃ tiṇañca kaṭṭhañca sākhāpalāsañca caturaṅgulikā katvā tatthekekā ‘‘ayaṃ me pitu, ayaṃ me pitāmahassā’’ti vibhājiyamāne tā ghaṭikāva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyuṃ, na tveva anamatagge saṃsāre saṃsarato sattassa pitupitāmahāti. Evaṃ tiṇañca kaṭṭhañca sākhāpalāsañca saṃsārassa dīghabhāvena upanītaṃ sarāhīti. Imasmiṃ pana ṭhāne –

    ‘‘અનમતગ્ગોયં , ભિક્ખવે, સંસારો, પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં સન્ધાવતં સંસરતં. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો બહુતરં, યં વા વો ઇમિના દીઘેન અદ્ધુના સન્ધાવતં સંસરતં અમનાપસમ્પયોગા મનાપવિપ્પયોગા કન્દન્તાનં રોદન્તાનં અસ્સુપસ્સન્નં પગ્ઘરિતં, યં વા ચતૂસુ મહાસમુદ્દેસુ ઉદક’’ન્તિઆદિકા (સં॰ નિ॰ ૨.૧૨૬) – ‘અનમતગ્ગપાળિ’ આહરિતબ્બા.

    ‘‘Anamataggoyaṃ , bhikkhave, saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyati avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho bahutaraṃ, yaṃ vā vo iminā dīghena addhunā sandhāvataṃ saṃsarataṃ amanāpasampayogā manāpavippayogā kandantānaṃ rodantānaṃ assupassannaṃ paggharitaṃ, yaṃ vā catūsu mahāsamuddesu udaka’’ntiādikā (saṃ. ni. 2.126) – ‘anamataggapāḷi’ āharitabbā.

    સર કાણકચ્છપન્તિ ઉભયક્ખિકાણં કચ્છપં અનુસ્સર. પુબ્બસમુદ્દે અપરતો ચ યુગછિદ્દન્તિ પુરત્થિમસમુદ્દે અપરતો ચ પચ્છિમુત્તરદક્ખિણસમુદ્દે વાતવેગેન પરિબ્ભમન્તસ્સ યુગસ્સ એકચ્છિદ્દં. સિરં તસ્સ ચ પટિમુક્કન્તિ કાણકચ્છપસ્સ સીસં તસ્સ ચ વસ્સસતસ્સ વસ્સસતસ્સ અચ્ચયેન ગીવં ઉક્ખિપન્તસ્સ સીસસ્સ યુગચ્છિદ્દે પવેસનઞ્ચ સર. મનુસ્સલાભમ્હિ ઓપમ્મન્તિ તયિદં સબ્બમ્પિ બુદ્ધુપ્પાદધમ્મદેસનાસુ વિય મનુસ્સત્તલાભે ઓપમ્મં કત્વા પઞ્ઞાય સર, તસ્સ અતીવ દુલ્લભસભાવત્તં સારજ્જભયસ્સાપિ અતિચ્ચસભાવત્તા. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પુરિસો મહાસમુદ્દે એકચ્છિગ્ગળ્હં યુગં પક્ખિપેય્યા’’તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૫૨; સં॰ નિ॰ ૫.૧૧૧૭).

    Sara kāṇakacchapanti ubhayakkhikāṇaṃ kacchapaṃ anussara. Pubbasamudde aparato ca yugachiddanti puratthimasamudde aparato ca pacchimuttaradakkhiṇasamudde vātavegena paribbhamantassa yugassa ekacchiddaṃ. Siraṃ tassa ca paṭimukkanti kāṇakacchapassa sīsaṃ tassa ca vassasatassa vassasatassa accayena gīvaṃ ukkhipantassa sīsassa yugacchidde pavesanañca sara. Manussalābhamhi opammanti tayidaṃ sabbampi buddhuppādadhammadesanāsu viya manussattalābhe opammaṃ katvā paññāya sara, tassa atīva dullabhasabhāvattaṃ sārajjabhayassāpi aticcasabhāvattā. Vuttañhetaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahāsamudde ekacchiggaḷhaṃ yugaṃ pakkhipeyyā’’tiādi (ma. ni. 3.252; saṃ. ni. 5.1117).

    સર રૂપં ફેણપિણ્ડોપમસ્સાતિ વિમદ્દાસહનતો ફેણપિણ્ડસદિસસ્સ અનેકાનત્થસન્નિપાતતો કાયસઙ્ખાતસ્સ કલિનો, નિચ્ચસારાદિવિરહેન અસારસ્સ રૂપં અસુચિદુગ્ગન્ધં જેગુચ્છપટિક્કૂલભાવં સર. ખન્ધે પસ્સ અનિચ્ચેતિ પઞ્ચપિ ઉપાદાનક્ખન્ધે હુત્વા અભાવટ્ઠેન અનિચ્ચે પસ્સ ઞાણચક્ખુના ઓલોકેહિ. સરાહિ નિરયે બહુવિઘાતેતિ અટ્ઠ મહાનિરયે સોળસઉસ્સદનિરયે ચ બહુવિઘાતે બહુદુક્ખે મહાદુક્ખે ચ અનુસ્સર.

    Sara rūpaṃ pheṇapiṇḍopamassāti vimaddāsahanato pheṇapiṇḍasadisassa anekānatthasannipātato kāyasaṅkhātassa kalino, niccasārādivirahena asārassa rūpaṃ asuciduggandhaṃ jegucchapaṭikkūlabhāvaṃ sara. Khandhe passa anicceti pañcapi upādānakkhandhe hutvā abhāvaṭṭhena anicce passa ñāṇacakkhunā olokehi. Sarāhi niraye bahuvighāteti aṭṭha mahāniraye soḷasaussadaniraye ca bahuvighāte bahudukkhe mahādukkhe ca anussara.

    સર કટસિં વડ્ઢેન્તેતિ પુનપ્પુનં તાસુ તાસુ જાતીસુ અપરાપરં ઉપ્પત્તિયા પુનપ્પુનં કટસિં સુસાનં આળહનમેવ વડ્ઢેન્તે સત્તે અનુસ્સર. ‘‘વડ્ઢન્તો’’તિ વા પાળિ, ત્વં વડ્ઢન્તોતિ યોજના. કુમ્ભીલભયાનીતિ ઉદરપોસનત્થં અકિચ્ચકારિતાવસેન ઓદરિકત્તભયાનિ. વુત્તઞ્હિ ‘‘કુમ્ભીલભયન્તિ ખો, ભિક્ખવે, ઓદરિકત્તસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૧૨૨). સરાહિ ચત્તારિ સચ્ચાનીતિ ‘‘ઇદં દુક્ખં અરિયસચ્ચં…પે॰… અયં દુક્ખનિરોધગામિનિપટિપદા અરિયસચ્ચ’’ન્તિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ યાથાવતો અનુસ્સર ઉપધારેહિ.

    Sara kaṭasiṃ vaḍḍhenteti punappunaṃ tāsu tāsu jātīsu aparāparaṃ uppattiyā punappunaṃ kaṭasiṃ susānaṃ āḷahanameva vaḍḍhente satte anussara. ‘‘Vaḍḍhanto’’ti vā pāḷi, tvaṃ vaḍḍhantoti yojanā. Kumbhīlabhayānīti udaraposanatthaṃ akiccakāritāvasena odarikattabhayāni. Vuttañhi ‘‘kumbhīlabhayanti kho, bhikkhave, odarikattassetaṃ adhivacana’’nti (a. ni. 4.122). Sarāhi cattārisaccānīti ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadā ariyasacca’’nti cattāri ariyasaccāni yāthāvato anussara upadhārehi.

    એવં રાજપુત્તી અનેકાકારવોકારં અનુસ્સરણવસેન કામેસુ સંસારે ચ આદીનવં પકાસેત્વા ઇદાનિ બ્યતિરેકેનપિ તં પકાસેતું ‘‘અમતમ્હિ વિજ્જમાને’’તિઆદિમાહ. તત્થ અમતમ્હિ વિજ્જમાનેતિ સમ્માસમ્બુદ્ધેન મહાકરુણાય ઉપનીતે સદ્ધમ્મામતે ઉપલબ્ભમાને. કિં તવ પઞ્ચકટુકેન પીતેનાતિ પરિયેસના પરિગ્ગહો આરક્ખા પરિભોગો વિપાકો ચાતિ પઞ્ચસુપિ ઠાનેસુ તિખિણતરદુક્ખાનુબન્ધતાય સવિઘાતત્તા સઉપાયાસત્તા કિં તુય્હં પઞ્ચકટુકેન પઞ્ચકામગુણરસેન પીતેન? ઇદાનિ વુત્તમેવત્થં પાકટતરં કરોન્તી આહ – ‘‘સબ્બા હિ કામરતિયો, કટુકતરા પઞ્ચકટુકેના’’તિ , અતિવિય કટુકતરાતિ અત્થો.

    Evaṃ rājaputtī anekākāravokāraṃ anussaraṇavasena kāmesu saṃsāre ca ādīnavaṃ pakāsetvā idāni byatirekenapi taṃ pakāsetuṃ ‘‘amatamhi vijjamāne’’tiādimāha. Tattha amatamhivijjamāneti sammāsambuddhena mahākaruṇāya upanīte saddhammāmate upalabbhamāne. Kiṃ tava pañcakaṭukena pītenāti pariyesanā pariggaho ārakkhā paribhogo vipāko cāti pañcasupi ṭhānesu tikhiṇataradukkhānubandhatāya savighātattā saupāyāsattā kiṃ tuyhaṃ pañcakaṭukena pañcakāmaguṇarasena pītena? Idāni vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karontī āha – ‘‘sabbā hi kāmaratiyo, kaṭukatarā pañcakaṭukenā’’ti , ativiya kaṭukatarāti attho.

    યે પરિળાહાતિ યે કામા સમ્પતિ કિલેસપરિળાહેન આયતિં વિપાકપરિળાહેન ચ સપરિળાહા મહાવિઘાતા. જલિતા કુથિતા કમ્પિતા સન્તાપિતાતિ એકાદસહિ અગ્ગીહિ પજ્જલિતા પક્કુથિતા ચ હુત્વા તંસમઙ્ગીનં કમ્પનકા સન્તાપનકા ચ.

    Ye pariḷāhāti ye kāmā sampati kilesapariḷāhena āyatiṃ vipākapariḷāhena ca sapariḷāhā mahāvighātā. Jalitā kuthitā kampitā santāpitāti ekādasahi aggīhi pajjalitā pakkuthitā ca hutvā taṃsamaṅgīnaṃ kampanakā santāpanakā ca.

    અસપત્તમ્હીતિ સપત્તરહિતે નેક્ખમ્મે. સમાનેતિ સન્તે વિજ્જમાને. ‘‘બહુસપત્તા’’તિ વત્વા યેહિ બહૂ સપત્તા, તે દસ્સેતું ‘‘રાજગ્ગી’’તિઆદિ વુત્તં. રાજૂહિ ચ અગ્ગિના ચ ચોરેહિ ચ ઉદકેન ચ દાયાદાદિઅપ્પિયેહિ ચ રાજગ્ગિચોરઉદકપ્પિયેહિ સાધારણતો તેસ્વેવોપમા વુત્તા.

    Asapattamhīti sapattarahite nekkhamme. Samāneti sante vijjamāne. ‘‘Bahusapattā’’ti vatvā yehi bahū sapattā, te dassetuṃ ‘‘rājaggī’’tiādi vuttaṃ. Rājūhi ca agginā ca corehi ca udakena ca dāyādādiappiyehi ca rājaggicoraudakappiyehi sādhāraṇato tesvevopamā vuttā.

    યેસુ વધબન્ધોતિ યેસુ કામેસુ કામનિમિત્તં મરણપોથનાદિપરિક્કિલેસો અન્દુબન્ધનાદિબન્ધો ચ હોતીતિ અત્થો. કામેસૂતિઆદિ વુત્તસ્સેવત્થસ્સ પાકટકરણં. તત્થ હીતિ હેતુઅત્થે નિપાતો. યસ્મા કામેસુ કામહેતુ ઇમે સત્તા વધબન્ધનદુક્ખાનિ અનુભવન્તિ પાપુણન્તિ, તસ્મા આહ – ‘‘અસકામા’’તિ, કામા નામેતે અસન્તો હીના લામકાતિ અત્થો. ‘‘અહકામા’’તિ વા પાઠો, સો એવત્થો. અહાતિ હિ લામકપરિયાયો ‘‘અહલોકિત્થિયો નામા’’તિઆદીસુ વિય.

    Yesu vadhabandhoti yesu kāmesu kāmanimittaṃ maraṇapothanādiparikkileso andubandhanādibandho ca hotīti attho. Kāmesūtiādi vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Tattha hīti hetuatthe nipāto. Yasmā kāmesu kāmahetu ime sattā vadhabandhanadukkhāni anubhavanti pāpuṇanti, tasmā āha – ‘‘asakāmā’’ti, kāmā nāmete asanto hīnā lāmakāti attho. ‘‘Ahakāmā’’ti vā pāṭho, so evattho. Ahāti hi lāmakapariyāyo ‘‘ahalokitthiyo nāmā’’tiādīsu viya.

    આદીપિતાતિ પજ્જલિતા. તિણુક્કાતિ તિણેહિ કતા ઉક્કા. દહન્તિ યે તે મુઞ્ચન્તીતિ યે સત્તા તે કામે ન મુઞ્ચન્તિ, અઞ્ઞદત્થુ ગણ્હન્તિ, તે દહન્તિયેવ, સમ્પતિ આયતિઞ્ચ ઝાપેન્તિ.

    Ādīpitāti pajjalitā. Tiṇukkāti tiṇehi katā ukkā. Dahanti ye te muñcantīti ye sattā te kāme na muñcanti, aññadatthu gaṇhanti, te dahantiyeva, sampati āyatiñca jhāpenti.

    મા અપ્પકસ્સ હેતૂતિ પુપ્ફસ્સાદસદિસસ્સ પરિત્તકસ્સ કામસુખસ્સ હેતુ વિપુલં ઉળારં પણીતઞ્ચ લોકુત્તરં સુખં મા જહિ મા છડ્ડેહિ. મા પુથુલોમોવ બળિસં ગિલિત્વાતિ આમિસલોભેન બળિસં ગિલિત્વા બ્યસનં પાપુણન્તો ‘‘પુથુલોમો’’તિ લદ્ધનામો મચ્છો વિય કામે અપરિચ્ચજિત્વા મા પચ્છા વિહઞ્ઞસિ પચ્છા વિઘાટં આપજ્જસિ.

    Mā appakassa hetūti pupphassādasadisassa parittakassa kāmasukhassa hetu vipulaṃ uḷāraṃ paṇītañca lokuttaraṃ sukhaṃ mā jahi mā chaḍḍehi. Mā puthulomova baḷisaṃ gilitvāti āmisalobhena baḷisaṃ gilitvā byasanaṃ pāpuṇanto ‘‘puthulomo’’ti laddhanāmo maccho viya kāme apariccajitvā mā pacchā vihaññasi pacchā vighāṭaṃ āpajjasi.

    સુનખોવ સઙ્ખલાબદ્ધોતિ યથા ગદ્દુલેન બદ્ધો સુનખો ગદ્દુલબન્ધેન થમ્ભે ઉપનિબદ્ધો અઞ્ઞતો ગન્તું અસક્કોન્તો તત્થેવ પરિબ્ભમતિ, એવં ત્વં કામતણ્હાય બદ્ધો, ઇદાનિ કામં યદિપિ કામેસુ તાવ દમસ્સુ ઇન્દ્રિયાનિ દમેહિ. કાહિન્તિ ખુ તં કામા, છાતા સુનખંવ ચણ્ડાલાતિ ખૂતિ નિપાતમત્તં. તે પન કામા તં તથા કરિસ્સન્તિ, યથા છાતજ્ઝત્તા સપાકા સુનખં લભિત્વા અનયબ્યસનં પાપેન્તીતિ અત્થો.

    Sunakhova saṅkhalābaddhoti yathā gaddulena baddho sunakho gaddulabandhena thambhe upanibaddho aññato gantuṃ asakkonto tattheva paribbhamati, evaṃ tvaṃ kāmataṇhāya baddho, idāni kāmaṃ yadipi kāmesu tāva damassu indriyāni damehi. Kāhinti khu taṃ kāmā, chātā sunakhaṃva caṇḍālāti khūti nipātamattaṃ. Te pana kāmā taṃ tathā karissanti, yathā chātajjhattā sapākā sunakhaṃ labhitvā anayabyasanaṃ pāpentīti attho.

    અપરિમિતઞ્ચ દુક્ખન્તિ અપરિમાણં ‘‘એત્તક’’ન્તિ પરિચ્છિન્દિતું અસક્કુણેય્યં નિરયાદીસુ કાયિકં દુક્ખં. બહૂનિ ચ ચિત્તદોમનસ્સાનીતિ ચિત્તે લબ્ભમાનાનિ બહૂનિ અનેકાનિ દોમનસ્સાનિ ચેતોદુક્ખાનિ. અનુભોહિસીતિ અનુભવિસ્સસિ. કામયુત્તોતિ કામેહિ યુત્તો, તે અપ્પટિનિસ્સજ્જન્તો. પટિનિસ્સજ અદ્ધુવે કામેતિ અદ્ધુવેહિ અનિચ્ચેહિ કામેહિ વિનિસ્સજ અપેહીતિ અત્થો.

    Aparimitañca dukkhanti aparimāṇaṃ ‘‘ettaka’’nti paricchindituṃ asakkuṇeyyaṃ nirayādīsu kāyikaṃ dukkhaṃ. Bahūni ca cittadomanassānīti citte labbhamānāni bahūni anekāni domanassāni cetodukkhāni. Anubhohisīti anubhavissasi. Kāmayuttoti kāmehi yutto, te appaṭinissajjanto. Paṭinissaja addhuve kāmeti addhuvehi aniccehi kāmehi vinissaja apehīti attho.

    જરામરણબ્યાધિગહિતા, સબ્બા સબ્બત્થ જાતિયોતિ યસ્મા હીનાદિભેદભિન્ના સબ્બત્થ ભવાદીસુ જાતિયો જરામરણબ્યાધિના ચ ગહિતા, તેહિ અપરિમુત્તા, તસ્મા અજરમ્હિ નિબ્બાને વિજ્જમાને જરાદીહિ અપરિમુત્તેહિ કામેહિ કિં તવ પયોજનન્તિ યોજના.

    Jarāmaraṇabyādhigahitā, sabbā sabbattha jātiyoti yasmā hīnādibhedabhinnā sabbattha bhavādīsu jātiyo jarāmaraṇabyādhinā ca gahitā, tehi aparimuttā, tasmā ajaramhi nibbāne vijjamāne jarādīhi aparimuttehi kāmehi kiṃ tava payojananti yojanā.

    એવં નિબ્બાનગુણદસ્સનમુખેન કામેસુ ભવેસુ ચ આદીનવં પકાસેત્વા ઇદાનિ નિબ્બત્તિતં નિબ્બાનગુણમેવ પકાસેન્તી ‘‘ઇદમજર’’ન્તિઆદિના દ્વે ગાથા અભાસિ. તત્થ ઇદમજરન્તિ ઇદમેવેકં અત્તનિ જરાભાવતો અધિગતસ્સ ચ જરાભાવહેતુતો અજરં. ઇદમમરન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ઇદમજરામરન્તિ તદુભયમેકજ્ઝં કત્વા થોમનાવસેન વદતિ. પદન્તિ વટ્ટદુક્ખતો મુચ્ચિતુકામેહિ પબ્બજિતબ્બતો પટિપજ્જિતબ્બતો પદં. સોકહેતૂનં અભાવતો સોકાભાવતો ચ અસોકં. સપત્તકરધમ્માભાવતો અસપત્તં. કિલેસસમ્બાધાભાવતો અસમ્બાધં. ખલિતસઙ્ખાતાનં દુચ્ચરિતાનં અભાવેન અખલિતં. અત્તાનુવાદાદિભયાનં વટ્ટભયસ્સ ચ સબ્બસો અભાવા અભયં. દુક્ખૂપતાપસ્સ કિલેસસ્સાપિ અભાવેન નિરુપતાપં. સબ્બમેતં અમતમહાનિબ્બાનમેવ સન્ધાય વદતિ. તઞ્હિ સા અનુસ્સવાદિસિદ્ધેન આકારેન અત્તનો ઉપટ્ઠહન્તી તેસં પચ્ચક્ખતો દસ્સેન્તી વિય ‘‘ઇદ’’ન્તિ અવોચ.

    Evaṃ nibbānaguṇadassanamukhena kāmesu bhavesu ca ādīnavaṃ pakāsetvā idāni nibbattitaṃ nibbānaguṇameva pakāsentī ‘‘idamajara’’ntiādinā dve gāthā abhāsi. Tattha idamajaranti idamevekaṃ attani jarābhāvato adhigatassa ca jarābhāvahetuto ajaraṃ. Idamamaranti etthāpi eseva nayo. Idamajarāmaranti tadubhayamekajjhaṃ katvā thomanāvasena vadati. Padanti vaṭṭadukkhato muccitukāmehi pabbajitabbato paṭipajjitabbato padaṃ. Sokahetūnaṃ abhāvato sokābhāvato ca asokaṃ. Sapattakaradhammābhāvato asapattaṃ. Kilesasambādhābhāvato asambādhaṃ. Khalitasaṅkhātānaṃ duccaritānaṃ abhāvena akhalitaṃ. Attānuvādādibhayānaṃ vaṭṭabhayassa ca sabbaso abhāvā abhayaṃ. Dukkhūpatāpassa kilesassāpi abhāvena nirupatāpaṃ. Sabbametaṃ amatamahānibbānameva sandhāya vadati. Tañhi sā anussavādisiddhena ākārena attano upaṭṭhahantī tesaṃ paccakkhato dassentī viya ‘‘ida’’nti avoca.

    અવિગતમિદં બહૂહિ અમતન્તિ ઇદં અમતં નિબ્બાનં બહૂહિ અનન્તઅપરિમાણેહિ બુદ્ધાદીહિ અરિયેહિ અધિગતં ઞાતં અત્તનો પચ્ચક્ખં કતં. ન કેવલં તેહિ અધિગતમેવ સન્ધાય વદતિ, અથ ખો અજ્જાપિ ચ લભનીયં ઇદાનિપિ અધિગમનીયં અધિગન્તું સક્કા. કેન લભનીયન્તિ આહ ‘‘યો યોનિસો પયુઞ્જતી’’તિ, યો પુગ્ગલો યોનિસો ઉપાયેન સત્થારા દિન્નઓવાદે ઠત્વા યુઞ્જતિ સમ્માપયોગઞ્ચ કરોતિ, તેન લભનીયન્તિ યોજના. ન ચ સક્કા અઘટમાનેનાતિ યો પન યોનિસો ન પયુઞ્જતિ, તેન અઘટમાનેન ન ચ સક્કા, કદાચિપિ લદ્ધું ન સક્કાયેવાતિ અત્થો.

    Avigatamidaṃbahūhi amatanti idaṃ amataṃ nibbānaṃ bahūhi anantaaparimāṇehi buddhādīhi ariyehi adhigataṃ ñātaṃ attano paccakkhaṃ kataṃ. Na kevalaṃ tehi adhigatameva sandhāya vadati, atha kho ajjāpi ca labhanīyaṃ idānipi adhigamanīyaṃ adhigantuṃ sakkā. Kena labhanīyanti āha ‘‘yo yoniso payuñjatī’’ti, yo puggalo yoniso upāyena satthārā dinnaovāde ṭhatvā yuñjati sammāpayogañca karoti, tena labhanīyanti yojanā. Na ca sakkā aghaṭamānenāti yo pana yoniso na payuñjati, tena aghaṭamānena na ca sakkā, kadācipi laddhuṃ na sakkāyevāti attho.

    એવં ભણતિ સુમેધાતિ એવં વુત્તપ્પકારેન સુમેધા રાજકઞ્ઞા સંસારે અત્તનો સંવેગદીપનિં કામેસુ નિબ્બેધભાગિનિં ધમ્મકથં કથેતિ. સઙ્ખારગતે રતિં અલભમાનાતિ અણુમત્તેપિ સઙ્ખારપવત્તે અભિરતિં અવિન્દન્તી. અનુનેન્તી અનિકરત્તન્તિ અનિકરત્તં રાજાનં સઞ્ઞાપેન્તી. કેસે ચ છમં ખિપીતિ અત્તનો ખગ્ગેન છિન્ને કેસે ચ ભૂમિયં ખિપિ છડ્ડેસિ.

    Evaṃ bhaṇati sumedhāti evaṃ vuttappakārena sumedhā rājakaññā saṃsāre attano saṃvegadīpaniṃ kāmesu nibbedhabhāginiṃ dhammakathaṃ katheti. Saṅkhāragate ratiṃ alabhamānāti aṇumattepi saṅkhārapavatte abhiratiṃ avindantī. Anunentī anikarattanti anikarattaṃ rājānaṃ saññāpentī. Kese ca chamaṃ khipīti attano khaggena chinne kese ca bhūmiyaṃ khipi chaḍḍesi.

    યાચતસ્સા પિતરં સોતિ સો અનિકરત્તો અસ્સા સુમેધાય પિતરં કોઞ્ચરાજાનં યાચતિ. કિન્તિ યાચતીતિ આહ ‘‘વિસ્સજ્જેથ સુમેધં, પબ્બજિતું વિમોક્ખસચ્ચદસ્સા’’તિ, સુમેધં રાજપુત્તિં પબ્બજિતું વિસ્સજ્જેથ, સા ચ પબ્બજિત્વા વિમોક્ખસચ્ચદસ્સા અવિપરીતનિબ્બાનદસ્સાવિની હોતૂતિ અત્થો.

    Yācatassā pitaraṃ soti so anikaratto assā sumedhāya pitaraṃ koñcarājānaṃ yācati. Kinti yācatīti āha ‘‘vissajjetha sumedhaṃ, pabbajituṃ vimokkhasaccadassā’’ti, sumedhaṃ rājaputtiṃ pabbajituṃ vissajjetha, sā ca pabbajitvā vimokkhasaccadassā aviparītanibbānadassāvinī hotūti attho.

    સોકભયભીતાતિ ઞાતિવિયોગાદિહેતુતો સબ્બસ્માપિ સંસારભયતો ભીતા ઞાણુત્તરવસેન ઉત્રાસિતા. સિક્ખમાનાયાતિ સિક્ખમાનાય સમાનાય છ અભિઞ્ઞા સચ્છિકતા, તતો એવ અગ્ગફલં અરહત્તં સચ્છિકતં.

    Sokabhayabhītāti ñātiviyogādihetuto sabbasmāpi saṃsārabhayato bhītā ñāṇuttaravasena utrāsitā. Sikkhamānāyāti sikkhamānāya samānāya cha abhiññā sacchikatā, tato eva aggaphalaṃ arahattaṃ sacchikataṃ.

    અચ્છરિયમબ્ભુતં તં, નિબ્બાનં આસિ રાજકઞ્ઞાયાતિ રાજપુત્તિયા સુમેધાય કિલેસેહિ પરિનિબ્બાનં અચ્છરિયં અબ્ભુતઞ્ચ આસિ. છળભિઞ્ઞાવ સિદ્ધિયા કથન્તિ ચે પુબ્બેનિવાસચરિતં, યથા બ્યાકરિ પચ્છિમે કાલેતિ, પચ્છિમે ખન્ધપરિનિબ્બાનકાલે અત્તનો પુબ્બેનિવાસપરિયાપન્નચરિતં યથા બ્યાકાસિ, તથા તં જાનિતબ્બન્તિ.

    Acchariyamabbhutaṃ taṃ, nibbānaṃ āsi rājakaññāyāti rājaputtiyā sumedhāya kilesehi parinibbānaṃ acchariyaṃ abbhutañca āsi. Chaḷabhiññāva siddhiyā kathanti ce pubbenivāsacaritaṃ, yathā byākari pacchime kāleti, pacchime khandhaparinibbānakāle attano pubbenivāsapariyāpannacaritaṃ yathā byākāsi, tathā taṃ jānitabbanti.

    પુબ્બેનિવાસં પન તાય યથા બ્યાકતં, તં દસ્સેતું ‘‘ભગવતિ કોણાગમને’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ભગવતિ કોણાગમનેતિ કોણાગમને સમ્માસમ્બુદ્ધે લોકે ઉપ્પન્ને. સઙ્ઘારામમ્હિ નવનિવેસમ્હીતિ સઙ્ઘં ઉદ્દિસ્સ અભિનવનિવેસિતે આરામે. સખિયો તિસ્સો જનિયો, વિહારદાનં અદાસિમ્હાતિ ધનઞ્જાની ખેમા અહઞ્ચાતિ મયં તિસ્સો સખિયો આરામં સઙ્ઘસ્સ વિહારદાનં અદમ્હ.

    Pubbenivāsaṃ pana tāya yathā byākataṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘bhagavati koṇāgamane’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhagavati koṇāgamaneti koṇāgamane sammāsambuddhe loke uppanne. Saṅghārāmamhi navanivesamhīti saṅghaṃ uddissa abhinavanivesite ārāme. Sakhiyo tisso janiyo, vihāradānaṃ adāsimhāti dhanañjānī khemā ahañcāti mayaṃ tisso sakhiyo ārāmaṃ saṅghassa vihāradānaṃ adamha.

    દસક્ખત્તું સતક્ખત્તુન્તિ તસ્સ વિહારદાનસ્સ આનુભાવેન દસવારે દેવેસુ ઉપપજિમ્હ, તતો મનુસ્સેસુ ઉપપજ્જિત્વા પુન સતક્ખત્તું દેવેસુ ઉપપજ્જિમ્હ, તતોપિ મનુસ્સેસુ ઉપપજ્જિત્વા પુન દસસતક્ખત્તું સહસ્સવારં દેવેસુ ઉપપજ્જિમ્હ, તતોપિ મનુસ્સેસુ ઉપપજ્જિત્વા પુન સતાનિ સતક્ખત્તું દસસહસ્સવારે દેવેસુ ઉપપજ્જિમ્હ, કો પન વાદો મનુસ્સેસુ. એવં મનુસ્સેસુ ઉપ્પન્નવારેસુ કથાવ નત્થિ, અનેકસહસ્સવારં ઉપપજ્જિમ્હાતિ અત્થો.

    Dasakkhattuṃ satakkhattunti tassa vihāradānassa ānubhāvena dasavāre devesu upapajimha, tato manussesu upapajjitvā puna satakkhattuṃ devesu upapajjimha, tatopi manussesu upapajjitvā puna dasasatakkhattuṃ sahassavāraṃ devesu upapajjimha, tatopi manussesu upapajjitvā puna satāni satakkhattuṃ dasasahassavāre devesu upapajjimha, ko pana vādo manussesu. Evaṃ manussesu uppannavāresu kathāva natthi, anekasahassavāraṃ upapajjimhāti attho.

    દેવેસુ મહિદ્ધિકા અહુમ્હાતિ દેવેસુ ઉપપન્નકાલે તસ્મિં તસ્મિં દેવનિકાયે મહિદ્ધિકા મહાનુભાવા અહુમ્હ. માનુસકમ્હિ કો પન વાદોતિ મનુસ્સત્તલાભે મહિદ્ધિકતાય કથાવ નત્થિ. ઇદાનિ તમેવ મનુસ્સત્તભાવે ઉક્કંસતં મહિદ્ધિકતં દસ્સેન્તી ‘‘સત્તરતનસ્સ મહેસી, ઇત્થિરતનં અહં આસિ’’ન્તિ આહ. તત્થ ચક્કરતનાદીનિ સત્ત રતનાનિ એતસ્સ સન્તીતિ સત્તરતનો, ચક્કવત્તી, તસ્સ સત્તરતનસ્સ. છદોસરહિતા પઞ્ચકલ્યાણા અતિક્કન્તમનુસ્સવણ્ણા અપત્તદિબ્બવણ્ણાતિ એવમાદિગુણસમન્નાગમેન ઇત્થીસુ રતનભૂતા અહં અહોસિં.

    Devesu mahiddhikā ahumhāti devesu upapannakāle tasmiṃ tasmiṃ devanikāye mahiddhikā mahānubhāvā ahumha. Mānusakamhi ko pana vādoti manussattalābhe mahiddhikatāya kathāva natthi. Idāni tameva manussattabhāve ukkaṃsataṃ mahiddhikataṃ dassentī ‘‘sattaratanassa mahesī, itthiratanaṃ ahaṃ āsi’’nti āha. Tattha cakkaratanādīni satta ratanāni etassa santīti sattaratano, cakkavattī, tassa sattaratanassa. Chadosarahitā pañcakalyāṇā atikkantamanussavaṇṇā apattadibbavaṇṇāti evamādiguṇasamannāgamena itthīsu ratanabhūtā ahaṃ ahosiṃ.

    સો હેતૂતિ યં તં કોણાગમનસ્સ ભગવતો કાલે સઙ્ઘસ્સ વિહારદાનં કતં, સો યથાવુત્તાય દિબ્બસમ્પત્તિયા ચ હેતુ. સો પભવો તં મૂલન્તિ તસ્સેવ પરિયાયવચનં. સાવ સાસને ખન્તીતિ સા એવ ઇધ સત્થુસાસને ધમ્મે નિજ્ઝાનક્ખન્તી. તં પઠમસમોધાનન્તિ તદેવ સત્થુસાસનધમ્મેન પઠમં સમોધાનં પઠમો સમાગમો, તદેવ સત્થુસાસનધમ્મે અભિરતાય પરિયોસાને નિબ્બાનન્તિ ફલૂપચારેન કારણં વદતિ. ઇમા પન ચતસ્સો ગાથા થેરિયા અપદાનસ્સ વિભાવનવસેન પવત્તત્તા અપદાનપાળિયમ્પિ સઙ્ગહં આરોપિતા.

    So hetūti yaṃ taṃ koṇāgamanassa bhagavato kāle saṅghassa vihāradānaṃ kataṃ, so yathāvuttāya dibbasampattiyā ca hetu. So pabhavo taṃ mūlanti tasseva pariyāyavacanaṃ. Sāva sāsane khantīti sā eva idha satthusāsane dhamme nijjhānakkhantī. Taṃ paṭhamasamodhānanti tadeva satthusāsanadhammena paṭhamaṃ samodhānaṃ paṭhamo samāgamo, tadeva satthusāsanadhamme abhiratāya pariyosāne nibbānanti phalūpacārena kāraṇaṃ vadati. Imā pana catasso gāthā theriyā apadānassa vibhāvanavasena pavattattā apadānapāḷiyampi saṅgahaṃ āropitā.

    ઓસાનગાથાય એવં કરોન્તીતિ યથા મયા પુરિમત્તભાવે એતરહિ ચ કતં પટિપન્નં, એવં અઞ્ઞેપિ કરોન્તિ પટિપજ્જન્તિ. કે એવં કરોન્તીતિ આહ – ‘‘યે સદ્દહન્તિ વચનં અનોમપઞ્ઞસ્સા’’તિ, ઞેય્યપરિયન્તિકઞાણતાય પરિપુણ્ણપઞ્ઞસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ વચનં યે પુગ્ગલા સદ્દહન્તિ ‘‘એવમેત’’ન્તિ ઓકપ્પન્તિ, તે એવં કરોન્તિ પટિપજ્જન્તિ. ઇદાનિ તાય ઉક્કંસગતાય પટિપત્તિયા તં દસ્સેતું ‘‘નિબ્બિન્દન્તિ ભવગતે, નિબ્બિન્દિત્વા વિરજ્જન્તી’’તિ વુત્તં. તસ્સત્થો – યે ભગવતો વચનં યાથાવતો સદ્દહન્તિ, તે વિસુદ્ધિપટિપદં પટિપજ્જન્તા સબ્બસ્મિં ભવગતે તેભૂમકે સઙ્ખારે વિપસ્સનાપઞ્ઞાય નિબ્બિન્દન્તિ, નિબ્બિન્દિત્વા ચ પન અરિયમગ્ગેન સબ્બસો વિરજ્જન્તિ, સબ્બસ્માપિ ભવગતા વિમુચ્ચન્તીતિ અત્થો. વિરાગે અરિયમગ્ગે અધિગતે વિમુત્તાયેવ હોન્તીતિ.

    Osānagāthāya evaṃ karontīti yathā mayā purimattabhāve etarahi ca kataṃ paṭipannaṃ, evaṃ aññepi karonti paṭipajjanti. Ke evaṃ karontīti āha – ‘‘ye saddahanti vacanaṃ anomapaññassā’’ti, ñeyyapariyantikañāṇatāya paripuṇṇapaññassa sammāsambuddhassa vacanaṃ ye puggalā saddahanti ‘‘evameta’’nti okappanti, te evaṃ karonti paṭipajjanti. Idāni tāya ukkaṃsagatāya paṭipattiyā taṃ dassetuṃ ‘‘nibbindanti bhavagate, nibbinditvā virajjantī’’ti vuttaṃ. Tassattho – ye bhagavato vacanaṃ yāthāvato saddahanti, te visuddhipaṭipadaṃ paṭipajjantā sabbasmiṃ bhavagate tebhūmake saṅkhāre vipassanāpaññāya nibbindanti, nibbinditvā ca pana ariyamaggena sabbaso virajjanti, sabbasmāpi bhavagatā vimuccantīti attho. Virāge ariyamagge adhigate vimuttāyeva hontīti.

    એવમેતા થેરિકાદયો સુમેધાપરિયોસાના ગાથાસભાગેન ઇધ એકજ્ઝં સઙ્ગહં આરૂળ્હા ‘‘તિસત્તતિપરિમાણા’’તિ. ભાણવારતો પન દ્વાધિકા છસતમત્તા થેરિયો ગાથા ચ. તા સબ્બાપિ યથા સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાવિકાભાવેન એકવિધા, તથા અસેખભાવેન ઉક્ખિત્તપલિઘતાય સંકિણ્ણપરિક્ખતાય અબ્બૂળ્હેસિકતાય નિરગ્ગલતાય પન્નભારતાય વિસઞ્ઞુત્તતાય દસસુ અરિયવાસેસુ વુટ્ઠવાસતાય ચ, તથા હિ તા પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીના છળઙ્ગસમન્નાગતા એકારક્ખા ચતુરાપસ્સેના પણુન્નપચ્ચેકસચ્ચા સમવયસટ્ઠેસના અનાવિલસઙ્કપ્પા પસ્સદ્ધકાયસઙ્ખારા સુવિમુત્તચિત્તા સુવિમુત્તપઞ્ઞા ચાતિ એવમાદિના (દી॰ નિ॰ ૩.૩૬૦) નયેન એકવિધા.

    Evametā therikādayo sumedhāpariyosānā gāthāsabhāgena idha ekajjhaṃ saṅgahaṃ ārūḷhā ‘‘tisattatiparimāṇā’’ti. Bhāṇavārato pana dvādhikā chasatamattā theriyo gāthā ca. Tā sabbāpi yathā sammāsambuddhassa sāvikābhāvena ekavidhā, tathā asekhabhāvena ukkhittapalighatāya saṃkiṇṇaparikkhatāya abbūḷhesikatāya niraggalatāya pannabhāratāya visaññuttatāya dasasu ariyavāsesu vuṭṭhavāsatāya ca, tathā hi tā pañcaṅgavippahīnā chaḷaṅgasamannāgatā ekārakkhā caturāpassenā paṇunnapaccekasaccā samavayasaṭṭhesanā anāvilasaṅkappā passaddhakāyasaṅkhārā suvimuttacittā suvimuttapaññā cāti evamādinā (dī. ni. 3.360) nayena ekavidhā.

    સમ્મુખાપરમ્મુખાભેદતો દુવિધા. યા હિ સત્થુધરમાનકાલે અરિયાય જાતિયા જાતા મહાપજાપતિગોતમિઆદયો, તા સમ્મુખાસાવિકા નામ. યા પન ભગવતો ખન્ધપરિનિબ્બાનતો પચ્છા અધિગતવિસેસા, તા સતિપિ સત્થુધમ્મસરીરસ્સ પચ્ચક્ખભાવે સત્થુસરીરસ્સ અપચ્ચક્ખભાવતો પરમ્મુખાસાવિકા નામ. તથા ઉભતોભાગવિમુત્તિપઞ્ઞાવિમુત્તિતાવસેન. ઇધ પાળિયાગતા પન ઉભતોભાગવિમુત્તાયેવ. તથા સાપદાનનાપદાનભેદતો. યાસઞ્હિ પુરિમેસુ સમ્માસમ્બુદ્ધેસુ પચ્ચેકબુદ્ધેસુ સાવકબુદ્ધેસુ વા પુઞ્ઞકિરિયાવસેન કતાધિકારતાસઙ્ખાતં અત્થિ અપદાનં, તા સાપદાના. યાસં તં નત્થિ, તા નાપદાના. તથા સત્થુલદ્ધૂપસમ્પદા સઙ્ઘતો લદ્ધૂપસમ્પદાતિ દુવિધા. ગરુધમ્મપટિગ્ગહણમ્હિ લદ્ધૂપસમ્પદા મહાપજાપતિગોતમી સત્થુસન્તિકાવ લદ્ધૂપસમ્પદત્તા સત્થુલદ્ધૂપસમ્પદા નામ. સેસા સબ્બાપિ સઙ્ઘતો લદ્ધૂપસમ્પદા. તાપિ એકતોઉપસમ્પન્ના ઉભતોઉપસમ્પન્નાતિ દુવિધા. તત્થ યા તા મહાપજાપતિગોતમિયા સદ્ધિં નિક્ખન્તા પઞ્ચસતા સાકિયાનિયો, તા એકતોઉપસમ્પન્ના ભિક્ખુસઙ્ઘતો એવ લદ્ધૂપસમ્પદત્તા મહાપજાપતિગોતમિં ઠપેત્વા. ઇતરા ઉભતોઉપસમ્પન્ના ઉભતોસઙ્ઘે ઉપસમ્પદત્તા.

    Sammukhāparammukhābhedato duvidhā. Yā hi satthudharamānakāle ariyāya jātiyā jātā mahāpajāpatigotamiādayo, tā sammukhāsāvikā nāma. Yā pana bhagavato khandhaparinibbānato pacchā adhigatavisesā, tā satipi satthudhammasarīrassa paccakkhabhāve satthusarīrassa apaccakkhabhāvato parammukhāsāvikā nāma. Tathā ubhatobhāgavimuttipaññāvimuttitāvasena. Idha pāḷiyāgatā pana ubhatobhāgavimuttāyeva. Tathā sāpadānanāpadānabhedato. Yāsañhi purimesu sammāsambuddhesu paccekabuddhesu sāvakabuddhesu vā puññakiriyāvasena katādhikāratāsaṅkhātaṃ atthi apadānaṃ, tā sāpadānā. Yāsaṃ taṃ natthi, tā nāpadānā. Tathā satthuladdhūpasampadā saṅghato laddhūpasampadāti duvidhā. Garudhammapaṭiggahaṇamhi laddhūpasampadā mahāpajāpatigotamī satthusantikāva laddhūpasampadattā satthuladdhūpasampadā nāma. Sesā sabbāpi saṅghato laddhūpasampadā. Tāpi ekatoupasampannā ubhatoupasampannāti duvidhā. Tattha yā tā mahāpajāpatigotamiyā saddhiṃ nikkhantā pañcasatā sākiyāniyo, tā ekatoupasampannā bhikkhusaṅghato eva laddhūpasampadattā mahāpajāpatigotamiṃ ṭhapetvā. Itarā ubhatoupasampannā ubhatosaṅghe upasampadattā.

    એહિભિક્ખુદુકો વિય એહિભિક્ખુનિદુકો ઇધ ન લબ્ભતિ. કસ્મા? ભિક્ખુનીનં તથા ઉપસમ્પદાય અભાવતો. યદિ એવં યં તં થેરિગાથાય સુભદ્દાય કુણ્ડલકેસાય વુત્તં –

    Ehibhikkhuduko viya ehibhikkhuniduko idha na labbhati. Kasmā? Bhikkhunīnaṃ tathā upasampadāya abhāvato. Yadi evaṃ yaṃ taṃ therigāthāya subhaddāya kuṇḍalakesāya vuttaṃ –

    ‘‘નિહચ્ચ જાણું વન્દિત્વા, સમ્મુખા અઞ્જલિં અકં;

    ‘‘Nihacca jāṇuṃ vanditvā, sammukhā añjaliṃ akaṃ;

    એહિ ભદ્દેતિ મં અવચ, સા મે આસૂપસમ્પદા’’તિ. (થેરીગા॰ ૧૦૯);

    Ehi bhaddeti maṃ avaca, sā me āsūpasampadā’’ti. (therīgā. 109);

    તથા અપદાનેપિ –

    Tathā apadānepi –

    ‘‘આયાચિતો તદા આહ, એહિ ભદ્દેતિ નાયકો;

    ‘‘Āyācito tadā āha, ehi bhaddeti nāyako;

    તદાહં ઉપસમ્પન્ના, પરિત્તં તોયમદ્દસ’’ન્તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૩.૪૪);

    Tadāhaṃ upasampannā, parittaṃ toyamaddasa’’nti. (apa. therī 2.3.44);

    તં કથન્તિ? નયિદં એહિભિક્ખુનિભાવેન ઉપસમ્પદં સન્ધાય વુત્તં. ઉપસમ્પદાય પન હેતુભાવતો યા સત્થુ આણત્તિ, સા મે આસૂપસમ્પદાતિ વુત્તં.

    Taṃ kathanti? Nayidaṃ ehibhikkhunibhāvena upasampadaṃ sandhāya vuttaṃ. Upasampadāya pana hetubhāvato yā satthu āṇatti, sā me āsūpasampadāti vuttaṃ.

    તથા હિ વુત્તં અટ્ઠકથાયં ‘‘એહિ, ભદ્દે, ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા ભિક્ખુનીનં સન્તિકે પબ્બજ્જ ઉપસમ્પજ્જસ્સૂતિ મં અવોચ આણાપેસિ. સા સત્થુ આણા મય્હં ઉપસમ્પદાય કારણત્તા ઉપસમ્પદા અહોસી’’તિ. એતેનેવ અપદાનગાથાયપિ અત્થો સંવણ્ણિતોતિ દટ્ઠબ્બો.

    Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ehi, bhadde, bhikkhunupassayaṃ gantvā bhikkhunīnaṃ santike pabbajja upasampajjassūti maṃ avoca āṇāpesi. Sā satthu āṇā mayhaṃ upasampadāya kāraṇattā upasampadā ahosī’’ti. Eteneva apadānagāthāyapi attho saṃvaṇṇitoti daṭṭhabbo.

    એવમ્પિ ભિક્ખુનિવિભઙ્ગે એહિ ભિક્ખુનીતિ ઇદં કથન્તિ? એહિભિક્ખુનિભાવેન ભિક્ખુનીનં ઉપસમ્પદાય અસભાવજોતનવચનં તથા ઉપસમ્પદાય ભિક્ખુનીનં અભાવતો. યદિ એવં, કથં એહિભિક્ખુનીતિ વિભઙ્ગે નિદ્દેસો કતોતિ? દેસનાનયસોતપતિતભાવેન. અયઞ્હિ સોતપતિતતા નામ કત્થચિ લબ્ભમાનસ્સાપિ અનાહટં હોતિ.

    Evampi bhikkhunivibhaṅge ehi bhikkhunīti idaṃ kathanti? Ehibhikkhunibhāvena bhikkhunīnaṃ upasampadāya asabhāvajotanavacanaṃ tathā upasampadāya bhikkhunīnaṃ abhāvato. Yadi evaṃ, kathaṃ ehibhikkhunīti vibhaṅge niddeso katoti? Desanānayasotapatitabhāvena. Ayañhi sotapatitatā nāma katthaci labbhamānassāpi anāhaṭaṃ hoti.

    યથા અભિધમ્મે મનોધાતુનિદ્દેસે (ધ॰ સ॰ ૫૬૬-૫૬૭) લબ્ભમાનમ્પિ ઝાનઙ્ગં પઞ્ચવિઞ્ઞાણસોતપતિતતાય ન ઉદ્ધટં કત્થચિ દેસનાય અસમ્ભવતો. યથા તત્થેવ વત્થુનિદ્દેસે હદયવત્થુ, કત્થચિ અલબ્ભમાનસ્સાપિ ગહણવસેન. તથા ઠિતકપ્પિનિદ્દેસે. યથાહ –

    Yathā abhidhamme manodhātuniddese (dha. sa. 566-567) labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasotapatitatāya na uddhaṭaṃ katthaci desanāya asambhavato. Yathā tattheva vatthuniddese hadayavatthu, katthaci alabbhamānassāpi gahaṇavasena. Tathā ṭhitakappiniddese. Yathāha –

    ‘‘કતમો ચ પુગ્ગલો ઠિતકપ્પી? અયઞ્ચ પુગ્ગલો સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નો અસ્સ, કપ્પસ્સ ચ ઉડ્ડય્હનવેલા અસ્સ, નેવ તાવ કપ્પો ઉડ્ડય્હેય્ય, યાવાયં પુગ્ગલો ન સોતાપત્તિફલં સચ્છિકરોતી’’તિ (પુ॰ પ॰ ૧૭).

    ‘‘Katamo ca puggalo ṭhitakappī? Ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikarotī’’ti (pu. pa. 17).

    એવમિધાપિ અલબ્ભમાનગહણવસેન વેદિતબ્બં, પરિકપ્પવચનઞ્હેતં સચે ભગવા ભિક્ખુનિભાવયોગ્યં કઞ્ચિ માતુગામં એહિ ભિક્ખુનીતિ વદેય્ય, એવમ્પિ ભિક્ખુનિભાવો સિયાતિ. કસ્મા પન ભગવા એવં ન કથેસીતિ? તથા કતાધિકારાનં અભાવતો. યે પન ‘‘અનાસન્નસન્નિહિતભાવતો’’તિ કારણં વત્વા ‘‘ભિક્ખૂ એવ હિ સત્થુ આસન્નચારી સદા સન્નિહિતાવ, તસ્મા તે ‘એહિભિક્ખૂ’તિ વત્તબ્બતં અરહન્તિ, ન ભિક્ખુનિયો’’તિ વદન્તિ, તં તેસં મતિમત્તં. સત્થુ આસન્નદૂરભાવસ્સ ભબ્બાભબ્બભાવાસિદ્ધત્તા. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –

    Evamidhāpi alabbhamānagahaṇavasena veditabbaṃ, parikappavacanañhetaṃ sace bhagavā bhikkhunibhāvayogyaṃ kañci mātugāmaṃ ehi bhikkhunīti vadeyya, evampi bhikkhunibhāvo siyāti. Kasmā pana bhagavā evaṃ na kathesīti? Tathā katādhikārānaṃ abhāvato. Ye pana ‘‘anāsannasannihitabhāvato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘bhikkhū eva hi satthu āsannacārī sadā sannihitāva, tasmā te ‘ehibhikkhū’ti vattabbataṃ arahanti, na bhikkhuniyo’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Satthu āsannadūrabhāvassa bhabbābhabbabhāvāsiddhattā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘સઙ્ઘાટિકણ્ણે ચેપિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ગહેત્વા પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધો અસ્સ પદે પદં નિક્ખિપન્તો, સો ચ હોતિ અભિજ્ઝાલુ કામેસુ તિબ્બસારાગો બ્યાપન્નચિત્તો પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો મુટ્ઠસ્સતિ અસમ્પજાનો અસમાહિતો વિબ્ભન્તચિત્તો પાકતિન્દ્રિયો , અથ ખો સો આરકાવ મય્હં, અહઞ્ચ તસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? ધમ્મઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ન પસ્સતિ, ધમ્મં અપસ્સન્તો ન મં પસ્સતિ.

    ‘‘Saṅghāṭikaṇṇe cepi, bhikkhave, bhikkhu gahetvā piṭṭhito piṭṭhito anubandho assa pade padaṃ nikkhipanto, so ca hoti abhijjhālu kāmesu tibbasārāgo byāpannacitto paduṭṭhamanasaṅkappo muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākatindriyo , atha kho so ārakāva mayhaṃ, ahañca tassa. Taṃ kissa hetu? Dhammañhi so, bhikkhave, bhikkhu na passati, dhammaṃ apassanto na maṃ passati.

    ‘‘યોજનસતે ચેપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય. સો ચ હોતિ અનભિજ્ઝાલુ કામેસુ ન તિબ્બસારાગો અબ્યાપન્નચિત્તો અપ્પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો ઉપટ્ઠિતસ્સતિ સમ્પજાનો સમાહિતો એકગ્ગચિત્તો સંવુતિન્દ્રિયો, અથ ખો સો સન્તિકેવ મય્હં, અહઞ્ચ તસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? ધમ્મઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પસ્સતિ, ધમ્મં પસ્સન્તો મં પસ્સતી’’તિ (ઇતિવુ॰ ૯૨).

    ‘‘Yojanasate cepi so, bhikkhave, bhikkhu vihareyya. So ca hoti anabhijjhālu kāmesu na tibbasārāgo abyāpannacitto appaduṭṭhamanasaṅkappo upaṭṭhitassati sampajāno samāhito ekaggacitto saṃvutindriyo, atha kho so santikeva mayhaṃ, ahañca tassa. Taṃ kissa hetu? Dhammañhi so, bhikkhave, bhikkhu passati, dhammaṃ passanto maṃ passatī’’ti (itivu. 92).

    તસ્મા અકારણં દેસતો સત્થુ આસન્નાનાસન્નતા. અકતાધિકારતાય પન ભિક્ખુનીનં તત્થ અયોગ્યતા. તેન વુત્તં – ‘‘એહિભિક્ખુનિદુકો ઇધ ન લબ્ભતી’’તિ. એવં દુવિધા.

    Tasmā akāraṇaṃ desato satthu āsannānāsannatā. Akatādhikāratāya pana bhikkhunīnaṃ tattha ayogyatā. Tena vuttaṃ – ‘‘ehibhikkhuniduko idha na labbhatī’’ti. Evaṃ duvidhā.

    અગ્ગસાવિકા, મહાસાવિકા, પકતિસાવિકાતિ તિવિધા. તત્થ ખેમા, ઉપ્પલવણ્ણાતિ ઇમા દ્વે થેરિયો અગ્ગસાવિકા નામ. કામં સબ્બાપિ ખીણાસવત્થેરિયો સીલસુદ્ધિઆદિકે સમ્પાદેન્તિયો ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ સુપટ્ઠિતચિત્તા સત્તબોજ્ઝઙ્ગે યથાભૂતં ભાવેત્વા મગ્ગપટિપાટિયા અનવસેસતો કિલેસે ખેપેત્વા અગ્ગફલે પતિટ્ઠહન્તિ. તથાપિ યથા સદ્ધાવિમુત્તતો દિટ્ઠિપ્પત્તસ્સ પઞ્ઞાવિમુત્તતો ચ ઉભતોભાગવિમુત્તસ્સ પુબ્બભાગભાવનાવિસેસસિદ્ધો ઇચ્છિતો વિસેસો, એવં અભિનીહારમહન્તતાપુબ્બયોગમહન્તતાહિસસન્તાને સાતિસયગુણવિસેસસ્સ નિપ્ફાદિતત્તા સીલાદીહિ ગુણેહિ મહન્તા સાવિકાતિ મહાસાવિકા. તેસુયેવ પન બોધિપક્ખિયધમ્મેસુ પામોક્ખભાવેન ધુરભૂતાનં સમ્માદિટ્ઠિસમ્માસમાધીનં સાતિસયકિચ્ચાનુભાવનિબ્બત્તિયા કારણભૂતાય તજ્જાભિનીહારતાય સક્કચ્ચં નિરન્તરં ચિરકાલસમ્ભૂતાય સમ્માપટિપત્તિયા યથાક્કમં પઞ્ઞાય સમાધિમ્હિ ચ ઉક્કંસપારમિપ્પત્તિયા સવિસેસં સબ્બગુણેહિ અગ્ગભાવે ઠિતત્તા તા દ્વેપિ અગ્ગસાવિકા નામ. મહાપજાપતિગોતમિઆદયો પન અભિનીહારમહન્તતાય પુબ્બયોગમહન્તતાય ચ પટિલદ્ધગુણવિસેસવસેન મહતિયો સાવિકાતિ મહાસાવિકા નામ. ઇતરા થેરિકા તિસ્સા વીરા ધીરાતિ એવમાદિકા અભિનીહારમહન્તતાદીનં અભાવેન પકતિસાવિકા નામ. તા પન અગ્ગસાવિકા વિય મહાસાવિકા વિય ચ ન પરિમિતા, અથ ખો અનેકસતાનિ અનેકસહસ્સાનિ વેદિતબ્બાનિ. એવં અગ્ગસાવિકાદિભેદતો તિવિધા. તથા સુઞ્ઞતવિમોક્ખાદિભેદતો તિવિધા.

    Aggasāvikā, mahāsāvikā, pakatisāvikāti tividhā. Tattha khemā, uppalavaṇṇāti imā dve theriyo aggasāvikā nāma. Kāmaṃ sabbāpi khīṇāsavattheriyo sīlasuddhiādike sampādentiyo catūsu satipaṭṭhānesu supaṭṭhitacittā sattabojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggapaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti. Tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāvisesasiddho icchito viseso, evaṃ abhinīhāramahantatāpubbayogamahantatāhisasantāne sātisayaguṇavisesassa nipphāditattā sīlādīhi guṇehi mahantā sāvikāti mahāsāvikā. Tesuyeva pana bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisammāsamādhīnaṃ sātisayakiccānubhāvanibbattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhāratāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālasambhūtāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhimhi ca ukkaṃsapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitattā tā dvepi aggasāvikā nāma. Mahāpajāpatigotamiādayo pana abhinīhāramahantatāya pubbayogamahantatāya ca paṭiladdhaguṇavisesavasena mahatiyo sāvikāti mahāsāvikā nāma. Itarā therikā tissā vīrā dhīrāti evamādikā abhinīhāramahantatādīnaṃ abhāvena pakatisāvikā nāma. Tā pana aggasāvikā viya mahāsāvikā viya ca na parimitā, atha kho anekasatāni anekasahassāni veditabbāni. Evaṃ aggasāvikādibhedato tividhā. Tathā suññatavimokkhādibhedato tividhā.

    પટિપદાદિવિભાગેન ચતુબ્બિધા. ઇન્દ્રિયાધિકવિભાગેન પઞ્ચવિધા. તથા પટિપત્તિયાદિવિભાગેન પઞ્ચવિધા. અનિમિત્તવિમુત્તાદિવસેન છબ્બિધા. અધિમુત્તિભેદેન સત્તવિધા. ધુરપટિપદાદિવિભાગેન અટ્ઠવિધા. વિમુત્તિવિભાગેન નવવિધા દસવિધા ચ. તા પનેતા યથાવુત્તેન ધુરભેદેન વિભજ્જમાના વીસતિ હોન્તિ, પટિપદાવિભાગેન વિભજ્જમાના ચત્તાલીસ હોન્તિ. પુન પટિપદાભેદેન ધુરભેદેન વિભજ્જમાના અસીતિ હોન્તિ. અથ વા સુઞ્ઞતાવિમુત્તાદિવિભાગેન વિભજ્જમાના ચત્તાલીસાધિકાનિ દ્વેસતાનિ હોન્તિ. પુન ઇન્દ્રિયાધિકવિભાગેન વિભજ્જમાના દ્વિસતુત્તરસહસ્સં હોન્તીતિ. એવમેતાસં થેરીનં અત્તનો ગુણવસેનેવ અનેકભેદભિન્નતા વેદિતબ્બા. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન હેટ્ઠા થેરગાથાસંવણ્ણનાયં વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બોતિ.

    Paṭipadādivibhāgena catubbidhā. Indriyādhikavibhāgena pañcavidhā. Tathā paṭipattiyādivibhāgena pañcavidhā. Animittavimuttādivasena chabbidhā. Adhimuttibhedena sattavidhā. Dhurapaṭipadādivibhāgena aṭṭhavidhā. Vimuttivibhāgena navavidhā dasavidhā ca. Tā panetā yathāvuttena dhurabhedena vibhajjamānā vīsati honti, paṭipadāvibhāgena vibhajjamānā cattālīsa honti. Puna paṭipadābhedena dhurabhedena vibhajjamānā asīti honti. Atha vā suññatāvimuttādivibhāgena vibhajjamānā cattālīsādhikāni dvesatāni honti. Puna indriyādhikavibhāgena vibhajjamānā dvisatuttarasahassaṃ hontīti. Evametāsaṃ therīnaṃ attano guṇavaseneva anekabhedabhinnatā veditabbā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana heṭṭhā theragāthāsaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva gahetabboti.

    સુમેધાથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sumedhātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    મહાનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Mahānipātavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: નિગમનગાથા • Nigamanagāthā




    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૧. સુમેધાથેરીગાથા • 1. Sumedhātherīgāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact